Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học chủ đề tự nhiên môn tự nhiên và xã hội lớp 3

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

- - - - - -

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đề tài:

THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC

CHỦ ĐỀ TỰ NHIÊN MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 3.

Giáo viên hƣớng dẫn : ThS. NGUYỄN PHAN LÂM QUYÊN

Sinh viên thực hiện : NGUYỄN THỊ HỒNG HẠNH

Lớp : 15STH

Đà Nẵng, tháng 1/2018

2

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong khoa Giáo dục

Tiểu học, trƣờng Đại học Sƣ phạm – Đại học Đà Nẵng đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo để

đề tài nghiên cứu của tôi có hƣớng đi đúng đắn, tránh đƣợc nhiều sai sót.

Đặc biệt, tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến cô Nguyễn Phan Lâm Quyên,

ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Qua đây, tôi cũng gửi lời cảm ơn tới Ban Giám hiệu cùng toàn thể thầy cô giáo,

học sinh khối 3 trƣờng Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ, quận Thanh Khê, thành phố Đà

Nẵng đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện và cung cấp những thông tin, kinh nghiệm

quý báu giúp tôi hoàn thành đề tài.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè, những ngƣời đã động viên, giúp đỡ

tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Do còn nhiều hạn chế về thời gian và bản thân tôi còn chƣa có nhiều kinh nghiệm,

nên mặc dù đã rất cố gắng nhƣng trong quá trình thực hiện đề tài chắc chắn khó tránh

khỏi thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của các thầy cô và các

bạn trong khoa để đề tài đƣợc hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 1 năm 2019

3

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................8

1. Lí do chọn đề tài...................................................................................................8

2. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................10

3. Giả thuyết khoa học............................................................................................10

4. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .......................................................................10

4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu.........................................................................................10

4.2. Phạm vi nghiên cứu...........................................................................................10

5. Khách thể và Đối tƣợng nghiên cứu....................................................................10

6. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................10

7. Cấu trúc đề tài ....................................................................................................11

NỘI DUNG ...............................................................................................................12

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN................................................................................12

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...............................................................................12

1.1.1. Ở nước ngoài..................................................................................................12

1.1.2. Ở Việt Nam.....................................................................................................12

1.2. Một số khái niệm cơ bản..................................................................................14

1.2.1. Trải nghiệm....................................................................................................14

1.2.2. Hoạt động trải nghiệm....................................................................................14

1.3. Tổng quan về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh tiểu học ..........15

1.3.1. Mục tiêu của hoạt động trải nghiệm ở trường tiểu học ...................................15

1.3.2. Tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm ở trường tiểu học .......................16

1.3.3. Mối quan hệ giữa hoạt động trải nghiệm với các hoạt động giáo dục.............17

1.3.4 Đặc trưng của hoạt động trải nghiệm..............................................................21

1.4. Một số phƣơng pháp và hình thức thƣờng sử dụng trong tổ chức hoạt động trải

nghiệm ở tiểu học ...................................................................................................22

1.4.1. Phương pháp trong tổ chức hoạt động trải nghiệm ở tiểu học ........................22

1.4.2. Hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm........................................................30

1.5. Đặc điểm tâm lí của học sinh tiểu học..............................................................35

1.5.1. Đặc điểm nhận thức........................................................................................35

1.5.2. Đặc điểm nhân cách .......................................................................................37

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN............................................................................40

2.1. Những vấn đề chung của môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3.................................40

4

2.1.1. Mục tiêu .........................................................................................................40

2.1.2. Đặc điểm........................................................................................................40

2.1.3. Nội dung.........................................................................................................40

2.1.4. Mục tiêu, nội dung chủ đề Tự nhiên trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 .......42

2.2. Thực trạng việc thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học chủ đề Tự nhiên

môn TN&XH lớp 3 ................................................................................................44

2.2.1. Mục đích điều tra..........................................................................................44

2.2.2. Đối tượng điều tra ........................................................................................44

2.2.3. Nội dung điều tra..........................................................................................44

2.2.4. Phương pháp điều tra ...................................................................................44

2.2.5. Kết quả điều tra............................................................................................44

CHƢƠNG 3: THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CHỦ

ĐỀ TỰ NHIÊN MÔN TN&XH LỚP 3......................................................................55

3.1. Nguyên tắc thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học chủ đề chủ đề Tự nhiên

...............................................................................................................................55

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu bài học ............................................................55

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức ...................................................................55

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa vai trò chủ động của học sinh và

vai trò định hướng của giáo viên..............................................................................55

3.2. Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học chủ đề Tự nhiên môn

TN&XH lớp 3 ........................................................................................................57

3.3. Thiết kế một số kế hoạch hoạt động trải nghiệm cụ thể....................................58

3.3.1. Cấu trúc của hoạt động trải nghiệm ...............................................................58

3.3.2. Hướng dẫn thiết kế .........................................................................................59

3.3.3. Kế hoạch tổ chức Hoạt động trải nghiệm 1 “Thế giới thực vật quanh em”.....59

3.3.4. Kế hoạch tổ chức Hoạt động trải nghiệm 2 “Chúng em đi thăm thiên nhiên”.66

3.3.5. Kế hoạch tổ chức Hoạt động trải nghiệm 3: Cuộc thi “ Em là nhà khoa học

nhí”..........................................................................................................................72

3.4. Khảo nghiệm sƣ phạm.....................................................................................76

3.4.1. Mục đích khảo nghiệm....................................................................................76

3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm ..................................................................................76

3.4.3. Nội dung khảo nghiệm....................................................................................76

3.4.4. Phương pháp khảo nghiệm .............................................................................76

3.4.5. Kết quả khảo nghiệm......................................................................................76

5

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................................79

1. Kết luận .................................................................................................................79

2. Kiến nghị...............................................................................................................79

TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ PHỤ LỤC..................................................................80

6

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

GV :Giáo viên

HS :Học sinh

PPDH :Phƣơng pháp dạy học

NXB :Nhà xuất bản

HĐTN :Hoạt động trải nghiệm

TN&XH :Tự nhiên và Xã hội

KN :Kỹ năng

KVLVN :Kỹ năng làm việc nhóm

7

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 1: Quan niệm của GV về trải nghiệm (đơn vị %) ..........................................46

Biểu đồ 2: Khó khăn khi áp dụng việc tổ chức hoạt động trải nghiệm qua các môn học

vào thực tiễn ..............................................................................................................47

Biểu đồ 3: Mức độ tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 3 qua dạy học

chủ đề Tự nhiên (đơn vị %) .......................................................................................48

Biểu đồ 4: Quan niệm về tầm quan trọng của các hoạt động trải nghiệm cho học sinh

lớp 3 qua dạy học chủ đề Tự nhiên (đơn vị %)...........................................................49

Biểu đồ 5: Quan niệm của giáo viên về tầm quan trọng của việc thiết kế các hoạt động

trải nghiệm cho học sinh (đơn vị %) ..........................................................................50

Biểu đồ 6: Mức độ hứng thú của học sinh về dạy học theo hƣớng trải nghiệm...........51

8

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Theo chủ trƣơng và định hƣớng của Đảng và Nhà nƣớc ta, mục tiêu của giáo dục

là: Xây dựng con ngƣời Việt Nam phát triển toàn diện, có lý tƣởng, đạo đức, có tính

tổ chức và kỷ luật, có ý thức cộng đồng và tính tích cực cá nhân, làm chủ tri thức hiện

đại, có tƣ duy sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công nghiệp và có sức khoẻ, đáp

ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Để đáp ứng đƣợc mục tiêu của giác dục,

trƣớc hết phải bắt đầu từ bậc Tiểu học. Bởi đây là bậc học “nền móng” để xây dựng

một “ngôi nhà mới - con ngƣời mới”, tạo những cơ sở căn bản ban đầu sẽ giúp cho các

em có đƣợc kiến thức vững chắc để thể tiếp tục học các bậc học trên, chính vì vậy nên

việc thay đổi các phƣơng pháp dạy học ở bậc Tiểu học nhằm nâng cao, phát triển toàn

diện học sinh(HS) đang là một vấn đề đƣợc quan tâm sâu sắc.

Trong đó dạy học trải nghiệm là một phƣơng pháp dạy học (PPDH) mới. Ở

PPDH này, HS đƣợc trực tiếp trải nghiệm, thông qua các kiến thức lý thuyết đã học

các em đƣợc thực hành chủ động, từ đó khắc sâu kiến thức, hình thành kĩ năng, thái độ

học tập cho bản thân. Có thể nói việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm (HĐTN) chính

là nhịp cầu, là con đƣờng gắn lí thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận

thức với hành động giúp con ngƣời biến kiến thức thành thái độ, hành vi và thói quen

tích cực, lành mạnh, góp phần vào phát triển phẩm chất, nhân cách, tƣ tƣởng, kỹ năng

sống, niềm tin đúng đắn,…Ngƣời có nhiều HĐTN phù hợp sẽ luôn vững vàng trƣớc

mọi khó khăn, thử thách, biết ứng xử, giải quyết vấn đề một cách tích cực. Hơn thế

nữa đổi mới PPDH là một trong những nhiệm vụ quan trọng của cải cách giáo dục nói

chung cũng nhƣ cấp tiểu học nói riêng. Mục tiêu, chƣơng trình, nội dung dạy học mới

đòi hỏi việc cải tiến PPDH và sử dụng những PPDH mới hạn chế phƣơng pháp thuyết

trình trong các giờ học gây nhàm chán và khiến ngƣời học trở nên thụ động. Chính lí

do đó, trong xu thế đổi mới PPDH là một vấn đề nóng bỏng đƣợc xã hội hết sức quan

tâm.

Học sinh tiểu học (HSTH) là những “ búp măng non” trong độ tuổi từ 6 đến 11

tuổi, tâm hồn các em là trang giấy trắng thuần khiết. Các em đang trong quá trình hình

thành và phát triển các phẩm chất nhân cách, những thói quen cơ bản chƣa có tính ổn

định mà đang đƣợc định hình và củng cố. Đây là lứa tuổi của sự tò mò, thích khám

phá, bắt chƣớc, ham hiểu biết và rất dễ bị tổn thƣơng, ảnh hƣởng từ tác động bên

9

ngoài. Cho nên việc để các em tham gia vào HĐTN là rất cần thiết. HĐTN giúp học

sinh trong quá trình trải nghiệm thể hiện đƣợc giá trị của bản thân mình, thiết lập đƣợc

các mối quan hệ giữa cá nhân với tập thể, với các cá nhân khác, với môi trƣờng học và

môi trƣờng sống. HĐTN là một bộ phận của chƣơng trình giáo dục phổ thông sau năm

2015. Tuy nhiên, trên thực tế, nhận thức về viêc tổ chức các HĐTN, cũng nhƣ việc thể

chế hóa tổ chức các HĐTN trong giáo dục phổ thông ở Việt Nam chƣa thật cụ thể, đặc

biệt về hƣớng dẫn tổ chức các HĐTN ở các cấp, bậc học còn hạng chế, nhất là ở bậc

Tiểu học. Chính vì thế, lứa tuổi học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay hầu nhƣ bị

thiếu hụt các HĐTN cần thiết. Điều này ảnh hƣơng không nhỏ đến giáo dục. Trong

trƣờng tiểu học, việc tổ chức các HĐTN đƣợc thông qua nhiều kênh, nhiều hình thức

nhƣ: ngoại khóa, lao động, sinh hoạt tập thể, trò chơi, tích hợp trong chƣơng trình dạy

học của tất các các môn học…Trong đó có phân môn Tự nhiên và Xã hội (TN&XH).

Tự nhiên và xã hội là môn học có nhiều thế mạnh, thuận lợi trong việc tích hợp

và lồng ghép, chiếm ƣu thế giúp các nhà giáo dục giảng dạy, đặt nền tảng cho học sinh

hình thành những phẩm chất đạo đức và có nhiều sự trải nghiệm cần thiết trong học

tập và đời sống hằng ngày. Trong đó đặc biệt nhất là phần chủ đề Tự nhiên trong môn

TN&XH lớp 3.

Chủ đề Tự nhiên trong môn TN&XH lớp 3 là một môn học có tính tích hợp cao

các kiến thức về tự nhiên, nó đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng kiến thức về

Tự nhiên nhƣ thực vật, động vật, Trái đất, các hiện tƣợng tự nhiên,… cho HS, đồng

thời phát triển các năng lực quan sát, tƣ duy, thực hành,… và phẩm chất đạo đức ở trẻ.

Để thực hiện đƣợc mục tiêu giáo dục nói chung và Giáo dục Tiểu học nói riêng,

chƣơng trình môn TN&XH đã đề ra mục tiêu khơi dậy tính tích cực, chủ động, sáng

tạo cho HS. Trên cơ sở những mục tiêu này, đòi hỏi GV phải hƣớng tới tổ chức những

hoạt động đa dạng, phong phú, có tính thực tiễn cao, giúp HS có thể trực tiếp trải

nghiệm, thực hành,… Từ đó HS lĩnh hội và hình thành kĩ năng (KN) học tập tích cực (

KN quan sát, KN làm việc nhóm, KN phân tích, đánh giá, tổng hợp,...). Muốn hình

thành tốt những kĩ năng ấy, trong quá trình tổ chức các hoạt động, GV phải kết hợp

nhuần nhuyễn các PPDH lấy ngƣời học làm trung tâm nhƣ: thảo luận nhóm, đặt vấn

đề, kiến tạo, dạy học trải nghiệm,…Trong đó PPDH trải nghiệm là một trong những

phƣơng pháp sáng tạo và mang lại hiệu quả học tập cao nhất vừa giúp HS trực tiếp trải

nghiệm những gì đã học, vừa khắc sâu kiến thức.