Thương mại quốc tế và đầu tư trực tiếp nước ngoài tại các quốc gia đang phát triển Châu Á

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN HUY HOÀNG

THƢƠNG MẠI QUỐC TẾ & ĐẦU TƢ TRỰC TIẾP NƢỚC NGOÀI

TẠI CÁC QUỐC GIA ĐANG PHÁT TRIỂN CHÂU Á

Chuy n ng nh : Kinh tế học

Mã số chuyên ngành : 60 03 01 01

U N V N THẠC S INH TẾ HỌC

Ng i h ng n kho họ :

TS. VÕ HỒNG ĐỨC

TP. Hồ Chí Minh, năm 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin m đo n rằng, luận văn “Thương mại quốc tế và đầu tư trực tiếp

nước ngoài tại các quốc gia đang phát triển Châu Á” này là bài nghiên cứu của

chính tôi.

Ngoài những tài liệu tham khảo đã đ ợc trích d n trong luận văn, tôi m

đo n rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn n y h từng đ ợc công bố

hoặ đ ợc sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khá .

Không có sản phẩm hay nghiên cứu nào củ ng i khá đ ợc sử dụng trong

luận văn n y m không đ ợc trích d n theo đúng quy định.

Luận văn n y h b o gi đ ợc nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

tr ng đại học hoặ ơ sở đ o tạo khác.

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2016

NGUYỄN HUY HOÀNG

ii

LỜI CẢM ƠN

Tr c hết xin đ ợc gởi l i cảm ơn hân th nh v sâu sắc nhất đến ng i

Thầy đã tận tình h ng d n tôi trong suốt th i gian qua - Tiến sỹ Võ Hồng Đức.

Thầy đã luôn b n ạnh, giúp đỡ tôi trong những lú khó khăn, ung ấp cho tôi

nhiều kiến thức quý giá và hành trang bổ ích trong cuộc sống. Luận văn n y ó lẽ đã

không đ ợ ho n th nh đúng tiến độ nếu nh không ó sự chia sẻ, động viên từ

Thầy. Em kính chúc Thầy thật nhiều sức khỏe, v ợt qu đ ợc những trở ngại trong

cuộc sống v ng y ng th nh ông trong lĩnh vực nghiên cứu của mình.

Xin ám ơn nh Tiến, các em Thạch, Kiên, Thế Anh, Việt đã nhiệt tình hỗ

trợ, giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận văn.

Tôi ũng xin gởi l i ám ơn sâu sắ đến quý Thầy, Cô củ tr ng Đại Học

Mở Thành Phố Hồ Chí Minh đã ung ấp cho tôi những kiến thức quý báu trong

quá trình học tập và rèn luyện tại tr ng.

Và sau cùng, không quên gởi l i cám ơn hân th nh đến gi đình, bạn bè và

đồng nghiệp đã luôn bên cạnh động viên tôi và ũng l nguồn cảm hứng để giúp tôi

hoàn thành luận văn n y.

iii

TÓM TẮT

Th ơng mại quốc tế và Đầu t trực tiếp n ngo i đ ợc xem là những

nhân tố quan trọng có ảnh h ởng mạnh mẽ đến quá trình tăng tr ởng kinh tế của

một đất n c. Việ phân tí h v đánh giá tá động qua lại giữa hai khía cạnh này tại

các quố gi đ ng phát triển đ ợc cho là cần thiết trong gi i đoạn hiện nay khi mà

nguồn vốn đầu t trực tiếp n c ngoài vào khu vực Châu Á có sự tăng tr ởng mạnh

mẽ.

Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu bảng ho gi i đoạn 2000 – 2014 của 22

quốc gia thuộc khối á n đ ng phát triển ở khu vực Châu Á theo phân loại của

Ngân hàng Thế gi i có đầy đủ số liệu (bao gồm Campuchia, Trung Quốc,

Indonesia, Lào, Malaysia, Mongolia, Armenia, Azerbaijan, Kazakhtan, Bangladesh,

Bhutan, Ấn Độ, Philippines, Thái Lan, Việt Nam, Tajikistan, Thỗ Nhĩ Kỳ,

Turkmenistan, Uzbekistan, Nepal, Pakistan, Sri Lanka). Ph ơng pháp hồi quy

FMOLS và mô hình VECM đ ợc sử dụng trong nghiên cứu này. Kết quả đạt đ ợc

từ nghiên cứu này cho thấy: (1) không tồn tại tá động qua lại giữ th ơng mại và

đầu t trực tiếp n c ngoài trong ngắn hạn; (2) trong dài hạn, đầu t trực tiếp n c

ngo i ũng không ó sự tá động đến th ơng mại; tuy nhiên, th ơng mại lại có tác

động tích cự đến việc thu hút nguồn vốn đầu t trực tiếp n c ngoài.

Bên cạnh đó, kết quả đạt đ ợc từ nghiên cứu này cũng khẳng định rằng mức

độ tham nhũng và tiêu dùng của chính phủ ó tá động ng ợc chiều đến FDI.

Trong khi đó, độ mở thương mại và tổng nguồn vốn nội địa ó tá động tích cự đến

việc thu hút nguồn vốn đầu tự trực tiếp n c ngoài tại các quốc gia này.

Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp thêm một bằng chứng khoa họ định l ợng

đến các quố gi đ ng phát triển thuộc khu vự Châu Á, trong đó ó Việt Nam,

trong quá trình cân nhắc và xây dựng một chính sách kinh tế hợp lý trong việc phát

triển gi o th ơng quốc tế nhằm mục đích gi tăng thu hút nguồn vốn đầu t trực

tiếp n c ngoài có chất l ợng, tạo ơ sở để góp phần đẩy mạnh tăng tr ởng kinh tế

củ đất n c.

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

LỜI CẢM ƠN ii

TÓM TẮT iii

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU ix

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT x

CHƢƠNG 1

TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 1

1.1. Đặt vấn đề và lý do nghiên cứu........................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................3

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................................3

1.4. Đối t ợng và phạm vi nghiên cứu....................................................................3

1.5. Ý nghĩ ủa nghiên cứu....................................................................................3

1.6. Kết cấu của luận văn nghi n ứu .....................................................................4

CHƢƠNG 2

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC 5

2.1. Các khái niệm...................................................................................................5

2.1.1. Thương mại quốc tế.................................................................................5

2.1.2. Đầu tư trực tiếp nước ngoài....................................................................5

v

2.1.3. Khủng hoảng tài chính............................................................................6

2.1.4. Khái niệm các quốc gia đang phát triển Châu Á....................................7

2.2. Chứ năng v nhiệm vụ củ th ơng mại quốc tế.............................................8

2.2.1. Chức năng của thương mại quốc tế ........................................................8

2.2.2. Nhiệm vụ của thương mại quốc tế...........................................................8

2.3. Một số lý thuyết về th ơng mại quốc tế ..........................................................9

2.3.1. Lý thuyết trọng thương............................................................................9

2.3.2. Lý thuyết lợi thế tuyệt đối của Adam Smith ............................................9

2.3.3. Lý thuyết lợi thế so sánh của David Ricardo ..........................................9

2.3.4. Lý thuyết nguồn lực và thương mại Hecksher – Ohlin (mô hình H-O) ....

...............................................................................................................10

2.4. Đặ điểm củ đầu t trực tiếp n c ngoài .....................................................11

2.5. Các hình thức củ đầu t trực tiếp n c ngoài ..............................................12

2.6. Vai trò củ FDI đối v i á n c nhận đầu t ...............................................15

2.7. Một số lý thuyết về FDI .................................................................................16

2.7.1. Lý thuyết chu kỳ sản phẩm ....................................................................16

2.7.2. Lý thuyết chiết trung hay mô hình OLI .................................................17

2.8. Một số lý thuyết m i về sự t ơng qu n giữ th ơng mại quốc tế và FDI.....17

2.9. Các nghiên cứu thực nghiệm đã đ ợc thực hiện............................................20

vi

CHƢƠNG 3

DỮ LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 27

3.1. Mô hình nghiên cứu .......................................................................................27

3.2. Giả thuyết nghiên cứu ....................................................................................30

3.3. Dữ liệu nghiên cứu.........................................................................................31

3.4. Ph ơng pháp nghi n ứu................................................................................31

3.4.1. Kiểm định nghiệm đơn vị (tính dừng) ...................................................32

3.4.2. Kiểm định độ trễ tối ưu .........................................................................36

3.4.3. Kiểm định đồng liên kết (đồng tích hợp)...............................................36

3.4.4. Mô hình véc tơ hiệu chỉnh sai số VECM (Vector Error Correction

Model) ...............................................................................................................39

3.4.5. Ước lượng hồi quy FMOLS (Fuller Modified Ordinary Least Square) ...

...............................................................................................................40

3.4.6. Kiểm định nhân quả Granger Causality ...............................................41

CHƢƠNG 4

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 42

4.1. Thống kê mô tả dữ liệu ..................................................................................42

4.2. Phân tích mối quan hệ giữa các biến độc lập.................................................43

4.3. Phân tích mối quan hệ v đánh giá tá động củ th ơng mại v đầu t trực

tiếp n c ngoài......................................................................................................44

4.3.1 Kiểm định tính dừng của dữ liệu (unit root test)...................................44

vii

4.3.2 Kiểm định đồng liên kết (đồng tích hợp)...............................................46

4.3.3 Xác định độ trễ tối ưu............................................................................47

4.3.4 Phân tích mối quan hệ của các biến thông qua mô hình VECM ..........48

4.3.5 Kết quả hồi quy tác động trong dài hạn bằng phương pháp FMOLS ..52

4.3.6 Phân tích mối quan hệ nhân quả giữa thương mại quốc tế và đầu tư

trực tiếp nước ngoài thông qua kiểm định Granger.........................................53

4.4. Tóm l ợc kết quả nghiên cứu ........................................................................54

CHƢƠNG 5

KẾT LU N VÀ KIẾN NGHỊ 56

5.1. Kết luận ..........................................................................................................56

5.2. Một số kiến nghị.............................................................................................57

5.3. Hạn chế của nghiên cứu & H ng nghiên cứu tiếp theo...............................59

TÀI LIỆU THAM KHẢO 61

Tài liệu tiếng Việt..................................................................................................61

Tài liệu tiếng Anh..................................................................................................62

PHỤ LỤC 66

viii

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Hình 3.1: Khung tiếp cận nghiên cứu .......................................................................27