Thực tiễn giải quyết tranh chấp về tự vệ thương mại tại WTO và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN THÚY HỒNG

THỰC TIỄN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ

TỰ VỆ THƢƠNG MẠI TẠI WTO VÀ

BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành Luật Kinh tế. Mã số: 60.38.01.07

Người hướng dẫn khoa học: TS Trần Việt Dũng

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của

riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Trần

Việt Dũng. Mọi ý kiến, quan điểm, số liệu, nội dung

tham khảo được trích dẫn đầy đủ, trung thực và chính

xác trong luận văn. Những kết luận của luận văn chưa

từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu

khoa học nào.

Tác giả luận văn

Trần Thúy Hồng

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BHT Ban hội thẩm

CQPT Cơ quan phúc thẩm

DS Giải quyết tranh chấp (Số hiệu vụ tranh chấp)

DSB Cơ quan Giải quyết Tranh chấp của WTO

EC Cộng đồng Châu Âu

GATT Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại

HĐTV Hiệp định về các biện pháp tự vệ

WTO Tổ chức Thương mại Thế giới

MỤC LỤC

PHẦN M ĐẦU .................................................................................................................1

CHƢƠNG 1. PHÁP LUẬT WTO VỀ TỰ VỆ THƢƠNG MẠI VÀ THỰC TIỄN

GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ TỰ VỆ THƢƠNG MẠI TẠI WTO.......................5

1.1. Khái quát về các nguyên tắc, điều kiện và thủ tục điều tra áp dụng biện pháp tự

vệ theo quy định tại Hiệp định về biện pháp tự vệ ..........................................................5

1 1 1 uy t t v t uy ...........5

1 1 2 Đ ều t v :............................................................................7

1 1 3 t ều tr t v .................................................................11

1.2. Điều kiện áp dụng biện pháp tự vệ thƣơng mại theo thực tiễn giải quyết của Cơ

quan giải quyết tranh chấp WTO ...................................................................................14

1 2 1 P uyết về x s tă ậ ẩu, tư ố ặ tuy t ố s vớ s

xuất ộ tr v .............................................................................15

1.2.2. P uyết về x t t tr ặ y r t t

tr ....................................................................................................................................22

1.2.3. P uyết về x ố u ..........................................................32

1.3. Thủ tục áp dụng biện pháp tự vệ theo thực tiễn giải quyết của Cơ quan giải

quyết tranh chấp của WTO .............................................................................................39

1.3.1. t u ế ĩ v t ô ...............................................................39

1.3.2. t u ế t v ố vớ uố xuất ẩu .....42

CHƢƠNG 2. THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ TỰ VỆ CỦA VIỆT NAM –

ĐỐI CHIẾU VỚI CÁC PHÁN QUYẾT CỦA WTO VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM

............................................................................................................................................49

2.1. Hệ thống pháp luật Việt Nam quy định về biện pháp tự vệ ..................................49

2.1.1. ố r v t ất uy uật về t v t ....49

2.1.2. K u ý ế t v t : ......................................................51

2.2. Những vấn đề pháp lý của cơ chế tự vệ - phân tích từ thực tiễn các vụ điều tra 53

2.2.1. ề ều t v .......................................................................54

2.2.2. Về t t ều tr v t v ........................................................65

2.3. Bài học kinh nghiệm từ thực tiễn áp dụng pháp luật về tự vệ và đề xuất hoàn

thiện cơ chế tự vệ của Việt Nam.....................................................................................70

2.3.1. Đ ều ỉ ữ uy uật t ướ ù ợ vớ t t ễ

uyết tr ấ .................................................................................................................71

2.3.2. ă ư v trò ố tượ u ế t t ều tr ,

t v ...........................................................................................................................76

2.3.3. Đ ều ỉ s t ư t ....................................................77

KẾT LUẬN .......................................................................................................................80

1

PHẦN M ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Pháp luật của Tổ chức thương mại thế giới (WTO) cho phép quốc gia thành viên

được quyền áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại nhưng không được phương hại

đến mục đích chung là thúc đẩy và tăng cường hệ thống thương mại quốc tế. Các biện

pháp phòng vệ thương mại được cho phép bao gồm: chống bán phá giá, chống trợ cấp và

tự vệ thương mại. Trong đó, chống bán phá giá và chống trợ cấp là các biện pháp chống

lại hành vi thương mại không lành mạnh từ doanh nghiệp và chính phủ nước ngoài, còn tự

vệ thương mại là biện pháp được một quốc gia áp dụng hạn chế hoặc khắc phục những

hậu quả tiêu cực của sự gia tăng hàng nhập khẩu trên thị trường nội địa do quá trình tự do

hoá thương mại (không liên quan tới những hành vi thương mại quốc tế không lành

mạnh). Cụ thể, quốc gia nhập khẩu có thể áp dụng biện pháp thương mại hạn chế hàng

nhập khẩu khi có sự gia tăng hàng nhập khẩu (tương đối hoặc tuyệt đối so với sản xuất nội

địa) do đó gây ra hoặc đe dọa gây ra tổn hại nghiêm trọng cho ngành công nghiệp nội địa

sản xuất ra các sản phẩm tương tự hoặc các biện pháp cạnh tranh trực tiếp. Trong khuôn

khổ WTO, biện pháp tự vệ được xem là một dạng điều khoản giải thoát (escape clause)

cho quốc gia trong bối cảnh phức tạp và đa chiều của thương mại quốc tế - thông qua việc

tạm ngưng thực hiện các nghĩa vụ mở cửa thị trường quốc gia sẽ tạo điều kiện cho ngành

sản xuất trong nước có thời gian củng cố và tái cấu trúc cơ cấu sản xuất kinh doanh. Tuy

nhiên, quốc gia cũng không được lạm dụng biện pháp này để bảo hộ mậu dịch.

Biện pháp tự vệ được ghi nhận trong hệ thống văn bản pháp luật của WTO tại Điều

XIX GATT 1994 và Hiệp định về các biện pháp tự vệ (HĐTV). Tuy nhiên các quy phạm

này chỉ mang tính khung và khái quát. Việc diễn giải và áp dụng chúng phần lớn dựa vào

thực tiễn giải quyết tranh chấp của Cơ quan giải quyết tranh chấp WTO. Các khuyến nghị

của các cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO trong các vụ tranh chấp được xem như

nguồn án lệ quan trọng cho quốc gia thành viên tham khảo và viện dẫn khi khởi xướng

điều tra hoặc bị điều tra áp dụng biện pháp tự vệ. Vì vậy, nghiên cứu và tiếp thu những

phán quyết này là việc cần thiết để áp dụng được biện pháp tự vệ trên thực tế.

Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Tổ chức thương mại thế giới vào năm

2007, nhưng trước đó đã ban hành pháp luật về các biện pháp tự vệ nh m bảo vệ nền sản

xuất nội địa trong trường hợp có sự gia tăng nhập khẩu từ nước ngoài vào. Hệ thống pháp

luật về tự vệ thương mại của Việt Nam tính đến thời điểm này chỉ có Pháp lệnh về tự vệ

trong nhập khẩu hàng hoá nước ngoài vào Việt Nam ra đời năm 2002 và 03 Nghị định

hướng dẫn. Quy định của các văn bản nêu trên được áp dụng lần đầu tiên vào năm 2009

sau 6 năm ban hành. Trong quá trình đàm phán gia nhập WTO, phía Việt Nam không đưa

ra bảo lưu nào đối với các Hiệp định của WTO nên quy định về tự vệ của Việt Nam gần

2

như tiếp thu toàn bộ điều khoản của Hiệp định tự vệ. Tuy nhiên, như đã đề cập, điều

khoản này mang tính chung nhất và không cụ thể, do đó có thể nhận thấy những quy định

của Việt Nam cũng mang tính khái quát như vậy. Hơn nữa, về mặt thực tiễn, tính đến

tháng 12/2013 trong 14 vụ điều tra tự vệ có liên quan đến Việt Nam thì có 2 vụ do Việt

Nam chủ động khởi xướng điều tra. Tuy Việt Nam chưa tham gia với tư cách là nguyên

đơn hoặc bị đơn trong bất cứ tranh chấp nào được giải quyết theo cơ chế của WTO liên

quan đến tự vệ thương mại nhưng khả năng phát sinh trường hợp này trong tương lai là rất

lớn. Do đó, cần tìm hiểu các báo cáo giải quyết tranh chấp của Cơ quan giải quyết tranh

chấp của WTO trong một số vụ kiện tiêu biểu và đưa ra cách giải thích hợp lý, so sánh với

quy định hiện hành và nghiên cứu xem Việt Nam có thể xem xét và học tập gì từ thực tiễn

đó để một mặt hoàn thiện pháp luật về biện pháp tự vệ, một mặt chuẩn bị tinh thần và kiến

thức tham gia các vụ kiện về tự vệ sau này (nếu có).

Nh m đóng góp ý kiến về vấn đề này trên cơ sở phân tích các tài liệu khoa học và

giải quyết tranh chấp thực tế, tác giả chọn thực hiện đề tài Thực tiễn giải quyết tranh

chấp về tự vệ thương mại tại WTO và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Các đề tài, khóa luận có liên quan:

1. Các biện pháp tự vệ trong thương mại quốc tế - Thực tiễn sử dụng ở một số

nước trên thế giới và Việt Nam , Luận văn cử nhân, 2003, tác giả: Vũ Thị Thu Thảo,

trường Đại học Ngoại thương Hà Nội.

Luận văn đã nghiên cứu được các vấn đề lý luận về biện pháp tự vệ của WTO (lịch

sử phát triển, các dạng biện pháp, nguyên tắc, thủ tục áp dụng biện pháp tự vệ theo như

quy định tại Hiệp định về biện pháp tự vệ) đồng thời phân tích pháp luật về áp dụng biện

pháp tự vệ tại một số nước (Hoa Kỳ, Châu Âu, Trung Quốc, Nhật Bản) tại thời điểm năm

2003. Luận văn cũng nghiên cứu thực trạng tự vệ thương mại của Việt Nam tại thời điểm

đó và đưa ra một số khuyến nghị đối với cơ quan quản lý nhà nước và đối với doanh

nghiệp. Tại thời điểm luận văn hoàn thành, Việt Nam chưa gia nhập WTO và tình hình

kinh tế - xã hội năm 2003 chưa có nhiều biến động như hiện tại. Mặt khác, luận văn

nghiên cứu trên cơ sở lý luận là Hiệp định của WTO và các văn bản quy định về tự vệ của

các quốc gia chứ không nghiên cứu phân tích dựa trên tình huống giải quyết tranh chấp

thực tế. Và vì chuyên ngành của tác giả là kinh tế ngoại thương nên tác giả không đi sâu

phân tích các văn bản pháp luật (Pháp lệnh về tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài

vào Việt Nam năm 2002 và Nghị định 150/2003/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Pháp

lệnh về tự vệ trong nhập khẩu hàng hoá nước ngoài vào Việt Nam).

2. Pháp luật về tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam, Luận văn

thạc sĩ, 2006, tác giả: Trịnh Văn Minh, trường Đại học Luật Tp. HCM.

3

Luận văn phân tích được những vấn đề cơ bản về tự vệ trong thương mại quốc tế,

nghiên cứu các quy định của Pháp lệnh về tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào

Việt Nam năm 2002, từ đó đưa ra một số đề xuất trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật

và cơ chế thực hiện pháp luật về tự vệ của Việt Nam. Luận văn nghiên cứu các vấn đề trên

cơ sở lý luận và không có sự phân tích thực tiễn giải quyết tranh chấp nào tại WTO và

Việt Nam. Ngoài ra, kiến nghị của luận văn nghiêng về vấn đề hoàn thiện cơ chế cũng như

chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan hữu quan trong quá trình điều tra áp dụng biện pháp

tự vệ.

3. Pháp luật về tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam – Một số

vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận văn thạc sỹ, 2013, tác giả: Nguyễn Ánh Ngọc, Trường

ĐH Luật Hà Nội.

Luận văn trình bày một số vấn đề lý luận cơ bản về biện pháp tự vệ, lược sử pháp luật

về tự vệ, pháp luật về tự vệ tại WTO và một số quốc gia trên thế giới. Đồng thời phân tích

thực trạng pháp luật tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài ở Việt Nam , từ đó đề

xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về tự vệ của Việt Nam. Luận văn này nghiêng

về phần lý luận pháp luật tự vệ của WTO và không đề cập đến thực tiễn áp dụng thông

qua các vụ kiện.

4. Pháp luật về tự vệ trong nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam – những

vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận án tiến sĩ, 2013, tác giả: Nguyễn Quý Trọng, Học viện

Khoa học xã hội.

Luận án nghiên cứu lịch sử của điều khoản tự vệ và tổng thể các quy định về tự vệ của

WTO. Nội dung nghiên cứu tập trung về phần lý luận biện pháp tự vệ tại WTO, pháp luật

tự vệ của Việt Nam, có đề cập một phần đến vụ điều tra kính nổi nhập khẩu. Tuy nhiên,

như các luận văn khác, luận án không đi sâu phân tích những vụ kiện cụ thể trong thực

tiễn giải quyết tranh chấp tại WTO, và không chưa đựngt hông tin về vụ điều tra tự vệ mới

nhất của Việt Nam: vụ việc dầu thực vật tinh luyện nhập khẩu.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài (Các kết quả cần đạt đƣợc)

- Làm r những vấn đề lý luận cơ bản của Hiệp định tự vệ về điều kiện và thủ tục áp

dụng biện pháp tự vệ trong khuôn khổ WTO;

- Làm r nội dung các vụ tranh chấp, lập luận của các bên và phán quyết của Ban hội

thẩm, Cơ quan phúc thẩm của WTO về điều kiện và thủ tục áp dụng biện pháp tự vệ trong

hai vụ kiện cụ thể;

- Làm r các vấn đề pháp lý của Việt Nam về tự vệ thông qua hai vụ điều tra tự vệ

đầu tiên do Việt Nam khởi xướng;

- Đề xuất các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam để hoàn thiện quy định pháp luật

và áp dụng có hiệu quả biện pháp tự vệ.

4

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài

Luận văn tập trung nghiên cứu các báo cáo giải quyết tranh chấp của BHT và CQPT

của WTO về biện pháp tự vệ thương mại tại 02 vụ kiện cụ thể trong khuôn khổ Điều XIX

G TT 1994 và Hiệp định tự vệ. Những vấn đề pháp lý được chú trọng phân tích bao gồm

điều kiện và thủ tục áp dụng biện pháp tự vệ theo nhìn nhận của Ban hội thẩm và Cơ quan

phúc thẩm (được diễn giải từ Điều XIX G TT 1994 và Hiệp định tự vệ). Đồng thời, tác

giả cũng dựa vào các báo cáo điều tra của Cục quản lý cạnh tranh đối với mặt hàng kính

nổi nhập khẩu và dầu thực vật tinh luyện nhập khẩu để phân tích, đối chiếu và từ đó đưa

ra các kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như các vấn đề khác của Việt Nam để

hạn chế thiệt hại khi sử dụng biện pháp tự vệ thương mại.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Trong luận văn, tác giả chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích, đánh giá, tổng hợp,

so sánh... c ng với các phương pháp suy luận, thống kê nh m làm r các điều kiện và thủ

tục áp dụng biện pháp tự vệ theo cách hiểu của Cơ quan giải quyết tranh chấp WTO và từ

đó rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

6. Nội dung của đề tài, các vấn đề cần giải quyết

Đề tài nghiên cứu có 02 chương lần lượt làm r các vấn đề pháp luật quốc tế và

pháp luật Việt Nam về biện pháp tự vệ như sau:

ư 1: P uật về t v t ư v t t ễ uyết tr ấ

về t v t ư t

Phần này tác giả nghiên cứu, bình luận các báo cáo giải quyết tranh chấp của cơ

quan giải quyết tranh chấp của WTO tại các vụ kiện cụ thể của WTO về th tục và điều

kiện áp dụng biện pháp tự vệ. Thông qua các báo cáo giải quyết tranh chấp, chương 1 đưa

ra cách giải thích của Cơ quan giải quyết tranh chấp về điều kiện áp dụng biện pháp tự vệ

cũng như quy trình hợp pháp được chấp thuận tại cơ quan này.

ư 2: t ễ uật về t v t – ố ếu vớ

uyết v

Chương 2 nghiên cứu các điều kiện và quy trình áp dụng biện pháp tự vệ thương

mại của Việt Nam thông qua 2 vụ điều tra của Cục Quản lý cạnh tranh. Từ kết quả nghiên

cứu của chương 1 và phân tích vụ điều tra, so sánh cách giải thích của Cơ quan giải quyết

tranh chấp WTO với nội hàm các quy định tương ứng của Việt Nam, chương 2 đề xuất

các hướng hoàn thiện pháp luật để tương thích hơn với pháp luật quốc tế cũng như hoàn

thiện các vấn đề khác giúp Việt Nam có cách thức áp dụng hữu hiệu nhất biện pháp tự vệ

thương mại trong việc bảo vệ ngành sản xuất trong nước.