Thực Trạng Và Kiến Nghị Hoàn Thiện Chính Sách Hỗ Trợ Nông Dân Trong Sản Xuất Tiêu Thụ Hồ Tiêu Trên Địa Bàn Huyện Xuân Lộc Tỉnh Đồng Nai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

ĐOÀN VĂN THIỆN

THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH HỖ

TRỢ NÔNG DÂN TRONG SẢN XUẤT, TIÊU THỤ HỒ TIÊU TRÊN

ĐỊA BÀN HUYỆN XUÂN LỘC, TỈNH ĐỒNG NAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Đồng Nai, 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

ĐOÀN VĂN THIỆN

THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH HỖ

TRỢ NÔNG DÂN TRONG SẢN XUẤT, TIÊU THỤ HỒ TIÊU TRÊN

ĐỊA BÀN HUYỆN XUÂN LỘC, TỈNH ĐỒNG NAI

CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

MÃ SỐ: 60.31.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. CHU TIẾN QUANG

Đồng Nai, 2012

I

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong

bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Đồng Nai, ngày 28 tháng 11 năm 2012

HỌC VIÊN

Đoàn Văn Thiện

II

LỜI CẢM ƠN

Trên cơ sở kết quả học tập, nghiên cứu cả về cơ sở lý luận và thực tiễn,

với chuyên ngành Kinh tế nông nghiệp tại Trường Đại học Lâm nghiệp, Tôi đã

chọn và hoàn thành Luận văn Thạc sỹ với đề tài: “Thực trạng và kiến nghị

hoàn thiện chính sách hỗ trợ nông dân trong sản xuất, tiêu thụ Hồ tiêu trên

địa bàn huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai”.

Để hoàn thành được Luận văn này tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn sâu

sắc tới giáo viên hướng dẫn Tiến sĩ Chu Tiến Quang - Giám đốc Trung tâm Tư

vấn và Đào tạo - Viện nghiên cứu Quản lý Kinh tế TW; Các thầy giáo, cô giáo

Trường Đại học Lâm nghiệp; Lãnh đạo Ủy ban nhân dân huyện Xuân Lộc; Lãnh

đạo và cán bộ Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Xuân Lộc và

130 hộ nông dân đã nhiệt tình chia sẽ và cung cấp thông tin về tình hình sản

xuất, tiêu thụ tiêu, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Tôi cam đoan Luận văn được xây dựng trên cơ sở những nội dung, số

liệu thu thập đúng quy định, nghiên cứu độc lập và không sao chép.

Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn, bản thân tôi đã nỗ

lực cố gắng, song không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong tiếp tục nhận được

sự quan tâm tham gia đóng góp ý kiến.

Xin trân trọng cảm ơn!

Đồng Nai, ngày 28 tháng 11 năm 2012

HỌC VIÊN

Đoàn Văn Thiện

III

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài .....................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu...........................................................................................3

2.1. Mục tiêu tổng quát....................................................................................3

2.2. Mục tiêu cụ thể .........................................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................3

3.1. Đối tượng nghiên cứu...............................................................................3

3.2. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................3

4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................3

4.1. Phương pháp chọn địa điểm và đối tượng nghiên cứu.............................4

4.2. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp.......................................................4

4.3. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp ........................................................4

4.4. Phương pháp chuyên gia...........................................................................5

4.5. Phương pháp phân tích, xử lý số liệu và đánh giá chính sách hỗ trợ .......5

4.6. Chỉ tiêu sử dụng trong nghiên cứu đề tài..................................................6

5. Nội dung chính của luận văn..............................................................................7

6. Kết cấu của luận văn ..........................................................................................7

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN

VỀ CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ SẢN XUẤT, TIÊU THỤ NÔNG SẢN.................8

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ............................................................ 8

1.2. Cơ sở lý luận về chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp ......................12

1.2.1. Khái niệm về chính sách, chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ nông

sản ...................................................................................................12

1.2.1.1. Khái niệm về chính sách ......................................................12

1.2.1.2. Khái niệm Chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ nông sản....15

1.2.2. Sự cần thiết và yêu cầu đối với chính sách hỗ trợ sản xuất nông

nghiệp.............................................................................................16

1.2.2.1. Sự cần thiết của chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ nông

sản.........................................................................................16

1.2.2.2. Yêu cầu đối với chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ ..........17

1.2.3. Các loại hình chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ nông sản...........17

1.2.3.1. Theo phương thức tác động của chính sách.........................17

IV

1.2.3.2. Theo phân khúc của quá trình sản xuất nông nghiệp có các

loại hình chính sách hỗ trợ sau.............................................18

1.2.4. Vai trò của chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ nông sản..............19

1.2.4.1. Là công cụ để Nhà nước tác động vào các đối tượng hoạt

động trong sản xuất, tiêu thụ nông sản..................................20

1.2.4.2. Là công cụ để Nhà nước thúc đẩy các đối tượng sản xuất,

tiêu thụ nông sản cùng tham gia thực hiện quy hoạch phát

triển nông nghiệp do Nhà nước xác định.............................20

1.2.4.3. Là công cụ để thúc đẩy sự gắn kết hộ nông dân, các doanh

nghiệp, tổ chức kinh tế cùng hợp tác để sản xuất, tiêu thụ

nông sản.................................................................................21

1.2.5. Sự cần thiết của Chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ nông sản trong

điều kiện Việt Nam trở thành thành viên củaWTO..................22

1.2.6. Kinh nghiệm hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ nông sản của một số nước..27

1.2.6.1. Chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ lúa gạo ở Thái Lan..27

1.2.6.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc...............................................33

1.2.6.3. Kinh nghiệm của Đài Loan...................................................37

CHƯƠNG II: ĐẶC ĐIỂM HUYỆN XUÂN LỘC - TỈNH ĐỒNG NAI VÀ

ĐẶC ĐIỂM TÌNH HÌNH SẢN XUẤT, TIÊU THỤ HỒ TIÊU TẠI HUYỆN

XUÂN LỘC, TỈNH ĐỒNG NAI..........................................................................40

2.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai...... 40

2.1.1. Vị trí địa lý........................................................................................40

2.1.2. Điều kiện tự nhiên:...........................................................................41

2.1.2.1. Khí hậu...................................................................................41

2.1.2.2. Đất đai....................................................................................41

2.1.2.3. Nguồn nước..........................................................................41

2.1.2.4. Hệ thống Giao thông.............................................................42

2.1.2.5. Điện........................................................................................42

2.2. Tình hình kinh tế - xã hội huyện Xuân Lộc…........…………………...43

2.3. Tình hình nông nghiệp và sản xuất, tiêu thụ Hồ tiêu trên địa bàn..........43

2.3.1. Tình hình sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện.......................43

2.3.2. Đặc điểm, tình hình sản xuất, tiêu thụ Hồ tiêu trên địa bàn............45

2.3.2.1. Đặc điểm sản xuất Hồ tiêu....................................................45

2.3.2.2. Tình hình sản xuất tiêu..........................................................46

V

2.3.2.3. Tình hình tiêu thụ Hồ tiêu....................................................47

CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.................................................... 48

3.1. Thực trạng sản xuất, tiêu thụ hồ tiêu và chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu

thụ hồ tiêu trên địa bàn huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai qua kết quả

điều tra của luận văn .............................................................................48

3.1.1. Thực trạng sản xuất hồ tiêu của các hộ điều tra ..............................48

3.1.1.1. Về quy mô đất sản xuất Hồ tiêu...........................................48

3.1.1.2. Nhu cầu về vốn đầu tư xây dựng vườn Hồ tiêu...................49

3.1.1.3. Chi phí đầu vào để tạo ra 01 ha Hồ tiêu...............................52

3.1.1.4. Kết quả sản xuất 01 ha tiêu bình quân chung toàn huyện

năm 2011 .................................................................................55

3.1.2. Thực trạng sản xuất hồ tiêu của các hộ trước khi nhận được hỗ trợ

của Nhà nước ...................................................................................58

3.1.2.1. Chi phí sản xuất trước khi hỗ trợ .........................................58

3.1.2.2. Năng suất hồ tiêu trước khi nhận hỗ trợ của nhà nước ........59

3.1.2.3. Thu nhập của 4 nhóm hộ điều tra trước khi hưởng chính sách

hỗ trợ.........................................................................................60

3.2. Thực trạng sản xuất của các hộ điều tra sau khi hưởng lợi chính sách

hỗ trợ theo Quyết định 2419/QĐ-UBND ngày 26/9/2011 của UBND

tỉnh Đồng Nai........................................................................................62

3.2.1. Trường hợp được hỗ trợ để trồng mới.............................................66

3.2.2. Trường hợp hộ được hỗ trợ để thâm canh vườn Hồ tiêu................75

3.3. Hiệu quả chính sách hỗ trợ trồng mới với hiệu quả chính sách hỗ

trợ thâm canh ở 4 nhóm hộ điều tra.......................................................84

3.3.1. Trường hợp hỗ trợ trồng mới so với trước hỗ trợ............................84

3.3.2. Trường hợp hỗ trợ thâm canh vườn tiêu so với trước hỗ trợ ..........88

3.3.3. Trường hợp sau hỗ trợ trồng mới và thâm canh vườn tiêu của từng

nhóm hộ ..........................................................................................92

3.3.4. Kêt quả tổng hợp ý kiến nông dân về chính sách hỗ trợ sản xuất và

tiêu thụ Hồ tiêu trên địa bàn huyện Xuân Lộc................................ 94

3.3.4.1. Về chính sách hỗ trợ vốn đầu tư xây dựng vườn Hồ Tiêu...94

3.3.4.2. Về chính sách hỗ trợ đầu vào của sản xuất Hồ Tiêu............95

3.3.4.3. Ý kiến về chính sách hỗ trợ trong sản xuất Hồ Tiêu............95

3.3.4.4. Chính sách tín dụng..............................................................96

VI

3.3.4.5. Chính sách khuyến nông .....................................................97

3.4. Thực trạng tiêu thụ và chính sách hỗ trợ tiêu thụ Hồ tiêu ......................98

3.4.1. Thực trạng tiêu thụ Hồ tiêu của nông dân .......................................98

3.4.2. Thực trạng chính sách hỗ trợ tiêu thụ Hồ tiêu...............................103

3.4.2.1. Chính sách về tiêu thụ thông qua hợp đồng.......................103

3.4.2.2. Chính sách khuyến khích hợp tác trong tiêu thụ Hồ tiêu...104

3.4.2.3. Ý kiến của nông dân về chính sách hỗ trợ tiêu thụ

Hồ tiêu ...............................................................................105

3.5. Giải pháp hoàn thiện chính sách hỗ trợ nông dân trong sản xuất, tiêu

thụ hồ tiêu............................................................................................106

3.5.1. Quan điểm của đề tài về hỗ trợ cho nông dân sản xuất Hồ tiêu....106

3.5.2. Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện chính sách hỗ trợ nông dân

trong sản xuất, tiêu thụ tiêu trên địa bàn huyện Xuân Lộc, tỉnh

Đồng Nai........................................................................................107

3.5.2.1. Đối với UBND tỉnh Đồng Nai...........................................107

3.5.2.2. Tăng cường sự lãnh đạo của Huyện ủy, UBND huyện Xuân

Lộc trong triển khai chính sách hỗ trợ nông dân trong sản

xuất, tiêu thụ Hồ Tiêu........................................................110

3.5.2.3. Giải pháp đối với từng nhóm hộ đã nghiên cứu ................113

KẾT LUẬN .......................................................................................................115

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................... 117

PHỤ LỤC .................................................................................................. 119

VII

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

AFTA Khu vực thương mại tự do ASEAN

AMS Tổng mức hỗ trợ gộp

AoA Hiệp định nông nghiệp

BVTV Bảo vệ thực vật

BQ Bình quân

GAP Quy trình sản xuất nông nghiệp sạch

GDP Tổng Sản phẩm Quốc nội

GLOBALGAP Tiêu chuẩn Quốc tế về Quy trình sản

xuất nông nghiệp sạch

GTSX Gía trị sản xuất

IPM Quản lí dịch hại tổng hợp

KH&CN Khoa học và công nghệ

KTKT Kinh tế kỹ thuật

KTXH Kinh tế xã hội

MUTRAP Dự án Hỗ trợ Thương mại Đa biên

SXNN Sản xuất nông nghiệp

TBKT Tiến bộ kĩ thuật

VietGAP Tiêu chuẩn Việt Nam về Quy trình

sản xuất nông nghiệp sạch

WTO Tổ chức Thương mại Thế giới

VIII

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

1.1 Quy định về hỗ trợ trong nước đối với nông nghiệp theo

Hiệp định Nông nghiệp

24

2.1 Tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu GTSX ngành nông

nghiệp giai đoạn 2001-2010, huyện Xuân Lộc

44

3.1 Quy mô diện tích sản xuất của các nhóm hộ 48

3.2 Chi phí bình quân xây dựng trụ tiêu/ha 50

3.3 Nhu cầu vốn đầu tư xây dựng vườn Hồ tiêu 50

3.4 Phân loại mức độ nhu cầu vốn của các nhóm hộ 51

3.5 Định mức KTKT cho 1 ha Tiêu năm 2012 của phòng

Nông nghiệp và PTNT Xuân Lộc (theo giá tháng 5/2012)

52

3.6 Chi phí Nhân công lao động bình quân 01 ha/năm 53

3.7 Năng suất, Giá trị kinh tế 01 ha Hồ tiêu các năm 2009-

2011

55

3.8 Thu nhập bình quân chung 01 ha/vụ toàn huyện 57

3.9 Chi phí sản xuất bình quân chung từng nhóm hộ trước khi

nhận được hỗ trợ của nhà nước

58

3.10 Năng suất bình quân chung của từng nhóm hộ trước khi

nhận được hỗ trợ của nhà nước (năm 2009)

60

3.11 Thu nhập bình quân chung của từng nhóm hộ

trước khi có chính sách hỗ trợ

61

3.12 Số hộ được hưởng và hộ không được hưởng chính sách

hỗ trợ

64

3.13 Định mức KTKT cho 1 ha Tiêu trồng mới 66

3.14 Chi phí nhân công lao động bình quân 1 ha/năm của hộ

được hỗ trợ trồng mới (giá thực tế tháng 5/2012)

68

IX

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

3.15 Năng suất bình quân chung của từng nhóm hộ

khi được hưởng chính sách hỗ trợ trồng mới

71

3.16 Thu nhập bình quân chung của từng nhóm hộ

khi được hưởng chính sách hỗ trợ trồng mới

73

3.17 Định mức KTKT cho 1 ha Tiêu Thâm canh 75

3.18 Chi phí nhân công lao động bình quân thâm canh 01

ha/năm (giá thực tế)

77

3.19 Thu nhập bình quân chung của từng nhóm hộ

khi được hưởng chính sách hỗ trợ Thâm canh

81

3.20 So sánh thu nhập tăng thêm ở từng nhóm hộ trong trường

hợp được hỗ trợ trồng mới và trước hỗ trợ

84

3.21 So sánh thu nhập tăng thêm của từng nhóm hộ trong trường

hợp được hỗ trợ thâm canh và trước hỗ trợ

88

3.22 Thu nhập tăng thêm của từng nhóm hộ sau khi được hỗ trợ

trồng mới và thâm canh

92

3.23 Nhu cầu tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc tiêu của nông

dân

97

3.24 Phân loại Thương lái thu mua tiêu 100

3.25 Tình hình tiêu thụ Hồ tiêu của nông dân 101

3.26 Nguồn thông tin để hộ nông dân xác định giá bán Tiêu 102

X

DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ

Số hiệu đồ thị Tên đồ thị Trang

2.1 Sơ đồ Chu kỳ sản xuất Hồ tiêu 46

3.1 Đồ thị Giá tiêu bình quân các năm 2009-

2011

56

3.2 Đồ thị biểu diễn hộ được hưởng chính sách

và hộ không được hưởng chính sách

65

3.3 Sơ đồ Các kênh tiêu thụ hồ tiêu trên địa bàn

huyện Xuân Lộc

99

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Xuân Lộc là huyện nông thôn, miền núi của tỉnh Đồng Nai với diện tích

tự nhiên là 72.719,48 ha, chiếm 12,4% diện tích toàn tỉnh. Huyện Xuân Lộc có

15 đơn vị hành chính, trong đó có 14 xã và 01 thị trấn với 91 khu, ấp được chia

thành 1.238 tổ nhân dân, dân số trên 228 ngàn người, chiếm 9,0% dân số tỉnh

Đồng Nai.

Trong 20 năm xây dựng và phát triển vừa qua, kinh tế huyện Xuân Lộc đã

thay đổi đáng kể, tăng trưởng GDP với tốc độ cao, đạt bình quân 12,3% / năm,

trong đó giai đoạn 2006 - 2010 tăng bình quân 16,61%; cơ cấu kinh tế chuyển

dịch theo hướng công nghiệp - dịch vụ - nông lâm nghiệp với tỷ trọng các khu

vực là: 40,1% - 25,9% - 34%.

Sản xuất nông, lâm nghiệp được phát triển toàn diện theo hướng công

nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp gắn kết với việc xây dựng nông thôn mới,

góp phần nâng cao đời sống của nông dân và dân cư trên địa bàn.

Điều kiện tự nhiên của huyện Xuân Lộc có khí hậu pha và đất nâu đỏ trên

đá bazan (25 ngàn ha) rất thích hợp để phát triển các loại cây công nghiệp dài,

ngắn ngày, cây thực phẩm, cây ăn trái có giá trị kinh tế cao, trong đó có hồ tiêu.

Tổng diện tích cây công nghiệp lâu năm trên địa bàn huyện đến năm 2011

là 19.618 ha, trong đó diện tích cây cà phê là 1.105 ha; cây Cao su là 3.900 ha;

cây Điều là 13.256 ha; Cây Tiêu là 1.246 ha.

Cây Tiêu là một trong 04 cây công nghiệp lâu năm cho sản phẩm xuất

khẩu có giá trị cao của huyện Xuân Lộc, chiếm tỷ trọng 29,46% trong tổng giá

trị cây công nghiệp lâu năm trên địa bàn huyện Xuân Lộc, sản lượng trung bình

đạt 3.226 tấn/năm. Những năm gần đây diện tích trồng Hồ tiêu trong nhân dân

không ngừng tăng do mang lại thu nhập cao hơn so với các cây trồng khác như

Cao su, Cà phê, Điều trên cùng đơn vị ha diện tích đất canh tác.

2

Tuy nhiên, phát triển cây tiêu còn mang tính manh mún, phân tán, chưa

theo quy hoạch; người trồng tiêu chưa tiếp cận đầy đủ các chính sách hỗ trợ của

Nhà nước đối với sản xuất và tiêu thụ hồ tiêu đã triển khai trên địa bàn; thu nhập

của nông dân chưa tương xứng với công sức bỏ ra và chưa hưởng lợi đầy đủ lợi

ích tạo ra trong toàn bộ chuỗi giá trị hồ tiêu trên địa bàn huyện.

Trong tiêu thụ, nông dân thường bán sản phẩm dưới dạng hồ tiêu tươi cho

người thu gom ngay sau khi thu hoạch khi cần tiền gấp, giá bán thấp nên thu

nhập không cao. Đại bộ phận nông dân phải bán sản phẩm tươi ngay sau thu

hoạch cho thương lái, một bộ phận nhỏ hộ nông dân tự vận chuyển và bán hồ

tiêu trực tiếp cho Doanh nghiệp thương mại trên địa bàn huyện với giá cao hơn

và được thanh toán ngay tiền và một bộ phận tự phơi, sấy khô để bảo quản và

bán ra vào các thời điểm có giá cao hơn.

Để phát triển được cây hồ tiêu theo lợi thế tự nhiên ở huyện Xuân Lộc,

UBND tỉnh Đồng Nai và UBND huyện Xuân Lộc cần có chính sách tốt hơn, phù

hợp hơn để hỗ trợ có hiệu quả nông dân trong sản xuất tiêu nhằm góp phần tạo

công ăn việc làm, nâng cao mức thu nhập và giảm nghèo trên địa bàn huyện, làm

tiền đề thúc đẩy các ngành dịch vụ nông nghiệp và công nghiệp chế biến phát

triển, tăng thu ngân sách cho nhà nước.

Với vị trí là cán bộ phụ trách nông nghiệp thuộc UBND huyện Xuân Lộc,

trước tình hình bức thiết trên đây tôi chọn đề tài “Thực trạng và kiến nghị hoàn

thiện chính sách hỗ trợ nông dân trong sản xuất, tiêu thụ Hồ tiêu trên địa bàn

huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai” làm đề tài luận văn tốt nghiệp thạc sỹ của

mình với hy vọng kết quả nghiên cứu luận văn sẽ tạo căn cứ để kiến nghị với

UBND huyện Xuân Lộc một số chính sách, giải pháp hỗ trợ sản xuất và tiêu thụ

hồ tiêu trong những năm tới nhằm nâng cao thu nhập của người sản xuất và tạo

ra sự phát triển bền vững hồ tiêu những năm tới.