Thực trạng việc hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam giai đoạn 2010 - 2017: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Lê Thị Ngọc Anh ; người hướng dẫn khoa học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

------------------------

LÊ THỊ NGỌC ANH

THỰC TRẠNG VIỆC HOẠT ĐỘNG PHÁT HÀNH

TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM GIAI

ĐOẠN 2010 – 2017

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP

CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG

MÃ SỐ: 52340201

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

------------------------

LÊ THỊ NGỌC ANH

THỰC TRẠNG VIỆC HOẠT ĐỘNG PHÁT HÀNH

TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP VIỆT NAM GIAI

ĐOẠN 2010 – 2017

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP

CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG

MÃ SỐ: 52340201

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

THS. LÊ HOÀI ÂN

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018

1

TÓM TẮT

(English below)

Sau hơn 30 năm kể từ 1986 - thời điểm đánh dấu sự bắt đầu của quá trình

chuyển đổi nền kinh tế từ cơ chế kế hoạch tập trung sang cơ chế thị trường có

sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam dã đạt

được những thành quả to lớn về mọi mặt đáng được ghi nhận. Nền kinh tế Việt

Nam luôn đạt tốc độ tăng trưởng cao và ổn định, đời sống của nhân dân ngày

càng được cải thiện, vai trò và vị thế của Việt Nam ngày càng được khẳng định

và củng cố vững chắc hơn trên thị trường thế giới. Tuy vậy, để có thể đạt được

những mục tiêu đã đề ra trong chiến lược ổn định và phát triển kinh tế - xã hội

tầm nhìn đến năm 2025 là phấn đấu đưa nước ta về cơ bản trở thành một nước

công nghiệp với cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, tiếp tục duy trì tốc độ tăng

trưởng GDP hàng năm bình quân ở mức cao thì một trong những yếu tố đóng

vai trò quan trọng cho sự thành công đó là nguồn vốn cho đầu tư phát triển.

Bên cạnh đó, với việc đang là thành viên của tổ chức thương mại thế giới

(WTO), cánh cửa hội nhập đang mở ra cho nền kinh tế Việt Nam nói chung và

các doanh nghiệp Việt Nam nói riêng. Đi kèm với những cơ hội là những thách

thức không nhỏ mà không phải bất cứ doanh nghiệp nào cũng có thể dễ dàng

vượt qua nếu không có tiềm lực tài chính và nội lực vững mạnh. Điều đó cũng

đồng nghĩa với việc để có thể đứng vững và nâng cao năng lực cạnh tranh trên

thị trường nội địa cũng như thị trường quốc tế thì vẫn còn không ít vấn đề đặt

ra cần phải sớm giải quyết cho bản thân mỗi doanh nghiệp như đầu tư đổi mới

trang thiết bị kỹ thuật công nghệ, tiết kiệm chi phí, nâng cao năng suất lao động,

hạ giá thành sản phẩm, bồi dưỡng nâng cao trình độ và kỹ năng nghề nghiện

cho người lao động....Để làm được những điều đó đòi hỏi các doanh nghiệp

phải có tiềm lực tài chính, không ngừng gia tăng và sử dụng một cách hiệu quả

các nguồn vốn cho đầu tư phát triển. Nhu cầu bổ sung vốn để tái sản xuất và

đầu tư cho các doanh nghiệp ngày càng lớn và không thể chỉ trông chờ vào

nguồn lợi nhuận giữ lại từ phía các doanh nghiệp mà cần phải huy động thêm

từ bên ngoài theo nhiều hình thức khác nhau như phát hành cổ phiếu, trái phiếu

doanh nghiệp, vay tín dụng qua các ngân hàng và các tổ chức tín dụng.... Tuy

nhiên, một thực tế có thể thấy từ trước đến nay là phần lớn các doanh nghiệp

Việt Nam vẫn còn thói quen vay vốn theo cách truyền thống từ ngân hàng hoặc

tìm kiếm các nguồn vốn vay tín dụng ưu đãi của nhà nước hơn là tự huy động

trên thị trường bằng cách phát hành chứng khoán nợ. Với thói quen này vô tình

đã làm các doanh nghiệp bỏ qua một kênh dẫn vốn quan trọng đó là trái phiếu

doanh nghiệp. Bởi chi phí huy động trái phiếu luôn thấp hơn chi phí phát hành

cổ phiếu hoặc vay ngân hàng.

2

Những năm 2008, thị trường tài chính Việt Nam cũng bị ảnh hưởng và

những tác động tiêu cực của khủng hoảng kinh tế thế giới, do đó khả năng huy

động vốn để tái sản xuất và đầu tư phát triẻn của các doanh nghiệp bị ảnh hưởng

đáng kể. Thị trường chứng khoán Việt Nam liên tục mất điểm khiến cho việc

huy động vốn cổ phần ngày càng trở nên khó khăn, trong khi lãi suất tín dụng

bình quân trên thị trường cũng có những biến động tăng bất thường dẫn dến

khả năng tiếp cận vốn vay ngân hàng và các tổ chức tín dụng của các doanh

nghiệp không hề dễ dàng. Vì vậy việc tìm kiếm đến kêng huy động vốn trung

và dài hạn thông qua việc phát hàn trái phiếu là một lựa chọn phù hợp cho các

doanh nghiệp Việt Nam. Phát hành trái phiếu doanh nghiệp đã thực sự trở thành

một kênh huy động vốn hiệu quả, là sự lựa chọn hấp dẫn và mang lại nhiều lợi

ích cho các doanh nghiệp.

Về mặt chính sách, phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam nói chung

và thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng đã được Chính phủ quan tâm và

cụ thể hoá trong “Đề án phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp đến năm

2020, tầm nhìn đến 2030” của Bộ Tài chính. Mặc dù thị trường trái phiếu doanh

nghiệp đã và đang nhận được sự quan tâm từ phía nhà nước lẫn các cơ quan

quản lý vĩ môn khác, giao dịch trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại Việt

Nam cũng đang có tốc độ tăng trưởng cao nhất trong khu vực Đông Nam Á

nhưng các tổ chức tài chính chuyên nghiệp vẫn chưa xếp thị trường trái phiếu

doanh nghiệp Việt Nam vào loại thị trường phát triển và cho rằng vẫn còn tổn

tại một số yếu tố kìm hãm sự phát triển đi lên của thị trường này. Để phát triẻn

thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam tương xứng với tiềm năng của nó,

đáp ứng nhu cầu vốn đầu tư phát triển của nền kinh té trong thời kỳ ới, vẫn còn

không ít các vấn đề liên quan đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp cần được

quan tâm và xem xét dưới nhiều góc độ.

Chương 1 của khoá luận này tập trung vào việc nghiên cứu các cơ sở lý

luận về “thị trường vốn” nói chung, các khái niệm, đặc điểm về “trái phiếu” và

''trái phiếu doanh nghiệp'' nói riêng, tìm hiểu “các đặc điểm của thị trường trái

phiếu tại các quốc gia đang phát triển” và “bài học kinh nghiệm”. Trên cơ sở

đó, khoá luận cũng đi sâu nghiên cứu các tiền đề để phát triển thị trường trái

phiếu doanh nghiệp tại các quốc gia đang phát triển tương tự như Việt Nam

cùng với các yếu tố thúc đẩy quá trình phát triển thị trường trái phiếu doanh

nghiệp. “Cơ cấu thị trường”, “các công cụ” và chính sách về thuế là 3 yếu tố

chính tác động đến sự phát triển của thị trường trái phiếu.

Trên cơ sở những lý luận tìm hiểu ở chương 1, chương 2 của khoá luận

tập trung làm rõ thực trạng hiện nay của thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại

3

Việt Nam trên cả 3 khía cạnh đó là “thực trạng thị trường vốn”, “thực trạng tình

hình hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam” và “thực trạng thị

trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam”.

Có thể nhận định, thị trường vốn ở Việt Nam khá phát triển và đa dạng,

doanh nghiệp có thể huy động vốn cho đầu tư và sản xuất thông qua hệ thống

ngân hàng thương mại, thị trường cổ phiếu và cả thị trường trái phiếu. Tuy

nhiên việc lựa chọn hình thức cho phù hợp nào lại tuỳ thuộc vào uy tín và “sức

khoẻ” của doanh nghiệp đó. Và kênh huy động vốn thông qua thị trường trái

phiếu lại tỏ ra phù hợp đối với các doanh nghiệp muốn sử dụng vốn trung và

dài hạn nhiều hơn. Như đã nói ở trên, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp

mối quan hệ mật thiết với sự phát triển của thị trường vốn. “Quy mô” của các

doanh nghiệp và “khả năng tiếp cận nguồn vốn” của các doanh nghiệp là khác

nhau, điều này có ảnh hưởng đến chi phí vốn của doanh nghiệp. Trong khi các

doanh nghiệp có uy tín và kết quả kinh doanh tốt sẽ được hưởng nhiều ưu đãi

từ các ngân hàng thì các doanh nghiệp có sức khoẻ chưa tốt lại khó có thể huy

động được đủ số vốn cần thiết hoặc chi phí huy động vốn sẽ cao. Vì vậy việc

thị trường vốn càng phát triển, các doanh nghiệp sẽ càng có nhiều lựa chọn để

quyết định nguồn huy động vốn của mình. Khi tìm hiểu về thực trạng thị trường

trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam, bằng phép phân tích tác động của tình

hình kinh tế vĩ mô, phép so sánh thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt

Nam với các nước trong khu vực và phép thống kê tổng hợp các số liệu về thực

trạng phát hành trái phiếu doanh nghiệp, khoá luận đã chỉ ra được những khó

khăn còn tồn tại trong quá trình phát triển thị trường trái phiếu ở Việt Nam.

Ở phần cuối chương, khoá luận đã làm rõ các yếu tố tác động đến quá

trình phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, bao gồm: (i) các yếu tố về

ổn định chính trị và ổn định kinh tế vĩ mô, (ii), các yếu tố về hệ thống pháp lý,

(iii) các yếu tố về mô hình tổ chức thị trường và (iv) các yếu tố về sự phát triển

của thị trường tài chính.

Ở chương 3, khoá luận đã đề xuất một số giải pháp để từng bước xây dựng

thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam trên cơ sở thực trạng về thị trường

vốn và xu hướng phát triển của thị trường này ở chương 2 cũng như bài học

kinh nghiệm của các quốc gia đang phát triển. Đó là cải cách thị trường sơ cấp,

qua đó giải quyết các vướng mắc trên thị trường thứ cấp; phát triển thị trường

thứ cấp và hoàn thiện khung pháp lý; hỗ trợ các nhà đầu tư tiếp cận thị trường

trái phiếu doanh nghiệp và cuối cùng là xây dựng các chính sách tác động tới

doanh nghiệp. Những cơ chế, chính sách và giải pháp phù hợp sẽ góp phần

hoàn thiện và thúc đẩy thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển, góp phần

4

nâng cao khả năng thu hút vốn đầu tư trung - dài hạn cho các doanh nghiệp là

vấn đề cần thiết, có ý nghĩa quan trọng cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn.

5

SUMMARY OF THESIS

After more than 30 years since 1986 - the time marking the beginning of

the transition from a centrally planned to a state-oriented, Viet Nam has

achieved great results in all aspects worthy of recognition. Vietnam's economy

always attains high and stable growth rate, people's living standard is improved,

Vietnam's role and position are increasingly confirmed and strengthened in the

world market. However, in order to achieve the goals set out in the strategy for

stabilization and socio-economic development, the vision to 2025 is to strive to

bring our country to basically become an industrialized country with a basis

with a high level of average annual GDP growth rate, one of the factors that

plays an important role in this success is the capital for development

investment. In addition, as a member of the World Trade Organization (WTO),

the door of integration is opening up to the Vietnamese economy in general and

Vietnamese enterprises in particular. Along with the opportunities are not

trivial challenges that not any business can easily pass without financial

resources and strong internal resources. It also means that in order to be able to

stand up and improve the competitiveness in the domestic market as well as the

international market, there are still many issues that need to be resolved soon

for each enterprise itself. To invest in renovating technical and technological

equipment, saving costs, raising labor productivity, lowering production costs,

fostering the raising of professional qualifications and skills for laborers. To do

that requires businesses to have financial resources, constantly increase and use

the capital resources for development investment. The need for additional

capital to reproduce and invest in businesses is growing and it is not possible

to just rely on the retained earnings from businesses that need to be mobilized

from outside in other forms. The reality is that so far the majority of Vietnamese

enterprises There is still a habit of borrowing traditionally from the bank or

seeking government preferential credit loans rather than mobilizing on the

market by issuing debt securities. With this habit, businesses have ignored an

important channel of corporate bond. The cost of raising bonds is always lower

than the cost of issuing shares or bank loans.

In 2008, the financial market of Vietnam was also affected and the

negative impacts of the world economic crisis, so the ability to raise capital for

reproduction and development investment of enterprises are affected.

significant contribution. The stock market in Vietnam continuously loses

points, which makes it difficult to mobilize equity capital, while the average

credit interest rate in the market also fluctuates abnormally leading to

accessibility. Bank loans and corporate credit institutions are not easy.

6

Therefore, seeking to mobilize medium-term and long-term capital through

bond issuance is a suitable option for Vietnamese enterprises. Corporate bond

issuance has truly become an effective channel for capital mobilization, an

attractive and rewarding option for businesses.

In terms of policy, the development of the bond market in general and the

corporate bond market in particular have been paid due attention and detail by

the Government in the “The scheme for developing the corporate bond market

up to 2020 with a vision to 2030” of the Ministry of Finance. Although the

corporate bond market has been receiving interest from the government and

other governing bodies, trading in the corporate bond market in Vietnam is also

experiencing high growth rates. Most in the Southeast Asian region, but

professional financial institutions still do not classify the corporate bond market

in Vietnam as a developed market and think that there are still some factors that

inhibit the growth up. of this market. In order to develop the Vietnamese

corporate bond market in line with its potential, meeting the demand for

investment capital for development of the economy in the time, there are still

many issues related to the left market. Business cards need to be considered

and reviewed in many respects.

Chapter 1 of this thesis focuses on the study of the “capital market”

theories, concepts, characteristics of “bonds” and “corporate bonds”. In

particular, explore the “characteristics of the bond market in developing

countries” and “lessons learned”. Based on that, the thesis also examines the

premise for developing the corporate bond market in developing countries

similar to Vietnam along with the factors promoting business market

development. "Market structure", "tools" and tax policy are the three main

factors affecting the development of the bond market.

Based on the arguments in Chapter 1, Chapter 2 of the thesis focuses on

the current situation of the corporate bond market in Vietnam on all three

aspects namely “real capital market situation”, “the actual situation of business

activities of Vietnamese enterprises” and “real situation of corporate bond

market in Vietnam”.

It can be said that the capital market in Vietnam is quite diversified and

developed, businesses can mobilize capital for investment and production

through commercial banking system, stock market and bond market. However,

choosing the appropriate form depends on the reputation and “health” of the

business. And the capital mobilization channel through the bond market is more

7

suitable for enterprises who want to use medium and long term capital. As

mentioned above, the business operation of the business relationship closely

with the development of capital markets. The “size” of firms and their “access

to capital” are different, which affects the cost of capital. While reputable and

well-run businesses will enjoy many incentives from banks, it is difficult for

businesses with bad health to mobilize enough capital or cost of capital

mobilization will be high. As capital markets grow, businesses will have more

options to determine their source of capital. When studying the real situation of

the corporate bond market in Vietnam, by analyzing the impact of the

macroeconomic situation, the comparison between the corporate bond market

of Vietnam and other countries in the region, Statistics on the status of

corporate bond issue, the thesis has pointed out difficulties still exist in the

development of the bond market in Vietnam.

At the end of the chapter, the thesis clarifies factors affecting the

development of the corporate bond market, including: (i) factors of political

stability and macroeconomic stability, ( ii), elements of the legal system, (iii)

elements of the market organization model and (iv) factors of the development

of the financial market.

In Chapter 3, the thesis proposed a number of solutions to gradually build

up the corporate bond market in Vietnam based on the real situation of capital

markets and the development trend of this market in Chapter 2 as well as the

article to learn from the experiences of developing countries. This is the

primary market reform, which addresses the bottlenecks in the secondary

market; develop the secondary market and improve the legal framework; Assist

investors to access the corporate bond market and ultimately develop policies

that impact on business. The appropriate mechanisms, policies and solutions

will contribute to improving and promoting the corporate bond market to

develop, contributing to raising the ability to attract medium- and long-term

investment capital for enterprises is a problem. necessary, important both

theoretical and practical.