Thực trạng và những bất cập trong công tác xuất khẩu lao động ra nước ngoài và biện pháp nâng cao

Lời nói đầu

Sau gần 20 năm đổi mới nền kinh tế, từ một nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp

sang nền kinh tế thị trường, theo định hướng Xã hội chủ nghĩa và có sự quản lý của Nhà

nước, nền kinh tế nước nhà đã đạt được những thành tựu quan trọng bước đầu, song cũng chỉ

đáp ứng được một phần trước những nhu cầu cấp thiết của xã hội, đặc biệt là nhu cầu việc

làm do tỷ lệ thất nghiệp gia tăng từ chuyển đổi nền kinh tế và bùng nổ dân số.

Trong những năm gần đây, xuất khẩu lao động đã trở thành một hoạt động kinh tế -

xã hội quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế của nước ta. Từ khi ra đời và phát triển

đến nay đã được hơn 20 năm, xuất khẩu lao động Việt Nam đã đạt được những thành tựu

đáng kể, song bên cạnh đó, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế và những thách thức mới. Với sức

ép nội tại về việc làm, nguyện vọng của người lao động và lợi ích Quốc gia, đòi hỏi phải

được đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả, kể cả số lượng lẫn chất lượng của chương trình xuất

khẩu lao động, hiện tại cũng như trong những năm tới. Nhằm đưa lĩnh vực xuất khẩu lao

động lên một tầm cao mới, tương xứng với vị trí và vai trò quan trọng của nó.

Trong điều kiện, hoàn cảnh kinh tế nước ta hiện nay và xu hướng hội nhập kinh tế

quốc tế, đẩy mạnh xuất khẩu lao động Việt Nam hay thực chất là đưa nhiều lao động Việt

Nam đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài là một hoạt động cần thiết. Sau quá trình học tập,

nghiên cứu và đi thực tập, là một sinh viên tôi nhận thức sâu sắc rằng: Xuất khẩu lao động

quả thực là một vấn đề mới, rất khó và phức tạp; đang được Đảng, Nhà nước và toàn Xã hội

quan tâm, coi đó là một trong 4 ngành kinh tế quan trọng của đất nước. Với lý do đó tôi đã

lựa chọn đề tài “Một số biện pháp nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả xuất khẩu lao động

Việt Nam trong những năm tới” làm đề tài cho Luận văn tốt nghiệp của mình, nhằm góp

phần làm rõ thêm về mặt lý luận và đáp ứng yêu cầu thực tiễn cũng như những yêu cầu mới

đối với xuất khẩu lao động trong những năm tới.

Đối tượng nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là hoạt động xuất khẩu lao động Việt Nam hay thực

chất là việc đưa người lao động Việt Nam đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài.

Phương pháp nghiên cứu:

Luận văn sử dụng một số các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau:

- Phương pháp biện chứng.

- Phương pháp phân tích.

- Phương pháp thống kê toán.

- Phương pháp chuyên gia, điều tra khảo nghiệm tổng kết thực tiễn.

Nội dung nghiên cứu:

- Xây dựng cơ sở lý luận về việc đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả của xuất khẩu lao

động Việt Nam.

- Phân tích và đánh giá thực trạng của hoạt động xuất khẩu lao động Việt Nam qua các

thời kỳ từ 1980 đến nay.

Qua đó phát hiện những điểm tích cực và hạn chế (tồn tại khiếm khuyết của xuất khẩu

lao động Việt Nam), tiến tới xây dựng các phương hướng, biện pháp đẩy mạnh và nâng cao

hiệu quả xuất khẩu lao động Việt Nam. Đồng thời, đưa ra các kiến nghị, chính sách nhằm

đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả của xuất khẩu lao động Việt Nam trong hiện tại cũng như

trong những năm tới.

Với lượng thời gian nghiên cứu, thực tập và viết đề tài hạn hẹp, nội dung nghiên cứu của đề

tài mà tác giả đưa ra dưới đây sẽ không thể tránh khỏi những thiếu sót bất cập. Kính mong

các Thầy giáo, Cô giáo, các Cô chú, Anh chị cán bộ công nhân viên thuộc Cục Quản lý Lao

động với nước ngoài và Công ty Cung ứng Nhân lực Quốc tế và Thương mại (SONA) cùng

các bạn sinh viên quan tâm góp ý phê bình để đề tài luận văn này được hoàn thiện hơn.

Ngoài các phần: Lời nói đầu, Danh mục các tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung của đề

tài Luận văn được chia thành 3 chương sau đây:

Chương 1:

Cơ sở lý luận về xuất khẩu lao động.

Chương 2:

Thực trạng hoạt động xuất khẩu lao động Việt Nam qua các thời kỳ.

Chương 3:

Một số biện pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả xuất khẩu

lao động Việt Nam trong những năm tới.

Hà Nội, ngày 16 tháng 12 năm 2003.

Người thực hiện:

Sinh viên: Nguyễn Lương Đoàn.

lời cảm ơn

Trước hết, cho phép em được bày tỏ lời cảm ơn và lòng biết ơn sâu sắc tới tập thể Thầy giáo,

Cô giáo trường Đại học Quản lý và Kinh doanh Hà Nội, đã dạy dỗ, dìu dắt em trong suốt

quá trình học tập và nghiên cứu tại Nhà trường.

Em xin chân thành cảm ơn Thầy giáo Trưởng khoa Thương mại P.G.S T.S Trần Văn Chu,

Thầy giáo Phó chủ nhiệm khoa Thương mại T.S Trần Văn Hoè cùng tập thể các Thầy cô

trong khoa, đã tạo mọi điều kiện tốt nhất cho em trong việc học tập, rèn luyện cũng như đi

thực tập và viết đề tài luận văn của mình.

Đặc biệt, cho phép em được bày tỏ tình cảm và lòng biết ơn chân thành tới Thầy giáo T.S

Nguyễn Anh Tuấn Phó phòng tổ chức cán bộ, trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội,

người đã dành nhiều thời gian tận tình hướng dẫn em trong việc định hướng, lựa chọn và

viết đề tài luận văn của mình.

Em cũng xin được bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới các Cô, Chú, Anh Chị cán bộ công nhân

viên Cục Quản lý Lao động với Nước ngoài – Bộ Lao động Thương binh và Xã hội số 41 Lý

Thái Tổ – Hoàn Kiếm - Hà Nội cùng các Cô, Chú, Anh, Chị cán bộ công nhân viên thuộc

Công ty Cung ứng Nhân lực Quốc tế và Thương mại SONA số 34 Đại Cồ Việt – Hai Bà

Trưng – Hà Nội. Đã hợp tác, tận tình quan tâm giúp đỡ em trong suốt quá trình tìm hiểu và

nghiên cứu về các hoạt động quản lý, kinh doanh xuất khẩu lao động tại Cục và Công ty, để

em sớm hoàn thành đề tài luận văn tốt nghiệp của mình.

Xin chân thành cảm ơn các Cá nhân, Tổ chức kinh tế, Xã hội đã cung cấp và cho phép sử

dụng tài liệu trong việc thực hiện và viết đề tài của cuốn luận văn này.

Hà Nội, ngày 16 thág 12 năm 2003.

Sinh viên: Nguyễn Lương Đoàn - Lớp 402 – KTĐN

Chương 1: Cơ sở lý luận về xuất khẩu lao động

1. Bản chất của hoạt động xuất khẩu lao động.

1.1 Một số khái niệm cơ bản.

1.1.1 Khái niệm nguồn nhân lực.

Nguồn nhân lực là một lực lượng bao gồm toàn bộ lao động trong xã hội, không phân

biệt về trình độ, tay nghề, Nam nữ, tuổi tác.

Hoặc nguồn nhân lực còn được hiểu là một bộ phận của dân số, bao gồm những

người có việc làm và những người thất nghiệp.

1.1.2 Khái niệm nguồn lao động.

Nguồn lao động là một bộ phận của dân cư, bao gồm những người đang ở trong độ

tuổi lao động, không kể mất khả năng lao động, và bao gồm những người ngoài độ tuổi lao

động(1).

1.1.3 Khái niệm nhân lực.

Nhân lực là nguồn lực của mỗi con người, nó bao gồm cả thể lực và trí lực.

1.1.4 Khái niệm lao động.

Lao động là hoạt động có chủ đích, có ý thức của con người nhằm thay đổi những

những vật thể tự nhiên phù hợp với lợi ích của mình. Lao động còn là sự vận động của sức

lao động trong quá trình tạo ra của cải, vật chất và tinh thần, là quá trình kết hợp giữa sức lao

động và tư liệu sản xuất.

1.1.5 Khái niệm sức lao động.

Sức lao động là tổng hợp thể lực và trí lực của con người trong quá trình lao động tạo

ra của cải, vật chất, tinh thần cho xã hội.

1.1.6 Khái niệm việc làm.

Việc làm là một hoạt động có ích, không bị pháp luật ngăn cấm, có thu nhập hoặc tạo

điều kiện tăng thêm thu nhập cho những người trong cùng hộ gia đình.

1.1.7 Khái niệm xuất khẩu lao động.

Xuất khẩu lao động: (Export of Labour), được hiểu như là công việc đưa người lao

động từ nước sở tại đi lao động tại nước có nhu cầu thuê mướn lao động.

Lao động xuất khẩu: (Labour Export), là bản thân người lao động, có những độ tuổi

khác nhau, sức khỏe và kỹ năng lao động khác nhau, đáp ứng được những yêu cầu của nước

nhập khẩu lao động.

Như trên đã đề cập, việc các nước đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài theo nghĩa

rộng tức là tham gia vào quá trình di dân quốc tế và nó phải tuân theo hoặc là Hiệp định giữa

hai quốc gia, hoặc là phải tuân theo Công ước quốc tế, hoặc thông lệ quốc tế, tùy theo từng

trường hợp khác nhau mà nó nằm ở trong giới hạn nào.

Như vậy, việc di chuyển lao động trong phạm vi toàn cầu bản thân nó cũng có những

biến dạng khác nhau. Nó vừa mang ý nghĩa xuất khẩu lao động, vừa mang ý nghĩa của di

chuyển lao động. Do đó, đã phát sinh ra vấn đề sau:

1.1.8 Khái niệm thị trường.

Thị trường là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi, mua bán hàng hoá, dịch vụ.

1.1.9 Khái niệm thị trường lao động.

Thị trường lao động là một bộ phận cấu thành của hệ thống thị trường trong nền kinh

tế thị trường phát triển. ở đó diễn ra quá trình thoả thuận, trao đổi, thuê mướn lao động giữa

hai bên, bên sử dụng và bên cho thuê lao động.

1.1.10 Khái niệm thị trường lao động trong nước.

Thị trường lao động trong nước là một loại thị trường, trong đó mọi lao động đều có

thể tự do di chuyển từ nơi này đến nơi khác, nhưng trong phạm vi biên giới của một quốc

gia.

l.1.11 Khái niệm thị trường lao động quốc tế.

Thị trường lao động quốc tế là một bộ phận cấu thành của hệ thống thị trường thế

giới, trong đó lao động từ nước này có thể di chuyển từ nước này sang nước khác thông qua

Hiệp định, các Thoả thuận giữa hai hay nhiều quốc gia trên thế giới.

1.2 Sự hình thành và phát triển của thị trường hàng hoá sức lao động quốc tế.

Do sự phát triển không đồng đều về trình độ phát triển kinh tế – xã hội, cũng như sự

phân bố không đồng đều về tài nguyên, dân cư, khoa học công nghệ giữa các vùng, khu vực

và giữa các quốc gia, dẫn đến không một quốc gia nào lại có thể có đầy đủ, đồng bộ các yếu

tố cần thiết cho sản xuất và phát triển kinh tế.

Để giải quyết tình trạng bất cân đối trên, tất yếu sẽ dẫn đến việc các quốc gia phải tìm

kiếm và sử dụng những nguồn lực từ bên ngoài để bù đắp một phần thiếu hụt các yếu tố cần

thiết cho sản xuất và phát triển kinh tế của đất nước mình.

Thông hường, các nước xuất khẩu lao động đều là những quốc gia kém hoặc đang

phát triển, dân số đông, thiếu việc làm ở trong nước hoặc có thu nhập thấp, không đủ để đảm

bảo cho cuộc sống của gia đình và cho chính bản thân người lao động. Nhằm khắc phục tình

trạng khó khăn này, buộc các nước trên phải tìm kiếm việc làm cho người lao động của nước

mình từ bên ngoài. Trong khi đó, ở những nước có nền kinh tế phát triển thường lại có ít

dân, thậm chí có những nước đông dân nhưng vẫn không đủ nhân lực để đáp ứng nhu cầu

sản xuất do nhiều nguyên nhân: Công việc nặng nhọc, nguy hiểm và độc hại… nên không

hấp dẫn họ, dẫn tới thiếu hụt lao động cho sản xuất. Để có thể duy trì và phát triển sản xuất,

bắt buộc các nước này phải đi thuê lao động từ các nước kém phát triển hơn, có nhiều lao

động dôi dư và đang có khả năng cung ứng lao động làm thuê.

Vậy là đã xuất hiện nhu cầu trao đổi giữa một bên là những quốc gia có nguồn lao

động dôi dư với một bên là các nước có nhiều việc làm, cần thiết phải có đủ số lượng lao

động để sản xuất. Do đó vô hình chung đã làm xuất hiện (Cung – Cầu): Cung, đại diện cho

bên có nguồn lao động, còn Cầu đại diện cho bên các nước có nhiều việc làm, đi thuê lao

động. Điều này cũng đồng nghĩa với việc đã hình thành lên một loại thị trường, đó là thị

trường hàng hoá lao động quốc tế.

Khi lao động được hai bên mang ra thoả thuận, trao đổi, thuê mướn, lúc này sức lao

động trở thành một loại hàng hoá như những loại hàng hoá hữu hình bình thường khác. Như

vậy, sức lao động cũng là một loại hàng hoá khi nó được đem ra trao đổi, mua bán, thuê

mướn và khi đã là một loại hàng hoá thì hàng hoá sức lao động cũng phải tuân theo những

quy luật khách quan của thị trường: Quy luật cung – cầu, quy luật giá cả, quy luật cạnh

tranh… như những loại hàng hoá hữu hình khác.

Như đã phân tích ở trên, cho thấy: Để có thể hình thành thị trường lao động xuất khẩu

trước hết phải xuất phát từ những nhu cầu trao đổi hoặc thuê mướn lao động giữa bên cho

thuê lao động và bên đi thuê lao động. Thực chất, khi xuất hiện nhu cầu trao đổi, thuê mướn

lao động giữa quốc gia này với quốc gia khác, là đã hình thành lên hai yếu tố cơ bản của thị

trường, đó là cung và cầu về lao động. Như vậy là thị trường hàng hoá sức lao động quốc tế

đã được hình thành từ đây.

Trong điều kiện hội nhập phát triển đời sống kinh tế như hiện nay, quan hệ cung –

cầu không còn bị bó hẹp trong phạm vi một quốc gia, biên giới của một nước chỉ còn ý

nghĩa hành chính, còn quan hệ này ngày càng diễn ra trên phạm vi quốc tế, mà trong đó bên

Cung đóng vai trò là bên xuất khẩu và Cầu sẽ đại diện cho bên nhập khẩu lao động.

1.3 Sự cần thiết khách quan và vai trò của xuất khẩu lao động đối với sự phát triển kinh tế

– xã hội của Việt Nam.

1.3.1 Sự cần thiết khách quan phát triển hoạt động xuất khẩu lao động.