Thực trạng bệnh tai mũi họng ở người Mông và hiệu quả giải pháp can thiệp cộng đồng tại huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y DƢỢC

-------------------

PHẠM MẠNH CÔNG

THỰC TRẠNG BỆNH TAI MŨI HỌNG

Ở NGƢỜI MÔNG VÀ HIỆU QUẢ GIẢI PHÁP

CAN THIỆP CỘNG ĐỒNG TẠI

HUYỆN MÈO VẠC, TỈNH HÀ GIANG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

THÁI NGUYÊN - 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y DƢỢC

PHẠM MẠNH CÔNG

THỰC TRẠNG BỆNH TAI MŨI HỌNG

Ở NGƢỜI MÔNG VÀ HIỆU QUẢ GIẢI PHÁP

CAN THIỆP CỘNG ĐỒNG TẠI

HUYỆN MÈO VẠC, TỈNH HÀ GIANG

C u : Vệ s ộ ọc v Tổ c ức t

M số: 62.72.01.64

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

n n o

GS.TS NGUYỄN VĂN SƠN

PGS.TS LƢƠNG THỊ MINH HƢƠNG

THÁI NGUYÊN - 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận án là trung thực và chƣa từng

đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 04 năm 2017

P ạm Mạ Cô

ii

LỜI CẢM ƠN

Để có đƣợc những kết quả nhƣ ngày hôm nay, tôi xin trân trọng cảm ơn

Đảng ủy, Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các Phòng, Khoa, Bộ môn và các

thầy giáo, cô giáo, cán bộ Trƣờng Đại học Y Dƣợc - Đại học Thái Nguyên đã

trang bị cho tôi kiến thức, tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình

học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận án.

Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn

chân thành tới GS.TS Nguyễn Văn Sơn - Hiệu trƣởng Trƣờng Đại học Y

Dƣợc - Đại học Thái Nguyên; PGS.TS Lƣơng Thị Minh Hƣơng - Trƣờng Đại

học Y Hà Nội, là những ngƣời thầy đã dành nhiều thời gian hƣớng dẫn, tận

tình chỉ bảo và định hƣớng cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn

thành Luận án.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám đốc Sở Y tế Hà Giang, Ban giám đốc

và các cán bộ y, bác sỹ: Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Giang, Bệnh viện Đa khoa

huyện Quang Bình, Trung tâm Y tế huyện Mèo Vạc, Trung tâm Y tế huyện

Đồng Văn và cán bộ các trạm y tế xã thuộc hai huyện Mèo Vạc, Đồng Văn, tỉnh

Hà Giang đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học

tập, nghiên cứu đề tài Luận án.

Trong quá trình nghiên cứu hoàn thành Luận án, tôi đã nhận đƣợc sự động

viên, chia sẻ, giúp đỡ của gia đình, anh em, bạn bè, đồng nghiệp, những ngƣời

thân. Tôi xin phép đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc.

Xin trân tr n ảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 04 năm 2017

P ạm Mạ Cô

iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BHYT : Bảo hiểm y tế

BV : Bệnh viện

CBYT : Cán bộ y tế

CSHQ : Chỉ số hiệu quả

CSSKBĐ : Chăm sóc sức khỏe ban đầu

HQCT : Hiệu quả can thiệp

KAS : Knowledge, Attitude, Skill - Kiến thức, thái độ, kỹ

năng

KCB : Khám chữa bệnh

NLYT : Nhân lực y tế

NVYTTB : Nhân viên y tế thôn bản

PKĐKKV : Phòng khám đa khoa khu vực

TMH : Tai mũi họng

TTB : Trang thiết bị

TT-GDSK : Truyền thông giáo dục sức khỏe

TYT : Trạm y tế

VMDƢ : Viêm mũi dị ứng

VMX : Viêm mũi xoang

VTG : Viêm tai giữa

VTGMT : Viêm tai giữa mạn tính

VTGTD : Viêm tai giữa tiết dịch

WHO : World Health Organization - Tổ chức Y tế Thế giới

YTCS : Y tế cơ sở

iv

MỤC LỤC

Lời cam đoan ...................................................................................................................................................................................................................................i

Lời cảm ơn .........................................................................................................................................................................................................................................ii

Danh mục chữ viết tắt ................................................................................................................................................................................................iii

Mục lục ...................................................................................................................................................................................................................................................iv

Danh mục bảng ........................................................................................................................................................................................................................vi

Danh mục biểu đồ ...............................................................................................................................................................................................................ix

Danh mục hộp ..............................................................................................................................................................................................................................x

ĐẶT VẤN ĐỀ...............................................................................................................................................................................................................................1

Chƣơng 1. TỔNG QUAN........................................................................................................................................................................................3

1.1. Đặc điểm chung về bệnh tai mũi họng............................................................................................................................3

1.2. Thực trạng bệnh tai mũi họng trên Thế giới và Việt Nam.........................................................8

1.3. Dịch vụ chăm sóc bệnh tai mũi họng tại tuyến y tế cơ sở miền núi.....................13

1.4. Nghiên cứu can thiệp cộng đồng nh m giảm tỉ lệ bệnh tai mũi họng...............23

1.5. Một số thông tin về kinh tế - văn hóa - xã hội và phong tục tập quán

của ngƣời Mông.........................................................................................................................................................................................32

Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................36

2.1. Đối tƣợng............................................................................................................................................................................................................................36

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu.........................................................................................................................................36

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................................................................................................................37

2.4. Chỉ tiêu nghiên cứu..........................................................................................................................................................................................43

2.5. Phƣơng pháp thu thập số liệu........................................................................................................................................................46

2.6. Tiêu chu n đánh giá........................................................................................................................................................................................50

2.7. Phƣơng pháp khống chế sai số....................................................................................................................................................57

2.8. Phƣơng pháp xử lý số liệu...................................................................................................................................................................58

2.9. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu.........................................................................................................................................58

Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.......................................................................................................................................60

v

3.1. Thực trạng bệnh tai mũi họng của ngƣời Mông huyện Mèo Vạc, tỉnh

Hà Giang năm 2013............................................................................................................................................................................60

3.2. Năng lực về khám chữa bệnh tai mũi họng của cán bộ y tế tuyến cơ sở

tại huyện Mèo Vạc................................................................................................................................................................................69

Chƣơng 4. BÀN LUẬN.....................................................................................................................................................................................100

4.1. Thực trạng bệnh tai mũi họng của ngƣời Mông huyện Mèo Vạc, tỉnh

Hà Giang năm 2013.......................................................................................................................................................................100

4.2. Năng lực về khám chữa bệnh tai mũi họng của cán bộ y tế tuyến cơ sở

tại huyện Mèo Vạc...........................................................................................................................................................................108

4.3. Hiệu quả giải pháp nâng cao năng lực cán bộ y tế về khám chữa bệnh

tai mũi họng tại tuyến y tế cơ sở...........................................................................................................................115

KẾT LUẬN...............................................................................................................................................................................................................................126

1. Bệnh tai mũi họng của ngƣời Mông tại Mèo Vạc năm 2013 còn khá phổ

biến................................................................................................................................................................................................................................126

2. Năng lực của cán bộ y tế tuyến cơ sở về khám chữa bệnh tai mũi họng

còn hạn chế....................................................................................................................................................................................................126

3. Giải pháp nâng cao năng lực khám chữa bệnh tai mũi họng của cán bộ y

tế cơ sở sau 01 năm can thiệp đã đạt hiệu quả cao..............................................................127

KHUYẾN NGHỊ.............................................................................................................................................................................................................128

TÀI LI U THAM KHẢO.............................................................................................................................................................................130

PHỤ LỤC....................................................................................................................................................................................................................................................

vi

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1. Phân bố đối tƣợng nghiên cứu (khám lâm sàng) theo tuổi và giới .60

Bảng 3.2. Tỉ lệ mắc bệnh tai mũi họng theo giới và tuổi..........................................................................61

Bảng 3.3. Tỉ lệ mắc bệnh tai mũi họng theo các nhóm bệnh cụ thể.....................................62

Bảng 3.4. Tỉ lệ mắc bệnh về tai theo tuổi và giới...................................................................................................62

Bảng 3.5. Tỉ lệ mắc bệnh về mũi theo tuổi và giới..............................................................................................63

Bảng 3.6. Tỉ lệ mắc bệnh về họng theo tuổi và giới..........................................................................................64

Bảng 3.7. Đặc điểm mô hình các bệnh tai của người Mông..............................................................65

Bảng 3.8. Đặc điểm mô hình các bệnh mũi của ngƣời Mông (N = 419)....................66

Bảng 3.9. Đặc điểm mô hình các bệnh họng của ngƣời Mông (N = 787)................67

Bảng 3.10. Đặc điểm chung của đối tƣợng nghiên cứu...................................68

Bảng 3.11. Kiến thức của cán bộ y tế cơ sở về bệnh lý tai mũi họng.............................70

Bảng 3.12. Thái độ của cán bộ y tế cơ sở về khám chữa bệnh tai mũi họng.......70

Bảng 3.13.Kỹ năng xử trí bệnh tai mũi họng của cán bộ y tế cơ sở Mèo Vạc..........71

Bảng 3.14. Kỹ năng thực hiện các thủ thuật xử trí bệnh tai mũi họng của cán

bộ y tế cơ sở Mèo Vạc.......................................................................................................................................................................73

Bảng 3.15. Mối liên quan giữa b ng cấp học vị chuyên môn với kỹ năng

xử trí bệnh tai mũi họng.............................................................................................................................................................74

Bảng 3.16. Mối liên quan giữa số năm công tác của cán bộ y tế với kỹ năng

xử trí bệnh tai mũi họng.............................................................................................................................................................75

Bảng 3.17. Mối liên quan giữa có chứng chỉ tai mũi họng của cán bộ y tế

với kỹ năng xử trí bệnh tai mũi họng................................................................................................................76

Bảng 3.18. Mối liên quan giữa việc đã đƣợc tập huấn về khám chữa bệnh

tai mũi họng của cán bộ y tế với kỹ năng xử trí bệnh tai mũi họng.........76

Bảng 3.19. Mối liên quan giữa nơi công tác của CBYT với kỹ năng xử trí

bệnh tai mũi họng...................................................................................................................................................................................77

Bảng 3.20. Mối liên quan giữa kiến thức về bệnh tai mũi họng của cán bộ y

vii

tế với kỹ năng xử trí bệnh tai mũi họng........................................................................................................77

Bảng 3.21. Mối liên quan giữa thái độ về bệnh tai mũi họng của cán bộ y tế

với kỹ năng xử trí bệnh tai mũi họng................................................................................................................78

Bảng 3.22. Cơ sở vật chất, trang thiết bị khám chữa bệnh tai mũi họng của

cán bộ y tế cơ sở ở huyện Mèo Vạc tỉnh Hà Giang................................................................78

Bảng 3.23. Đặc điểm chung của đối tƣợng nghiên cứu...............................................................................82

Bảng 3.24. Hiệu quả thay đổi kiến thức của cán bộ y tế cơ sở huyện Mèo

Vạc, tỉnh Hà Giang về bệnh lý tai mũi họng sau 01 năm can thiệp.........83

Bảng 3.25. Đánh giá thay đổi kiến thức của cán bộ y tế cơ sở huyện Đồng

Văn (huyện đối chứng) về bệnh lý tai mũi họng sau 01 năm theo d i...83

Bảng 3.26. Hiệu quả thay đổi thái độ của cán bộ y tế cơ sở huyện Mèo Vạc

(huyện can thiệp) về bệnh lý tai mũi họng sau 01 năm can thiệp................84

Bảng 3.27. Đánh giá thay đổi thái độ của cán bộ y tế cơ sở huyện Đồng Văn

(huyện đối chứng) về bệnh lý tai mũi họng sau 01 năm theo d i....................85

Bảng 3.28. Hiệu quả thay đổi kỹ năng của cán bộ y tế cơ sở huyện Mèo

Vạc (huyện can thiệp) về xử trí bệnh lý tai mũi họng sau 01 năm

can thiệp...................................................................................................................................................................................................................86

Bảng 3.29. Hiệu quả thay đổi kỹ năng làm thủ thuật của cán bộ YTCS ở

huyện Mèo Vạc (huyện can thiệp) về xử trí bệnh lý TMH sau 01

năm can thiệp..................................................................................................................................................................................................87

Bảng 3.30. Đánh giá thay đổi kỹ năng khám chữa bệnh của cán bộ y tế

huyện Đồng Văn (huyện đối chứng) về bệnh tai mũi họng sau 01

năm.....................................................................................................................................................................................................................................90

Bảng 3.31. Đánh giá thay đổi kỹ năng thực hiện thủ thuật xử trí bệnh TMH

của cán bộ YTCS huyện Đồng Văn (huyện đối chứng) sau 01 năm

theo dõi.......................................................................................................................................................................................................................90

Bảng 3.32. So sánh sự thay đổi kiến thức, thái độ, kỹ năng về xử trí bệnh

tai mũi họng của cán bộ y tế cơ sở tại 02 huyện nghiên cứu................................91

viii

Bảng 3.33. Hiệu quả thay đổi về tỉ lệ chuyển tuyến bệnh tai mũi họng của

CBYT bệnh viện huyện Mèo Vạc (huyện can thiệp) sau 01 năm

can thiệp...................................................................................................................................................................................................................93

Bảng 3.34 Hiệu quả thay đổi về tỉ lệ chuyển tuyến bệnh tai mũi họng của

cán bộ y tế xã huyện Mèo Vạc (huyện can thiệp) sau 01 năm can

thiệp..................................................................................................................................................................................................................................94

Bảng 3.35 Đánh giá thay đổi về tỉ lệ chuyển tuyến bệnh tai mũi họng của

cán bộ y tế huyện Đồng Văn (huyện đối chứng) sau 01 năm theo

dõi.........................................................................................................................................................................................................................................95

Bảng 3.36. Đánh giá thay đổi về tỉ lệ chuyển tuyến bệnh tai mũi họng của

cán bộ y tế xã huyện Đồng Văn (huyện đối chứng) sau 01 năm

theo dõi.......................................................................................................................................................................................................................96

ix

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Tỉ lệ mắc bệnh tai mui họng đơn thuần và phối hợp...........................................62

Biểu đồ 3.2. Đánh giá kiến thức chung về bệnh tai mũi họng của cán bộ y

tế cơ sở huyện Mèo Vạc.............................................................................................................................................................72

Biểu đồ 3.3. Đánh giá thái độ chung về bệnh tai mũi họng của cán bộ y tế

co sở huyện Mèo Vạc......................................................................................................................................................................75

Biểu đồ 3.4. Kỹ năng chung của cán bộ y tế về xửu trí bệnh tai mũi họng....................75

Biểu đồ 3.5. Đánh giá sự thay đổi kỹ năng chung về xử trí bệnh tai mũi họng

của cán bộ y tế cơ sở huyện Mèo Vạc sau 01 năm can thiệp......................................89

Biểu đồ 3.6. Đánh giá sự thay đổi kỹ năng chung về xử trí bệnh tai mũi họng

của cán bộ y tế cơ sở huyện Đồng Văn sau 01 năm theo dõi ............................. 92

x

DANH MỤC HỘP

p 3.1. Các ý kiến của khách hàng, cán bộ y tế trực tiếp khám chữa bệnh

nói về năng lực xử trí bệnh tai mũi họng...................................................................................................80

p 3.2. Các ý kiến của cán bộ y tế cơ sở huyện Mèo Vạc nói về năng lực

xử trí bệnh tai mũi họng.............................................................................................................................................................81

p 3.3. Hiệu quả hoạt động can thiệp......................................................................................................................................98

p 3.4. Một số bất cập của kết quả can thiệp............................................................................................................99

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Bệnh tai mũi họng là một nhóm bệnh phổ biến hay gặp ở tuyến y tế cơ

sở. Bệnh ảnh hƣởng đến chất lƣợng cuộc sống và để lại những hậu quả, di

chứng nặng nề nếu không đƣợc phát hiện sớm và điều trị kịp thời [44], [50],

[87]. Các nghiên cứu trên Thế giới cũng nhƣ ở Việt Nam đều cho thấy bệnh

tai mũi họng chiếm tỉ lệ cao trong cộng đồng [41], [75], [88]. Nghiên cứu tại

Ấn Độ (2012) cho thấy tỉ lệ các bệnh về tai chiếm 46,64%, bệnh về mũi

chiếm 18,30% và bệnh về họng là 12,05 % [65]. Nghiên cứu ở Nigeria (2013)

cho kết quả các bệnh về tai chiếm 62,7%, tiếp theo là các bệnh về mũi

(23,0%) và các bệnh về họng (9,6%) [75].

Việt Nam là một nƣớc đang phát triển và thuộc vùng khí hậu nhiệt đới

gió mùa. Do đặc thù khí hậu và phát triển kinh tế mà tỉ lệ bệnh tai mũi họng

cũng chiếm tƣơng đối cao [41], [45]. Nghiên cứu của Trần Duy Ninh (1998)

cho tỉ lệ bệnh tai mũi họng ở vùng dân tộc 7 tỉnh miền núi phía Bắc là 63,61%

[45]. Nghiên cứu của Phùng Minh Lƣơng (2010) thấy tỉ lệ mắc bệnh tai mũi

họng ở cộng đồng ngƣời dân tộc Ê - đê là 58,9% [41]. Nghiên cứu của

Nguyễn Thanh Hà (2013) cho tỉ lệ bệnh tai mũi họng chiếm 65,0% [17].

Những kết quả nghiên cứu trên là minh chứng r ràng cho nhu cầu thực

tiễn về chăm sóc bệnh tai mũi họng trong cộng đồng. Để việc chăm sóc bệnh

tai mũi họng trong cộng đồng đạt hiệu quả cao thì hoạt động khám chữa bệnh

tại tuyến y tế cơ sở phải đảm bảo chất lƣợng. Thực tế đặt ra đối với tuyến y tế

cơ sở tại Việt Nam là tình trạng thiếu một số lƣợng lớn bác sỹ [9], [46]. Tại

một số tỉnh miền núi phía Bắc, nhiều cơ sở y tế tuyến xã, huyện không tuyển

đƣợc bác sỹ [8], [9]. Bên cạnh đó là tỉ lệ cán bộ y tế tuyến cơ sở có kiến thức

và kỹ năng đúng trong sơ cấp cứu, ch n đoán, điều trị, xử trí bệnh dịch không

cao [9], [58]. Đây chính là những yếu tố ảnh hƣởng đến công tác khám chữa

bệnh nói chung và khám chữa bệnh tai mũi họng nói riêng tại cộng đồng.

2

Huyện Mèo Vạc, Hà Giang là một huyện thuộc vùng núi phía Bắc Việt

Nam, địa hình phức tạp, khí hậu lạnh, độ m cao, tạo điều kiện thuận lợi cho

các bệnh tai mũi họng phát triển. Dân tộc Mông ở Mèo Vạc nói riêng và ở Hà

Giang nói chung là dân tộc có số dân đông ở địa bàn [2], [32]. Ngƣời Mông

thƣờng sống ở trên các sƣờn núi cao, ít có điều kiện vệ sinh thân thể cũng nhƣ

vệ sinh mũi họng, kèm theo với nhiều phong tục tập quán lạc hậu trong chăm

sóc sức khỏe… là những yếu tố thuận lợi cho sự phát triển bệnh tai mũi họng

[34]. Bên cạnh đó, hệ thống y tế cơ sở tại tỉnh Hà Giang còn một số thách

thức nhƣ thiếu cán bộ y tế trình độ cao, khoảng cách từ trạm y tế xã đến bệnh

viện tuyến huyện và tuyến tỉnh xa, địa hình hiểm trở gây không ít khó khăn

trong việc chuyển tuyến bệnh nhân hay việc tập huấn cho cán bộ y tế [48].

Câu hỏi đặt ra là thực trạng tỉ lệ bệnh tai mũi họng của ngƣời Mông ở Hà

Giang hiện nay nhƣ thế nào? Năng lực khám chữa bệnh tai mũi họng của cán

bộ y tế tuyến y tế cơ sở ở Mèo Vạc, Hà Giang hiện nay ra sao? Liệu hoạt động

can thiệp nâng cao năng lực về khám chữa bệnh tai mũi họng thông qua

hƣớng dẫn thực hành tại chỗ cho cán bộ y tế tuyến y tế cơ sở ở khu vực đặc

biệt khó khăn huyện Mèo Vạc, Hà Giang có hiệu quả? Để trả lời những câu

hỏi này, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “T ực trạ bệ tai mũ

họ ở ƣờ Mô v ệu quả ả p áp ca t ệp cộ đồ tạ u ệ

Mèo Vạc, tỉ H G a ” nh m các mục tiêu sau:

1. Mô tả thực trạng bệnh tai mũi họng của người Mông huyện Mèo

Vạc, tỉnh à Giang năm 2013.

2. Đánh giá năng lực của cán b y tế tuyến cơ sở về khám chữa bệnh

tai mũi họng tại địa điểm nghiên cứu.

3. Đánh giá hiệu quả giải pháp nâng cao năng lực cán b y tế về chẩn

đoán và điều trị bệnh tai mũi họng tại huyện Mèo Vạc.

3

C ƣơ 1

TỔNG QUAN

1.1. Đặc đ ểm c u về bệ ta mũ ọ

Tai, mũi, họng (TMH) là những hốc tự nhiên của cơ thể, đảm bảo

những chức năng nhƣ: nghe, thăng b ng, phát âm, và thở; đồng thời cũng là

cửa ng đầu tiên của cơ thể khi vi khu n xâm nhập. Bởi vậy, bệnh TMH rất

hay gặp ở mọi lứa tuổi, chiếm một t lệ tƣơng đối cao và thƣờng gặp ở mùa

xuân, hè. Khi các cơ quan TMH bị bệnh, nó có ảnh hƣởng không nhỏ tới các

cơ quan, bộ phận trong toàn bộ cơ thể [44], [50].

1.1.1. Cá bện lý t i mũi n t ờn ặp

1.1.1.1. Bệnh về tai

Hay gặp là viêm tai giữa: Do vi khu n, virus từ các ổ viêm ở mũi họng

lên tai qua vòi nhĩ Eustache. Bệnh nhân biểu hiện b ng các triệu chứng nhƣ

đau tai, ù tai, nghe kém, chảy mủ tai. Nhƣng nhiều khi không có biểu hiện

triệu chứng r rệt. Nếu đƣợc phát hiện sớm, điều trị kịp thời, tích cực và đúng

phƣơng pháp, bệnh sẽ khỏi, không để lại di chứng. Đối với những bệnh nhân

chảy mủ tai cần đến tuyến có chuyên khoa để khám và điều trị [40], [50].

1.1.1.2. Bệnh về mũi

* Viêm mũi xoang (VMX): Bệnh do nhiễm trùng thứ phát sau viêm

V.A, amidan, sau bệnh nhƣ cúm, sởi, dị ứng... Bệnh thƣờng có biểu hiện: sốt

nhẹ (hoặc không sốt), đau đầu, tắc mũi, chảy mũi kéo dài, ngửi kém. Bệnh có

thể điều trị tại tuyến y tế cơ sở (YTCS) và cần đƣợc điều trị triệt để đúng phác

đồ khi viêm mũi, viêm xoang cấp tránh gây biến chứng. Khi có chảy mũi kéo

dài phải đến cơ sở chuyên khoa khám, điều trị [44], [87], [103].

* Chảy máu mũi: Nguyên nhân của chảy máu mũi thƣờng do chấn

thƣơng, do phẫu thuật, do VMX... Biểu hiện: máu chảy ra cửa mũi trƣớc hoặc

chảy ra cửa mũi sau, xuống họng. Trƣờng hợp chảy máu nặng bệnh nhân có