Thực Trạng Và Giải Pháp Phát Triển Hợp Tác Xã Nông Nghiệp Trên Địa Bàn Huyện Gia Bình Tỉnh Bắc Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

NGUYỄN DUY QUÂN

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ

NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN GIA BÌNH

TỈNH BẮC NINH

Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 60620115

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. BÙI THỊ MINH NGUYỆT

HÀ NỘI, 2015

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong

bất kỳ công trình nào khác.

Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên

cứu nào đã công bố, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận

đánh giá luận văn của hội đồng khoa học.

Hà Nội, ngày 24 tháng 10 năm 2015

Tác giả luận văn

Nguyễn Duy Quân

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được

sự giúp đỡ nhiệt tình của các cơ quan, các tổ chức và các cá nhân. Tôi xin bày

tỏ lời cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện giúp

đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu luận văn này.

Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Lâm

nghiệp, Phòng Đào tạo sau đại học của nhà trường cùng các thầy cô giáo,

những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập.

Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn cô

giáo - Tiến sĩ Bùi Thị Minh Nguyệt, đã trực tiếp chỉ bảo, hướng dẫn khoa học

và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn này.

Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các đồng chí lãnh đạo Liên minh hợp

tác xã của tỉnh Bắc Ninh, UBND huyện, xã và các HTXNN trên địa bàn

huyện Gia Bình đã giúp đỡ tôi thu thập thông tin, số liệu trong suốt quá trình

thực hiện nghiên cứu luận văn.

Xin chân thành cảm ơn tất các bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ

nhiệt tình và đóng góp nhiều ý kiến quý báu để tôi hoàn thành luận văn này.

Do thời gian nghiên cứu có hạn với kinh nghiệm còn non trẻ, luận văn của

tôi chắc hẳn không thể tránh khỏi những sơ suất, thiếu sót, tôi rất mong nhận

đuợc sự đóng góp của các thầycô giáo cùng toàn thể bạn đọc.

Xin trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, ngày 24 tháng 10 năm 2015

Tác giả luận văn

Nguyễn Duy Quân

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................. v

DANH MỤC CÁC BẢNG...............................................................................vi

DANH MỤC CÁC BIỂU VÀ SƠ ĐỒ............................................................vii

MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN HỢP

TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP................................................................................ 6

1.1. Cơ sở lý luận về phát triển HTX nông nghiệp ........................................... 6

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò HTX NN ............................................... 6

1.1.2. Nội dung phát triển HTX nông nghiệp ................................................. 13

1.1.3. Chủ trương của Đảng và nhà nước về phát triển HTX NN .................. 15

1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển HTX NN .................................................... 17

1.2.1. Kinh nghiệm, giải pháp phát triển HTX NN trên thế giới.................... 17

1.2.2. Kinh nghiệm giải pháp phát triển HTX NN ở Việt Nam...................... 22

1.2.3. Bài học kinh nghiệm về phát triển HTX NN trên thế giới và các địa

phương trong nước .......................................................................................... 31

1.3 Tổng quan nghiên cứu............................................................................... 33

Chương 2 ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HUYỆN GIA BÌNH VÀ PHƯƠNG

PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................................................... 37

2.1. Đặc điểm cơ bản của huyện Gia Bình...................................................... 37

2.1.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................. 37

2.1.2. Đặc điểm kinh tế- xã hội....................................................................... 39

iv

2.1.3. Đánh giá chung về tình hình phát triển kinh tế - xã hội của huyện ...... 43

2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 44

2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu..................................................... 44

2.2.2. Phương pháp thu nhập số liệu............................................................... 44

2.2.3. Phương pháp phân tích xử lý số liệu..................................................... 46

2.2.4. Các chỉ tiêu đánh giá trong luận văn..................................................... 48

Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................. 50

3.1. Thực trạng về phát triển HTX NN của huyện Gia Bình .......................... 50

3.1.1. Loại hình HTX tại huyện Gia Bình....................................................... 50

3.1.2. Thực trạng về phát triển về số lượng HTX NN .................................... 52

3.1.3. Thực trạng phát triển về chất lượng HTX NN tại huyện Gia Bình ...... 55

3.1.4. Đánh giá thành công và tồn tại về tình hình phát triển HTX nông nghiệp

trên địa bàn huyện Gia Bình............................................................................ 74

3.2. Quan điểm, phương hướng, mục tiêu và những giải pháp phát triển HTX

NN ở huyện Gia Bình đến năm 2020.............................................................. 76

3.2.1. Quan điểm phát triển HTX NN ở huyện Gia Bình ............................... 76

3.2.2. Phương hướng phát triển HTX NN ở huyện Gia Bình ......................... 79

3.2.3. Mục tiêu phát triển HTX NN đến năm 2020 ........................................ 80

3.2.4. Một số giải pháp phát triển HTX NN ................................................... 81

3.3. Khuyến nghị để thực hiện các giải pháp .................................................. 91

3.3.1. Đối với tỉnh Bắc Ninh ........................................................................... 91

3.3.2. Đối với huyện Gia Bình ........................................................................ 92

3.3.3. Đối với Liên minh HTX tỉnh Bắc Ninh ................................................ 92

KẾT LUẬN..................................................................................................... 93

TÀI LIỆU THAM KHẢO

v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Tên đầy đủ

HTX Hợp tác xã

HTXNN Hợp tác xã nông nghiệp

HTX DVNN Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp

HTX DV KD Hợp tác xã dịch vụ kinh doanh

ĐVT Đơn vị tính

NXB Nhà xuất bản

PTNT Phát triển nông thôn

SP Sản phẩm

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

Tr.đ Triệu đồng

TTCN Tiểu thủ công nghiệp

UBND Ủy ban nhân dân

VAC Vườn ao chuồng

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

STT Tên bảng Trang

2.1 Hiện trạng sử dụng đất của huyện Gia Bình năm 2014 38

2.2 Diện tích, năng suất, sản lượng một số cây trồng chính 40

2.3 Số lượng HTX NN lựa chọn điều tra 46

3.1 Tình hình số lượng các loại hình HTX NN 52

3.2 Tình hình số lượng HTX NN tại Huyện Gia Bình 53

3.3 Tình hình biến động số lượng HTX DVNN theo quy mô 54

3.4 Mô hình tổ chức quản lý của HTX 55

3.5 Trình độ cán bộ quản lý HTX năm 2014 56

3.6 Kinh nghiệm thực tiễn của cán bộ quản lý HTX năm 2014 57

3.7 Số lượng thành viên HTX NN qua các năm 59

3.8 Giá trị tài sản của HTX NN qua các năm 60

3.9 Qui mô vốn của các HTX NN qua các năm 61

3.10 Số lượng HTXNN phân theo tiêu thức doanh thu, lãi 63

3.11 Doanh thu, lãi của HTX NN qua các năm 65

3.12

Thu nhập bình quân Giám Đốc và lao động HTX năm

2014

66

3.13 Tình hình thực hiện phân phối lãi trong HTX NN 67

3.14 Nhu cầu của thành viên về các loại dịch vụ năm 2014 68

3.15 Mức độ HTX đáp ứng dịch vụ cho thành viên năm 2014 69

3.16 Mức độ tiếp cận của HTX NN đối với chính sách hỗ trợ 71

3.17 Sự hài lòng của thành viên đối với HTX 72

vii

DANH MỤC CÁC BIỂU

STT Tên biểu Trang

2.1 Cơ cấu kinh tế huyện Gia Bình 39

3.1 Kinh nghiệm thực tiễn của cán bộ quản lý HTX năm 2014 58

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

STT Tên sơ đồ Trang

3.1 Loại hình HTX NN ở huyện Gia Bình 51

3.2 Mô hình HTXNN kiểu mới 83

1

MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu

Việt Nam là một quốc gia có trên 70% dân số sống ở nông thôn, cuộc

sống chủ yếu dựa vào nền sản xuất nông nghiệp lạc hậu, manh mún, tập quán

canh tác, sản xuất còn mang nặng tính tự phát, tự cung tự cấp, lĩnh vực sản xuất

nông nghiệp thực sự chưa phát huy được lợi thế của mình do vậy muốn phát

triển nông nghiệp, cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của từng thành viên nói

riêng và cả cộng đồng nói chung, góp phần bảo đảm an sinh xã hội thì một yếu

tố đặc biệt quan trọng là cá nhân, hộ gia đình trong xã hội cần được trong một

tổ chức kinh tế tự giác, tự quản, bình đẳng, dân chủ đó chính là HTX.

Sự ra đời của HTX là một yêu cầu tất yếu khách quan của quá trình

phát triển kinh tế xã hội. Yêu cầu này không chỉ diễn ra đơn lẻ một số vùng,

miền, khu vực, một số quốc gia mà còn ở quy mô toàn cầu, tính tất yếu khách

quan của sự ra đời và phát triển của HTX cũng được thể hiện qua sức sống

của mô hình HTX theo thời gian và ở những thể chế chính trị, bối cảnh kinh

tế xã hội khác nhau của các quốc gia trên thế giới.

Hợp tác xã đã và đang tồn tại phổ biến, đóng vai trò tích cực trong sự

phát triển kinh tế - xã hội của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt

Nam. Từ năm 1955 đến nay, phong trào HTX ở Việt Nam đã không ngừng

phát triển qua các thời kỳ từ kế hoạch hóa tập trung đến nền kinh tế thị trường

định hướng xã hội chủ nghĩa cho thấy sự cần thiết và vai trò của HTX ở Việt

Nam hiện nay.

Sau 10 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX về tiếp tục đổi

mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, khu vực kinh tế tập thể

có những chuyển biến tích cực. Nhiều HTX, liên hiệp HTX mới được thành

lập, hoạt động đa dạng về ngành nghề, lĩnh vực; số tổ hợp tác tiếp tục tăng;

phần lớn các HTX đã cơ bản hoàn thành việc chuyển đổi theo quy định của

2

pháp luật. Nhiều HTX được củng cố, đổi mới về tổ chức và hoạt động, trong

đó xuất hiện một số điển hình tiên tiến, hỗ trợ tốt hơn kinh tế hộ xã viên, tạo

việc làm và thu nhập thường xuyên cho người lao động. Liên kết giữa các

HTX với nhau và với các tổ chức kinh tế khác bước đầu có sự phát triển. Các

tổ chức kinh tế tập thể đã từng bước khẳng định là nhân tố quan trọng góp

phần bảo đảm an sinh xã hội, ổn định chính trị ở cơ sở và sự phát triển kinh tế

- xã hội của đất nước. Tuy nhiên, kinh tế tập thể vẫn chưa thoát khỏi tình

trạng yếu kém kéo dài. Nhiều hạn chế, yếu kém của khu vực kinh tế tập thể

như tốc độ tăng trưởng của khu vực kinh tế tập thể chậm, thiếu ổn định, tỉ lệ

đóng góp vào GDP của cả nước giảm dần, không đạt được mục tiêu Nghị

quyết đề ra. Nhiều HTX chưa tuân thủ nghiêm các quy định của pháp luật;

còn có những biểu hiện hình thức, xa rời bản chất các nguyên tắc và giá trị

HTX; sự liên kết, hợp tác của các HTX chưa chặt chẽ, hiệu quả thấp, vai trò

của liên hiệp HTX chưa được phát huy [3].

Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo của Tỉnh uỷ, Hội đồng nhân

dân và Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh, các ngành các cấp, các đoàn thể xã

hội, các dân tộc trong tỉnh đã kế thừa và phát huy phong trào HTX, tiếp tục

thực hiện và vận dụng đưa các Nghị quyết, chính sách của Đảng và Nhà

nước về phát triển kinh tế tập thể nên đã thu được những kết quả nhất định,

đời sống của các hộ nông dân được cải thiện rõ rệt, mức sống ngày một

nâng lên. Bên cạnh đó, sự phát triển của kinh tế hợp tác trong thời kỳ

mới, thời kỳ hội nhập với nền kinh tế thế giới, thời kỳ phát triển nền kinh tế

thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đã làm cho không

ít các HTX gặp nhiều khó khăn, vướng mắc mới cần phải được giải quyết

thấu đáo, triệt để.

HTX NN trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh nói chung và huyện Gia Bình nói

riêng đã đáp ứng một phần nhu cầu của thành viên HTX, người lao động, hộ