Thế giới phẳng tóm tắt lịch sử thế kỷ 21

Power by NM Multi_Media Corp.

TỦ SÁCH SOS2

Thế giới Phẳng

TÓM TẮT LỊCH SỬ

THẾ KỈ HAI MƯƠI MỐT

The World Is Flat

A BRIEF HISTORY OF

THE TWENTY-FIRST CENTURY

Thomas L. Friedman

THẾ GIỚI LÀ PHẲNG

Những người dịch:

Nguyễn Quang A, Cao Việt Dũng, Nguyễn Tiên Phong

CÙNG TÁC GIẢ

From Beirut to Jerusalem (1989)

The Lexus and the Olive Tree (1999)

[Chiếc Lexus và Cây Ôliu (NXB. Khoa học Xã Hội 2005)]

Longtitudes and Attitudes (2002)

THOMAS L. FRIEDMAN

THẾ GIỚI LÀ PHẲNG

Tóm tắt Lịch sử Thế kỉ Hai mươi Mốt

Farrar, Straus and Gioux / New York

Tặng Matt

và Kay

và Ron

Mục Lục

Lời giới thiệu

Thế giới Trở thành Phẳng Thế nào

Một: Khi Tôi Còn Đang Ngủ / 3

Hai: Mười Lực Làm Phẳng Thế giới / 48

Lực làm phẳng # 1. 9/11/89 / 48

Lực làm phẳng # 2. 9/8/95 / 56

Lực làm phẳng # 3. Phần mềm Work Flow / 71

Lực làm phẳng # 4. Open-Sourcing / 81

Lực làm phẳng # 5. Outsourcing / 103

Lực làm phẳng # 6. Offshoring / 114

Lực làm phẳng # 7. Xâu Chuỗi cung / 128

Lực làm phẳng # 8. Insourcing / 141

Lực làm phẳng # 9. In-forming / 150

Lực làm phẳng # 10. Các Steroid / 159

Ba: Ba sự Hội tụ / 173

Bốn: Sự Sắp xếp Vĩ đại / 201

Mĩ và Thế giới Phẳng

Năm: Mĩ và Tự do Thương mại / 225

Sáu: Những Tiện dân / 237

Bảy: Cuộc Khủng hoảng Trầm lặng / 250

Tám: Đây Không phải là một Thử nghiệm / 276

Các Nước Đang Phát triển và Thế giới Phẳng

Chín: Đức mẹ đồng trinh Guadalupe / 309

Các Công ti và Thế giới Phẳng

Mười: Các công ti đối phó thế nào / 339

Địa Chính trị và Thế giới Phẳng

Mười một: Thế giới Không phẳng / 371

Mười hai: Lí thuyết Dell về Ngăn ngừa Xung đột / 414

Kết luận: Sức Tưởng tượng

Mười ba: 9/11 đối lại 11/9 / 441

Lời Cảm ơn / 471

Chỉ mục / 475

LỜI GIỚI THIỆU

Bạn đọc cầm trên tay cuốn thứ mười ba*

của tủ sách SOS2

, cuốn

Thế giới Phẳng của Thomas L. Freedman. Cuốn sách được in và

phát hành lần đầu vào tháng 4-2005. Đây là cuốn sách thứ tư của

Freedman, cuốn thứ hai, Xe Lexus và Cây Ôliu, vừa được Nhà xuất

bản Khoa Học Xã hội xuất bản bằng tiếng Việt. T. L. Freedman là

nhà báo nổi tiếng của tờ New York Times, đi nhiều, gặp gỡ với rất

nhiều nhân vật nổi tiếng, với con mắt hết sức sắc sảo, ông trình bày

những vấn đề toàn cầu hoá rất súc tích và sinh động, ông trình bày

những vấn đề khô khan, khó hiểu một cách sáng sủa, dí dỏm, dùng

nhiều ẩn dụ giúp bạn đọc lĩnh hội vấn đề một cách dễ dàng.

Tôi nghĩ cuốn sách rất bổ ích cho các nhà chính trị, các nhà

hoạch định chính sách, vì nó trình bày những thách thức của thế giới

phẳng đối với Mĩ, với thế giới đang phát triển, với các công ti, nên

các loại độc giả này sẽ có thể thấy thông tin và ý tưởng của

Freedman gây kích thích. Các học giả chắc sẽ học được cách trình

bày đơn giản nhiều vấn đề phức tạp. Tôi nhiệt thành khuyên giới trẻ

và các doanh nhân hãy đọc cuốn sách này, vì nó sẽ bổ ích cho họ để

xác định lại mình trong học tập, khởi nghiệp, học và làm việc suốt

đời. Tất nhiên cuốn sách cũng bổ ích cho tất cả những ai quan tâm

đến tương lai, việc làm, công nghệ, khoa học, và sáng tạo.

Người dịch đã cố hết sức để làm cho bản dịch được chính xác và

dễ đọc, song do hiểu biết có hạn nên khó thể tránh khỏi sai sót. Phần

chỉ mục nội dung, ở mỗi mục chính (và cả ở mục phụ nếu chúng tôi

thấy thuật ngữ có thể là lạ), có kèm theo thuật ngữ tiếng Anh để bạn

*

Các quyển trước gồm:

1. J. Kornai: Con đường dẫn tới nền kinh tế thị trường, Hội Tin học Việt

Nam 2001, Nhà Xuất bản Văn hoá Thông tin (NXB VHTT) 2002.

2. J. Kornai: Hệ thống Xã hội chủ nghĩa, NXB Văn hoá Thông tin 2002

3. J. Kornai- K. Eggleston: Chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, NXB VHTT

2002

4. G. Soros: Giả kim thuật tài chính, sắp xuất bản

5. H. de Soto: Sự bí ẩn của tư bản, sắp xuất bản

6. J. E. Stiglitz: Chủ nghĩa xã hội đi về đâu? sắp xuất bản

7. F.A. Hayek: Con đường dẫn tới chế độ nông nô, sắp xuất bản

8. G. Soros: Xã hội Mở, sắp xuất bản

9. K. Popper: Sự Khốn cùng của Chủ nghĩa lịch sử, sắp xuất bản.

10. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, I, Plato

11. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, II, Hegel và Marx

12. Thomas S. Kuhn: Cấu trúc của các cuộc Cách mạng Khoa học

đọc tiện tham khảo; tác giả dùng nhiều từ mới, một số từ được để

nguyên bằng tiếng Anh, phần giải thích nghĩa có thể tìm thấy ở Chỉ

mục.

Những người dịch cuốn sách này gồm: Cao Việt Dũng (các

Chương 9, 10, 11, 12) và Nguyễn Tiên Phong (Chương 13), phần

còn lại tôi dịch và đảm đương việc hiệu đính chung. Tôi thành thật

xin lỗi các cộng sự vì đã soát lại và sửa từng câu của các chương đó.

Làm vậy có thể mất cái hay của bản dịch ban đầu, kể cả cách viết

chính tả nhưng để cho bản dịch được nhất quán tôi đã sửa rất nhiều,

phần hay là của họ, các lỗi và thiếu sót là của tôi. Tôi chịu trách

nhiệm về mọi lỗi và sai sót của toàn bộ bản dịch.

Mọi chú thích của tác giả được đánh bằng số. Tất cả các chú

thích đánh dấu sao (*

) ở cuối trang là của người dịch. Trong văn bản

đôi khi người dịch có đưa thêm từ hay cụm từ để cho câu được rõ

nghĩa, phần đó được đặt trong dấu [như thế này]. Bản dịch chắc còn

nhiều thiếu sót mong bạn đọc thông cảm, lượng thứ, và chỉ bảo; xin

liên hệ theo địa chỉ Tạp chí Tin học và Đời sống, 54 Hoàng Ngọc

Phách Hà Nội [25/B7 Nam Thành Công], hoặc qua điện thư

[email protected] hay [email protected]

09-2005

Nguyễn Quang A

Power by NM Multi_Media Corp.

Thế giới

Trở thành Phẳng

Thế nào

Power by NM Multi_Media Corp.

MỘT

Khi Tôi Còn Đang Ngủ

Tâu các Hoảng tử, với tư cách những người Công giáo Cơ đốc, và các

hoàng tử những người yêu mến và thúc đẩy niềm tin Công giáo linh

thiêng, và là những kẻ thù của học thuyết Mohamet, và của mọi sự sùng

bái thần tượng và dị giáo, đã quyết định cử tôi, Christopher Columbus,

đi đến các miền nói trên của Ấn Độ, để xem các hoàng tử, nhân dân, và

các vùng đất ấy, và để tìm hiểu tính khí của họ và phương pháp thích

hợp nhằm cải biến họ theo niềm tin linh thiêng của chúng ta; và hơn

nữa đã chỉ dẫn rằng tôi không được đi bằng đường bộ theo hướng

Đông, như lệ thường, mà bằng đường phía Tây, theo hướng mà đến nay

chúng ta không có bằng chứng chắc chắn nào rằng đã có bất cứ ai đi.

- Từ nhật kí của Christopher Columbus về chuyến đi 1492 của ông

hẳng ai đã từng chỉ hướng cho tôi như thế này trên một sân golf

trước đây: “Hãy nhắm vào hoặc Microsoft hay IBM”. Tôi đứng

ở điểm phát bóng đầu tiên tại sân golf KGA Golf Club ở khu trung

tâm thành phố Bangalore, miền nam Ấn Độ, khi bạn chơi của tôi trỏ

vào hai cao ốc bằng kính-và thép bóng loáng nổi bật lên ở đằng xa,

đúng sau thảm cỏ xanh đầu tiên. Cao ốc Goldman Sachs vẫn chưa

xong; nếu không thì anh ta đã có thể trỏ vào cái đó nữa và biến nó

thành bộ ba. HP và Texas Instrument có văn phòng của họ ở sau lỗ

thứ chín, dọc theo lỗ thứ mười. Đó không phải là tất cả. Các mốc

phát bóng là của Epson, công ti máy in, và một trong những người

xách gậy của chúng tôi đội mũ 3M. Bên ngoài, một số biển hiệu giao

thông cũng do Texas Instrument tài trợ, và bảng quảng cáo Pizza

C

THẾ GIỚI LÀ PHẲNG

Hut trên đường trưng một miếng pizza bốc hơi, dưới đầu đề “Các

miếng giga đầy Hương vị!”

Không, đấy dứt khoát không phải Kansas. Thậm chí không có vẻ

giống Ấn Độ. Đấy là Thế giới Mới, Thế giới Cũ, hay Thế giới tiếp?

Tôi đã đến Bangalore, Silicon Valley của Ấn Độ, bằng hành trình

khám phá của riêng tôi giống của Columbus. Columbus đã đi thuyền

buồm với các tàu Niña, Pinta, và Santa María trong một nỗ lực để khám

phá ra một đường ngắn hơn, trực tiếp hơn đến Ấn Độ bằng hướng

về phía tây, qua Đại Tây Dương, mà ông cho là đường biển khơi đến

Đông Ấn – hơn là đi xuống phía nam và đông vòng qua châu Phi,

như những người khai phá Bồ Đào Nha thời ông đã thử đi. Ấn Độ

và các Hòn đảo Gia Vị phương Đông nổi tiếng một thời về vàng,

ngọc, đá quý, và tơ lụa của họ - một nguồn vật báu không kể xiết.

Tìm đường tắt qua biển này đến Ấn Độ, ở thời khi các thế lực Hồi

giáo ngày đó đã chặn các đường bộ từ châu Âu, đã là một cách cho

cả Columbus và nền quân chủ Tây Ban Nha trở nên giàu có và hùng

mạnh. Khi Columbus căng buồm, hiển nhiên ông đã cho rằng Trái

đất tròn, đó là vì sao ông lại tin chắc rằng ông có thể đến Ấn Độ

bằng cách đi về phương tây. Tuy nhiên, ông đã tính sai quãng

đường. Ông nghĩ Trái Đất là một quả cầu nhỏ hơn. Ông cũng đã

không dự kiến gặp một vùng đất rộng trước khi ông đến được Đông

Ấn. Tuy nhiên, ông đã gọi các thổ dân mà ông đã gặp ở thế giới mới

là các “Indian-dân da đỏ” [những người Ấn Độ]. Quay về nhà, tuy

thế, Columbus đã có thể nói cho những người đỡ đầu ông, Vua

Ferdinand và Hoàng hậu Isabella, rằng mặc dù ông không thấy Ấn

Độ, ông có thể xác nhận rằng thế giới quả thực tròn.

Tôi bắt đầu đi Ấn Độ theo đúng hướng đông, qua Frankfurt. Tôi

dùng Lufthansa với vé hạng thương gia. Tôi biết chính xác hướng

mình đi nhờ bản đồ GPS hiện trên màn hình thòi ra từ ngăn của ghế

ngồi trên máy bay. Tôi hạ cánh an toàn và đúng giờ. Tôi cũng đã gặp

những người được gọi là Indian. Tôi cũng đã đi tìm nguồn giàu có

của Ấn Độ. Columbus đã tìm phần cứng – các kim loại quý, tơ lụa,

và gia vị - nguồn giàu có trong thời ông. Tôi đã tìm phần mềm, năng

lực trí óc, các thuật giải phức tạp, các công nhân tri thức, các call

center [trung tâm phục vụ khách hàng qua điện thoại], các giao thức

truyền, những đột phá về kĩ thuật quang học – các nguồn giàu có của

thời chúng ta. Columbus đã vui sướng biến những người Indian ông

gặp thành các nô lệ, một quỹ lao động chân tay tự do.

4

KHI TÔI CÒN ĐANG NGỦ

Tôi chỉ muốn hiểu vì sao những người Indian tôi gặp lại lấy việc

làm của chúng ta, vì sao họ trở thành một quỹ quan trọng như vậy

cho outsourcing [thuê làm ngoài] dịch vụ và việc làm công nghệ

thông tin (CNTT) từ Hoa Kì và các nước công nghiệp khác.

Columbus có hơn một trăm người trên ba tàu của ông; tôi có một

nhóm nhỏ từ kênh Discovery Times vừa thoải mái trong hai xe tải dã

chiến, với các lái xe Ấn Độ đi chân trần. Khi căng buồm, ấy là nói

vậy, tôi cũng đã cho rằng thế giới là tròn, song cái tôi bắt gặp ở Ấn

Độ thật đã hết sức làm lung lay niềm tin của tôi vào ý niệm đó.

Columbus tình cờ gặp châu Mĩ song ông nghĩ mình đã khám phá ra

một phần Ấn Độ. Tôi thực sự thấy Ấn Độ và nghĩ nhiều người tôi

gặp ở đó là những người Mĩ. Một số đã thực sự lấy tên Mĩ, và những

người khác bắt chước rất cừ giọng nói Mĩ ở các call center và các kĩ

thuật kinh doanh Mĩ ở các phòng thí nghiệm phần mềm.

Columbus tâu lên vua và hoàng hậu của mình rằng thế giới tròn và

ông đã đi vào lịch sử như người đầu tiên khám phá ra điều này. Tôi

quay về nhà và chia sẻ sự phát hiện chỉ với vợ, và chỉ thì thầm.

“Em yêu”, tôi thủ thỉ, “anh nghĩ thế giới là phẳng”.

àm sao tôi đã đi đến kết luận này? Tôi nghĩ bạn có thể nói tất cả

bắt đầu trong phòng họp của Nadan Nilekani ở công ti Infosys

Technologies Limited. Infosys là một trong các báu vật của thế giới

CNTT Ấn Độ, và Nilekani, CEO [Tổng điều hành] của công ti, một

trong những thuyền trưởng chín chắn và được kính trọng nhất của

nền công nghiệp Ấn Độ. Tôi đi xe với nhóm Discovery Times đến

khu Infosys, khoảng bốn mươi phút từ trung tâm Bangalore, để thăm

cơ sở và phỏng vấn Nilekani. Đến khu Infosys bằng con đường sứt

sẹo, với các chú bò linh thiêng, các xe ngựa kéo, và các xe kéo có

động cơ tất cả cùng chen lấn sát cạnh xe chúng tôi. Tuy nhiên, một

khi bước vào cổng Infosys bạn ở trong một thế giới khác. Một bể

bơi lớn cỡ khu nghỉ mát nép mình gữa các tảng đá mòn và những dải

cỏ được cắt tỉa, sát kề một bãi cỏ khổng lồ như một sân golf nhỏ. Có

vô số quán ăn và một câu lạc bộ sức khoẻ tuyệt vời. Các cao ốc

kính-và-thép dường như mọc lên giống cỏ dại mỗi tuần. Trong một

số cao ốc đó, các nhân viên Infosys đang viết các chương trình phần

mềm cụ thể cho các công ti Mĩ hay châu Âu; trong các cao ốc khác,

họ thực hiện những công việc hậu trường của các công ti siêu quốc

L

5

THẾ GIỚI LÀ PHẲNG

gia lớn đặt cơ sở ở Mĩ và châu Âu - mọi thứ từ bảo trì máy tính đến

các đề án nghiên cứu cụ thể đến trả lời các cuộc gọi của khách hàng

từ khắp nơi trên thế giới. An ninh là chặt, các camera theo dõi các

cửa, và nếu anh làm việc cho American Express, anh không thể đi

vào cao ốc quản lí các dịch vụ và nghiên cứu cho General Electric.

Các kĩ sư Ấn Độ trẻ, nam và nữ, đi nhanh nhẹn từ cao ốc này sang

cao ốc kia, lủng lẳng các thẻ ID [nhận dạng]. Một người có vẻ như

có thể lo các khoản thuế của tôi. Người khác có vẻ như cô có thể

tháo rời máy tính của tôi. Và người thứ ba có vẻ như cô ta đã thiết

kế nó!

Sau khi ngồi cho một cuộc phỏng vấn, Nilekani đã dẫn nhóm TV

chúng tôi dạo quanh trung tâm hội nghị toàn cầu của Infosys- tầng

zero của công nghiệp outsourcing Ấn Độ. Nó là một phòng sâu thẳm

lát ván ô gỗ nhìn giống một phòng học được xếp thành dãy từ một

trường luật Ivy League. Ở một đầu có một màn hình đồ sộ cỡ bức

tường và ở trên cao có các camera trên trần cho hội nghị từ xa. “Đây

là phòng hội nghị của chúng tôi, đây có lẽ là màn hình lớn nhất châu

Á - gồm bốn mươi màn hình số [gộp lại],” Nilekani tự hào giải

thích, chỉ lên màn hình TV lớn nhất tôi đã từng thấy. Infosys, ông

nói, có thể tổ chức một cuộc hội nghị ảo của những người chơi chủ

chốt của toàn bộ chuỗi cung ứng toàn cầu của nó cho bất cứ dự án

nào vào bất cứ lúc nào trên màn hình siêu cỡ đó. Như thế các nhà

thiết kế Mĩ của họ có thể nói chuyện trên màn hình với các nhà viết

phần mềm Ấn Độ và các nhà sản xuất Á châu của họ cùng một lúc.

“Chúng tôi có thể ngồi ở đây, ai đó từ New York, London, Boston,

San Francisco, tất cả đều trực tiếp [live]. Và có thể việc thực hiện là

ở Singapore, cho nên người ở Singapore cũng có thể trực tiếp ở

đây… Đó là toàn cầu hoá,” Nilekani nói. Phía trên màn hình có tám

chiếc đồng hồ tóm tắt rất khéo ngày làm việc của Infosys: 24/7/365

[24 giờ một ngày; 7 ngày một tuần; 365 ngày một năm]. Các đồng

hồ được gắn nhãn Tây Mĩ, Đông Mĩ, GMT, Ấn Độ, Singapore,

Hong Kong, Nhật Bản, Úc.

“Outsourcing chỉ là một chiều của một thứ cơ bản hơn nhiều đang

xảy ra hiện nay trên thế giới,” Nilekani giải thích. “Cái xảy ra [vài]

năm vừa qua là đã có một sự đầu tư ồ ạt vào công nghệ, đặc biệt

trong thời đại bong bóng, khi hàng trăm triệu dollar được đầu tư để

thiết lập kết nối khắp nơi trên thế giới, cáp biển, và tất cả các thứ

đó”. Đồng thời, ông nói thêm, máy tính đã trở nên rẻ hơn và phân

6

KHI TÔI CÒN ĐANG NGỦ

tán khắp thế giới, và đã có một sự bùng nổ về phần mềm – e-mail,

các phương tiện tìm kiếm như Google, và phần mềm sở hữu riêng,

có thể chẻ bất cứ công việc nào và gửi một phần đến Boston, một

phần đến Bangalore, và một phần đến Bắc Kinh, tạo dễ dàng cho bất

cứ ai để phát triển từ xa. Khi tất cả các thứ này đột nhiên xảy ra

cùng lúc vào khoảng năm 2000, Nilekani nói thêm, chúng “đã tạo ra

một nền nơi việc làm tri thức, vốn trí tuệ, có thể được giao từ bất cứ

đâu. Nó có thể được chia nhỏ, giao, phân phối, sản xuất và ráp lại

cùng nhau lần nữa – và điều này đã cho cách làm việc của chúng ta

một độ tự do hoàn toàn mới, đặc biệt việc làm có tính chất trí tuệ…

Và cái mà anh đang nhìn thấy tại Bangalore ngày nay thực sự là đỉnh

điểm của tất cả những điều trên kết hợp lại.”

Chúng tôi ngồi trên đi văng bên ngoài văn phòng của Nilekani, đợi

đội TV dựng các camera. Tại một điểm, tóm tắt các ẩn ý của tất cả

điều này, Nilekani đã thốt ra một cụm từ cứ lảng vảng trong đầu tôi.

Ông nói với tôi, “Tom, sân chơi đang được san phẳng”. Ý ông muốn

nói là các nước như Ấn Độ bây giờ có khả năng cạnh tranh vì lao

động tri thức toàn cầu như chưa từng bao giờ có - và rằng Mĩ tốt hơn

hãy sẵn sàng cho điều này. Mĩ bị thách thức, nhưng, ông nhấn mạnh,

sự thách thức sẽ là tốt cho Mĩ bởi vì chúng ta luôn sung sức nhất khi

bị thách thức. Khi tôi rời khu Infosys về Bangalore tối hôm ấy và bị

xóc suốt dọc đường ổ gà, tôi cứ ngẫm nghĩ mãi về cụm từ đó: “Sân

chơi đang được san phẳng”.

Cái Nandan nói, tôi nghĩ, là sân chơi đang được san phẳng…

Được san phẳng? Được san phẳng? Trời ơi, ông ta nói với tôi thế

giới là phẳng!”

Tôi ở đây, ở Bangalore – hơn 500 năm sau khi Columbus vượt qua

đường chân trời, dùng công nghệ hàng hải thô sơ của thời ông, và

trở về an toàn để chứng minh dứt khoát rằng thế giới tròn – và một

trong những kĩ sư tinh nhanh nhất Ấn Độ, được đào tạo tại học viện

kĩ thuật hàng đầu của Ấn Độ và được hỗ trợ bởi công nghệ hiện đại

nhất hiện nay, về cơ bản đã nói với tôi là thế giới này phẳng, phẳng

như màn hình mà trên đó ông ta có thể chủ trì cuộc họp toàn bộ

chuỗi cung ứng toàn cầu của mình. Thậm chí lí thú hơn, ông biểu

dương sự phát triển này như một điều tốt, như cột mốc mới trong sự

phát triển của loài người và một cơ hội lớn cho Ấn Độ và thế giới –

một sự thực đã khiến thế giới chúng ta phẳng!

7