Thiết kế phương án dạy học bài "dòng điện trong chất điện phân - định luật faraday" - vật lý 11 theo hướng tổ chức hoạt động nhóm nhằm phát huy tính tích cực tự chủ và bồi dưỡng năng lực sáng tạo của học sinh.

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA S ư PHẠM

BINH HỔNG TIỆP

THIẾT KÊ PHUƠNG ÁN DẠY HỌC BÀI DÒNG ĐIỆN TRONG CHẤT

ĐIỆN PHÂN - ĐỊNH LUẬT FARADÂY - VẬT LÝ 11 THEO HƯỚNG

TỒ CHÚC HOẠT ĐỘNG NHÓM NHẰM PHAT HUY TÍNH TÍCH cực

Tự • CHỦ VÀ BỐI DƯỬNG NĂNG Lực m m m SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH

C huyên ngành'. Lý luận và phương pháp dạy học

(Bộ môn Vật lý)

M ã số .*60 14 10

LUẬN VĂN THẠC s ĩ SƯ PHẠM VẬT LÝ • • • •

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGÔ DIỆU NGA

: DẠI • ioc Q U O C G IA HÀ N

! ĩ RUNG IÂM ÎHÔNGT1N THỰ

; V - Ị C / ẩầã

HÀ NỘI - 2009

LỜI CẨM CflV

Sm xin cẴân thành cảm an tới các thầy cô giáo, Ẽran cẴù nẮiệm mìoa,fỉÃoa ìư

Ịiíìạn cùa biuàncj ctại ỉiọa Q.UÔC CỊÍa, các iẮầy cô ỹiào iẮuộc tổỊìÃuơncỳ Ịi&ảp. ắạìj

ííọc n/ậi íỷ - íZ ĩ’uxờnỹ íỉ^ại íìọa cSư iP&am <zHà <zNộl đ a tạo ÉLỀu. ỈLÌỊn. ỹiúp- đà em.

txonj íuâl CỊuá bủnẴ học tậỊì ơà ruj&Lùi cứu.

ẽ m XÙI Ịjàij tỏ tòng Ế iâ an íã u íắũ Éõĩ ơài cô ÿiào-ti£Ji i l <zAÍ(jõ [Ò iệu czA/tja￾ngươL đã tận tăm , dạy ù ào ơà &.ưóncj ắẫn ctỡ em txoncị CỊuả txuiẨ tẴựa ịiiệh. ÉỀ

tài r.àij.

D(đ<ị uâ cùa ũuận văn có iự ctonỹ Cjôfi &Ãõrưj nÃỏ cùa ùan giám kiệu,

các tẴầỊj cỗ txườncỊ ^U cM iĩ^U d V ÿ õ Q uyèn - cM'ài ^Pĩiòncị. D (in cẴăn iẮànà cảm

ơn Mi ỹiủp. cta trà tạo cttều Hiện đo.

d ó cLcợc í đ Cịud nÂư njàij hôm nay tôi Ịiíìài kểÉỂn cõng xức ưà Aự ỹLÚp. ctơ

fflia rẲủn3 ngưài iíă n h vn ÿ 3 ia Ể U U n u ít c w ã và É?nÿ vlỉn, ÿlùf, É ) tói honỹ

iU ô l iịu á txu iẴ ỉiọa tập. ưà ncjP i£n cứ u.

D(ửi txãn bioncj cảm ơn!

H à Nội, tháng 05 nám 2009

r~Ị~t / • •> / ác ịịici

1

7

!Ỉ5ùĩA czHonj *UiỊỊi

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIÊT TẮT

BC bán chất

ĐK điều kiện

GV giáo viên

ƯD ứng dụng

HS học sinh

SKG sách giáo khoa

THPT trung học phổ thông

THTN tiến hành thí nghiệm

TN thí nghiệm

MỤC LỤC

MỞ Đ Ẩ U ......................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài......................................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu...............................................................................................2

3. Phạm vi nghiên cứu................................................................................................2

4. Đòi tượng nghiên cứu.............................................................................................2

5. Mẫu khảo sá t...........................................................................................................2

6. Vấn đé nghiên cứu.................................................................................................. 2

7. Giá thuyết khoa h ọ c ...............................................................................................3

8. Phương pháp nghiên cứu đề tà i............................................................................ 3

9. Luận cứ..................................................................................................................... 3

10. Cấu trúc của luận văn.......................................................................................... 4

Chương 1: c ơ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIÊN CỦA VIỆC

THIẾT KẾ PHƯƠNG ÁN DẠY HỌC THEO HƯỚNG

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM.....................................................................5

1.1. Quan niộm hiện đại vể dạy học......................................................................... 5

1.1.1. Nhiệm vụ của quá trình dạy học.................................................................... 5

1.1.2. Bán chất của học và chức năng của dạy trong hộ tương tác dạy học..........5

1.2. Tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự chủ, sáng tạo

của học sinh..................................................................................................................9

1.2.1 Tích tích cực của học sinh trong học tập....................................................... 9

1.2.2. Phát triển tư duy của học sinh ......................................................................12

1.2.3. Phát triển năng lực sáng tạo của học sinh................................................... 16

1.2.4. Bài lèn lớp............................................................................................... 20

1.3. Tổ chức dạy học theo nhóm.........................................................................23

1.3.1. Khái niệm và cơ sở của việc dạy học theo nhóm....................................... 23

1.3.2. Nguyên tắc cần thực hiện khi tổ chức hoạt động nhóm.............................28

1.3.3. Một số cấu trúc hoạt động nhóm..................................................................29

1.3.4. Các cách chia nhỏm........................................................................................ 32

1.3.5. Quán lí hoạt động nhóm................................................................................. 33

1.3.6. Qui trình tổ chức dạy học theo nhóm............................................................34

1.3.7. Ba mức độ tổ chức hoạt động nhóm.......................................................... 35

1.4. Thiết kế phương án dạy học từng đơn vị kiến thức cụ thể.........................35

1.4.1. Lập sơ đồ cấu trúc nôi dung và tiến trình xây dựng

từng đơn vị kiến thức................................................................................................ 36

1.4.2. Diễn đạt mục tiêu dạy học kiến thức cụ thể.............................................. 36

1.4.3. Thiết kế tiến trình hoạt động dạy học từng đơn vị kiến thức cụ thể.......37

1.5. Những khó khăn, sai lầm của học sinh khi học về

"Dòng điện trong chất điện phân” ..........................................................................38

Chương 2: THIÊT KÊ TIÊN TRÌNH DẠY HỌC BÀI

DÒNG ĐIỆN TRONG CHẤT ĐIỆN PHÂN..................................................41

2.1. Phàn tích một số nội dung kiến thức khoa học bài "Dòng điện trong các

môi trường"..............................................................................................................41

2.1.1 .Dòng điộn-Mật độ dòng điện...................................................................... 41

2 .1.2. Cưòng độ dòng điện.................................................................................... 43

2.1.3. Thuyết điện l i ............................................................................................... 43

2.1.3. Sơ đồ logic của tiến trình xúy dựng mạch kiến thức chương

"Dòng diện trong các mồi trường"...................................................................... 47

2.2. Thiết kế tiến trình dạy học bài "Dòng điện trong chất điộn phân"........49

2.2.1. Vị trí hài "Dòng điện trong chất điện phân”

trong chương trình Vật lý 11” ..............................................................................49

2.2.2 . Sơ đồ câu trúc nội dung bài “Dòng điện trong chất điện phân￾Định luật Fa-ra-đây” ...............................................................................................50

2.2.3. Sơ đồ logic của tiến trinh xây dựng mạch kiến thức bài

“Dòng điện trong chất điện phân-Định luật Fa-ra-đủy”.....................................5 I

2.2.4. Các càu hỏi cơ bản và kết luận tương ứng với từng đơn vị

kiên thức cần dạy.......................................................................................................52

2.2.5. Sơ đồ tiến trình xây dựng từng đưn vị kiến thức........................................55

2.2.6. Mục tiêu dạy học............................................................................................66

2.2.7. Tổ chức hoạt động dạy h ọ c...........................................................................69

Chương 3: T H ự C NGHIỆM SƯ PHẠM...........................................................82

3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm.......................................82

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ..............................................................82

3.4 Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .....................................83

3.4.1 .Tiêu chí để đánh giá...................................................................................... 83

3.4.2. Diễn biến của thực tập sư phạm....................................................................83

3.4.3 Sơ bộ đánh giá hiệu quả của tiến trình dạy học đã soạn thảo với

việc nấm vững kiến thức, phát huy tính tích cực, tự chủ, sáng tạo

của học sinh................................................................................................................99

3.4.4 Kiểm tra, đánh giá chất lượng nắm vững kiến thức của học sinh.........100

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................ 108

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................... 110

PHỤ LỤC

MỎ ĐẨU

Đất nước ta đã và đang bước vào một thời kỳ mới, thời kỳ công nghiệp hoá

và hiện đại hoá. Mọi ngành nghể đê có những bước thay đổi đáng kể. Trong

không khí hội nhập WTO, ngành giáo dục cũng đang có những bước đổi mới

mạnh mẽ vể mọi mặt nhằm đào tạo ra những con người có đủ kiến thức, năng

lực sáng tạo, trí tuộ và phẩm chất đạo đức tốt đáp ứng được yêu cầu của công

nghệ và nển kinh tế tri thức.

Nghị quyết TW2 khoá 8 nhấn mạnh: “Đổi mới phương pháp giáo dục - đào

tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyộn thành nếp tư duy sáng tạo

của người học... Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương

tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự

nghiên cứu cho học sinh...”

Trong những năm gần đây, nước ta đã có nhiều công trình, đề tài nghiên cứu

việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực tự chủ và

hổi dưỡng năng lực sáng tạo cùa học sinh, nhung có ít để tài để cập đến vấn đề

tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học Vật lý. Dạy học bằng hình thức tổ chức

hoạt động nhóm có tác dụng không những giúp học sinh tự chủ chiếm lĩnh

kiến thức mà còn có ích cho viộc phát triển những kỹ năng trí tuệ bậc cao như

suy luận, đề xuất và giải quyết vấn đề, đồng thời góp phần phát triển các quan

hệ xã giao, các kỹ năng giao tiếp cá nhân, khả năng hợp tác giữa các thành

viên trong nhóm và trong lớp. Tuy nhiên, không phải bất cứ ở đề tài Vật lý

phổ thông nào cũng sử dụng được hình thức dạy học theo nhóm. Qua tìm hiểu

chương trình và mục tiêu dạy học môn Vật lý ở cấp THPT, chúng tôi nhận

thấy khi dạy học phần “Dòng điộn trong chất điện phân” thuộc chương trình

Vật lý 11 có thể tổ chức dạy học theo hình thức hoạt động nhóm, học sinh

được trực tiếp xây dựng kiến thức theo từng nhóm sẽ phát huy tính tích cực, tự

chủ và sáng tạo của học sinh.

1. Lý do chọn đề tài:

1

Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài là: “Thiết k ế phương án dạy học bài “ Dòng

điện trong chất điện phân- Định luật Fa-ra-đây ” Vật lý 11 theo hướng tổ

chức hoạt động nhóm nhằm phát huy tính tích cực , tự chủ và bồi dưỡng

năng lực sáng tạo của học sinh ”

2. Mục tiêu nghiên cứu

- Nghiên cứu hộ thống quan điểm lí luận dạy học hiện đại về việc tổ chức

hoạt động nhận thức tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh trong dạy học

Vật lý phổ thông.

- Nghiên cứu việc tổ chức dạy học Vật lý phổ thông theo hình thức hoạt

động nhóm.

- Nghiên cứu nội dung kiến thức phần “Dòng điện trong chất điện phân” -Vật

iý lớp 11, và thực trạng dạy học các kiến thức đó ở một số trường THPT.

- Nghiên cứu xây dựng phương án dạy học bài “ Dòng điện trong chất

điện phân- Định luật Fa-ra-đây” Vật lý 11 theo hướng tổ chức hoạt động

nhóm nhằm phát huy tính tích cực , tự chủ và bổi dưỡng năng lực sáng tạo của

học sinh.

3. Phạm vi nghiên cứu

- Nghiên cứu xây dựng phương án dạy học bài “ Dòng điộn trong chất

điộn phân- Định luật Fa-ra-đây” Vật lý 11 Iheo hướng tổ chức hoạt động

nhóm nhằm phát huy tính tích cực , tự chủ và bồi dưỡng năng lực sáng tạo của

học sinh.

4. Đối tượng nghiên cứu

- Tổ chức dạy học Vật lý phổ thông theo hình thức hoạt động nhóm.

5. Mẫu khảo sát

- Hoạt động dạy học bài “ Dòng điện trong chất điộn phân- Định luật

Fa-ra-đây” -Vật lý lớp 11 lớp 11 trường THPT Ngô quyền-Hải Phòng

6. Vấn đề nghiên cứu

Thiết kế phương án dạy học bài “ Dòng điện trong chất điện phân- Định

luật Fa-ra-đây” Vật lý 11, như thế nào để phát huy tính tích cực, tự chủ và

bổi dưỡng năng lực sáng tạo của học sinh?

2

7. Giả thuyết khoa học

Dạy học bằng hình thức tổ chức hoại động nhóm có tác dụng không

những giúp học sinh tự chủ chiếm lĩnh kiến thức mà còn có ích cho viộc phát

triển những kỹ năng trí tuộ bậc cao như suy luận, đẻ xuất và giải quyết vấn để,

đồng thời góp phần phát triển các quan hộ xã giao, các kỹ năng giao tiếp cá

nhân, khả năng hợp tác giữa các thành viên trong nhóm và trong lớp. Thiết kế

phương án dạy học bài “ Dòng điện trong chất điên phân- Định luật Fa-ra￾đây”-Vật lý 11 theo hướng tổ chức hoạt động nhóm sẽ phát huy tính tích cực ,

tự chủ và bồi dưỡng năng lực sáng tạo của học sinh.

8. Phương pháp nghiên cứu đề tài

8.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết

+ Phân tích và tổng hợp cơ sở lí luận của luận văn dựa trên các nghiên cứu

khoa học đă được công bô' ở trong và ngoài nước.

+ Phân tích và tổng hợp kiến thức vé “ Hiộn tượng điện phân”

8.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

+ Điều tra thực trạng dạy học Vật lý THPT

+ Phân tích và tổng hợp kinh nghiộm dạy học Vật lý phổ thông.

+ Thực nghiêm sư phạm

8.3. Phương pháp thống kê toán học.

9. Luận cứ

9.1. Ỷ nghĩa khoa học

Vận dụng hệ thống quan điểm lí luận dạy học hiộn đại vể viộc tổ chức hoạt

động nhận thức tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh Ưong dạy học Vật lý

phổ thông và tổ chức dạy học theo hình thức hoạt động nhóm để thiết kế

phương án dạy học một đề tài Vật lý phổ thông cụ thể.

9.2. Ý nghĩa thực tiễn

Thiết kế phương án dạy học một đề tài Vật lý phổ thông cụ thể theo hình

thức hoạt động nhóm thì phát huy được tính tích cực, tự lực và sáng tạo của

học sinh.

3

10. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, mục lục và tài liệu tham khảo, luận

văn gồm 3 chương:

Chương 1 : Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.

Chương 2: Thiết kế phương án dạy học bài “ Dòng điện trong chất điện phân￾Định luật Fa-ra-đây” Vật lý 11 theo hướng tổ chức hoạt động nhóm nhằm phát

huy tính tích cực , tự chủ và bổi dưỡng năng lực sáng tạo của học sinh.

-Xác định nội dung kiến thức cần dạy của chương.

'Thiết kế phương án dạy học.

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

4

Chương 1. Cơ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIÊN CỦA VIỆC THIẾT KÊ

PHƯƠNG ÁN DẠY HỌC THEO HI/ỚNG T ổ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM

1.1. Quan niệm hiện đại về dạy học

Ị .1.1. Nhiệm vụ của quá trình dạy học

Quá trình dạy học là một quá trình nhận thức tâm lý tích cực có liên

quan đến nhu cầu hứng thú của học sinh. Dạy học không những chỉ chú ý phát

triển động cơ học tập của học sinh ngay trong quá trình dạy học mà còn phải

đi trước sự phát triển. Nhiệm vụ của quá trình dạy học không chỉ giới hạn ờ sự

hình thành các kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo mà phải phát triển được trí tuệ, hình

thành và phát triển được nhân cách toàn diện của học sinh. Sự phát triển trí tuộ

vừa là điểu kiện đảm bảo cho học sinh năm vững kiến thức, vừa đảm bảo cho

học sinh có khả năng tiếp thu, nghiên cứu, tìm tòi, giải quyết những nhiệm vụ

học tập, đáp ứng những đòi hỏi đa dạng của hoạt động thực tiễn sau này.

Quá trình dạy học là một quá trình xã hội, sự học tập của học sinh sẽ

được tạo thuận lợi và có hiệu quả hơn nhờ sự trao đổi và sự tranh luận với bạn

qua vùng phát triển gần nhất. Bởi vậy, học tập của học sinh cần được tổ chức

theo các hình thức làm việc khác nhau: Cá nhân, theo nhóm và giữa các nhóm.

1.1.2. Bản chất của học và chức năng của dạy trong hệ tương tác dạy học

1.1.2.1. Bàn chất của sự học

Không thể quan niộm sự học của học sinh chỉ là sự in vào đầu óc của họ

những kiến thức xem như những cái có sẩn đã được diễn đạt bẳng ngôn ngữ và

tổn tại độc lập với học sinh.

Tâm lý học và lý luận dạy học hiộn đại khẳng định: Con đường có hiệu

quả nhất để làm cho học sinh nắm vững kiến thức và phát triển được năng lực

sáng tạo là phải đưa học sinh vào được chủ thể hoạt động nhận thức: “Nắm

vững kiến thức, thực sự lĩnh hội chúng, cái đó học sinh phải tự làm lấy, bằng

trí tuệ của bản thân”.

5

Theo quan điểm tủm lý học tư duy, sự học là sự phát triển về chất của

cấu trúc hành động. Cùng một biểu hiện hành vi bể ngoài giống nhau nhưng

chất lượng, hiệu quả của sự học vẫn có thể khác nhau, tuỳ thuộc vào sự phát

triển của cấu trúc hành động của chủ thể. Ở đây, hành vi được xem như biểu

hiện ra bề mặt của kết quả hành động, còn cách thức để đạt tới kết quả đó

được xem như cấu trúc bên trong của hành động.

Theo quan niệm hiện đại, sự học phải là một quá trình hình thành và phát

triển các dạng thức và hành động xác định của người học, đó là sự thích ứng

của chủ thể với tình huống học tập thích đáng thông qua sự đồng hoá và sự điều

tiết, nhờ đó người học phát triển năng lực, thể nhất, tinh thần và nhân cách.

Như vậy, sự học nói chung là sự thích ứng của người học với những tinh

huống thích đáng làm nảy sinh và phát triển ở người học những dạng thức hoạt

động xác định, phát triển ở người học năng lực thể chất, tinh thần và nhân

cách cá nhân. Nói riêng, sự học có chất lượng một tri thức khoa học mới nào

đó phải là sự tích ứng của người học với những tình huống học tập thích đáng.

Chính quá trình thích úmg này là học sinh của người học xây nên tri thức mới

với tính cách là phương tiên tối ưu giải quyết tình huống mới. Đồng thời đó là

quá trình góp phần làm phát triển các năng lực nhận thức thực tiễn và nhân

cách của người học. Nhưng học sinh chưa đủ điểu kiện để có thể tự lực giải

quyết vấn đé trong các tình huống và thông qua đó tìm được các quy tắc, quy

luật logic mà chỉ đúc rút được kinh nghiêm thông qua hành động học tập hàng

ngày dưới sự giúp đỡ của giáo viên.

ỉ .1.2.2. Bản chất của sự dạy

Theo AM.Machinski thì dạy học phải làm cho người học phát triển

được trí tuệ, động cơ học tập và hứng thú nhận thức. Do vậy, sự dạy là sự tổ

chức, hình thành và phát triển nhân cách. Dạy học phải luôn tạo ra sự “mất

cân bằng” về mặt tâm lý, tạo ra xung đột xã hội, nhận thức trong bản thân học

sinh, nhằm thiết lập sự “cân bằng” mới trong quá trình học tập.

6