Thực trạng và hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp sau khi thực hiện chính sách đổi điền dồn thửa trên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO

TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI

---------
---------

LÊ VĂN TIẾN

THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QỦA SỬ DỤNG ðẤT NÔNG

NGHIỆP SAU KHI THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH “ðỔI ðIỀN

DỒN THỬA” TRÊN ðỊA BÀN HUYỆN VĨNH LỘC, TỈNH

THANH HOÁ

LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP

Chuyên ngành : QUẢN LÝ ðẤT ðAI

Mã số : 60.62.16

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THANH TRÀ

HÀ NỘI - 2008

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………i

LỜI CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận văn này là

hoàn toàn trung thực cũng như chưa ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào.

Tôi xin cam ñoan rằng, mọi sự giúp ñỡ cho việc thực hiện Luận văn này

ñã ñược cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn này ñều ñã ñược chỉ

rõ nguồn gốc./.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Lê Văn Tiến

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………ii

LỜI CẢM ƠN

ðể hoàn thành ñề tài này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi còn nhận

ñược sự giúp ñỡ, ñộng viên, chỉ bảo của các thầy cô, bạn bè, ñồng nghiệp và

người thân.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Thanh Trà

giảng viên Bộ môn Quản lý ñất ñai, Khoa Tài nguyên và Môi trường, Trường

ðại học Nông nghiệp Hà Nội, người ñã luôn theo sát và tận tình hướng dẫn

tôi trong suốt quá trình thực hiện ñề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể các thầy cô giáo trong Khoa Sau

ðại học, Khoa Tài nguyên và Môi trường, Trường ðại học Nông nghiệp Hà

Nội ñã luôn giúp ñỡ, tạo mọi ñiều kiện cho tôi trong suốt thời gian qua.

Tôi xin chân thành cảm ơn Sở Tài nguyên và Môi trường Thanh Hoá,

Uỷ ban nhân dân huyện Vĩnh Lộc, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng

Nông nghiệp, Phòng Thống kê huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá cùng cán bộ,

xã viên và nhân dân tại 3 xã Vĩnh Yên, Vĩnh Thành, Vĩnh Thịnh, huyện Vĩnh

Lộc, tỉnh Thanh Hoá.

Một lần nữa, tôi xin trân trọng cảm ơn !

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Lê Văn Tiến

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iii

MỤC LỤC

Lời cam ñoan i

Lời cảm ơn ii

Mục lục iii

Danh mục chữ viết tắt vi

Danh mục bảng vii

Danh mục biểu ñồ, sơ ñồ ix

Danh mục ảnh x

1. Mở ñầu 1

1.1. Tính cấp thiết của ñề tài 1

1.2. Mục ñích của ñề tài 2

2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu 3

2.1. Tổng quan về Chính sách quản lý và sử dụng ñất nông nghiệp ở

Việt Nam trong bối cảnh lịch sử phát triển 3

2.2. Quan hệ ñất ñai trong quá trình công nghiệp hoá, hiện ñại hoá

nông nghiệp, nông thôn ở Việt Nam 8

2.3. Những kinh nghiệm về tích tụ và tập trung ruộng ñất của một số

nước trên thế giới 13

2.4. Chuyển ñổi ruộng ñất khắc phục tình trạng phân tán, manh mún

ruộng ñất trong sản xuất nông nghiệp 17

2.5. Tích tụ ruộng ñất và chuyển ñổi ruộng ñất ở Việt Nam 22

2.6. Cơ sở thực tiễn của việc ñổi ñiền dồn thửa ñất nông nghiệp 27

3. Phạm vi, nội dung và phương pháp nghiên cứu 30

3.1. Phạm vi nghiên cứu 30

3.2. Nội dung nghiên cứu 30

3.3. Phương pháp nghiên cứu 32

4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận 36

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iv

4.1. Khái quát ñiều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội 36

4.1.1. ðiều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên 36

4.1.2. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội 43

4.2. Tình hình quản lý và sử dụng ñất ñai trên ñịa bàn huyện Vĩnh

Lộc, tỉnh Thanh Hoá 52

4.2.1. Tình hình quản lý ñất ñai trên ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc 52

4.2.2. Hiện trạng sử dụng ñất ñai năm 2007 của huyện Vĩnh Lộc 54

4.3. Tình hình thực hiện Chính sách “ðổi ñiền dồn thửa” ñất nông

nghiệp trên ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc 59

4.3.1. Cơ sở pháp lý của việc ñổi ñiền dồn thửa ñất nông nghiệp trên

ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc 59

4.3.2. Tổ chức thực hiện công tác ñổi ñiền dồn thửa ñất nông nghiệp

trên ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc 61

4.3.3. Kết quả thực hiện Chính sách “ðổi ñiền dồn thửa” ñất nông

nghiệp theo Chỉ thị 13 CT/TU ở huyện Vĩnh Lộc 63

4.3.4. Kết quả thực hiện công tác ñổi ñiền dồn thửa tại các xã nghiên

cứu ñại diện 65

4.3.5. Kết quả phỏng vấn nông hộ tại 3 xã nghiên cứu ñại diện 68

4.4. Những nhân tố tác ñộng ñến hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp

sau ñổi ñiền dồn thửa 71

4.4.1. ðổi ñiền dồn thửa ñã tạo ñiều kiện thuận lợi cho chuyển ñổi cơ

cấu sử dụng ñất 71

4.4.2. ðổi ñiền dồn thửa ñã tạo ra lãnh thổ hợp lý cho quá trình tổ chức

sản xuất nông nghiệp 71

4.4.3. ðổi ñiền dồn thửa tạo tâm lý ổn ñịnh cho người nông dân trong

ñầu tư sản xuất 72

4.5. Những tác ñộng cơ bản của Chính sách "ðổi ñiền dồn thửa" trên

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………v

ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc 72

4.5.1. Chính sách “ðổi ñiền dồn thửa” ñất nông nghiệp làm tăng hiệu

lực trong công tác quản lý Nhà nước về ñất ñai 72

4.5.2. Chính sách “ðổi ñiền dồn thửa” ñã tác ñộng làm thay ñổi hệ

thống ñồng ruộng 73

4.5.3. Tác ñộng của Chính sách "ðổi ñiền dồn thửa" ñất nông nghiệp

ñến cơ cấu thu nhập và ña dạng hoá cây trồng, vật nuôi 84

4.5.4. ðánh giá hiệu quả kinh tế sử dụng ñất trước và sau khi thực hiện

Chính sách "ðổi ñiền dồn thửa" ñất nông nghiệp 87

4.5.5. ðánh giá và nhận xét về mô hình kinh tế trang trại 102

4.5.6. Tác ñộng của Chính sách "ðổi ñiền dồn thửa" ñến sự tăng thu

nhập của các loại hộ nông dân 103

4.5.7. Những khó khăn và thách thức mới sau khi thực hiện công tác

ñổi ñiền dồn thửa trên ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc 107

4.6. ðề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ñất

nông nghiệp trên ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc 109

4.6.1. Giải pháp về chính sách 109

4.6.2. Giải pháp kỹ thuật chuyển dịch cơ cấu sản xuất 110

4.6.3. Tăng cường công tác quản lý Nhà nước về ñất ñai 111

5. Kết luận và kiến nghị 113

5.1. Kết luận 113

5.2. Kiến nghị 116

Tài liệu tham khảo 118

Phụ lục 120

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Ký hiệu Chú giải

Cð Chuyển ñổi

CD Chuyên dùng

CNH - HðH Công nghiệp hoá - Hiện ñại hoá

ððDT ðổi ñiền dồn thửa

NN Nông nghiệp

HTX Hợp tác xã

KD Kinh doanh

QSDð Quyền sử dụng ñất

SDð Sử dụng ñất

GCNQSDð Giấy chứng nhận quyền sử dụng ñất

UBND Uỷ ban nhân dân

SN Sự nghiệp

SX Sản xuất

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vii

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

2.1. Tình hình tích tụ ruộng ñất của các trang trại ở một số nước Âu, Mỹ 13

2.2. Tình hình tích tụ ruộng ñất ở một số nước châu á 14

2.3. Mức ñộ manh mún ruộng ñất của các vùng ở Việt Nam 24

4.1. Hiện trạng sử dụng ñất năm 2007 của huyện Vĩnh Lộc 55

4.2. Diện tích, cơ cấu ñất sản xuất nông nghiệp năm 2007 56

4.3. Kết quả thực hiện ñổi ñiền dồn thửa tại huyện Vĩnh Lộc 64

4.4. Thực trạng ruộng ñất trước và sau khi thực hiện ñổi ñiền dồn

thửa tại các xã nghiên cứu ñại diện 65

4.5. Phản ứng của hộ nông dân ñối với công tác ñổi ñiền dồn thửa 69

4.6. Diện tích ñất công ích trước và sau ñổi ñiền dồn thửa ñất tại các

xã nghiên cứu ñại diện 74

4.7. Giá thầu ñất công ích trước và sau ñổi ñiền dồn thửa tại các xã

nghiên cứu ñại diện 75

4.8. Bình quân diện tích ñất nông nghiệp/ khẩu trước và sau ñổi ñiền

dồn thửa tại các xã nghiên cứu ñại diện 76

4.9. Diện tích ñất trồng lúa bình quân/ khẩu trước và sau ñổi ñiền

dồn thửa tại các xã nghiên cứu ñại diện 78

4.10. Diện tích ñất giao thông, thuỷ lợi nội ñồng trước và sau ñổi ñiền

dồn thửa tại các xã nghiên cứu ñại diện 81

4.11. Sự thay ñổi của cơ cấu thu nhập của hộ nông dân trước và sau

ñổi ñiền dồn thửa tại các xã nghiên cứu ñại diện 84

4.12. Tổng hợp tình hình thực hiện chuyển ñổi mô hình canh tác sau

ñổi ñiền dồn thửa tại các xã nghiên cứu ñại diện 86

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………viii

4.13. So sánh hiệu quả kinh tế sử dụng ñất nông nghiệp trên một

ha/năm tại các xã nghiên cứu ñại diện trên ñịa bàn huyện Vĩnh

Lộc 90

4.14. So sánh hiệu quả kinh tế bình quân trên một sào ñất 2 vụ trước

và sau khi thực hiện ððDT tại các xã nghiên cứu ñại diện 92

4.15. Hiệu quả kinh tế bình quân của mô hình Lúa - cá - thuỷ cầm

tính trên 1 sào/năm tại các xã nghiên cứu ñại diện 94

4.16. Hiệu quả kinh tế của mô hình chuyên thả cá 97

4.17. So sánh hiệu quả kinh tế của các mô hình sử dụng ñất trước và

sau ñổi ñiền dồn thửa 98

4.18. Số lượng trang trại tại các xã nghiên cứu ñại diện 102

4.19. Mức thu nhập bình quân của các loại hộ trước và sau ñổi ñiền

dồn thửa ở các xã nghiên cứu ñại diện 104

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………ix

DANH MỤC BIỂU ðỒ

STT Tên biểu ñồ Trang

4.1. Cơ cấu diện tích các loại ñất năm 2007 của huyện Vĩnh Lộc 56

4.2. So sánh giá thầu ñất công ích bình quân trước và sau ñổi ñiền

dồn thửa tại các xã nghiên cứu ñại diện 76

4.3. So sánh sự thay ñổi cơ cấu thu nhập của nông hộ trước và sau

ñổi ñiền dồn thửa tại các xã nghiên cứu ñại diện 85

4.4. So sánh hiệu quả kinh tế của các mô hình sử dụng ñất 99

4.5. So sánh thu nhập giữa các loại hộ trước và sau ñổi ñiền dồn

thửa

tại các xã nghiên cứu ñại diện 104

DANH MỤC SƠ ðỒ

- Sơ ñồ vị trí huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.

- Sơ ñồ hiện trạng sử dụng ñất ñai năm 2007 của huyện Vĩnh Lộc.

- Sơ ñồ vị trí 3 xã Vĩnh Yên, Vĩnh Thành và Vĩnh Thịnh, huyện Vĩnh Lộc.

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………x

DANH MỤC ẢNH

STT Tên ảnh Trang

4.1. Hiện trạng ruộng ñất sau ñổi ñiền dồn thửa tại huyện Vĩnh Lộc,

tỉnh Thanh Hoá 70

4.2. Hệ thống giao thông nội ñồng sau ñổi ñiền dồn thửa tại xã Vĩnh

Thành, huyện Vĩnh Lộc 82

4.3. Hệ thống thuỷ lợi nội ñồng sau ñổi ñiền dồn thửa tại xã Vĩnh

Thịnh, huyện Vĩnh Lộc 82

4.4. Mô hình trồng hoa, cây cảnh tại xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Lộc 83

4.5. Mô hình Lúa - cá - vịt tại xã Vĩnh Thịnh, huyện Vĩnh Lộc 96

4.6. Mô hình chuyên cá tại xã Vĩnh Yên, huyện Vĩnh Lộc 101

4.7. Mô hình Lúa - cá - cây ăn quả tại xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Lộc 105

4.8. Mô hình trang trại chăn nuôi lợn theo hướng công nghiệp tại xã

Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Lộc 106

4.9. Một số chân ruộng bậc thang và chiêm trũng vẫn còn manh

mún trên ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc 108

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………1

1. MỞ ðẦU

1.1. Tính cấp thiết của ñề tài

Sau Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị năm 1988, nền kinh tế nông

nghiệp, nông thôn của cả nước nói chung và tỉnh Thanh Hoá nói riêng ñã có

nhiều sự thay ñổi mạnh mẽ. Thực hiện Luật ðất ñai năm 1993 và Nghị ñịnh

64/CP của Chính phủ về giao ñất nông nghiệp, cấp giấy chứng nhận quyền sử

ñụng ñất cho hộ gia ñình, cá nhân sử dụng ổn ñịnh, lâu dài, ñã tạo ñiều kiện

và ñộng lực mới thúc ñẩy sự phát triển sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, sau

quá trình phân chia ruộng ñất cho hộ nông dân ñã phát sinh một số hạn chế,

ñiển hình là tình trạng manh mún ruộng ñất. Tình trạng phân tán, manh mún

ruộng ñất phần nào ñã làm ảnh hưởng ñến hiệu quả sản xuất, hạn chế khả

năng ñổi mới và ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, ứng dụng các quy

trình kỹ thuật ñồng nhất cho một loại hình canh tác nào ñó trong sản xuất.

Ngoài ra, tình trạng manh mún ruộng ñất còn gây rất nhiều khó khăn trong

công tác quy hoạch, quản lý và sử dụng nguồn tài nguyên ñất ñai.

Nhận thức ñược những ảnh hưởng bất lợi của tình trạng manh mún

ruộng ñất trong sản xuất nông nghiệp, Chính phủ ta ñã ban hành Chỉ thị số

10/1998/CT- TTg ngày 20 tháng 02 năm 1998 và Chỉ thị số 18/1999/CT- TTg

ngày 01 tháng 07 năm 1999, nhằm khuyến khích nông dân và Chính quyền

ñịa phương các cấp thực hiện chuyển ñổi ruộng ñất từ thửa ruộng nhỏ thành

thửa ruộng lớn, tạo ñiều kiện thuận lợi cho quá trình sản xuất nông nghiệp.

Thực hiện các Chỉ thị của Chính phủ, nhiều ñịa phương trong cả nước ñã tiến

hành công tác chuyển ñổi ruộng ñất với sự tham gia tự nguyện của hộ nông

dân và sự chỉ ñạo sát sao của Chính quyền các cấp.

Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của sản xuất, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh

Thanh Hoá ñã tiến hành triển khai Chính sách “ðổi ñiền dồn thửa” ngay từ

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………2

năm 1998 theo tinh thần Chỉ thị số 13 CT/TU ngày 03 tháng 09 năm 1998 của

Ban Thường vụ tỉnh uỷ Thanh Hoá (khoá XIV). ðây là việc làm rất cần thiết

và cấp bách trong quá trình phát triển nông nghiệp, nông thôn theo hướng

công nghiệp hoá, hiện ñại hoá. Tuy nhiên, việc ñổi ñiền dồn thửa cũng ñã

thành công ở nhiều nơi, một số ñịa phương tình trạng manh mún ruộng ñất cơ

bản ñã ñược giải quyết. Song cũng có nhiều ñịa phương ñã không thành công

hoặc mức ñộ thành công cũng khác nhau.

Vậy thực trạng của công tác ñổi ñiền dồn thửa ñất nông nghiệp ở huyện

Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá ñã diễn ra như thế nào? ðã ñáp ứng ñược yêu cầu

về sử dụng dụng ñất của người nông dân hay chưa? Kết quả ñạt ñược ñã ñáp

ứng ñược yêu cầu cho công tác quản lý ñất ñai và ñúng với sự mong ñợi của

người nông dân hay chưa ?

ðề tài nghiên cứu “Thực trạng và hiệu qủa sử dụng ñất nông nghiệp

sau khi thực hiện Chính sách “ðổi ñiền dồn thửa” trên ñịa bàn huyện

Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá” ñặt ra với mong muốn làm rõ hơn ý nghĩa thực

tiễn của công tác ñổi ñiền dồn thửa góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ñất

nông nghệp nhằm thực hiện mục tiêu công nghiệp hoá, hiện ñại hoá nông

nghiệp, nông thôn.

1.2. Mục ñích của ñề tài

- Tìm hiểu thực trạng sử dụng ñất nông nghiệp trên ñịa bàn huyện Vĩnh

Lộc, tỉnh Thanh Hoá.

- ðánh giá ảnh hưởng của Chính sách “ðổi ñiền dồn thửa” ñến hiệu

quả kinh tế sử dụng ñất nông nghiệp của hộ nông dân và công tác quản lý Nhà

nước ñối với ñất nông nghiệp trên ñịa bàn huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.

- ðề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ñất nông

nghiệp dựa trên cơ sở kết quả nghiên cứu, góp phần thực hiện mục tiêu công

nghiệp hoá, hiện ñại hoá nông nghiệp, nông thôn.

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………3

2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU

2.1. Tổng quan về Chính sách quản lý và sử dụng ñất nông nghiệp ở

Việt Nam trong bối cảnh lịch sử phát triển

2.1.1. Giai ñoạn từ năm 1945 ñến năm 1981

Lịch sử cách mạng giải phóng dân tộc và phát triển kinh tế của Việt

Nam có mối quan hệ chặt chẽ với các vấn ñề về sử dụng ñất ñai. Những mâu

thuẫn trong chính sách ñất ñai (vấn ñề tiếp cận ñất ñai, sở hữu và sử dụng ñất

ñai) ñã diễn ra trong suốt thời kỳ là thuộc ñịa của thực dân Pháp; thời kỳ

chiến tranh chống Mỹ và các chính sách của Chính phủ từ sau ngày thống

nhất ñất nước năm 1975.

Trước năm 1945, ñất nông nghiệp ñược phân chia thành 2 loại chính:

ñất sở hữu cộng ñồng và ñất tư hữu. Khu vực nông thôn ñược phân chia làm 2

tầng lớp dựa trên tính chất sở hữu ñất ñai ñó là tầng lớp ðịa chủ và Tá ñiền.

Sau năm 1945, ñã thực hiện phân chia lại ruộng ñất và giảm bớt thuế

cho nông dân nghèo. Sau khi kết thúc chiến tranh với thực dân Pháp, miền

Bắc thực hiện cải cách ruộng ñất. Mục ñích nhằm công hữu hoá ruộng ñất của

ñịa chủ người Việt và người Pháp. ðồng thời, tiến hành phân chia lại cho hộ

nông dân ít ñất hoặc không có ñất với khẩu hiệu “người cày có ruộng”. Giai

ñoạn tiếp theo của chính sách cải cách ruộng ñất ñó là miền Bắc bước sang

giai ñoạn sở hữu tập thể ñất nông nghiệp dưới hình thức hợp tác xã từng khâu

(bậc thấp) và hợp tác xã toàn phần (bậc cao). ðến năm 1960, khoảng 86% hộ

nông dân và 68% tổng diện tích ñất nông nghiệp ñã vào hợp tác xã bậc thấp.

Trong hợp tác xã này người nông dân vẫn sở hữu ñất ñai và tư liệu sản xuất, ở

hình thức hợp tác xã bậc cao, nông dân góp chung ñất ñai và các tư liệu sản

xuất khác (trâu, bò, gia súc và các công cụ khác) vào hợp tác xã dưới sự quản

lý chung. Từ năm 1961 ñến năm 1975, có khoảng 20.000 hợp tác xã bậc cao