Thế giới phẳng : Tóm tắt lịch sử thế kỉ hai mươi mốt = The world is flat : A brief history of the twenty-first century

TỦ SÁCH SOS2

Thế giới Phẳng

TÓM TẮT LỊCH SỬ

THẾ KỈ HAI MƯƠI MỐT

The World Is Flat

A BRIEF HISTORY OF

THE TWENTY-FIRST CENTURY

Thomas L. Friedman

THẾ GIỚI LÀ PHẲNG

Những người dịch:

Nguyễn Quang A, Cao Việt Dũng, Nguyễn Tiên Phong

CÙNG TÁC GIẢ

From Beirut to Jerusalem (1989)

The Lexus and the Olive Tree (1999)

[Chiếc Lexus và Cây Ôliu (NXB. Khoa học Xã Hội 2005)]

Longtitudes and Attitudes (2002)

THOMAS L. FRIEDMAN

THẾ GIỚI LÀ PHẲNG

Tóm tắt Lịch sử Thế kỉ Hai mươi Mốt

Farrar, Straus and Gioux / New York

Tặng Matt

và Kay

và Ron

Mục Lục

Lời giới thiệu

Thế giới Trở thành Phẳng Thế nào

Một: Khi Tôi Còn Đang Ngủ / 3

Hai: Mười Lực Làm Phẳng Thế giới / 48

Lực làm phẳng # 1. 9/11/89 / 48

Lực làm phẳng # 2. 9/8/95 / 56

Lực làm phẳng # 3. Phần mềm Work Flow / 71

Lực làm phẳng # 4. Open-Sourcing / 81

Lực làm phẳng # 5. Outsourcing / 103

Lực làm phẳng # 6. Offshoring / 114

Lực làm phẳng # 7. Xâu Chuỗi cung / 128

Lực làm phẳng # 8. Insourcing / 141

Lực làm phẳng # 9. In-forming / 150

Lực làm phẳng # 10. Các Steroid / 159

Ba: Ba sự Hội tụ / 173

Bốn: Sự Sắp xếp Vĩ đại / 201

Mĩ và Thế giới Phẳng

Năm: Mĩ và Tự do Thương mại / 225

Sáu: Những Tiện dân / 237

Bảy: Cuộc Khủng hoảng Trầm lặng / 250

Tám: Đây Không phải là một Thử nghiệm / 276

Các Nước Đang Phát triển và Thế giới Phẳng

Chín: Đức mẹ đồng trinh Guadalupe / 309

Các Công ti và Thế giới Phẳng

Mười: Các công ti đối phó thế nào / 339

Địa Chính trị và Thế giới Phẳng

Mười một: Thế giới Không phẳng / 371

Mười hai: Lí thuyết Dell về Ngăn ngừa Xung đột / 414

Kết luận: Sức Tưởng tượng

Mười ba: 9/11 đối lại 11/9 / 441

Lời Cảm ơn / 471

Chỉ mục / 475

LỜI GIỚI THIỆU

Bạn đọc cầm trên tay cuốn thứ mười ba*

của tủ sách SOS2

,

cuốn Thế giới Phẳng của Thomas L. Freedman. Cuốn sách được in

và phát hành lần đầu vào tháng 4-2005. Đây là cuốn sách thứ tư của

Freedman, cuốn thứ hai, Xe Lexus và Cây Ôliu, vừa được Nhà xuất

bản Khoa Học Xã hội xuất bản bằng tiếng Việt. T. L. Freedman là

nhà báo nổi tiếng của tờ New York Times, đi nhiều, gặp gỡ với rất

nhiều nhân vật nổi tiếng, với con mắt hết sức sắc sảo, ông trình bày

những vấn đề toàn cầu hoá rất súc tích và sinh động, ông trình bày

những vấn đề khô khan, khó hiểu một cách sáng sủa, dí dỏm, dùng

nhiều ẩn dụ giúp bạn đọc lĩnh hội vấn đề một cách dễ dàng.

Tôi nghĩ cuốn sách rất bổ ích cho các nhà chính trị, các nhà

hoạch định chính sách, vì nó trình bày những thách thức của thế

giới phẳng đối với Mĩ, với thế giới đang phát triển, với các công ti,

nên các loại độc giả này sẽ có thể thấy thông tin và ý tưởng của

Freedman gây kích thích. Các học giả chắc sẽ học được cách trình

bày đơn giản nhiều vấn đề phức tạp. Tôi nhiệt thành khuyên giới

trẻ và các doanh nhân hãy đọc cuốn sách này, vì nó sẽ bổ ích cho

họ để xác định lại mình trong học tập, khởi nghiệp, học và làm việc

suốt đời. Tất nhiên cuốn sách cũng bổ ích cho tất cả những ai quan

tâm đến tương lai, việc làm, công nghệ, khoa học, và sáng tạo.

Người dịch đã cố hết sức để làm cho bản dịch được chính xác

và dễ đọc, song do hiểu biết có hạn nên khó thể tránh khỏi sai sót.

Phần chỉ mục nội dung, ở mỗi mục chính (và cả ở mục phụ nếu

chúng tôi thấy thuật ngữ có thể là lạ), có kèm theo thuật ngữ tiếng

* Các quyển trước gồm:

1. J. Kornai: Con đường dẫn tới nền kinh tế thị trường, Hội Tin học Việt

Nam 2001, Nhà Xuất bản Văn hoá Thông tin (NXB VHTT) 2002.

2. J. Kornai: Hệ thống Xã hội chủ nghĩa, NXB Văn hoá Thông tin 2002

3. J. Kornai- K. Eggleston: Chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, NXB VHTT

2002

4. G. Soros: Giả kim thuật tài chính, sắp xuất bản

5. H. de Soto: Sự bí ẩn của tư bản, sắp xuất bản

6. J. E. Stiglitz: Chủ nghĩa xã hội đi về đâu? sắp xuất bản

7. F.A. Hayek: Con đường dẫn tới chế độ nông nô, sắp xuất bản

8. G. Soros: Xã hội Mở, sắp xuất bản

9. K. Popper: Sự Khốn cùng của Chủ nghĩa lịch sử, sắp xuất bản.

10. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, I, Plato

11. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, II, Hegel và Marx

12. Thomas S. Kuhn: Cấu trúc của các cuộc Cách mạng Khoa học

Anh để bạn đọc tiện tham khảo; tác giả dùng nhiều từ mới, một số

từ được để nguyên bằng tiếng Anh, phần giải thích nghĩa có thể tìm

thấy ở Chỉ mục.

Những người dịch cuốn sách này gồm: Cao Việt Dũng (các

Chương 9, 10, 11, 12) và Nguyễn Tiên Phong (Chương 13), phần

còn lại tôi dịch và đảm đương việc hiệu đính chung. Tôi thành thật

xin lỗi các cộng sự vì đã soát lại và sửa từng câu của các chương

đó. Làm vậy có thể mất cái hay của bản dịch ban đầu, kể cả cách

viết chính tả nhưng để cho bản dịch được nhất quán tôi đã sửa rất

nhiều, phần hay là của họ, các lỗi và thiếu sót là của tôi. Tôi chịu

trách nhiệm về mọi lỗi và sai sót của toàn bộ bản dịch.

Mọi chú thích của tác giả được đánh bằng số. Tất cả các chú

thích đánh dấu sao (*

) ở cuối trang là của người dịch. Trong văn

bản đôi khi người dịch có đưa thêm từ hay cụm từ để cho câu được

rõ nghĩa, phần đó được đặt trong dấu [như thế này]. Bản dịch chắc

còn nhiều thiếu sót mong bạn đọc thông cảm, lượng thứ, và chỉ

bảo; xin liên hệ theo địa chỉ Tạp chí Tin học và Đời sống, 54

Hoàng Ngọc Phách Hà Nội [25/B7 Nam Thành Công], hoặc qua

điện thư [email protected] hay [email protected]

09-2005

Nguyễn Quang A

Thế giới

Trở thành Phẳng

Thế nào

MỘT

Khi Tôi Còn Đang Ngủ

Tâu các Hoảng tử, với tư cách những người Công giáo Cơ đốc, và các

hoàng tử những người yêu mến và thúc đẩy niềm tin Công giáo linh

thiêng, và là những kẻ thù của học thuyết Mohamet, và của mọi sự sùng

bái thần tượng và dị giáo, đã quyết định cử tôi, Christopher Columbus,

đi đến các miền nói trên của Ấn Độ, để xem các hoàng tử, nhân dân, và

các vùng đất ấy, và để tìm hiểu tính khí của họ và phương pháp thích

hợp nhằm cải biến họ theo niềm tin linh thiêng của chúng ta; và hơn

nữa đã chỉ dẫn rằng tôi không được đi bằng đường bộ theo hướng

Đông, như lệ thường, mà bằng đường phía Tây, theo hướng mà đến nay

chúng ta không có bằng chứng chắc chắn nào rằng đã có bất cứ ai đi.

- Từ nhật kí của Christopher Columbus về chuyến đi 1492 của ông

hẳng ai đã từng chỉ hướng cho tôi như thế này trên một sân

golf trước đây: “Hãy nhắm vào hoặc Microsoft hay IBM”. Tôi

đứng ở điểm phát bóng đầu tiên tại sân golf KGA Golf Club ở khu

trung tâm thành phố Bangalore, miền nam Ấn Độ, khi bạn chơi của

tôi trỏ vào hai cao ốc bằng kính-và thép bóng loáng nổi bật lên ở

đằng xa, đúng sau thảm cỏ xanh đầu tiên. Cao ốc Goldman Sachs

vẫn chưa xong; nếu không thì anh ta đã có thể trỏ vào cái đó nữa và

biến nó thành bộ ba. HP và Texas Instrument có văn phòng của họ

ở sau lỗ thứ chín, dọc theo lỗ thứ mười. Đó không phải là tất cả.

Các mốc phát bóng là của Epson, công ti máy in, và một trong

những người xách gậy của chúng tôi đội mũ 3M. Bên ngoài, một số

biển hiệu giao thông cũng do Texas Instrument tài trợ, và bảng

quảng cáo Pizza Hut trên đường trưng một miếng pizza bốc hơi,

dưới đầu đề “Các miếng giga đầy Hương vị!”

C

4 THẾ GIỚI LÀ PHẲNG

Không, đấy dứt khoát không phải Kansas. Thậm chí không có vẻ

giống Ấn Độ. Đấy là Thế giới Mới, Thế giới Cũ, hay Thế giới tiếp?

Tôi đã đến Bangalore, Silicon Valley của Ấn Độ, bằng hành trình

khám phá của riêng tôi giống của Columbus. Columbus đã đi thuyền

buồm với các tàu Niña, Pinta, và Santa María trong một nỗ lực để

khám phá ra một đường ngắn hơn, trực tiếp hơn đến Ấn Độ bằng

hướng về phía tây, qua Đại Tây Dương, mà ông cho là đường biển

khơi đến Đông Ấn – hơn là đi xuống phía nam và đông vòng qua

châu Phi, như những người khai phá Bồ Đào Nha thời ông đã thử

đi. Ấn Độ và các Hòn đảo Gia Vị phương Đông nổi tiếng một thời

về vàng, ngọc, đá quý, và tơ lụa của họ - một nguồn vật báu không

kể xiết. Tìm đường tắt qua biển này đến Ấn Độ, ở thời khi các thế

lực Hồi giáo ngày đó đã chặn các đường bộ từ châu Âu, đã là một

cách cho cả Columbus và nền quân chủ Tây Ban Nha trở nên giàu

có và hùng mạnh. Khi Columbus căng buồm, hiển nhiên ông đã

cho rằng Trái đất tròn, đó là vì sao ông lại tin chắc rằng ông có thể

đến Ấn Độ bằng cách đi về phương tây. Tuy nhiên, ông đã tính sai

quãng đường. Ông nghĩ Trái Đất là một quả cầu nhỏ hơn. Ông

cũng đã không dự kiến gặp một vùng đất rộng trước khi ông đến

được Đông Ấn. Tuy nhiên, ông đã gọi các thổ dân mà ông đã gặp ở

thế giới mới là các “Indian-dân da đỏ” [những người Ấn Độ]. Quay

về nhà, tuy thế, Columbus đã có thể nói cho những người đỡ đầu

ông, Vua Ferdinand và Hoàng hậu Isabella, rằng mặc dù ông không

thấy Ấn Độ, ông có thể xác nhận rằng thế giới quả thực tròn.

Tôi bắt đầu đi Ấn Độ theo đúng hướng đông, qua Frankfurt. Tôi

dùng Lufthansa với vé hạng thương gia. Tôi biết chính xác hướng

mình đi nhờ bản đồ GPS hiện trên màn hình thòi ra từ ngăn của ghế

ngồi trên máy bay. Tôi hạ cánh an toàn và đúng giờ. Tôi cũng đã

gặp những người được gọi là Indian. Tôi cũng đã đi tìm nguồn giàu

có của Ấn Độ. Columbus đã tìm phần cứng – các kim loại quý, tơ

lụa, và gia vị - nguồn giàu có trong thời ông. Tôi đã tìm phần mềm,

năng lực trí óc, các thuật giải phức tạp, các công nhân tri thức, các

call center [trung tâm phục vụ khách hàng qua điện thoại], các giao

thức truyền, những đột phá về kĩ thuật quang học – các nguồn giàu

có của thời chúng ta. Columbus đã vui sướng biến những người

Indian ông gặp thành các nô lệ, một quỹ lao động chân tay tự do.

Tôi chỉ muốn hiểu vì sao những người Indian tôi gặp lại lấy việc

làm của chúng ta, vì sao họ trở thành một quỹ quan trọng như vậy

KHI TÔI CÒN ĐANG NGỦ 5

cho outsourcing [thuê làm ngoài] dịch vụ và việc làm công nghệ

thông tin (CNTT) từ Hoa Kì và các nước công nghiệp khác.

Columbus có hơn một trăm người trên ba tàu của ông; tôi có một

nhóm nhỏ từ kênh Discovery Times vừa thoải mái trong hai xe tải

dã chiến, với các lái xe Ấn Độ đi chân trần. Khi căng buồm, ấy là

nói vậy, tôi cũng đã cho rằng thế giới là tròn, song cái tôi bắt gặp ở

Ấn Độ thật đã hết sức làm lung lay niềm tin của tôi vào ý niệm đó.

Columbus tình cờ gặp châu Mĩ song ông nghĩ mình đã khám phá ra

một phần Ấn Độ. Tôi thực sự thấy Ấn Độ và nghĩ nhiều người tôi

gặp ở đó là những người Mĩ. Một số đã thực sự lấy tên Mĩ, và

những người khác bắt chước rất cừ giọng nói Mĩ ở các call center

và các kĩ thuật kinh doanh Mĩ ở các phòng thí nghiệm phần mềm.

Columbus tâu lên vua và hoàng hậu của mình rằng thế giới tròn

và ông đã đi vào lịch sử như người đầu tiên khám phá ra điều này.

Tôi quay về nhà và chia sẻ sự phát hiện chỉ với vợ, và chỉ thì thầm.

“Em yêu”, tôi thủ thỉ, “anh nghĩ thế giới là phẳng”.

àm sao tôi đã đi đến kết luận này? Tôi nghĩ bạn có thể nói tất

cả bắt đầu trong phòng họp của Nadan Nilekani ở công ti

Infosys Technologies Limited. Infosys là một trong các báu vật của

thế giới CNTT Ấn Độ, và Nilekani, CEO [Tổng điều hành] của

công ti, một trong những thuyền trưởng chín chắn và được kính

trọng nhất của nền công nghiệp Ấn Độ. Tôi đi xe với nhóm

Discovery Times đến khu Infosys, khoảng bốn mươi phút từ trung

tâm Bangalore, để thăm cơ sở và phỏng vấn Nilekani. Đến khu

Infosys bằng con đường sứt sẹo, với các chú bò linh thiêng, các xe

ngựa kéo, và các xe kéo có động cơ tất cả cùng chen lấn sát cạnh xe

chúng tôi. Tuy nhiên, một khi bước vào cổng Infosys bạn ở trong

một thế giới khác. Một bể bơi lớn cỡ khu nghỉ mát nép mình gữa

các tảng đá mòn và những dải cỏ được cắt tỉa, sát kề một bãi cỏ

khổng lồ như một sân golf nhỏ. Có vô số quán ăn và một câu lạc bộ

sức khoẻ tuyệt vời. Các cao ốc kính-và-thép dường như mọc lên

giống cỏ dại mỗi tuần. Trong một số cao ốc đó, các nhân viên

Infosys đang viết các chương trình phần mềm cụ thể cho các công

ti Mĩ hay châu Âu; trong các cao ốc khác, họ thực hiện những công

việc hậu trường của các công ti siêu quốc gia lớn đặt cơ sở ở Mĩ và

châu Âu - mọi thứ từ bảo trì máy tính đến các đề án nghiên cứu cụ

L