Thiệt hại kinh tế do ô nhiễm môi trường sông Vàm Cỏ Đông trên địa bàn huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LÂM VĂN XINH

THIỆT HẠI KINH TẾ DO Ô NHIỄM

MÔI TRƯỜNG SÔNG VÀM CỎ ĐÔNG TRÊN ĐỊA BÀN

HUYỆN CHÂU THÀNH, TỈNH TÂY NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này “Thiệt hại kinh tế do ô nhiễm môi trường sông Vàm

Cỏ Đông trên địa bàn huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoài trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam đoan

rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố hoặc được

sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn

này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường đại

học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2017

Tác giả luận văn

Lâm Văn Xinh

ii

LỜI CẢM ƠN

Qua hai năm học tập, nghiên cứu tại trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh,

với kiến thức được trang bị từ chuyên ngành Kinh tế học, luận văn tốt nghiệp này là kết

quả của quá trình làm việc nghiên cứu dưới sự hướng dẫn tận tình của PGS.TS Nguyễn

Văn Ngãi.

Với cương vị là người hướng dẫn khoa học, PGS.TS Nguyễn Văn Ngãi đã tận tình

giúp đỡ tác giả hoàn chỉnh luận văn cả về nội dung lẫn hình thức.

Tác giả xin gửi lời cảm ơn trân trọng nhất tới PGS.TS Nguyễn Văn Ngãi.

Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô, giảng viên, cán bộ nhân viên của

Khoa Đào tạo Sau đại học, Trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh đã truyền đạt

nhiều kiến thức trong quá trình nghiên cứu và tận tình giúp đỡ tác giả trong công tác hành

chính, tạo điều kiện tốt nhất để học tập, nghiên cứu trong thời gian qua.

Tác giả trân trọng cảm ơn các cán bộ thuộc các sở, ban, ngành trên địa bàn tỉnh Tây

Ninh đã giúp đỡ tác giả trong công tác thu thập số liệu, dữ liệu phục vụ công tác nghiên

cứu. Tác giả cũng gửi lời cảm ơn đến các hộ dân khu vực huyện Châu Thành, tỉnh Tây

Ninh đã tham gia nhiệt tình trong công tác khảo sát và thu thập số liệu phục vụ công tác

nghiên cứu.

Xin cản ơn lãnh đạo cơ quan, đồng nghiệp đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện trong suốt

thời gian qua để tác giả có thể yên tâm trong việc học tập, nghiên cứu và hoàn thành bài

luận văn này.

Cuối cùng tác giả xin gửi lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã ủng hộ tác giả suốt

thời gian tác giả học tập và hoàn thành luận văn này.

Tác giả

Lâm văn Xinh

iii

TÓM TẮT

Tỉnh Tây Ninh có nguồn tài nguyên nước rất phong phú, cung cấp nước sinh hoạt cho

tỉnh và vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, có ý nghĩa quyết định đối với chế độ thủy văn

và gìn giữ, duy trì cân bằng sinh thái. Mạng lưới sông Tây Ninh có hai dòng chính là sông

Sài Gòn và sông Vàm Cỏ Đông.

Chất lượng môi trường nước mặt trên sông Vàm Cỏ Đông thuộc địa bàn tỉnh Tây

Ninh đã có dấu hiệu ô nhiễm, đặc biệt là khu vực huyện Châu Thành (khu vực nghiên cứu).

Các vị trí quan trắc gần khu dân cư và nhà máy sản xuất cho giá trị phát hiện các thông số

đánh giá tương đối cao tại nhiều thời điểm quan trắc khác nhau, có biến động nhiều giữa

mùa mưa và mùa khô. Trong năm 2015, trên sông Vàm Cỏ Đông đoạn thuộc huyện Châu

Thành, tỉnh Tây Ninh xảy ra 10 đợt ô nhiễm môi trường nước, hậu quả là cá nuôi bè và cá

tự nhiên chết gây thiệt hại rất lớn đến các hộ dân nuôi cá bè và đánh bắt thủy sản và sử

dụng nước cho mục đích sinh hoạt, nông nghiệp.

Thông qua phương pháp thống kê mô tả, tác giả đã xác định được các nhóm đối

tượng bị ảnh hưởng do ô nhiễm môi trường nước sông Vàm Cỏ Đông là: Nhóm hộ dân

nuôi trồng thủy sản trên sông; nhóm hộ dân đánh bắt thủy sản; nhóm hộ dân sử dụng nước

sông cho mục đích sinh hoạt và nhóm hộ dân sản xuất nông nghiệp. Tác giả đã tính được

tổng thiệt hại về kinh tế của các hộ dân trong khu vực nghiên cứu (gồm 150 hộ) trong năm

2015 là 5.814.512.000 đồng. Ước tính trên toàn huyện Châu Thành là 5.255,9 tỷ đồng.

Dựa trên những vấn đề ô nhiễm môi trường nước mặt sông Vàm Cỏ Đông thiệt hại

đến kinh tế của người dân tác giả đề xuất một số gợi ý chính sách cho Trung ương và địa

phương trong công tác bảo vệ môi trường nước mặt và hỗ trợ, bồi thường thiệt hại do ô

nhiễm môi trường: Hoàn thiện khung pháp lý trong công tác xác định nguyên nhân gây ô

nhiễm môi trường, xác định đối tượng bồi thường khi xảy ra sự cố môi trường; tuyên

truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của người dân và các cơ sở sản xuất trong công tác

bảo vệ môi trường; đầu tư nguồn lực cho công tác bảo vệ môi trường; nâng cao năng lực

cho cán bộ quản lý các cấp trong công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường.

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ ii

TÓM TẮT..............................................................................................................................iii

MỤC LỤC ............................................................................................................................. iv

DANH MỤC BẢNG ...........................................................................................................viii

DANH MỤC HÌNH ............................................................................................................... x

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN ............................................................................................... 11

1.1. Lý do nghiên cứu .......................................................................................................... 11

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................................... 12

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 12

1.3.1. Đối tượng nghiên cứu:..................................................................................................12

1.3.2. Phạm vi và giới hạn của đề tài .....................................................................................12

1.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 12

1.4.1. Phương pháp điều tra, khảo sát ...................................................................................12

1.4.2. Phương pháp thống kê, phân tích và đánh giá.............................................................13

1.5. Ý nghĩa đề tài nghiên cứu ............................................................................................ 13

1.6. Kết cấu luận văn ........................................................................................................... 13

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 15

2.1. Khái niệm ...................................................................................................................... 15

2.1.1. Khái niệm ô nhiễm nước...............................................................................................15

2.1.2. Nguồn gốc của ô nhiễm nước .......................................................................................15

2.2. Thiệt hại do ô nhiễm môi trường nước....................................................................... 17

2.2.1. Thiệt hại trong nuôi và đánh bắt thủy sản....................................................................18

2.2.2. Thiệt hại về chi phí xử lý ô nhiễm nước, cung cấp nước sạch......................................18

2.2.3. Thiệt hại trong giao thông thủy ....................................................................................19

2.2.4. Thiệt hại về năng suất sản xuất nông nghiệp ...............................................................20

2.3. Phương pháp xác định thiệt hại kinh tế do ô nhiễm suy thoái môi trường gây ra. 20

2.3.1. Lượng giá thiệt hại do ô nhiễm suy thoái môi trường..................................................21

2.3.2. Phương pháp thay đổi năng suất/sản lượng: ...............................................................22

2.4. Các nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan..................................................... 25

2.4.1 Các nghiên cứu ở nước ngoài........................................................................................25

2.4.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam.................................................................................27

2.5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn ...................................................................... 29

2.5.1. Nghiên cứu sơ bộ ..........................................................................................................30

2.5.2. Nghiên cứu chính thức..................................................................................................30

2.6. Dữ liệu thu thập ............................................................................................................ 31

2.7. Công cụ phân tích dữ liệu ............................................................................................ 32

2.8. Phân tích dữ liệu ........................................................................................................... 32

v

CHƯƠNG 3. HIỆN TRẠNG Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG............................................... 33

3.1 Vị trí địa lý...................................................................................................................... 33

3.2 Đặc điểm thủy văn ......................................................................................................... 35

3.2.1 Tiểu lưu vực sông Vàm Cỏ Đông...................................................................................35

3.2.2 Tiểu lưu vực sông Sài Gòn.............................................................................................35

3.2.3 Hồ Dầu Tiếng ................................................................................................................36

3.3 Đặc điểm dòng chảy....................................................................................................... 37

3.3.1 Phân bố dòng chảy theo không gian .............................................................................37

3.3.3 Đặc điểm dòng chảy lũ ..................................................................................................38

3.3.4 Đặc điểm dòng chảy kiệt................................................................................................38

3.4 Tài nguyên nước mặt lục địa ........................................................................................ 38

3.5 Các nguồn gây ô nhiễm nước mặt lục địa ................................................................... 39

3.6 Diễn biến ô nhiễm .......................................................................................................... 39

3.7 Dự báo mức độ ô nhiễm trong tương lai, sự thay đổi về lượng và thành phần các

áp lực chính lên môi trường nước ...................................................................................... 46

3.7.1 Môi trường nước mặt.....................................................................................................46

3.7.2. Đánh giá về xu thế chất lượng môi trường nước mặt: .................................................48

CHƯƠNG 4. XÁC ĐỊNH THIỆT HẠI KINH TẾ DO Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG..... 51

SÔNG VÀM CỎ ĐÔNG ..................................................................................................... 51

4.1 Kết quả thống kê về các biến nghiên cứu .................................................................... 51

4.2. Xác định loại hình thiệt hại và đối tượng chịu ảnh hưởng ....................................... 55

4.2.1. Kết quả thống kê dữ liệu thứ cấp..................................................................................55

4.2.2. Ảnh hưởng do ô nhiễm môi trường...............................................................................56

4.3. Thiệt hại kinh tế do ô nhiễm môi trường.................................................................... 65

4.3.1. Thiệt hại trong nuôi trồng thủy sản ..............................................................................65

4.3.2. Thiệt hại trong đánh bắt thủy sản.................................................................................66

4.3.3. Thiệt hại trong sử dụng nước sinh hoạt........................................................................67

4.3.4. Thiệt hại trong sản xuất nông nghiệp...........................................................................68

4.3.5 Đánh giá chung..............................................................................................................69

4.4 Nguyên nhân dẫn đến các thiệt hại về kinh tế do ô nhiễm môi trường.................... 69

4.4.1. Thất bại trong công tác quản lý ............................................................................... 70

4.4.2. Thất bại trong kinh tế thị trường............................................................................. 71

4.5. Gợi ý chính sách............................................................................................................ 73

4.5.1. Giải pháp ngắn hạn ......................................................................................................73

4.5.2. Giải pháp lâu dài..........................................................................................................75

4.5.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ......................................................77

KẾT LUẬN........................................................................................................................... 78

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................... 79

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. BOD5 Nhu cầu oxy sinh hóa

2. BVMT Bảo vệ môi trường

3. BPP Beneficiary Pay Principle: Nguyên tắc “Người hưởng thụ phải trả tiền”

4. BLHS Bộ luật hình sự

5. CAC Command and control – Mệnh lệnh và kiểm soát

6. CCKT EIs - Economic instruments – công cụ kinh tế

7. CNH – HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa

8. COD Chemical Oxygen Demand: Nhu cầu oxy hóa học

9. CTR Chất thải rắn

10. CV Biến thiên bù đắp (compensation variation)

11. CS Thặng dư tiêu dùng (consumer surplus)

12. CVM Lượng giá ngẫu nhiên (contingent valuation method)

13. DN Doanh nghiệp

14. GDP Thu nhập bình quân của Quốc gia

15. EV Biến thiên tương đương (equivalent variation)

16. KCN – KCX Khu công nghiệp – Khu chế xuất

17. KT – XH Kinh tế - xã hội

18. KTTT Kinh tế thị trường

19. LVS Lưu vực sông

20. LVHTSĐN Lưu vực hệ thống sông Đồng Nai

21. NSNN Ngân sách nhà nước

22. OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (Organization of

Economic Cooperation and Development)

23. ONSTMT Ô nhiễm suy thoái môi trường

24. PPP Pollution Pay Principle: Nguyên tắc “Người gây ô nhiễm phải trả tiền”

25. PS Thặng dư sản xuất (producer surplus)

26.QCVN Quy chuẩn Viện Nam

27. QMT Quỹ môi trường

vii

28.SS Chất rắn lơ lửng

29.TBKM Tinh bột khoai mì

30. TN&MT Tài nguyên và Môi trường

31.TNHH Trách nhiệm hữu hạn

32. TW Trung ương

33. UBND Ủy ban nhân dân

34. VASEP Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu Thủy sản Việt Nam

35. VPHC

36. WCED

Vi phạm hành chính

Ủy ban Thế Giới về môi trường và phát triển

37. WHO Tổ chức y tế thế giới

38.WQI Chỉ số chất lượng nước (Water Quality Index)

39. WTP Mức sẵn lòng chi trả (willingness to pay)

40. WTA Mức sẵn sàng chấp nhận (willingness to accept)

41. XLNT Xử lý nước thải