Thực hành dịch tễ học

TRirdNG DAI HOC Y HA NOI

BO MON DjCH T§ HOC

TRUONG DAI HOC Y HA NOI ■ ■ ■

BO MON DICH T i HOC • • ■

T H I T C H A N H D I C H T i H O C

(Tai ban Ian thti hai co siia chiia va bo sung)

m HOC THAI NGircM

TRIitiG TAM H 6C LlgU ^

NHA XUAT BAN Y HOC

HA NOI - 2003

C hu b ien :

PGS.TS Ducing Dinh Thien

Tham g ia bien soan :

PGS.TS. Le Vu Anh

Ths. Tran Van Chi

PGS.TS. Pham Huy Dung

TS. Nguyen Tran Hien

Ths. Hoang Thi Hoa

LOI NOI DAU

De phuc vu nhu cau hoc tap cua sinh vien cac cap hoc

cua TrUcfng Dai hoc Y Ha Noi, chung toi bien soan cuon

"Thtfc hanh Dich t§ hoc" nham minh hoa cho phan ly thuyet

v'e phudng phap Dich tl hoc hien dai va nang cao khi nang

thifc hanh thiJc te cua anh chi em. No cung co' the giup

ich it nhieu cho can bo lam cong tac dich t! va cac can bo

nghien cdu y hoc v'e phtfdng phap hoc chuan mtfc.

Cuon sach chac chan con chtfa dung nhung thieu sot

nhat dinh. Cac tac gi& chan thanh cAm on va tiep thu

nhung chi giao cua dong nghiep xa gan.

Ha noi, ngay 2 thang 1 nam 1995

Thay mat Tap the tac gia

DUONG DiNH THIEN

3

PGS.TS DiiOng Dinh Thien

Tham g ia bien soan :

PGS.TS. Le Vu Anh

Ths. Tran Van Chi

PGS.TS. Pham Huy Dung

TS. Nguyen Tran Hien

Ths. Hoang Thi Hoa

l o i n o i d a u

De phuc vu nhu cau hoc tap cua sinh vien cac cap hoc

cua Trudng Dai hoc Y Ha Noi, chung toi bien soan cuon

"ThiJc hanh Dich ti hoc" nham minh hoa cho phan ly thuyet

v'e phuong phap Dich tl hoc hien dai va nang cao khd nang

thuc hanh thiic te cua anh chi em. No cung co the giup

ich it nhieu cho can bo lam cong tac dich tl va cac can bo

nghien cdu y hoc v'e phuong phap hoc chuan mile.

Cuon sach chac chan con chtfa dung nhung thieu sot

nhat djnh. Cac tac gi& chan thanh c^m on va tiep thu

nhiitng chi giao cua dong nghiep xa gan.

Ha noi, ngay 2 thang 1 nam 1995

Thay mat Tap the tac gia

DUONG DiNH THIEN

3

TY LE MAC

I. MUC TIEU

1. Dinh nghia va phan biet duoc ty le mdi mac va ty le hien mac.

2. Neu moi tuong quan va ling dung cua hai loai ty le mac tren day.

3. Liet ke nhilng yeu to co the gay nen sil khac nhau trong qua trinh tinh toan ty le

mdi mac va ty le hien mac.

II. NOI DUNG

Mot trong nhung muc tieu co b&n cua dich t l hoc nham nghien cdu ve svJ xuat hien

benh hay mot trang thai sinh ly hoac mot hien tifpng siic khoe nao do trong xa hoi. Viec

do ludng sil xuat hien benh tat la nhiem vu trung tam, song con cua dich te hoc.

Co the do lucmg sU xuat hien benh theo nhi'eu cach khac nhau:

1. So tuyet doi va so tuong doi lien quan tdi kich thildc quan the.

Dich t l hoc khac v6i nhting mon y hoc lam sang d hai diem quan trong: Thtf nhat,

cac nha dich t l hoc quan tam nghien ctfu m6t nhom ngtfcri chii khong ph4i tifng ca the

rieng biet. Thii hai, cac nha dich tl hoc nghien criu c& nhiitng ngUcfi dupe coi la khoe manh

lSn nhfing ngii5i om dau, ho co gang tim kiem sU khac biet ca b&n giiia nhung ngUdi nay.

Cac nha dich t l hoc co gang do ludng sii xuat hien benh tat trong nhung quan the khac

nhau. De co the so sanh sU xuat hien benh d cac quan the co ldch thtfdc khac nhau thi

dieu can thiet la tinh toan thanh ty le. Mot ty le bao gom hai thanh phan sau:

Tut so So sif kien xky ra

M lu so Dan so co nguy co

Bang cach tinh toan mot ty le nhu vay, nham do ltfctng tinh trang xuat hien cua benh

tat, da tao lap nen mot con so doc lap so vdi kich thudc cua quan the. Tuy nhien trong

mot vai trildng hop, tuy theo muc dich, so tuyet doi ve nhung triTOng hop benh v&n co

the co ich. Song hau het viec mo tk sU xuat hien benh hay mot trang thai sinh ly can

ph&i tinh den do ldn cua quan the.

5

2. Ty le mdi m & c va ty le hien m&c.

Ty le mdi mac va ty le hien mac la hai hinh thai do ludng chu yeu v'e sU xuat hien

benh trong dich tl hoc.

a) ty le hien mtic.

Ty le hien mac thudng dUdc ky hieu la P. NgUdi ta con goi ty le nay bang mot thuat

ngU khac la ty so hien mac. Ty le hien mac dUdc dinh nghla nhu sau:

Tong so cac trUdng hdp benh/thdi diem/quan the

p = ----------------------------------------------------------------------

Tong dan so cua quan the do trong thdi diem do

Ty le hien mac do ludng so ngUdi mac benh trong mot quan the tai thdi diem nhat

dinh. Tuy nhien ty le hien mac phu thuoc vao hai yeu to do la ty le mdi mac va thai gian

keo dai trung binh cua benh. 0 day neu ty le hien mac mot benh bat ky nao do co su

thay doi thi ty le nay da phan anh sU thay doi cua ty le mdi mac hoac thdi gian keo dai

trung binh cua benh hoac ca hai. Ty le hien mac giong nhu ty so dan so mac benh trong

mot quan the nhat dinh tai mot thdi diem. Nhu vay ty le nay co gia tri di tU 0 den 1.

b) ty le mdi mac tich luy.

Ty le mdi mac tich luy con co ten goi la ty so m6i mac, ky hieu la Cl. Ty le mdi mac

tich luy dUdc dinh nghia nhu sau:

So ca the mdi mac benh trong thdi gian nghien cUu.

CI= ---------------------------------------------------------------------------

Tong so dan cua quan the nghien cUu tai

thdi diem bat dau nghien cUu

Nhu vay, ty le mdi mac rich luy chinh la ty so cua cac ca the khong co benh tai thdi

diem ban dau nghien cUu, nhung da phat trien benh trong giai doan nghien cUu. Ty le

nay do lildng nhCfng trUdng hdp benh mdi xuat hien trong mot quan the trong mot thdi

gian nhat dinh. Hay noi cach khac, ty le mdi mac tich luy dUdc xem nhii nguy cd trung

binh cua ca the trong quan the cd the mac benh trong mot thdi gian nhat dinh O day,

cong thiic tinh ty le nay cho thay tti so la mot phan cua m iu so, ty le nay cd gia tri di

tti 0 den 1.

Trong mdt so nghien culu nhilng nhom dan ctf khac nhau trong quan the nghien criu

da dan den sU khac biet ve nguy cd mac benh. Su khac biet cua nhung nhom dan cu

trong quan the nghien criu d day chu yeu la thdi gian theo doi dUdc doi vdi tting ca the.

Xuat phat ti* thuc te rang trong nghien criu tildng lai nhting ca the tham gia nghien criu

khac nhau theo thdi gian, cd nhung ca the tham gia tif luc bat dau cho den khi ket thuc.

Nhung co kha nhieu ca the rut ra khoi nghien ciiu theo cac thdi diem khac nhau cd the

vi khong muon tham gia nghien ctfu, hoac da di ctf trong thdi gian nghien ciiu. Trong

tinh trang nay thi ty le mdi mac tich luy khong the tinh dUdc tnJc tiep til nhilng so lieu

nhu vay (d day, do dai thdi gian quan sat doi vdi tifng ca the anh hudng true tiep den ty

le mdi mac rich luy) ma phai dung tdi khai niem mat do mdi mac sau day.

c) Mdt do mdi mac (Ky hieu la ID).

Mat do mdi mac cung la mot loai ty le mdi mac. Ty le mdi mac nay dUdc dinh nghia

6

nhu sau:

Tong so trUdng hop benh mdi mac x&y ra trong quan the

trong mot kho&ng thdi gian nhat dinh.

ID = ------------------- ---------------------------------------------------- ------

Tong so dcfn vi do dai thdi gian cd nguy cd theo doi

dUdc doi vdi tifng ca the trong quan the do

Miu so la tong so do dai thdi gian co' nguy cd mac benh. Ddn vi nay thudng dUdc do

ludng theo nam va bieu thj la "Nam-NgUdi" hay "Thdi gian-NgUdi" hoac "Thdi gian cd

nguy cd". Doi vdi timg ca the trong quan the nghien cUu, thdi gian co' nguy cd la thdi

gian ma trong do' tUng ca the tham gia nghien cUu trong quan the con giu dUdc tinh

trang khong mac benh.

Bang cach chia so trUdng hdp benh mdi mac cho thdi gian co' nguy cd thi do dai thdi

gian cua ttfng ca the tham gia nghien cUu cung nhu tong so do dai thdi gian quan sat da

dUdc tinh den.

Ty le mdi mac do ludng ty le phat trien benh trong mot thdi gian nhat dinh. Ty le

mdi mac phan anh toe do xuat hien benh. Mot sU thay doi ve ty le mdi mac thi co' nghia

la da co' sU thay doi ve can bang .cua cac yeu to can nguyen. Ty le mdi mac la mot ty le

cd ban rat quan trong doi vdi cac nha nghien cUu tim can nguyen gay benh.

Tren thuc te, ngUdi ta khong the tinh thdi gian cd nguy cd cho tilng ca the, ma la Udc

tinh thdi gian co' nguy cd tUdng doi. Chung ta co' the tinh bang cach cong dan so dau luc

bat dau thdi gian nghien cUu va dan so cuoi thdi gian nghien cUu, sau do' chia cho 2 va

nhan vdi do dai thdi gian nghien cUu. Nhu vay kich thudc dan so d thdi diem giUa cua

thdi gian nghien cUu co' the dUdc sti dung theo cach tinh tUdng doi nhu tren.

Mat do mdi mac khong phai la ty so nhu 2 ty le tren vi tut so la so trUdng hop mdi

mac benh, con m iu so la so ddn vi thdi gian-ngudi. Tri so cua mat do mdi mac khong

bao gid nho hdn 0.

3. Moi quan he giufa cac ty le tren.

Ty le hien mac phu thuoc vao ty le mdi mac va thdi gian keo dai trung binh cua benh.

Ty le hien mac la san pha’m cua ty le mdi mac va thdi gian keo dai cua benh. Trong nhUng

tinh trang o’n dinh nhu cac benh man tinh chang han, thi moi quan he giUa ty le mdi

mac va ty le hien mac co' the dUdc bieu thi nhu sau:

P = I x D

Trong do P = Ty le hien mac

I = Ty le mdi mac

D = Thdi gian keo dai trung binh cua benh.

Moi lien quan giUa cac ty le cd the thay ro trong hinh ve sau day:

Cac nha lap ke hoach cho nhUng hoat dong y te thudng dua tren ty le hien mac vi ty

le nay do ludng nhu cau nhu nhu cau giudng benh cung nhu nhung trang thiet bi y te

va nhu cau ve nhan luc.

Ty le hien mac duoc xac dinh bang cac cuoc dieu tra ngang, trai lai ty le mdi mac la

mot loai ty le rat cd ban va hUu ich nhung kho' do ludng. Ty le mdi mac thudng dupe xac

7

If)nh 1 - Moi lien quan giUa s6 tnldng hdp mdi mac va hien mac.

dinh trong cac nghien cUu theo doi ve tuang lai bang cach theo doi mot quan the nhat

dinh ma khdi diem nghien cUu tilng ca the tham gia da dUOc xac dinh khong mac benh

ma ta dinh nghien cviu, sau do ngudi ta tien hanh theo doi tilng ca the trong mot thai

gian nhat dinh de xac dinh nhung trUdng hop benh mdi xuat hien va danh gia toe do

phat trien benh. Ty le mdi mac duoc so sanh giUa cac nhom quan the cd phai nhiem vdi

yeu to nguy ca d cac mUc do khac nhau nham do ludng anh hudng cua cac yeu to nguy

ca tdi su xuat hien benh. Bang cach nay, ngudi ta cd the udc tinh nguy ca tuang doi (xem

them chuang Nghien cUu tuang lai).

III. BAI TAP

1. Moi mot duang k^ dam ngang dudi day bieu thj cho mot trUdng hap bi benh tang

bach cau dan nhan nhilm khuan. Dudng noi giUa hai diem bieu thi thdi ky bi benh cua

tUng trUdng hap mang cac ky hieu khac nhau (Gid sii rang quan the nghien cUu co dinh

la 20 ngudi). Dua vao hinh ve sau day hay tinh cac ty le sau:

a) Tinh ty le mdi mac trong nam 1988.

b) Tinh ty le hien mac trongnam 1988.

c) Gia sijf co' mot cuoc di'eu tra tien hanh vao thang 7/1988. Hay tinh ty le hien mdc

benh tai thdi diem nay.

2. Tti so lieu d bang 1 dudi day, hay tinh thdi gian keo dai trung binh cua tilng benh

man tinh trong nhieu nam lien.

8

193 7 01-1988 0 1 -1 9 8 6 '2-1968

Bring 1- TY L f. H lf.N m A c VA TY LI?. M O I m A (' C U A 5 B $N H M AN

T IN H TA I M 0 T O u A n T H fi X. T IN H T R £ N 100.000 DA N.

Benh le mSc tinh Iren 1 00.000 dan

Tv le hien miic

____________________

Ty le mdi mSc

Dong kinli 376 30,8

Viem da khrtp 55 5,0

Parkinson 157 2 0 .0

Henh ve day TK van dong 7 1.7

Benh khoi u T K T lf 69 17.3

3. Nghien cUu moi tuang quan giUa che do an va benh tat, vi du ngudi ta bieu thi tinh

hinh mac benh bang con so tuyet doi (nhu tong so trUdng hap mac benh) hoac bieu thi

bang con s6 tuang doi (con so cd lien quan tdi do ldn cua quan the nghien cUu). Cach

bieu thi nao la thich hap, hay giai thich.

4. a) Ty le hien mac cua mot benh trong mot quan the la 0,02. Hay giai thich y nghia

cua con so nay bang sU hieu biet cua anh (chi)?

b) Ty le mdi mac cua mot benh trong mot quan the la 5 tren 10000 nam-ngubi. Neu

y nghia cua con so nay bang sU hieu biet cua anh (chi)?

5. Gia s\i mot quan the cd phan bo tuo’i on dinh, co' the co' cach ly giai nhu the nao

khi ty le hien mAc cua benh gia tang, mac du ty le mdi mac vlln giu mUc do hang dinh

6. Trong thdi gian 4 nam tai mot phong thi nghiem y hoc ldn da cd 532 ngudi bi tai

nan lao dong. Con so ngudi lam viec tai day luc ban dau cua thdi ky nay la 520 ngudi va

tinh den thdi diem cuoi cung la 680 ngudi. NgUdi ta co' the tinh dupe ty le nao trong

nghien cUu nay, hay tinh cu the.

7. De co' the phat hien va dieu tri sdm ung thu cd tCr cung, ngudi ta tien hanh kham

s&n khoa hang loat va thudng xuyen cho phu nU trong do tuoi til 30 den 59. Sau do' tiep

tuc theo doi va phat hien nhUng phu nU mdi bi benh nay trong mot kho&ng thdi gian

nghien cUu nhat dinh. Neu tinh til thdi diem bat dau cho den khi ket thuc ngudi ta tinh

duoc khoing thdi gian nguy cd la 338294 nam-ngUdi va xac dinh dupe 123 ca benh mdi

xuat hien trong suot thdi gian nghien cUu. Co' the tinh dupe ty le nao trong nghien cUu

nay, hay tinh cu the.

8. Trong mot nghien cUu sang loc tien hanh tren 5000 phu nU. Ngudi ta da tim thay

co' 25 ngudi mac benh ung thu vu. Nam nam sau do', ngudi ta da phat hien them 10

trUdng hop bi benh. Cd the tinh dupe nhUng ty le nao trong nghien cUu nay, hay tinh cu

the?

9. Cd 270 trUdng hop bi benh loet ta trang d nam gidi trong thdi gian 5 nam nghien

cUu theo doi tai mot thanh pho. Tong so nhung ngudi dan ong sinh song trong thanh pho

nay la 18500 ngudi, thdi diem luc bat dau nghien cUu va 21500 ngudi vao thdi diem cuoi

cua cuoc dieu tra. Ngudi ta co' the tinh dupe ty le nao, hay tinh cu the?

10. Theo trung tam nghien cUu ung thu cua Thuy Dien, tinh til nam 1971, 1972 va

1973 cd so trUdng hop bi ung thu tuy lan lupt tilng nam la 97, 121 va 112 trUdng hpp

nam gidi bi benh nay trong do tuoi til 70-74. Tai thdi diem dau nam 1971 cd 309949

ngudi dan ong trong nhom tuoi nay va den cuoi nam 1973 cd 332400 dan ong cung nhom

tuoi. Ngudi ta co' the tinh dupe nhUng ty le nao dua tren cac du kien tren. Hay tinh cu the.

11. Trong mot nghien cUu sang loc tren 1329 nam gidi tuoi til 40 den 59 tuoi, ngudi

ta da tien hanh kham kiem tra mUc do cholesterol huyet thanh va huyet ap tam trUdng

cho nhung doi tUdng nay. Sau do tien hanh theo doi nhung doi tUdng tren trong vong 6

nam nham phat hien nhung trUdng hpp bi benh nhoi mau cd tim. Biet rang tai thdi diem

bat dau nghien cUu tat ca cac doi tUdng deu khong bi benh nay. Ket qua nghien cUu dupe

trinh bay trong bang dudi day

Bdng 2- M U C D () H U Y G t AP T A M T R U O N G (m m H g).

Mile cholesterol

huyet thanh

(mg/lOOml)

<147 147-166 >167

Tong so T.htip

benh

'

Tong s6 T.hrtp

benh

Tong so

..............

T .hdp

benh

< 2 2 0 431 10 93 3 49 7

220-259 347 19 74 <> 49 6

> 260 185 19 57 11 44 11

10

Dua vao being so lieu tren ngudi ta cd the tinh dupe loai ty le nao, hay tinh cac ty le

doi vdi tilng trUdng hdp cu the sau:

a) Nhom dan ong co' luong cholesterol huyet thanh dudi 220 mg/100ml va huyet ap

tam trUdng dudi 147 mmHg.

b) Nho'm dan ong co' ludng cholesterol huyet tUdng > 260 mg/100ml va huyet ap tam

trUdng dudi 147mmHg

c) Nho'm dan ong co' mUc cholesterol huyet tUdng < 220 mg/100ml va huyet ap tam

trUdng > 167mmHg.

d) Nho'm dan ong co' mUc cholesterol huyet tUdng > 260 mg/lOOml va huyet ap tam

trUdng > 167mmHg.

TRA LOI BAI TAP

1. a) 10/20. Hay 55%

b) 11/20 = 50% (10 trUdng hdp mdi mac + 1 trUdng hdp mac til trUdc).

c) 5/20 - 25%

2. Thdi gian keo dai trung binh cua benh ky hieu la D.

D = Benh dong kinh =12,2

D = Viem da khdp =1,1

D = Parkinson =7,8

D = Benh ve day than kinh van dong =4,1

D = Benh khoi u he thong than kinh trung Udng =4,0

3. Con so tUdng doi. Khi so sanh tinh trang benh tat, ngudi ta can ph&i do ludng lam

sao cho cac chi so bieu thi tinh trang benh doc lap vdi do ldn cua quan the.

4. a) 2% dan so bi benh tai mot thdi gian cu the nao do.

b) 5 trUdng hpp bi benh x&y ra tren 10000 nam-ngUdi co' nguy cd mac benh.

5. thdi gian keo dai trung binh cua benh gi&m.

6. So trUdng hdp mac benh = 532.

520+680

Dan so trung binh = ----------- = 600

Thdi gian quan sat la 4 nam.

Tdng so thdi gian nguy cd la = 600 x 4 = 2400 nam-ngUdi.

532

Ty le mdi mac (ID) = 24QQ = nam

7. Ty le mdi mac benh (ID)

123

ID = 338294 = ° '° 0036 nam

8. Ty le hien mac P

11