Thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGÔ THIÊN PHƯƠNG

THỰC HIỆN NGHĨA VỤ TÀI SẢN DO

NGƯỜI CHẾT ĐỂ LẠI THEO QUY ĐỊNH CỦA

BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2015

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀTỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

THỰC HIỆN NGHĨA VỤ TÀI SẢN DO

NGƯỜI CHẾT ĐỂ LẠI THEO QUY ĐỊNH CỦA

BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2015

Chuyên ngành Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Định hướng ứng dụng

Mã số chuyên ngành: 8380103

Người hướng dẫn khoa học : GS.TS Đỗ Văn Đại

Học viên : Ngô Thiên Phương

Lớp : CHL K1 – PHÚ YÊN, hệ ứng dụng

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan danh dự Luận văn này là kết quả của quá trình tổng hợp và

nghiên cứu nghiêm túc của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của

GS.TS Đỗ Văn Đại. Nội dung của Luận văn có tham khảo và sử dụng một số

thông tin từ các nguồn sách, tạp chí, tài liệu... được liệt kê trong danh mục tài

liệu tham khảo.

Tác giả Luận văn

Ngô Thiên Phương

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLDS Bộ luật dân sự

HĐTP Hội đồng Thẩm phán

Nxb Nhà xuất bản

TAND Tòa án nhân dân

TANDTC Tòa án nhân dân tối cao

VKSND Viện kiểm sát nhân dân

VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. CHỦ THỂ THỰC HIỆN VÀ PHẠM VI THỰC HIỆN NGHĨA

VỤ TÀI SẢN DO NGƯỜI CHẾT ĐỂ LẠI THEO QUY ĐỊNH CỦA BLDS

NĂM 2015 ..................................................................................................................8

1.1. Chủ thể thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại.............................8

1.1.1. Bất cập và hướng hoàn thiện về người thừa kế..........................................8

1.1.2. Bất cập và hướng hoàn thiện về người được di tặng ...............................14

1.1.3. Bất cập và hướng hoàn thiện về người quản lý di sản thờ cúng..............16

1.2. Phạm vi thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại ..........................19

1.2.1. Phạm vi thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại khi di sản chưa

được chia ............................................................................................................19

1.2.2. Phạm vi thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại khi di sản đã

được chia ............................................................................................................22

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................27

CHƯƠNG 2. THỨ TỰ THỰC HIỆN VÀ THỜI HIỆU YÊU CẦU THỰC

HIỆN NGHĨA VỤ TÀI SẢN DO NGƯỜI CHẾT ĐỂ LẠI THEO QUY ĐỊNH

CỦA BLDS NĂM 2015 ...........................................................................................28

2.1. Thứ tự thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại........................28

2.2. Thời hiệu yêu cầu thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại .......31

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................36

KẾT LUẬN..............................................................................................................37

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Ngày nay, cùng với sự phát triển của xã hội, thừa kế đã trở thành một nhu

cầu không thể thiếu trong đời sống của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội. Chính vì

vậy, vấn đề thừa kế có vị trí quan trọng trong các chế định pháp luật, là hình thức

pháp lý chủ yếu để bảo vệ quyền công dân. Hiến pháp năm 2013 quy định: “Mọi

người có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh

hoạt, tư liệu sản xuất, phần vốn góp trong doanh nghiệp hoặc trong các tổ chức

kinh tế khác; Quyền sở hữu tư nhân, và quyền thừa kế được pháp luật bảo hộ”.

Như vậy quyền để lại thừa kế và quyền thừa kế là một trong những quyền cơ bản

của công dân được pháp luật ghi nhận và bảo hộ.

Thừa kế được hiểu là việc chuyển dịch tài sản của người đã chết cho người

còn sống và tài sản này được gọi là di sản. Việc dịch chuyển tài sản này có thể

bằng hình thức di chúc của người chết hoặc được chia theo quy định của pháp

luật. Tuy nhiên không phải lúc nào việc dịch chuyển tài sản này cho những

người thừa kế đều được hưởng quyền mà không gánh phần nghĩa vụ, cụ thể ở

đây là nghĩa vụ tài sản do người chết để lại. Bởi vì trong đời sống hàng ngày đã

phát sinh nhiều giao dịch dân sự mà cho đến khi chết người để lại di sản vẫn

chưa thực hiện xong các phần nghĩa vụ của mình; đến khi có sự chuyển giao tài

sản cho những người thừa kế thì nghĩa vụ này có thể phát sinh.

Bộ luật Dân sự năm 2015 có nhiều sửa đổi quan trọng liên quan đến việc

thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại. Trong đó, bổ sung về phạm vi di

sản để thực hiện nghĩa vụ tài sản khi di sản chưa được chia; bổ sung về chủ thể

thực hiện nghĩa vụ tài sản không là cá nhân, thay cho việc liệt kê Nhà nước, cơ

quan, tổ chức như Bộ luật Dân sự năm 2005.

Tuy nhiên, thực tiễn giải quyết các tranh chấp thừa kế nói chung và tranh

chấp có liên quan đến thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại trong

những năm qua là những dạng tranh chấp chiếm số lượng lớn và có tính chất

phức tạp cao, còn tồn tại nhiều quan điểm, việc áp dụng pháp luật có nơi, có lúc

còn có nhiều sự mâu thuẫn, không thống nhất về chủ thể thực hiện nghĩa vụ tài

sản do người chết để lại trong trường hợp đã có người thực hiện nghĩa vụ. Đối

2

với di sản dùng vào việc thờ cúng thì việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của người

để lại trong phạm vi như thế nào, phần còn lại thì xác định ra sao cũng còn nhiều

bất cập. Hơn thế nữa, Bộ luật Dân sự năm 2015 chưa quy định về thứ tự thực

hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại làm cho thực tiễn giải quyết xác

định thứ tự thực hiện nghĩa vụ trên thực tế chưa thống nhất, còn nhiều quan điểm

khác nhau. Còn tồn tại các khó khăn trong xác định thời điểm thực hiện nghĩa vụ

về tài sản đối với các chủ thể có liên quan như người được di tặng, người quản lý

di sản dùng vào việc thờ cúng, vướng mắc trong xác định phạm vi thực hiện

nghĩa vụ khi di sản đã được phân chia và chuyển giao cho người thứ ba cũng như

xác định lại thứ tự thực hiện nghĩa vụ về tài sản cho phù hợp với tình hình thực

tiễn và quyền lợi các bên.

Để có cơ sở lý luận, thực tiễn nhìn nhận đánh giá một cách khách quan,

trực diện đối với việc thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại, qua đó đưa

ra các giải pháp kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật, góp phần

nâng cao tính đúng đắn, ổn định, lâu dài và có tiền lệ đối với các phán quyết của

Tòa án trong việc xét xử các vụ án liên quan đến thực hiện nghĩa vụ tài sản do

người chết để lại, qua đó bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Tác

giả quyết định chọn đề tài “Thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại theo

quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015” làm đề tài luận văn thạc sĩ.

Xoay quanh vấn đề này, theo nghiên cứu của tác giả, có hai nội dung

chính cần làm rõ cũng nhưng có nhiều bất cập, vướng mắc trên thực tế, đó là:

chủ thể thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại và phạm vi thực hiện

nghĩa vụ; thứ tự thực hiện nghĩa vụ và thời hiệu yêu cầu. Trên cơ sở kết cấu hai

chương gồm, tác giả sẽ có sự đánh giá, nhìn nhận cụ thể hơn.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

“Thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại” không phải là một đề tài

mới trong giới nghiên cứu khoa học nhưng thực tế là một đề tài rất khó về tính

thực tiễn, ứng dụng trong giải quyết tranh chấp hiện nay. Các đề tài trước đây về

thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại, được nghiên cứu, đánh giá theo

quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005, tác giả nghiên cứu, đánh giá theo Bộ

luật Dân sự năm 2015 là cần thiết, phù hợp với thực tiễn hiện nay.

3

Về giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận khoa học:

- Trường Đại học Luật Hà Nội (2012), Giáo trình luật dân sự Việt Nam

(tập 2), Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội. Giáo trình trình bày những nội dung cơ

bản của môn học Luật Dân sự Việt Nam, gồm: khái niệm; quan hệ pháp luật dân

sự; giao dịch dân sự, đại diện, thời hạn, thời hiệu; quyền sở hữu và các quyền

khác đối với tài sản; quyền thừa kế, trong đó có thực hiện nghĩa vụ về tài sản do

người chết để lại. Nội dung này là nền tảng để tác giả nghiên cứu, hiểu rõ và làm

nền tảng cho luận văn của mình.

- Nguyễn Thị Chi (chủ biên) (2019), “Tìm Hiểu Quyền Thừa Kế Và Thủ

Tục Giải Quyết Tranh Chấp Thừa Kế Tại Tòa Án”, Nxb. Lao động. Cuốn sách

được biên soạn dựa theo các quy định mới nhất của Bộ luật dân sự năm 2015 và

Bộ luật tố tụng dân sự 2015, sẽ giúp cho bạn đọc có thể dễ dàng nắm vững các

quy định về thừa kế cũng như thủ tục giải quyết các tranh chấp về thừa kế tại

Tòa án, trong đó có các vụ án về thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại.

Ngoài ra cuốn sách còn nêu các quy định về thừa kế qua các thời kỳ (từ 1981

đến 2019) và các văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật tố tụng dân sự mới nhất để

bạn đọc tra cứu và áp dụng khi cần thiết. Qua thực tiễn nêu trong sách giúp tác

giả có góc nhìn khách quan về thực trạng giải quyết các tranh chấp về thừa kế,

trong đó có thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại, giúp định hướng

các vấn đề bất cập và đề xuất kiến nghị trong quá trình thực hiện đề tài.

- Đỗ Văn Đại (chủ biên) (2020), Bình luận khoa học những điểm mới của Bộ

luật dân sự năm 2015, Nxb. Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, Hà Nội. Cuốn

sách này nhằm phổ biến các quy định mới của Bộ luật Dân sự năm 2015 và với

mong muốn cung cấp giúp bạn đọc nói chung, những người làm công tác xét xử nói

riêng, nâng cao được kỹ năng nghiên cứu hồ sơ vụ án dân sự một cách khoa học,

cũng như nâng cao được hiệu quả công tác áp dụng pháp luật. Trong đó, đã bình

luận cụ thể về những điểm mới của BLDS năm 2015, đặc biệt là những điểm mới

liên quan nội dung thời hiệu thừa kế (thời hiệu yêu cầu chia di sản; thời hiệu yêu

cầu xác định quyền thừa kế hoặc bác bỏ quyền thừa kế; thời hiệu yêu cầu thực hiện

nghĩa vụ tài sản do người quá cố để lại) và cách áp dụng quy định mới về thời

hiệu là cơ sở tham khảo quan trọng khi tác giả thực hiện luận văn.

4

- Lê Minh Hùng (chủ biên) (2022), Giáo trình pháp luật về tài sản, quyền

sở hữu và thừa kế, Nhà xuất bản Hồng Đức - Hội luật gia Việt Nam, Hà Nội. Nội

dung cơ bản của giáo trình bao gồm: khái quát về tài sản, quyền sở hữu tài sản,

các hình thức sở hữu, bảo vệ quyền sở hữu bằng luật dân sự, khái luận về quyền

thừa kế, thừa kế theo di chúc, thừa kế theo pháp luật, thanh toán nợ từ di sản và

phân chia di sản. Điểm nổi bật của giáo trình này là phân tích cụ thể các vấn đề

thanh toán nợ từ di sản có liên quan đến thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người

chết để lại, là cơ sở giúp tác giả định hướng các vấn đề phân tích trong luận văn.

Về khóa luận tốt nghiệp, luận văn:

- Phạm Tuấn Anh (2007), Thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để

lại theo Bộ luật Dân sự, Luận văn thạc sĩ. Luận văn đã phân tích các quy định

của pháp luật về thừa kế, các quy định về thực hiện nghĩa vụ tài sản do người

chết để lại theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 với việc phân tích các

quy định về chủ thể, thứ tự thực hiện nghĩa vụ, thời điểm phát sinh nghĩa vụ,

phạm vi thực hiện nghĩa vụ. Tuy vậy, đề tài này được thực hiện đã lâu nên chỉ

còn giá trị tham khảo.

- Phan Văn Nghĩa (2015), Xác định và phân chia di sản thừa kế theo pháp

luật Việt Nam hiện nay, Luận văn thạc sĩ. Luận văn đã phân tích khái niệm về di

sản thừa kế, các quy định của pháp luật Việt Nam về thừa kế qua các thời kỳ,

trong đó có nêu một nội dung nhỏ về việc thực hiện nghĩa vụ về tài sản của

người chết sau khi di sản thừa kế được phân chia, kiến nghị hoàn thiện các quy

định pháp luật về di sản thừa kế, có giá trị tham khảo khi tác giả nghiên cứu các

vấn đề lý luận chung liên quan thừa kế.

- Đặng Thị Thu Hà (2019), Thừa kế theo pháp luật theo Bộ luật Dân sự

nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 2015, Luận án tiến sĩ. Luận án đã làm

sáng tỏ hơn các vấn đề lý luận về thừa kế theo pháp luật, bao gồm: khái niệm,

đặc điểm của thừa kế theo pháp luật, khái niệm diện thừa kế, ý nghĩa của quy

định về thừa kế theo pháp luật, thừa kế thế vị, xác định di sản thừa kế. Nghiên

cứu và phân tích các quy định pháp luật hiện hành về thừa kế theo pháp luật, có

sự so sánh, đối chiếu với quy định pháp luật trước khi BLDS năm 2015 có hiệu

lực và với quy định pháp luật của một số quốc gia trên thế giới. Nghiên cứu thực

5

tiễn giải quyết tranh chấp về thừa kế theo pháp luật trong thời gian gần đây,

trong đó có thực tiễn giải quyết các tranh chấp về thực hiện nghĩa vụ về tài sản

do người chết để lại. Từ đó, có những nhìn nhận về tính hợp lý hoặc những điểm

chưa hợp lý trong các quy định pháp luật, dẫn đến khó khăn trong quá trình áp

dụng pháp luật để giải quyết vụ việc trong thực tiễn và đề xuất những kiến nghị

hoàn thiện quy định pháp luật về thừa kế theo pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả

của việc giải quyết các tranh chấp liên quan đến nội dung này. Là cơ sở tham

khảo quan trọng khi tác giả đưa ra các vấn đề bất cập trong đề tài.

Về bài viết tạp chí, công trình nghiên cứu khoa học:

- Phạm Văn Bằng (2014), “Những vấn đề đặt ra về chế định thừa kế khi

sửa đổi Bộ luật Dân sự”, Tạp chí Lập pháp số 12. Bài viết đã phân tích nhiều

vấn đề về thừa kế, trong đó có thời hiệu khởi kiện yêu cầu người thừa kế thực

hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại, giúp tác giả xác định thời điểm người

có quyền được quyền yêu cầu thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại

trong luận văn của mình.

- Đoàn Ngọc Hải (2019), “Pháp luật về thừa kế và thực tiễn giải quyết

tranh chấp tại Tòa án”, tạp chí Tòa án số 27. Bài viết đã phân tích các hình thức

thừa kế và thực tiễn giải quyết một số vụ án tranh chấp về thừa kế, trong đó có

các tranh chấp liên quan đến thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại,

giúp tác giả nhận diện các khó khăn, vướng mắc khi giải quyết các tranh chấp

này trên thực tiễn.

Các đề tài nói trên đề cập, nhìn nhận quan hệ thừa kế với nhiều phương

diện khác nhau, là đề nguồn tài liệu tham khảo phong phú để tác giả tiếp cận

trong quá trình thực hiện luận văn của mình.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Mục đích nghiên cứu của đề tài là nhằm nghiên cứu những quy định của

Bộ luật dân sự về thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại, từ đó phát hiện

những vướng mắc trong thực tiễn giải quyết của Tòa án. Từ đó, đưa ra kiến nghị,

giải pháp hoàn thiện khi giải quyết các tranh chấp về thực hiện nghĩa vụ tài sản

do người chết để lại.