Thực trạng về đói, nghèo của huyện Hoàng Su Phì và những giải pháp cơ bản trong công cuộc xoá đói

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

LỜI NÓI ĐẦU

Thế giới bước sang thế kỷ XXI với một nền văn minh rực rỡ nhưng cũng

ngổn ngang những vấn đề gay gắt mang tính chất toàn cầu. Nó chứa đựng

trong mình cả niềm vui nỗi bất hạnh, cả nụ cười và nước mắt, nỗi đau nhân

loại là nghèo đói vẫn còn trầm trọng trên một phạm vi vô cùng rộng lớn.

Nghèo, đói luôn là nỗi bất hạnh của loài người, là một nghịch lý trên con

đường phát triển. Trong khi thế giới đã đạt được những thành tựu to lớn về

tiến bộ khoa học kỹ thuật, làm tăng đáng kể của cải vật chất xã hội, tăng vượt

bậc sự giàu có của con người, thì thảm cảnh đeo đẳng mãi trên lưng con

người lại chính là sự nghèo đói. Thực tế hiện nay trong hơn 6 tỷ người của thế

giới, thường xuyên có 2,8 tỷ người sống dưới mức sống 2USD/ngày, đặc biệt

có 1,2 tỷ người sống dưới mức 1USD/ngày.

Ở nước ta, sau 20 đổi mới, nền kinh tế đang từng bước khởi sắc và đã đạt

được những thành tựu to lớn. Tuy nhiên, bên cạnh khối dân cư giàu có và

trung lưu ngày một gia tăng, vẫn còn một bộ phận lớn dân cư nghèo đói. Tỷ lệ

nghèo đói ở Việt Nam còn rất cao (11% năm 2006) đang là một thách thức

lớn đối với sự phát triển và trở thành mối quan tâm chung, vấn đề cấp bách

phải giải quyết của toàn xã hội. Do đó giải quyết vấn đề giảm nghèo tạo tiền

đề cho phát triển kinh tế – xã hội, chuyển nước ta từ một nước nghèo trở

thành một nước giàu có, văn minh.

Quán triệt quan điểm của Đảng huyện Hoàng Su Phì đã luôn quan tâm

đến công tác xoá đói giảm nghèo trong suốt quá trình phát triển. Tuy đã đạt

được những thành tựu tốc độ tăng trưởng khá, xong trong nhiều năm qua vẫn

có một khoảng cách về thu nhập khá lớn. Mục tiêu của huyện Hoàng Su Phì

là tiến tới xoá hẳn tình trạng đói và giảm dần tình trạng nghèo từ nay đến năm

2010. Đây là một việc hết sức khó khăn đòi hỏi phải có sự phối hợp nỗ lực

của toàn thể cộng đồng cũng như ý trí vươn lên của chính người nghèo.

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

1

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

Qua quá trình học tập tại trường và qua một thời gian nghiên cứu thực tế

em đã nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng của công tác xoá đói giảm

nghèo đối với quá trình phát triển kinh tế xã hội của huyện Hoàng Su Phì nói

riêng và của Việt Nam nói chung. Chính vì vậy là một cán bộ phòng Nội vụ -

LĐTBXH phụ trách theo dõi về công tác xoá đói giảm nghèo, em đã chọn và

nghiên cứu đề tài này đó là vấn đề: “Thực trạng về đói, nghèo của huyện

Hoàng Su Phì và những giải pháp cơ bản trong công cuộc xoá đói giảm

nghèo hiện nay”.

Kết cấu của chuyên đề bao gồm 3 phần chính sau:

Phần I: Một số vấn đề lý luận chung về xoá đói giảm nghèo.

Phần II: Phân tích thực trạng và nguyên nhân đói nghèo ở huyện Hoàng Su

Phì.

Phần III: Phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm xoá đói, giảm

nghèo ở huyện Hoàng Su Phì giai đoạn 2006 - 2010.

Do nhận thức còn hạn chế, thời gian nghiên cứu có hạn nên chuyên đề

không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Rất mong được sự đóng góp ý

kiến của các thầy cô trong khoa và của các bạn, đặc biệt là thầy giáo hướng

dẫn Mai Văn Bưu để bài viết này hoàn chỉnh hơn.

Em xin chân thành cảm ơn !

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

2

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

PHẦN I

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO

I- CÁC QUAN NIỆM VỀ ĐÓI, NGHÈO.

1- Quan niệm về đói, nghèo.

Xã hội loài người đã phát triển qua nhiều nấc thang lịch sử do trình độ

lực lượng sản xuất quyết định. Bằng lao động sản xuất, con người khai thác

thiên nhiên để tạo ra của cải vật chất nhằm đáp ứng nhu cầu ăn, mặc, ở và

những nhu cầu khác. Năng xuất lao động ngày càng cao thì của cải, vật chất

ngày càng nhiều, các nhu cầu đời sống được đáp ứng đầy đủ hơn, trái lại năng

xuất lao động thấp, của cải vật chất thu được ít, con người rơi vào cảnh nghèo

đói.

Tuy nhiên, ở trong các thời đại khác nhau, cũng có nhiều cách lý giải

khác nhau về quan niệm, nguyên nhân và cách giải quyết đối với hiện tượng

nghèo đói.

Trong thời kỳ tiền sử mông muội, loài người trong khi bức ra, tách khỏi

thế giới động vật trong giới tự nhiên để trở thành người và tổ chức thành đời

sống xã hội thì cùng với bước ngoặc ấy, con người đã phải thường xuyên đối

mặt với đói nghèo. ở đây, nghèo đói là hệ quả trực tiếp của lạc hậu, mông

muội là điển hình của sự thống trị của tự nhiên đối với con người.

Tiếp thu và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lê Nin, trong công cuộc

xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Miền Bắc nước ta, Hồ Chí Minh đã để lại cho

chúng ta những tư tưởng quý báu về cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đó là quan

niệm của Người về chủ nghĩa xã hội là xa lạ với nghèo đói, bần cùng và lạc

hậu. Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh phải đẩy mạnh tăng gia sản xuất hơn nữa,

thực hành tiết kiệm. “Tăng gia là tay phải của hạnh phúc, tiết kiệm là tay trái

của hạnh phúc”. Đây là con đường lâu dài và chắc chắn đối với công tác xoá

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

3

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

đói, giảm nghèo nói riêng và không ngừng nâng cao đời sống nhân dân nói

chung. Đặc biệt là tư tưởng của Người: “Làm cho người nghèo thì đủ ăn,

người đủ ăn thì khá, giàu, người giàu thì giàu thêm”. Theo Người, xoá đói

phải tiến tới giảm nghèo và tăng giàu. Đói, nghèo là một cửa ải phải vượt qua,

phải tiến tới giàu có, giàu có nữa giàu có mãi, “dân có giàu thì nước mới

mạnh”. Cần phải xây dựng chủ nghĩa xã hội như một xã hội giàu có, phồn

thịnh về kinh tế, lành mạnh về xã hội, văn minh về văn hoá. Quan niệm trên

đây chứa đựng ý nghĩa giải phóng to lớn sức sản xuất, giải phóng tư tưởng và

tiềm năng xã hội, hướng tới một sự phát triển năng động của toàn xã hội vì

hạnh phúc của con người.

Nếu điểm xuất phát tới chủ nghĩa xã hội lại quá thấp và sự nghiệp xây

dựng chủ nghĩa xã hội còn là mới mẻ, đang từng bước phải tìm tòi về con

đường, cách đi, mô hình, cách làm ... như ở nước ta thì vấn đề nghèo đói vẫn

còn tồn tại là vấn đề khó tránh khỏi.

Đối với Việt Nam để tránh khỏi nguy cơ tụt hậu ngày càng xa hơn so với

các nước trên thế giới và trong khu vực, con đường phải đi của chúng ta là

phát triển rút ngắn đồng thời gắn liền với việc giảm tối đa cái giá phải trả -

trong đó có việc phải xoá đói, giảm nghèo ở Việt Nam, đó là nền kinh tế thị

trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

2- Các khái niện về đói nghèo.

2.1- Các khái niệm về nghèo.

* Khái niệm về nghèo khổ của UNDP – 1998.

Năm 1998, UNDP công báo một bản báo cáo nhan đề “Khắc phục sự

nghèo khổ của con người” đã đưa ra những định nghĩa về nghèo như sau:

Sự nghèo khổ của con người : Thiếu những quyền cơ bản của con người

như biết đọc, biết viết và được nuôi dưỡng tạm đủ.

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

4

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

Sự nghèo khổ về tiền tệ : Thiếu thu nhập tối thiểu thích đáng và khả năng

chi tiêu tối thiểu.

Sự nghèo khổ cực độ: Nghèo khổ, khốn cùng tức là không có khả năng

thoả mãn những nhu cầu cơ bản tối thiểu.

Sự nghèo khổ chung: Mức độ nghèo kém nghiêm trọng hơn được xác

định như sự không có khả năng thoả mãn những nhu cầu lương thực và phi

lương thực chủ yếu, những nhu cầu này đôi khi được xác định khác nhau ở

những nước khác nhau.

Sự nghèo khổ tương đối: Sự nghèo khổ được xác định theo những chuẩn

mực có thể thay đổi với thời gian ở nước này hay nước khác. Ngưỡng này có

thể tăng lên đồng thời với thu nhập.

Sự nghèo khổ tuyệt đối: Sự nghèo khổ được xác định bằng một chuẩn

mực nhất định. Chẳng hạn như ngưỡng quốc tế của sự nghèo khổ là

1USD/người/ngày.

* Khái niệm về nghèo đói của Ngân hàng thế giới (WB).

Ngưỡng nghèo thứ nhất là số tiền cần thiết để mua một rổ hàng hoá

lương thực hàng ngày trong năm 1993 và được gọi là “ngưỡng nghèo về

lương thực, thực phẩm”. Ngưỡng nghèo này thường thấp bởi vì nó không tính

đến số tiền chi tiêu cho những sản phẩm phi lương thực khác.

Ngưỡng nghèo thứ hai là “ ngưỡng nghèo chung” bao gồm cả chi tiêu

cho lương thực thực phẩm và chi tiêu cho sản phẩm phi lương thực.

Xuất phát từ nhu cầu calo tối thiểu cần thiết cho mỗi cơ thể theo thể

trạng con người: WB đã đưa ra con số phổ biến được sử dụng là 2100 kilo

calo cho một người mỗi ngày. Mỗi gia đình Việt Nam phải mất bao nhiêu

tiền để mua được một rổ hàng hoá lương thực đủ để cung cấp 2100 calo cho

mỗi người một ngày. Vì vậy, nghèo đói theo định nghĩa của WB là những hộ

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

5

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

không có khả năng chi trả cho số hàng hoá lương thực của mình để đủ cung

cấp 2100 calo cho mỗi người một ngày.

* Khái niệm về nghèo đói trong khu vực Châu á - Thái Bình Dương do

ESCAP tháng 9/1993.

Nghèo tuyệt đối: Nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư không được

hưởng và thoả mãn những nhu cầu cơ bản của con người, mà những nhu cầu

này đã được xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế và phong tục

tập quán của địa phương.

Nghèo tương đối: Là tình trạng một bộ phận dân cư sống dưới mức trung

bình của cộng đồng.

2.2- Các khái niệm về đói.

Đói là tình trạng của một bộ phận dân cư nghèo có mức sống dưới mức

tối thiểu và thu nhập không đủ đảm bảo nhu cầu về vật chất để duy trì cuộc

sống. Hay có thể nói đói là một nấc thấp nhất của nghèo.

Tài liệu của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã phân loại đói làm

hai dạng (theo mốc đánh giá năm 1993):

Thiếu đói: Là tình trạng của một bộ phận dân cư có thu nhập dưới mức

thu nhập là 12 kg gạo/người/tháng. Hay là tình trạng của một bộ phận dân cư

ở nông thôn có thu nhập dưới mức 20.400 đồng/người/tháng và ở thành thị là

24.500 đồng/người/tháng.

Đói gay gắt: Là tình trạng của một bộ phận dân cư có mức thu nhập dưới

mức 8 kg gạo/người/tháng và ở thành thị là 16.300 đồng/người/tháng.

Ngoài ra còn có khái niệm khác nhằm làm rõ hơn tình trạng nghèo đói ở

Việt Nam.

Nghèo đói kinh niên: (tương ứng với nghèo truyền từ đời này qua đời

khác) là bộ phận dân cư nghèo đói nhiều năm liền cho tới thời điểm đang xét.

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

6

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

Nghèo đói cấp tính: (hay còn gọi là nghèo mới ) là bộ phận dân cư rơi

vào tình trạng nghèo đói đột xuất vì nhiều nguyên nhân như phá sản và các rủi

ro, thiên tai khác tại thời điểm đang xét.

II- CÁC QUAN NIỆM VỀ XOÁ ĐÓI, GIẢM NGHÈO.

1- Khái niệm về xoá đói, giảm nghèo.

1.1- Khái niệm về xoá đói.

Xoá đói là làm cho bộ phận dân cư nghèo có mức sống dưới mức tối

thiểu và thu nhập không đủ đảm bảo nhu cầu về vật chất để duy trì cuộc sống,

từng bước nâng cao mức sống đến mức tối thiểu và có thu nhập đủ để đảm

bảo nhu cầu về vật chất để duy trì cuộc sống.

1.2- Khái niệm giảm nghèo.

Giảm nghèo là làm cho bộ phận dân cư nghèo nâng cao mức sống, từng

bước thoát khỏi tình trạng nghèo. Biểu hiện ở tỷ lệ phần trăm và số lượng

người nghèo giảm xuống. Nói một cách khác giảm nghèo là quá trình chuyển

bộ phận dân cư nghèo lên một mức sống cao hơn.

Ở khía cạnh khác Giảm nghèo là chuyển từ tình trạng có ít điều kiện lựa

chọn sang tình trạng có đầy đủ điều kiện lựa chọn hơn để cải thiện đời sống

mọi mặt của mỗi người.

Ở góc độ nước nghèo: Giảm nghèo ở nước ta chính là từng bước thực

hiện quá trình chuyển đổi trình độ sản xuất cũ, lạc hậu còn tồn đọng trong xã

hội sang trình độ sản xuất mới, cao hơn. Mục tiêu hướng tới là trình độ sản

xuất tiến tiến của thời đại.

Ở góc độ người nghèo: Giảm nghèo là quá trình tạo điều kiện giúp đỡ

người có khả năng tiếp cận các nguồn lực của sự phát triển một cách nhanh

nhất, trên cơ sở đó có nhiều lựa chọn hơn, giúp họ từng bước thoát khỏi tình

trạng nghèo hiện tại.

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

7

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

2- Phương pháp tính thu nhập bình quân đầu người.

N= =

Trong đó:

N: Thu nhập bình quân một người trong hộ;

Q: Tổng thu nhập (tổng doanh thu);

∑N: Số người trong hộ;

Qc: Tổng chi phí (gồm chi phí vật chất cho sản xuất, kể cả tiền công thuê

mướn lao động và các khoản nộp thuế, lệ phí theo quy định nếu có);

QT: Tổng thu nhập thuần tuý.

(Thu nhập bình quân đầu người bằng tổng doanh thu trừ tổng chi phí vật

chất chia cho số người trong hộ).

3- Các tiêu thức và chuẩn mực đánh giá nghèo đói.

3.1- Các tiêu thức đánh giá nghèo đói.

Để xác định ngưỡng nghèo có nhiều chỉ tiêu, chuẩn mực đánh giá khác nhau.

Tiêu thức về chỉ tiêu chất lượng cuộc sống (PQLI) chỉ số PQLI bao gồm

ba mục tiêu cơ bản là tuổi thọ, tỷ lệ tử vong của trẻ sơ sinh và tỷ lệ mù chữ.

Tiêu thức về chỉ tiêu phát triển con người (HDI) do UNDP đưa ra của hệ

thống ba mục tiêu: Tuổi thọ, tình trạng biết chữ người lớn, thu nhập bình quân

trên đầu người trong năm.

Tiêu thức về chỉ tiêu nhu cầu dinh dưỡng: Tính mức tiêu dùng quy ra

kilocalo cho một người trong một ngày.

Tiêu thức về thu nhập quốc dân bình quân tính theo đầu người: Đây là

chỉ tiêu chính mà hiện nay nhiều nước và tổ chức quốc tế đang dùng để xác

định giàu nghèo. Tại đại hội lần thứ II của Uỷ ban giảm nghèo khu vực

(ESAP) họp tại Bang Koc tháng 9/1995, Ngân hàng thế giới đưa ra chuẩn

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

8

Chuyên đề báo cáo thực tập tốt nghiệp

mực nghèo khổ chung của toàn cầu là thu nhập bình quân đầu người dưới 370

USD/ người/năm.

Tóm lại, sự kết hợp chỉ tiêu GDP, HDI, và PQLI cho phép nhìn nhận các

nước giàu, nghèo chính xác và khách quan hơn. Bởi nó cho phép đánh giá

khách qua, toàn diện của con người trên các mặt kinh tế, văn hoá, xã hội.

3.2- Mức chuẩn đánh giá nghèo đói.

a- Mức chuẩn nghèo đói đối với quốc tế (đánh giá nước giàu, nước

nghèo).

Ở một khía cạnh khác nghèo là sự phản ánh trình độ phát triển kinh tế -

xã hội trong từng giai đoạn lịch sử, trong phạm vi một quốc gia, một khu vực,

một vùng, miền. Các chỉ số xác định thế nào là nghèo cho biết trình độ phát

triển kinh tế - xã hội nói chung và trình độ lực lượng sản xuất nói riêng ở

vùng, miền, quốc gia đó ở tại một thời điểm nhất định.

Ví dụ: Với chỉ số nghèo là 500 USD/người/ năm cho biết đây là nước

đang phát triển. Với chỉ số nghèo là 13.000 USD/người/năm cho biết đây là

nước phát triển.

Như vậy trên thế giới tương đương với ba nhóm nước có ba dạng nghèo

khác nhau: Nghèo ở các nước có trình độ kinh tế phát triển cao, nghèo ở các

nước có trình độ phát triển kinh tế chậm và nghèo ở các nước có trình độ phát

triển kinh tế trung bình. Việc phân định ba dạng nghèo như vậy có ý nghĩa rất

lớn trong việc xem xét đánh giá nghèo ở mỗi nước thuộc dạng nào, tương ứng

với trình độ phát triển kinh tế – xã hội nào để có cách nhìn tổng quát trong

quá trình giải quyết vấn đề xoá đói giảm nghèo.

Với cách đánh giá nghèo như trên, nghèo ở Việt Nam mang đầy đủ

những đặc trưng cơ bản này nhưng nổi bật ở hai đặc trưng sau:

- Nghèo dai dẳng kéo dài, nghèo từ đời nay sang đời khác.

Sinh viên: Nguyễn Xuân Tình – K36 định kỳ

9