Thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản theo pháp luật Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

ĐỖ THỊ THÚY HẰNG

THỜI HIỆU KHỞI KIỆN TRANH CHẤP

VỀ THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG VAY TÀI SẢN

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

THỜI HIỆU KHỞI KIỆN TRANH CHẤP

VỀ THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG VAY TÀI SẢN

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Chuyên ngành Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Mã số 60380103

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Minh Hùng

Học viên: Đỗ Thị Thúy Hằng

Lớp: Cao học Luật, Khánh Hòa, Khóa 3

TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng

dẫn khoa học của TS. Lê Minh Hùng. Các nội dung nêu trong luận văn là trung

thực. Kết quả nghiên cứu trong luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ

công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Đỗ Thị Thúy Hằng

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU......................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Tình hình nghiên cứu đề tài ...........................................................................2

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài .....................................................................4

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài.....................................................5

5. Phương pháp nghiên cứu................................................................................6

6. Ý nghĩa khoa học của đề tài............................................................................7

7. Bố cục của luận văn ........................................................................................7

CHƯƠNG 1. THỜI HIỆU KHỞI KIỆN ĐÒI LẠI NỢ GỐC TRONG HỢP

ĐỒNG VAY TÀI SẢN ............................................................................................8

1.1. Áp dụng thời hiệu khởi kiện đòi lại nợ gốc trong hợp đồng vay tài sản ..8

1.1.1. Nhầm lẫn trong việc xác định thời hiệu khởi kiện đòi lại nợ gốc trong

tranh chấp hợp đồng vay tài sản và tranh chấp đòi lại tài sản..................................9

1.1.2. Tòa án nhiều nơi chưa áp dụng đúng quy định “chỉ áp dụng quy định về

thời hiệu theo yêu cầu áp dụng thời hiệu của một bên hoặc các bên”.....................15

1.1.3. Kiến nghị hoàn thiện.............................................................................18

1.2. Cách tính thời hiệu khởi kiện....................................................................19

1.2.1. Thời điểm bắt đầu tính thời hiệu khởi kiện ...........................................19

1.2.2. Các trường hợp mà thời gian không tính vào thời hiệu khởi kiện.........21

1.2.3. Bắt đầu lại thời hiệu khởi kiện ..............................................................23

1.2.4. Kiến nghị hoàn thiện.............................................................................26

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ......................................................................................28

CHƯƠNG 2. THỜI HIỆU KHỞI KIỆN ĐÒI TIỀN LÃI TRONG HỢP ĐỒNG

VAY TÀI SẢN.......................................................................................................29

2.1. Bất cập trong việc áp dụng thời hiệu khởi kiện đòi tiền lãi trong hợp

đồng vay tài sản có thỏa thuận điều khoản trả lãi, lãi suất trái pháp luật........29

2.1.1. Việc thỏa thuận lãi suất cao hơn mức quy định ....................................29

2.1.2. Thỏa thuận “lãi chồng lãi”...................................................................31

2.1.3. Thời hiệu khởi kiện đòi số tiền lãi vượt quá..........................................33

2.2. Bất cập trong việc áp dụng thời hiệu kiện đòi lãi chậm trả khi thời hiệu

khởi kiện đã hết .....................................................................................................35

2.2.1. Quyền yêu cầu lãi chậm trả trên khoản nợ gốc.....................................36

2.2.2. Mức lãi và thời điểm tính lãi đối với khoản tiền chậm trả trong hợp

đồng vay không xác định thời hạn...........................................................................37

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ......................................................................................40

KẾT LUẬN............................................................................................................41

DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS Bộ luật dân sự

BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự

HĐTP Hội đồng thẩm phán

TAND Tòa án nhân dân

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Cùng với quá trình vận động và phát triển không ngừng của các quan hệ xã

hội, pháp luật cũng không ngừng được sửa đổi, bổ sung và thay thế. Trải qua hơn

mười năm thi hành, BLTTDS 2004 và BLDS năm 2005 đã bộc lộ không ít hạn chế

và thiếu sót. Nhiều quy định chưa phù hợp của các luật này đã được bổ sung, sửa

đổi, thay thế trong các BLTTDS 2015 và BLDS năm 2015, trong đó có vấn đề thời

hiệu khởi kiện.

Khởi kiện vụ án dân sự là việc cá nhân, tổ chức yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền

và lợi ích của mình khi bị xâm phạm và thời hiệu khởi kiện chính là thời hạn mà

chủ thể được quyền khởi kiện vụ án dân sự, nếu hết thời hạn đó thì mất quyền khởi

kiện. Trong lịch sử lập pháp, các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý đã đưa ra kết

luận thuyết phục về sự ra đời của quy định thời hiệu chính từ nhu cầu tự thân của

đời sống nhằm bảo vệ, ổn định các quan hệ xã hội, bảo vệ chứng cứ nhằm giải

quyết tranh chấp. Tùy vào từng quan hệ pháp luật và đặc thù của tranh chấp mà các

nhà lập pháp ấn định thời hiệu khởi kiện khác nhau.

Hiện nay, hợp đồng vay tài sản là loại giao dịch dân sự rất thông dụng, phổ

biến, số lượng tranh chấp về loại hợp đồng này cũng gia tăng, nội dung tranh chấp

về loại việc này khá phức tạp, gồm rất nhiều vấn đề pháp lý liên quan, như điều kiện

có hiệu lực của hợp đồng vay, xử lý mối quan hệ hiệu lực giữa hợp đồng vay và hợp

đồng bảo đảm, kiện đòi thực hiện hợp đồng và giao tài sản vay, kiện đòi trả lại vốn

gốc (tài sản vay), kiện đòi trả lãi, lãi quá hạn, tiền phạt, tiền bồi thường do vi phạm

hợp đồng vay và hợp đồng bảo đảm hợp đồng vay… Từ đó, đặt ra ra vấn đề nghiên

cứu về thời hiệu khởi kiện hợp đồng vay tài sản để bảo đảm việc thụ lý, giải quyết

tranh chấp hợp đồng vay đúng luật, phù hợp lẽ công bằng, bảo đảm quyền và lợi ích

hợp pháp của các bên liên quan.

Quy định về thời hiệu khởi kiện tranh chấp hợp đồng vay tài sản trong pháp

luật nước ta chưa thật rõ ràng và chưa phù hợp đã gây ra nhiều khó khăn, vướng

mắc trong thực tiễn áp dụng và chưa bảo vệ được quyền lợi hợp pháp của các chủ

thể trong quan hệ được pháp luật điều chỉnh. Việc nghiên cứu pháp luật về thời hiệu

khởi kiện tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản sẽ giúp xác định được những

bất cập của lý luận và những vướng mắc của thực tiễn, để từ đó, đề xuất những kiến

2

nghị cụ thể nhằm hoàn thiện quy định về thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện

hợp đồng vay tài sản là thực sự cần thiết khi BLDS 2015 có hiệu lực từ ngày

01/01/2017. Người viết cho rằng vấn đề thời hiệu khởi kiện trong tranh chấp hợp

đồng vay tài sản cần phải được nghiên cứu chuyên sâu và từ đó nhằm thống nhất

một cách hiểu từ lý luận đến thực tiễn áp dụng luật. Xuất phát từ nhận thức trên,

người viết lựa chọn đề tài “Thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện hợp đồng

vay tài sản theo pháp luật Việt Nam” để thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua quá trình nghiên cứu, tổng hợp tài liệu tham khảo đã có các bài viết,

công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến đề tài này, cụ thể như sau:

Nguyễn Thị Hoài Phương (2007), Thời hiệu khởi kiện vụ việc dân sự - Những

vấn đề lý luận và thực tiễn, báo cáo kết quả nghiên cứu - Đề tài nghiên cứu khoa học

cấp bộ. Về tổng quan, Báo cáo đã nêu tổng quát các nội dung về thời hiệu khởi kiện

vụ việc dân sự nói chung theo quy định của BLDS 2005, vấn đề thời hiệu khởi kiện

trong tranh chấp hợp đồng vay tài sản không được nghiên cứu chuyên sâu. Hiện,

BLDS 2015 có những sửa đổi về thời hiệu khởi kiện nên cần thiết phải tiếp tục

nghiên cứu.

Nguyễn Thị Bích Ly (2014), Thời hiệu khởi kiện về thừa kế theo quy định của

pháp luật Việt Nam hiện hành, Luận văn cử nhân Luật – Đại học Luật TP. Hồ Chí

Minh. Luận văn này tập trung nghiên cứu trọng tâm về thời hiệu khởi kiện về thừa

kế. Tuy có nội dung về thời hiệu khởi kiện nhưng chỉ tập trung vào tranh chấp về

thừa kế.

Đỗ Văn Hữu và Đỗ Văn Đại (2006), “Hậu quả của việc hết thời hiệu khởi kiện

trong lĩnh vực hợp đồng”, Tạp chí Hiến kế lập pháp, số 03. Nội dung bài viết chủ

yếu luận giải về hậu quả của việc hết thời hiệu khởi kiện trong lĩnh vực hợp đồng.

Phạm vi bài viết không nghiên cứu trọng tâm về hợp đồng vay tài sản, thực tiễn vận

dụng quy định này cũng như những bất cập còn tồn tại và hướng hoàn thiện, kết quả

nghiên cứu trong công trình này về hậu quả của việc hết thời hiệu khởi kiện trong

hợp đồng là một trong những nội dung đáng lưu tâm cho phần nghiên cứu đề tài của

người viết.

Lê Mạnh Hùng (2011), “Luật về thời hiệu khởi kiện của một số nước và một

số kiến nghị đối với quy định về thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự theo Bộ luật Tố

3

tụng dân sự Việt Nam”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 5. Bài viết cung cấp nền tảng

lý luận về thời hiệu, thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự trong pháp luật dân sự Việt

Nam cùng với cách tiếp cận nghiên cứu, so sánh, đối chiếu với pháp luật nước ngoài

trong một chừng mực nhất định có ý nghĩa gợi mở giúp người viết định hướng tư

duy tổng quan về thời hiệu khởi kiện khi thực hiện đề tài nghiên cứu.

Phùng Trung Tập (2013), “Hướng sửa đổi, bổ sung các quy định về thời hạn,

thời hiệu trong Bộ luật dân sự 2005”, Tạp chí Luật học, số (10), tr. 38-45, thông qua

những phân tích quy định chung về thời hiệu khởi kiện là một trong những tiền đề

cơ bản cho việc xác định thời hiệu khởi kiện còn hay hết, căn cứ vào đó nhận định

việc áp dụng thời hiệu khởi kiện.

Đỗ Văn Đại (2011), “Về thời hiệu kiện đòi tài sản trong pháp luật dân sự

Việt Nam”, Tạp chí Kiểm sát, số (13). Bài viết đã nêu được bất cập về áp dung thời

hiệu khởi kiện trong kiện đòi tài sản, khởi kiện đòi tài sản bị chiếm hữu không có

căn cứ pháp luật. Đây là nội dung tham khảo cho người viết nghiên cứu các quy

định liên quan đến quyền yêu cầu đòi lại nợ gốc khi thời hiệu khởi kiện đã hết.

Đỗ Văn Đại (2016), Luật Hợp đồng – Bản án và bình luận bản án, Nxb.

Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam; Đỗ Văn Đại (chủ biên) (2016), Bình luận khoa

học những điểm mới của Bộ luật dân sự 2015, Nxb. Hồng Đức - Hội luật gia Việt

Nam. Trong các tài liêu tham khảo này người viết đã phân tích nhiều bản án, mang

tính phổ biến trong các tranh chấp liên quan đến hợp đồng dân sự trong đó rải rác có

các nội dung về thời hiệu khởi kiện hợp đồng vay tài sản.

Nguyễn Minh Tuấn (2005), “Những vấn đề cần sửa đổi, bổ sung trong chế

định quyền sở hữu của Bộ luật dân sự 2005”, Tạp chí Luật học, số (3). Bài viết trình

bày những vấn đề cần sửa đổi, bổ sung như bảo vệ quyền sở hữu là chế định quan

trọng. Bao gồm các quyền sau: Quyền đòi lại tài sản, quyền yêu cầu bồi thường

thiệt hại, quyền yêu cầu ngăn chặn hoặc chấm dứt hành vi cản trở trái pháp luật đối

với việc thực hiện quyền sở hữu, quyền chiếm hữu hợp pháp (quyền ngăn chặn và

chấm dứt hành vi cản trở). Một nội dung quan trọng của chế định quyền sở hữu là

bảo vệ quyền sở hữu. Bài viết có tác dụng tham khảo khi nghiên cứu về bảo vệ

quyền sở hữu trong hợp đồng vay tài sản.

Nhìn chung, các nguồn tài liệu liên quan đề tài nghiên cứu là tương đối

nhiều. Tuy nhiên, các công trình trên hiện chỉ có tính chất liên quan, chưa có công

4

trình nghiên cứu chuyên sâu về thời hiệu khởi kiện tranh tranh chấp hợp đồng vay

tài sản. Đồng thời, do BLDS 2015 mới có hiệu lực pháp luật nên chưa có người viết

nào nghiên cứu từng quy định cụ thể về thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện

hợp đồng vay tài sản trong BLDS 2015 và thực tế vấn đề về thời hiệu khởi kiện

tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản chưa được nghiên cứu một cách

chuyên sâu dưới dạng đề tài luận văn thạc sĩ. Do đó, trên cơ sở sử dụng những kiến

thức từ lý luận và thực tiễn thông qua các nguồn tài liệu được nêu, người viết sẽ đúc

kết một số kiến thức nhất định về đề tài, đồng thời vận dụng khả năng nghiên cứu

của bản thân đi vào phân tích chuyên sâu về thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực

hiện hợp đồng vay tài sản. Qua đó, người viết mong muốn mang đến một nguồn tài

liệu giá trị cho người đọc về thời hiệu khởi kiện của hợp đồng vay tài sản dưới dạng

đề tài luận văn thạc sĩ.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Đề tài “Thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản

theo pháp luật Việt Nam” được nghiên cứu nhằm góp phần làm sáng tỏ những quy

định về thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản. Trên cơ sở

phân tích những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về thời hiệu khởi kiện tranh

chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản, bản chất của thời hiệu khởi kiện tranh chấp

về thực hiện hợp đồng vay tài sản, những căn cứ xác lập thời hiệu khởi kiện tranh

chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản và một số nội dung khác từ đó đưa ra cách

hiểu thấu đáo cho vấn đề. Do quy định về thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện

hợp đồng vay tài sản được ghi nhận dưới những quy định chung mà chưa có sự

hướng dẫn cụ thể nên sẽ gây không ít khó khăn cho việc áp dụng các quy định này

vào thực tế, vì vậy trong đề tài luận văn thạc sĩ này người viết sẽ chỉ ra những trường

hợp và những đối tượng cụ thể sẽ áp dụng thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện

hợp đồng vay tài sản.

Ngoài ra, đề tài này được người viết phân tích dưới góc độ ứng dụng pháp

luật và cơ bản xuất phát từ thực tiễn xét xử. Mặc dù thời hiệu khởi kiện tranh chấp

về thực hiện hợp đồng vay tài sản đã được quy định trong BLDS, các luật có liên

quan và một số văn bản hướng dẫn thi hành nhưng trong thực tiễn xét xử của Việt

Nam vẫn phát sinh những vướng mắc trên thực tiễn, cụ thể là quá trình xét xử các

Thẩm phán vẫn còn loay hoay trong việc giải quyết về các vấn đề còn thời hiệu, hết

thời hiệu hay không tính thời hiệu, giải quyết hậu quả của các vấn đề này trong việc

5

giải quyết và xét xử các vụ việc này. Vì vậy, thông qua việc sưu tầm và tổng hợp

những bản án liên quan đến thời hiệu khởi kiện của hợp đồng vay tài sản, người viết

sẽ mang đến một cái nhìn đa chiều từ lý luận đến thực tiễn về thời hiệu khởi kiện

tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản. Qua đó, chỉ ra được những vấn đề có

liên quan và phương thức để áp dụng các quy định pháp luật trong giải quyết về thời

hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu các vấn đề lý luận, pháp luật thực định và thực tiễn áp dụng pháp

luật về thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản trong

BLDS 2005, trong BLDS 2015 và các luật khác có liên quan.

Làm rõ các nội dung pháp lý quan trọng của thời hiệu khởi kiện tranh chấp về

thực hiện hợp đồng vay tài sản: kiện đòi xem xét điều kiện hiệu lực (tuyên hợp đồng

vay vô hiệu), bắt đầu thời hiệu, bắt đầu lại thời hiệu, thời hiệu kiện đòi tài sản vay/ lãi

vay; xử lý mối quan hệ hiệu lực giữa hợp đồng vay và hợp đồng bảo đảm, kiện đòi

chấm dứt hợp đồng, kiện hủy bỏ hợp đồng, kiện đòi thực hiện hợp đồng và giao tài

sản vay, kiện đòi trả lại vốn gốc (tài sản vay), kiện đòi trả lãi, lãi quá hạn, tiền phạt,

tiền bồi thường do vi phạm hợp đồng vay và hợp đồng bảo đảm hợp đồng vay.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Thời hiệu khởi kiện tranh chấp về thực hiện hợp đồng vay tài sản là một

trong những vấn đề lớn trong thời hiệu khởi kiện trong tranh chấp về hợp đồng, tuy

nhiên với luận văn thạc sĩ người viết chỉ trình bày trong phạm vi sau:

Người viết chỉ tập trung nghiên cứu có hệ thống các vấn đề đặt ra trong việc

áp dụng pháp luật và thực tiễn thi hành về thời hiệu khởi kiện trong hợp đồng vay

tài sản trong hệ thống pháp luật dân sự hiện hành. Thông qua nội dung nghiên cứu,

người viết đề xuất các giải pháp pháp lý, nhằm bảo đảm tính hiệu lực và hiệu quả

của pháp luật. Trong quá trình nghiên cứu, luận văn có đề cập đến một số văn bản

quy phạm pháp luật đã hết hiệu lực nhưng chỉ nhằm mục đích so sánh, đối chiếu.

Người viết không nghiên cứu về thời hiệu đối với hợp đồng khác (mua bán tài sản,

thuê tài sản, mượn tài sản, tặng cho tài sản…), hoặc các nội dung khác có liên quan

6

như: đòi nợ thanh toán, lãi phát sinh từ các giao dịch khác; thời hiệu giải quyết

tranh chấp về hợp đồng bảo đảm liên quan đến hợp đồng vay.

5. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu đề tài, người viết đã sử dụng chủ nghĩa duy vật

biện chứng Mác - Lênin làm nền tảng phương pháp luận. Đồng thời, sử dụng hai

phương pháp nghiên cứu chính là phương pháp so sánh và phương pháp lịch sử.

Người viết sử dụng phương pháp so sánh nhằm chỉ ra thay đổi của các quy định về

thời hiệu khởi kiện; so sánh nội dung về thời hiệu được quy định trong pháp luật

của một số nước hệ thống dân luật với những quy định về thời hiệu trong BLDS

2005 và BLDS 2015 để làm rõ nội hàm của chế định thời hiệu khởi kiện tranh chấp

về thực hiện hợp đồng vay tài sản ở nước ta. Người viết cũng sử dụng phương pháp

lịch sử để làm rõ thêm các quy định về thời hiệu khởi kiện tranh chấp về hợp đồng

vay tài sản trong từng thời kỳ, cụ thể xác định thời hiệu khởi kiện tranh chấp hợp

đồng vay tài sản được quy định trong các văn bản pháp luật dân sự trước đây hay

không và những quy định này đã tồn tại trong những thời kỳ nào, chi tiết quy định

ra sao. Trên cơ sở đó người viết sẽ so sánh và phân tích các quy định về thời hiệu

khởi kiện tranh chấp hợp đồng vay tài sản trong các giai đoạn lịch sử trước đây với

BLDS mới.

Bên cạnh đó, phương pháp logic được sử dụng trong chương 1 và chương 2.

Trên cơ sở tìm hiểu quy định pháp luật, người viết sử dụng phương pháp logic để

đưa ra các căn cứ áp dụng và cách tính thời hiệu khởi kiện của tranh chấp về hợp

đồng vay tài sản xác định mối liên hệ giữa quy định của pháp luật với thực tiễn,

trước khi có những quy định về thời hiệu khởi kiện tranh chấp hợp đồng vay tài sản,

để chỉ ra sự cần thiết trong việc quy định chế định này, đồng thời xây dựng cơ chế

cụ thể trong việc áp dụng những quy định mới này.

Ngoài ra, luận văn còn sử dụng phương pháp phân tích và đánh giá xuyên

suốt trong luận văn nhằm chi tiết hóa các nội dung liên quan tới đề tài. Từ sự phân

tích quy định của pháp luật về thời hiệu khởi kiện tranh chấp hợp đồng vay tài sản,

người viết sẽ trình bày quan điểm của cá nhân bằng cách đánh giá, nhận xét sự cần

thiết và những vướng mắc có thể xảy ra trong việc áp dụng quy định này.