Thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm theo pháp luật dân sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ KHUYÊN

THỨ TỰ ƯU TIÊN THANH TOÁN

KHI XỬ LÝ TÀI SẢN BẢO ĐẢM

THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

THỨ TỰ ƯU TIÊN THANH TOÁN

KHI XỬ LÝ TÀI SẢN BẢO ĐẢM

THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Định hướng nghiên cứu

Mã số cn: 60380103

Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS.Vũ Thị Hồng Yến

Học viên : Nguyễn Thị Khuyên

Lớp : Cao học Luật, Khóa 34

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sỹ này là công trình nghiên cứu độc lập

của riêng tôi. Tất cả nội dung thể hiện trong công trình này đều do sự tìm hiểu,

học hỏi và nghiên cứu một cách trung thực, khách quan không sao chép từ bất kỳ

nguồn nào mà không được trích dẫn theo đúng quy định. Các bản án, số liệu

khác (nếu có) được sử dụng phân tích trong luận văn thạc sỹ này có nguồn gốc

rõ ràng và đã công bố theo đúng quy định. Mọi kết quả nghiên cứu cũng như ý

tưởng của các tác giả khác, nếu có đều được trích dẫn rõ ràng và đúng quy định.

Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác.

Tôi xin chịu trách nhiệm về những lời cam đoan trên.

Tác giả

Nguyễn Thị Khuyên

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS Bộ luật dân sự

BPBĐ Biện pháp bảo đảm

GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất

GDBĐ Giao dịch bảo đảm

HĐTCQSDĐ Hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất

HĐXX Hội đồng xét xử

TÒA ÁN NHÂN DÂN Tòa án nhân dân

ỦY BAN NHÂN DÂN UBND

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU...................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ THỨ TỰ ƯU TIÊN THANH

TOÁN KHI XỬ LÝ TÀI SẢN BẢO ĐẢM THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ

VIỆT NAM............................................................................................................7

1.1. Tài sản bảo đảm và xử lý tài sản bảo đảm..............................................7

1.1.1. Tài sản bảo đảm.....................................................................................7

1.1.2. Xử lý tài sản bảo đảm ..........................................................................11

1.2. Thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm..........................17

1.2.1. Khái niệm và đặc điểm pháp lý của quyền ưu tiên thanh toán............17

1.2.2. Căn cứ xác định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm

giữa các bên cùng nhận tài sản bảo đảm ......................................................19

1.2.3. Quyền ưu tiên thanh toán của bên nhận bảo đảm trong mối quan hệ

với các chủ thể khác có quyền đối với tài sản bảo đảm của bên bảo đảm....30

Kết luận Chương 1 .............................................................................................38

CHƯƠNG 2. MỘT SỐ BẤT CẬP VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN QUY

ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ THỨ TỰ ƯU TIÊN THANH TOÁN KHI XỬ LÝ

TÀI SẢN BẢO ĐẢM .........................................................................................39

2.1. Về căn cứ xác định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo

đảm ..................................................................................................................39

2.1.1. Về xác định thời điểm biện pháp bảo đảm phát sinh hiệu lực đối kháng

với người thứ ba.............................................................................................39

2.1.2. Về thời điểm xác lập hợp đồng bảo đảm là căn cứ để xác định thứ tự

ưu tiên thanh toán ..........................................................................................47

2.1.3. Về hệ quả pháp lý khi các biện pháp bảo đảm phải đăng ký theo quy

định của pháp luật nhưng không đăng ký......................................................49

2.2. Về quyền ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm .....................51

2.2.1. Về quyền ưu tiên thanh toán của bên nhận thế chấp đối với số tiền thu

được từ việc xử lý đồng thời quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất

trong trường hợp không thế chấp đồng thời quyền sử dụng đất và tài sản gắn

liền với đất .....................................................................................................51

2.2.2. Về quyền ưu tiên thanh toán của bên nhận bảo đảm trong mối quan hệ

với các chủ thể khác có quyền và lợi ích đối với tài sản bảo đảm ................56

Kết luận Chương 2 .............................................................................................63

KẾT LUẬN.........................................................................................................64

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong đời sống dân sự, việc chủ thể này vay một khoản tiền hoặc phát sinh

các khoản nợ (nghĩa vụ) đối với chủ thể khác là điều không thể tránh khỏi. Do

vậy, việc xác lập các biện pháp bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ là hoạt

động phổ biến nhằm bảo vệ quyền lợi cho chủ nợ (hay bên có quyền) trong

trường hợp con nợ (bên có nghĩa vụ) không thanh toán (hay không thực hiện

nghĩa vụ). Khi bên có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ, trường hợp xác lập

biện pháp bảo đảm bằng tài sản thì tài sản bảo đảm sẽ bị xử lý để thanh toán cho

bên có quyền. Khi xử lý tài sản bảo đảm sẽ đặt ra vấn đề xác định thứ tự ưu tiên

thanh toán của bên nhận bảo đảm trong trường hợp có sự xuất hiện của nhiều

bên có quyền. Việc xác định thứ tự ưu tiên thanh toán đối với tài sản bảo đảm là

vấn đề thường gặp trong hoạt động xử lý tài sản bảo đảm.

Trên thực tế, một trong các nội dung chủ yếu và quan trọng đặt ra là pháp

luật dân sự phải quy định chính xác, toàn diện và triệt để thứ tự ưu tiên thanh

toán giữa các chủ thể có quyền, lợi ích liên quan đến tài sản bảo đảm, đó là,

giữa các bên nhận bảo đảm bằng tài sản với nhau, giữa bên nhận bảo đảm bằng

tài sản với các chủ thể khác, kể cả các cơ quan Nhà nước nhằm đảm bảo sự

công bằng cho các chủ thể này. Đây là vấn đề có ý nghĩa quan trọng, góp phần

đảm bảo tính an toàn pháp lý cho các giao dịch bảo đảm, qua đó, tạo điều kiện

cho bên có quyền (bên nhận bảo đảm) khắc phục những thiệt hại một cách

nhanh chóng và hiệu quả khi bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện

không đúng nghĩa vụ.

Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2015 đã có quy định về thứ tự ưu tiên thanh

toán giữa các bên cùng nhận tài sản bảo đảm. Bên cạnh đó, một số luật cũng đã

có quy định giải quyết quyền của bên nhận bảo đảm bằng tài sản với các chủ

thể khác có liên quan như Luật Thi hành án dân sự năm 2008 (được sửa đổi, bổ

sung năm 2014), Luật Doanh nghiệp năm 2020, Luật Phá sản năm 2014... Tuy

nhiên, quy định về quyền ưu tiên khi xử lý tài sản bảo đảm vẫn còn một số bất

cập cần sớm được khắc phục nhằm đảm bảo tốt hơn quyền và lợi ích của các

chủ thể có liên quan.

2

Chính vì vậy, việc lựa chọn đề tài luận văn thạc sỹ: “Thứ tự ưu tiên thanh

toán khi xử lý tài sản bảo đảm theo pháp luật dân sự Việt Nam” là cần thiết

nhằm nghiên cứu, đánh giá thực trạng quy định của pháp luật về thứ tự ưu tiên

thanh toán giữa các bên cùng nhận tài sản bảo đảm và giữa bên nhận bảo đảm

với các chủ thể khác có quyền và lợi ích liên quan đến tài sản bảo đảm; phân tích

những điểm hạn chế, bất cập, từ đó xây dựng các kiến nghị hoàn thiện, qua đó

góp phần giải quyết vướng mắc phát sinh trong thực tiễn.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua nghiên cứu, tìm hiểu, tác giả nhận thấy, đã có một số công trình khoa

học nghiên cứu một số vấn đề pháp lý liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề

tài “Thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm theo pháp luật dân sự

Việt Nam”, cụ thể như sau:

- Đinh Văn Thanh, Nguyễn Minh Tuấn (2018), Giáo trình Luật Dân sự

Việt Nam, Tập II, Nhà xuất bản Công an nhân dân. Trong Giáo trình này, các tác

giả đề cập đến các vấn đề pháp lý như nghĩa vụ dân sự và hợp đồng; các hợp

đồng dân sự thông dụng; thực hiện công việc không có ủy quyền, nghĩa vụ hoàn

trả do chiếm hữu, sử dụng tài sản, được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật;

trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Tại mục B chương VI, từ trang

58 đến trang 108 của Giáo trình này đã phân tích những quy định BLDS năm

2015 về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài

sản bảo đảm.

- Đỗ Văn Đại (2016), Bình luận khoa học những điểm mới của Bộ luật

dân sự năm 2015, Nhà xuất bản Hồng Đức – Hội Luật Gia Việt Nam. Nội dung

của Sách chuyên khảo này là bình luận và phân tích những điểm mới của

BLDS năm 2015 so với BLDS trước đây, đặc biệt là BLDS năm 2005. Trong

Sách chuyên khảo này, ở Chương 3 Phần II, từ trang 311 đến trang 335, tác giả

có phân tích, bình luận những điểm mới của BLDS năm 2015 về bảo đảm thực

hiện nghĩa vụ, trong đó có vấn đề pháp lý về thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý

tài sản bảo đảm.

- Đỗ Văn Đại (2021), Luật các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ Việt

Nam - Bản án và bình luận bản án, Nhà xuất bản Hồng Đức. Trong sách chuyên

3

khảo này, tác giả nghiên cứu các bản án liên quan đến các biện pháp bảo đảm

thực hiện nghĩa vụ ở Việt Nam và phân tích về các bản án này theo góc độ quy

định của pháp luật, hướng xét xử của Tòa án, so sánh với pháp luật nước ngoài,

từ đó đưa ra những nhận xét và hướng hoàn thiện về từng vấn đề pháp lý. Một số

vấn đề pháp lý có liên quan đến đề tài luận văn đã được đề cập trong cuốn sách

như: quyền được ưu tiên thanh toán; một tài sản dùng để bảo đảm thực hiện

nhiều nghĩa vụ; xử lý số tiền thu được từ việc bán tài sản thế chấp, cầm cố...

- Đỗ Văn Đại (2014), Luật Nghĩa vụ dân sự và bảo đảm thực hiện nghĩa

vụ dân sự Việt Nam Bản án và bình luận bản án, Nhà xuất bản Chính trị quốc

gia. Trong sách chuyên khảo này, tác giả phân tích các bản án có liên quan đến

các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, từ đó đưa ra những nhận xét và đề

xuất hoàn thiện pháp luật. Trong Sách chuyên khảo này, tác giả đã phân tích một

số vấn đề pháp lý có liên quan đến đề tài luận văn như quyền được ưu tiên thanh

toán; đăng ký giao dịch bảo đảm và quan hệ với người thứ ba; giá trị pháp lý của

giao dịch bảo đảm không phải đăng ký...

- Hoàng Thế Liên (chủ biên) (2013), Bình luận khoa học Bộ luật dân sự

năm 2005, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Hà Nội. Cuốn sách chuyên khảo này

giới thiệu và bình luận những nội dung của BLDS năm 2005. Tuy Sách chuyên

khảo này phân tích và bình luận BLDS năm 2005 nhưng có nhiều nội dung vẫn

là nguồn tham khảo có giá trị khi phân tích và bình luận nội dung quy định liên

quan của BLDS năm 2015, trong đó có nội dung liên quan đến đề tài luận văn.

- Nguyễn Minh Tuấn (chủ biên) (2016), Bình luận khoa học Bộ luật dân

sự 2015, Nhà xuất bản Tư pháp. Sách chuyên khảo này giới thiệu những nội

dung của BLDS năm 2015 thông qua việc phân tích, bình luận từng điều luật và

đưa ra một số ví dụ thực tiễn để phân tích và diễn giải cho tinh thần của điều

luật. Các tác giả cũng phân tích, đánh giá, nhận định tính phù hợp giữa lý luận và

thực tiễn, giữa các quy định trong BLDS năm 2015 và các quy định pháp luật

khác có liên quan (nhất là ở những điểm còn chưa thống nhất), trong đó có các

quy định liên quan đến xử lý tài sản bảo đảm và quyền ưu tiên.

- Nguyễn Văn Cừ và Trần Thị Huệ (chủ biên) (2017), Bình luận khoa học

Bộ luật dân sự 2015, Nhà xuất bản Công an nhân dân. Nội dung của Sách

chuyên khảo này là phân tích làm rõ nội dung từng điều luật của BLDS năm

4

2015; bình luận các nội dung tiến bộ và phù hợp với thực tiễn, những nội dung

còn hạn chế, bất cập, từ đó đưa ra các định hướng, giải pháp hoàn thiện.

- Trương Hồng Quang, Nguyễn Bích Loan, Vũ Hữu Trường Điền (2017),

Bộ luật dân sự năm 2005 và 2015 Phân tích – Đối chiếu, Nhà xuất bản Chính

trị Quốc gia Sự thật. Trong Sách chuyên khảo này, các tác giả đã phân tích, so

sánh và bình luận những điểm mới của BLDS năm 2015 so với BLDS năm

2005. Trong Sách chuyên khảo này, ở Chương II.C.I, từ trang 164 đến trang

185, các tác giả đã phân tích, so sánh, đối chiếu và bình luận những bất cập

trong BLDS năm 2005 và những điểm mới của BLDS năm 2015 về bảo đảm

thực hiện nghĩa vụ, trong đó có vấn đề pháp lý về thứ tự ưu tiên thanh toán khi

xử lý tài sản bảo đảm.

- Nguyễn Quang Hương Trà (2016), “Một số điểm mới của chế định bảo

đảm thực hiện nghĩa vụ của Bộ luật dân sự năm 2015”, Tạp chí Dân chủ & Pháp

luật, Số 3(288) – 2016. Bài viết này giới thiệu những điểm mới của chế định bảo

đảm thực hiện nghĩa vụ của BLDS năm 2015 trong sự so sánh với quy định của

BLDS năm 2005. Khi phân tích những điểm mới, tác giả có so sánh với pháp

luật thế giới để đánh giá mức độ hoàn thiện trong quy định của BLDS năm 2015;

đồng thời đưa ra quan điểm và bình luận.

- Phùng Bá Đáng (2020), “Hoàn thiện quy định về xác định thứ tự quyền

ưu tiên thanh toán trong Nghị định về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ”, Tạp chí

Dân chủ & Pháp luật, số chuyên đề về “Xây dựng Nghị định của Chính phủ về

bảo đảm thực hiện nghĩa vụ”. Trong bài viết, tác giả nghiên cứu về xác định

thứ tự quyền ưu tiên thanh toán trong pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ

theo thông lệ quốc tế và liên hệ đến việc hoàn thiện quy định về xác định thứ tự

quyền ưu tiên thanh toán trong Nghị định của Chính phủ về bảo đảm thực hiện

nghĩa vụ.

- Hồ Quang Huy, “Các quy định của chế định về các biện pháp bảo đảm

thực hiện nghĩa vụ trong Bộ luật dân sự năm 2015”, https://quangtri.toaan.

gov.vn/webcenter/ShowProperty?nodeId=/UCMServer/TAND056532, ngày truy

cập 16/06/2022. Bài viết này, tác giả đã phân tích các quy định của chế định về

các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong BLDS năm 2015, có so sánh với

quy định của BLDS năm 2005.

5

Các công trình khoa học trên không trùng với đề tài luận văn “Thứ tự ưu

tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm theo pháp luật dân sự Việt Nam” của

tác giả nhưng có nội dung nghiên cứu liên quan đến đề tài. Những vấn đề về thứ

tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm không được các công trình khoa

học này nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống. Tuy nhiên, các quan điểm khoa

học của các tác giả nêu trên là nguồn tham khảo có giá trị cho tác giả khi nghiên

cứu các nội dung liên quan của đề tài.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu đề tài

Việc nghiên cứu đề tài “Thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo

đảm theo pháp luật dân sự Việt Nam” nhằm phân tích, đánh giá quy định của

pháp luật dân sự Việt Nam; thực tiễn xét xử tại Tòa án trong sự so sánh với quy

định của một số quốc gia trên thế giới như Pháp, Nhật Bản, từ đó rút ra một số

điểm hạn chế, bất cập và giải pháp hoàn thiện.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài là quy định của pháp luật dân

sự Việt Nam về thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm với trọng tâm

là quy định của BLDS năm 2015, các luật khác liên quan trong sự so sánh với

quy định của BLDS năm 2005 và pháp luật của một số quốc gia trên thế giới.

Thực tiễn giải quyết của Tòa án liên quan đến xác định thứ tự ưu tiên thanh toán

khi xử lý tài sản bảo đảm cũng được luận văn nghiên cứu, phân tích, để từ đó có

những nhìn nhận, đánh giá một cách tổng thể, toàn diện hơn quy định của pháp

luật Việt Nam, đặc biệt là các hạn chế, bất cập và đề xuất hướng hoàn thiện.

5. Phương pháp nghiên cứu

Tác giả đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu phù hợp trong luận văn

như: Phương pháp phân tích kết hợp với bình luận được sử dụng để làm rõ quy

định của pháp luật hiện hành về thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo

đảm; Phương pháp tổng hợp nhằm khái quát hóa thực trạng áp dụng pháp luật về

xác định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm; Phương pháp so

sánh được áp dụng để tìm ra những nét tương đồng và khác biệt giữa quy định

của pháp luật của Việt Nam với một số quốc gia trên thế giới, giữa nội dung của

pháp luật qua các thời kỳ khác nhau; Phương pháp tổng kết thực tiễn nhằm làm

6

sáng tỏ những vấn đề nghiên cứu về thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản

bảo đảm nhìn từ thực tiễn áp dụng...

6. Những đóng góp mới của đề tài

Luận văn là công trình nghiên cứu chuyên sâu về thứ tự ưu tiên thanh toán

khi xử lý tài sản bảo đảm theo pháp luật dân sự Việt Nam. Kết quả của việc

nghiên cứu đề tài có thể đem lại những đóng góp mới về các khía cạnh pháp lý,

mức độ hoàn thiện của pháp luật và thực tiễn áp dụng về xác định thứ tự ưu tiên

thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm, trên cơ sở đó đề xuất các kiến nghị có giá

trị tham khảo cho việc hoàn thiện khung pháp luật dân sự Việt Nam trong lĩnh

vực này.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội

dung của Luận văn gồm hai chương:

Chương 1. Những vấn đề cơ bản về thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài

sản bảo đảm theo pháp luật dân sự Việt Nam.

Chương 2. Một số bất cập và kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật về

thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm.

7

CHƯƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ THỨ TỰ ƯU TIÊN THANH TOÁN KHI

XỬ LÝ TÀI SẢN BẢO ĐẢM THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM

1.1. Tài sản bảo đảm và xử lý tài sản bảo đảm

1.1.1. Tài sản bảo đảm

(i) Khái niệm tài sản bảo đảm

Tài sản bảo đảm là đối tượng của hoạt động xử lý, nó chính là phương tiện

(lượng vật chất) để bảo đảm quyền lợi cho bên nhận bảo đảm khi nghĩa vụ được

bảo đảm bị vi phạm.1 Do đó, xác định tài sản bảo đảm có mối liên hệ và ý nghĩa

rất quan trọng trong việc xác định quyền ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo

đảm của bên nhận bảo đảm.

Khác với BLDS năm 2005 dành tới 3 điều luật (Điều 320, Điều 321, Điều

322) quy định về tài sản bảo đảm là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản,

BLDS năm 2015 quy định khái quát chung trong một điều luật về tài sản bảo đảm.

Theo Điều 295 BLDS năm 2015, “Tài sản bảo đảm phải thuộc quyền sở hữu của

bên bảo đảm, trừ trường hợp cầm giữ tài sản, bảo lưu quyền sở hữu. Tài sản bảo

đảm có thể được mô tả chung, nhưng phải xác định được. Tài sản bảo đảm có thể

là tài sản hiện có hoặc tài sản hình thành trong tương lai. Giá trị của tài sản bảo

đảm có thể lớn hơn, bằng hoặc nhỏ hơn giá trị nghĩa vụ được bảo đảm.”.

Trên phương diện sở hữu, nguyên tắc chung được ghi nhận tại Điều 295

BLDS năm 2015 đó là, tài sản bảo đảm “phải thuộc quyền sở hữu của bên bảo

đảm”, trừ hai trường hợp rất đặc thù, đó là cầm giữ tài sản và bảo lưu quyền sở

hữu. Quy định này nhằm đảm bảo việc xử lý tài sản bảo đảm thông qua hoạt

động chuyển nhượng quyền sở hữu tài sản bảo đảm để thu hồi giá trị tài sản bảo

đảm bù đắp cho giá trị nghĩa vụ bị vi phạm.

Về loại hình, tài sản bảo đảm có thể là vật, tiền, giấy tờ có giá hoặc quyền

tài sản; có thể là tài sản hiện có hoặc tài sản hình thành trong tương lai. Việc xác

định trạng thái “hiện có” và “tương lai” của tài sản bảo đảm được thực hiện theo

nguyên tắc chung ghi nhận tại Điều 108 BLDS năm 2015. Theo đó, tài sản hiện

1 Vũ Thị Hồng Yến (2013), Tài sản thế chấp và xử lý tài sản thế chấp theo quy định của pháp luật dân sự

Việt Nam hiện hành, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, tr. 29.

8

có là tài sản đã hình thành và chủ thể đã xác lập quyền sở hữu, quyền khác đối

với tài sản trước hoặc tại thời điểm xác lập giao dịch, còn tài sản hình thành

trong tương lai bao gồm: (i) Tài sản chưa hình thành; (ii) Tài sản đã hình thành

nhưng chủ thể xác lập quyền sở hữu tài sản sau thời điểm xác lập giao dịch.

Riêng đối với tài sản bảo đảm là nhà, công trình xây dựng, việc xác định tài sản

có sẵn, tài sản hình thành trong tương lai còn chịu sự điều chỉnh của Luật Nhà ở

năm 2014 (khoản 18, 19 Điều 3), Luật Kinh doanh bất động sản năm 2014

(khoản 3, khoản 4 Điều 3).

Về giá trị của tài sản bảo đảm, so với BLDS năm 2005, BLDS năm 2015

đã bổ sung quy định về giá trị của tài sản bảo đảm tại khoản 4 Điều 295 với

nguyên tắc “Giá trị của tài sản bảo đảm có thể lớn hơn, bằng hoặc nhỏ hơn giá

trị nghĩa vụ được bảo đảm.”. Quy định này thể hiện sự tôn trọng thỏa thuận của

các bên, góp phần hạn chế tình trạng cơ quan, tổ chức có thẩm quyền yêu cầu giá

trị tài sản bảo đảm phải lớn hơn giá trị của nghĩa vụ được bảo đảm khi công

chứng hợp đồng bảo đảm hoặc đăng ký biện pháp bảo đảm.

Từ những khía cạnh pháp lý nêu trên của tài sản bảo đảm, có thể hiểu, tài

sản bảo đảm là vật hoặc quyền tài sản được bên bảo đảm và bên nhận bảo đảm

thỏa thuận dùng để bảo đảm quyền của bên nhận bảo đảm khi nghĩa vụ được bảo

đảm bị vi phạm2

.

(ii) Một tài sản được dùng để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ

Để đảm bảo khai thác tối đa giá trị của tài sản bảo đảm, Điều 296 BLDS

năm 2015 ghi nhận nguyên tắc, một tài sản có thể được dùng để bảo đảm thực

hiện nhiều nghĩa vụ. Quy định này kế thừa quy định của Điều 324 BLDS năm

2005. Theo khoản 1 Điều 296 BLDS năm 2015, điều kiện để một tài sản có thể

được dùng để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ là giá trị của tài sản tại thời

điểm xác lập giao dịch bảo đảm lớn hơn tổng giá trị các nghĩa vụ được bảo đảm,

trừ trường hợp có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.

Khi dùng tài sản để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ tiếp theo, bên

bảo đảm phải thông báo cho bên nhận bảo đảm sau biết về việc tài sản bảo đảm

đang được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ khác. Mỗi lần bảo đảm phải

2 Vũ Thị Hồng Yến (2013), tlđd (1), tr. 30.

9

được lập thành văn bản. (khoản 2 Điều 296 BLDS năm 2015). Đây là nghĩa vụ

có tính chất bắt buộc của bên bảo đảm vì việc tài sản đang được dùng để bảo

đảm thực hiện nghĩa vụ khác tác động trực tiếp đến quyền của bên dự định giao

kết cũng như việc quyết định có chấp nhận dùng tài sản để bảo đảm cho việc

thực hiện nghĩa vụ tiếp theo không3

. Quy định này nhằm tạo điều kiện cho bên

nhận bảo đảm có đầy đủ thông tin cần thiết về tình trạng pháp lý của tài sản bảo

đảm4

. Trên thực tế, nghĩa vụ thông báo này chỉ có ý nghĩa trong trường hợp tài

sản được dùng để bảo đảm cho nhiều bên nhận bảo đảm khác nhau; đối với

trường hợp chỉ bảo đảm cho việc thực hiện nhiều nghĩa vụ tại một người nhận

bảo đảm thì nghĩa vụ thông báo này không cần thiết và không có ý nghĩa5

.

Quy định về việc một tài sản được dùng để bảo đảm cho việc thực hiện

nhiều nghĩa vụ là tiếp cận hợp lý của BLDS năm 2015. Hệ quả của việc một tài

sản được dùng để bảo đảm cho việc thực hiện nhiều nghĩa vụ là có nhiều bên

nhận bảo đảm cùng có quyền được bảo đảm trên cùng một tài sản. Điều này đặt

ra yêu cầu về xác định thứ tự ưu tiên thanh toán giữa các bên cùng nhận tài sản

bảo đảm đối với giá trị tài sản bảo đảm thu được từ việc xử lý tài sản bảo đảm.

Tuy nhiên, trong thực tiễn áp dụng, vẫn còn có quan điểm tiếp cận khác nhau về

việc dùng một tài sản để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ, thể hiện trong các

bản án dưới đây.

Vụ việc thứ nhất: Công ty Oanh Hoàng “đã dùng 02 bộ hồ sơ xe máy ủi

bánh xích D5 và 11 bộ hồ sơ xe ô tô thế chấp cho ông Thiện. Nhưng trong 13

bộ hồ sơ nói trên có 08 chiếc xe bà Tạ Thị Kim Huệ đã thế chấp cho Ngân

hàng NN&PTNT Việt Nam – Chi nhánh Chợ Mới”

6

. Tại Bản án số

06/2012/KDTM-ST ngày 12 tháng 04 năm 20127

, Tòa án nhân dân thành phố

Đà Nẵng thừa nhận cả hợp đồng thế chấp cho ngân hàng và hợp đồng thế chấp

cho ông Thiện khi quyết định: “Nếu Công ty vận tải và dịch vụ thương mại

3 Nguyễn Văn Cừ, Trần Thị Huệ (chủ biên) (2017), Bình luận khoa học Bộ luật dân sự 2015, Nhà xuất bản

Công an nhân dân, tr. 491.

4 Hồ Quang Huy, “Các quy định của chế định về các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong Bộ luật dân

sự năm 2015”, https://quangtri.toaan.gov.vn/webcenter/ShowProperty?nodeId=/UCMServer/TAND056532,

ngày truy cập 16/06/2022.

5 Đỗ Văn Đại (2021), Luật các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ Việt Nam Bản án và bình luận bản án,

Nhà xuất bản Hồng Đức, tập 1, tr. 159.

6 Bản án số 06/2012/KDTM-ST ngày 12 tháng 04 năm 2012 của Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng.

7 Phụ lục 5.