Thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro cuả Ngân hàng nhà nước Việt Nam đối với các tổ chức tín dụng - thực trạng và giải pháp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

NGUYỄN THỊ HÒA

THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN CƠ SỞ RỦI RO

CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ĐỐI VỚI

CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG – THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI - 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

NGUYỄN THỊ HÒA

THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN CƠ SỞ RỦI RO

CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ĐỐI VỚI

CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG – THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã ngành: 9 34 02 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

Hướng dẫn 1: PGS.TS.NGUYỄN KIM ANH

Hướng dẫn 2: PGS.TS. ĐỖ THỊ KIM HẢO

HÀ NỘI – 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, tài

liệu nêu trong luận án có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đúng quy định. Các kết

quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách

quan và phù hợp với thực tiễn. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ

nghiên cứu của tác giả nào khác.

Hà Nội, ngày tháng năm 2019

Tác giả

Nguyễn Thị Hòa

ii

LỜI CẢM ƠN

Đầu tiên, tôi xin cảm ơn các nhà khoa học, các chuyên gia của Ngân hàng Nhà

nước Việt Nam, Học viện Ngân hàng và đặc biệt là Ban Giám đốc Học viện cùng

các đồng nghiệp đã luôn quan tâm và tạo mọi điều kiện trong quá trình học tập,

nghiên cứu giúp tác giả hoàn thành luận án.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Khoa Sau đại học cùng các thầy cô tham gia

giảng dạy chương trình nghiên cứu sinh. Những kiến thức, phương pháp nghiên

cứu được tiếp thu từ các thầy cô là hành trang quan trọng giúp tác giả thực hiện

nghiên cứu.

Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến hai nhà hướng dẫn khoa học cho tác giả là

PGS.TS.Nguyễn Kim Anh và PGS.TS.Đỗ Thị Kim Hảo đã nhiệt tình hướng dẫn,

động viên, chia sẻ và giúp đỡ tác giả trong quá trình tìm tài liệu, thông tin và thực

hiện điều tra khảo sát. Các định hướng đúng đắn cùng sự chỉ bảo tận tâm của thầy

và cô đã giúp tác giả hoàn thành luận án.

Trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, 2019

Tác giả luận án

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ............................................................................ vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. ix

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do lựa chọn đề tài...............................................................................................1

2. Tổng quan nghiên cứu.............................................................................................2

3. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................................11

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.........................................................................11

5. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................11

6. Những đóng góp mới của Luận án........................................................................14

7. Kết cấu của luận án ...............................................................................................14

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN CƠ SỞ

RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG ĐỐI VỚI CÁC TỔ CHỨC TÍN

DỤNG.......................................................................................................................15

1.1. KHÁI QUÁT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA, GIÁM SÁT CỦA NGÂN

HÀNG TRUNG ƯƠNG ĐỐI VỚI CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG ...........................15

1.1.1. Khái niệm thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng........................................15

1.1.2. Khái niệm thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro của Ngân hàng Trung ương đối

với các tổ chức tín dụng ............................................................................................17

1.1.3. Sự cần thiết thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro đối với các tổ chức tín dụng

...................................................................................................................................19

1.2. HOẠT ĐỘNG THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN CƠ SỞ RỦI RO CỦA

NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG........................21

1.2.1. Các điều kiện căn bản để triển khai thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro của

Ngân hàng Trung ương đối với các tổ chức tín dụng ...............................................21

1.2.2. Nội dung thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro.................................................24

1.2.3. Phương pháp thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro ..........................................30

1.2.4. Quy trình thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro ................................................33

iv

1.2.5. Công cụ thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro ..................................................34

1.3. KINH NGHIỆM VỀ THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN CƠ SỞ RỦI RO ĐỐI

VỚI CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA .............................42

1.3.1. Kinh nghiệm thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng tại Hàn Quốc .............42

1.3.2. Kinh nghiệm thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng tại Malaysia ...............49

1.3.3. Kinh nghiệm thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng tại Mỹ ........................55

1.3.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam về thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro đối

với các tổ chức tín dụng ............................................................................................62

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................67

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN

CƠ SỞ RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ĐỐI VỚI CÁC

TỔ CHỨC TÍN DỤNG...........................................................................................68

2.1. KHÁI QUÁT VỀ HỆ THỐNG CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG VIỆT NAM VÀ

HOẠT ĐỘNG THANH TRA, GIÁM SÁT CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC

VIỆT NAM ĐỐI VỚI CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG...............................................68

2.1.1. Khái quát về tổ chức và hoạt động của hệ thống các tổ chức tín dụng tại Việt

Nam...........................................................................................................................68

2.1.2. Khái quát về công tác thanh tra, giám sát của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

đối với các tổ chức tín dụng ......................................................................................69

2.2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN CƠ SỞ RỦI RO

CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG...............77

2.2.1. Thực trạng các điều kiện triển khai thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro .......77

2.2.2. Thực trạng thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro của Ngân hàng Nhà nước Việt

Nam đối với các tổ chức tín dụng .............................................................................96

2.3. ĐÁNH GIÁ TỔNG QUAN VỀ CÔNG TÁC THANH TRA, GIÁM SÁT

TRÊN CƠ SỞ RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ĐỐI VỚI

CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG..................................................................................111

2.3.1. Thành tựu đạt được .......................................................................................111

2.3.2. Hạn chế..........................................................................................................113

2.3.3. Nguyên nhân .................................................................................................116

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2......................................................................................126

v

CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP

THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN CƠ SỞ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG NHÀ

NƯỚC VIỆT NAM ...............................................................................................127

3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOẠT ĐỘNG THANH TRA, GIÁM SÁT CỦA NGÂN

HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ĐỐI VỚI CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG..........127

3.1.1 Mục tiêu phát triển của hệ thống ngân hàng Việt Nam .................................127

3.1.2. Yêu cầu đối với hoạt động thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng ............127

3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG ÁP DỤNG THANH TRA, GIÁM SÁT

TRÊN CƠ SỞ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM................129

3.2.1. Hoàn thiện cơ cấu, tổ chức hệ thống thanh tra, giám sát ngân hàng.............129

3.2.2. Tăng cường phối hợp và chia sẻ thông tin về thanh tra, giám sát các tổ chức

tín dụng....................................................................................................................133

3.2.3. Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý phục vụ cho hoạt động thanh tra, giám sát trên

cơ sở rủi ro ..............................................................................................................134

3.2.4. Nâng cao năng lực, trình độ của đội ngũ cán bộ thanh tra, giám sát ngân

hàng.........................................................................................................................137

3.2.5. Hiện đại hóa hạ tầng công nghệ hỗ trợ thanh tra, giám sát ngân hàng .........141

3.2.6. Khắc phục những hạn chế trong thực tiễn khi triển khai phương pháp thanh

tra, giám sát trên cơ sở rủi ro...................................................................................142

3.2.7. Đánh giá mức độ tuân thủ các nguyên tắc thanh tra, giám sát ngân hàng hiệu

quả của Ủy ban Basel..............................................................................................143

3.3. KIẾN NGHỊ VỚI CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG, CHÍNH PHỦ VÀ CÁC CƠ

QUAN HỮU QUAN...............................................................................................143

3.3.1. Đối với các tổ chức tín dụng .........................................................................143

3.3.2. Đối với Chính phủ và các cơ quan hữu quan................................................147

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3......................................................................................149

KẾT LUẬN............................................................................................................150

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN

LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ ĐƯỢC CÔNG BỐ......................................................1

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................2

vi

PHỤ LỤC

PHỤ LỤC 1: PHƯƠNG PHÁP KHẢO SÁT

PHỤ LỤC 2: MA TRẬN RỦI RO

PHỤ LỤC 3: NỘI DUNG THANH TRA TỪ NĂM 2009 ĐẾN NĂM 2018

PHỤ LỤC 4: NGUỒN THÔNG TIN, NỘI DUNG GIÁM SÁT, CÔNG CỤ GIÁM

SÁT TỪ NĂM 2009 ĐẾN NĂM 2018

PHỤ LỤC 5: CÁC VĂN BẢN LIÊN QUAN ĐẾN HOẠT ĐỘNG THANH TRA,

GIÁM SÁT NGÂN HÀNG TỪ NĂM 2009-2018

PHỤ LỤC 6: BẢNG TÓM LƯỢC CÁC QUY ĐỊNH VỀ THANH TRA, GIÁM

SÁT ĐÃ VÀ DỰ KIẾN BAN HÀNH

PHỤ LỤC 7: ĐÁNH GIÁ CÁC KHOẢNG CÁCH DỮ LIỆU THỰC HIỆN

THANH TRA, GIÁM SÁT TRÊN CƠ SỞ RỦI RO (RBS)

PHỤ LỤC 8: QUY TRÌNH THANH TRA, GIÁM SÁT RỦI RO

vii

DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng 1.1: Phân biệt phương pháp thanh tra, giám sát tuân thủ với phương pháp

thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro...........................................................................24

Bảng 2.1: Thống kê số lượng cán bộ và số lượt đào tạo, bồi dưỡng cán bộ thanh tra,

giám sát ngân hàng từ năm 2009 đến năm 2018 .......................................................72

Bảng 2.2: Tổng số cuộc thanh tra, kết luận thanh tra, kiến nghị, xử phạt vi phạm

hành chính qua công tác thanh tra từ năm 2009 đến năm 2018................................74

Bảng 2.3: Thống kê số lượng văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động

thanh tra, giám sát ngân hàng từ năm 2009 đến năm 2018........................................77

Biểu đồ 2.1: Đánh giá về khuôn khổ pháp lý của hoạt động thanh tra, giám sát từ

năm 2010 đến nay .....................................................................................................78

Biểu đồ 2.2: Đánh giá về chất lượng văn bản đã ban hành của hoạt động thanh tra,

giám sát từ năm 2010 đến nay...................................................................................80

Biểu đồ 2.3: Đánh giá về sự thống nhất trong chỉ đạo về công tác thanh tra, giám sát

từ trung ương đến địa phương...................................................................................81

Biểu đồ 2.4: Đánh giá về cơ chế phân cấp, phân quyền trong nội bộ CQTTGSNH 82

Biểu đồ 2.5: Đánh giá về cơ chế phân cấp, phân quyền giữa CQTTGSNH với

NHNN Chi nhánh......................................................................................................82

Biểu đồ 2.6: Đánh giá về tính kịp thời của cơ chế phối hợp, chia sẻ thông tin trong

nội bộ CQTTGSNH ..................................................................................................83

Biểu đồ 2.7: Đánh giá về tính hiệu quả của cơ chế phối hợp, chia sẻ thông tin trong

nội bộ CQTTGSNH ..................................................................................................83

Biểu đồ 2.8: Đánh giá về tính hiệu quả của cơ chế phối hợp, chia sẻ thông tin giữa

CQTTGSNH với NHNN Chi nhánh .........................................................................84

Biểu đồ 2.9: Đánh giá về tính kịp thời của cơ chế phối hợp, chia sẻ thông tin giữa

CQTTGSNH với NHNN Chi nhánh .........................................................................84

Biểu đồ 2.10: Các chương trình đào tạo ngắn hạn trong thời gian gần đây nhất......86

Biểu đồ 2.11: Ngoại ngữ được sử dụng phổ biến đối với cán bộ thanh tra, giám sát

ngân hàng ..................................................................................................................87

Biểu đồ 2.12: Đánh giá về mức độ thành thạo các ngoại ngữ của cán bộ của thanh

tra, giám sát ngân hàng..............................................................................................87

Biểu đồ 2.13: Đánh giá về mức độ hiểu biết của các sản phẩm dịch vụ ngân hàng......88

viii

Biểu đồ 2.14: Các nguồn thông tin phục vụ công tác thanh tra, giám sát.................90

Biểu đồ 2.15: Đánh giá về chất lượng thông tin, dữ liệu phục vụ cho công tác thanh

tra, giám sát ...............................................................................................................91

Biểu đồ 2.16: Đánh giá về hạ tầng công nghệ, hệ thống tự động tổng hợp báo cáo,

số liệu ........................................................................................................................91

Biểu đồ 2.17: Ứng dụng các phần mềm hỗ trợ cho công tác chuyên môn của cán bộ

thanh tra, giám sát ngân hàng....................................................................................92

Biểu đồ 2.18: Sử dụng hệ thống tự động tổng hợp báo cáo, số liệu .........................92

Biểu đồ 2.19: Các tiêu chí đánh giá một hệ thống quản trị rủi ro.............................94

Biểu đồ 2.20: Đánh giá về công tác quản trị rủi ro của tổ chức tín dụng Việt Nam

hiện nay .....................................................................................................................94

Biểu đồ 2.21: Mức độ áp dụng phương pháp thanh tra trên cơ sở rủi ro..................97

Biểu đồ 2.22: Các phương pháp thanh tra trên cơ sở rủi ro đang được sử dụng ......97

Biểu đồ 2.23: Mức độ áp dụng phương pháp giám sát trên cơ sở rủi ro...................99

Biểu đồ 2.24: Các phương pháp giám sát đang được sử dụng..................................99

Biểu đồ 2.25: Nguyên tắc xác định nội dung thanh tra...........................................101

Biểu đồ 2.26: Lĩnh vực trọng tâm, trọng điểm của các cuộc thanh tra ...................101

Biểu đồ 2.27: Nội dung các cuộc thanh tra thường hay tham gia ...........................102

Biểu đồ 2.28: Nội dung của hoạt động giám sát vi mô...........................................103

Biểu đồ 2.29: Nội dung phân tích, đánh giá tình hình hoạt động của các tổ chức tín

dụng.........................................................................................................................104

Biểu đồ 2.30: Nội dung phân tích, đánh giá khả năng quản trị, điều hành của tổ chức

tín dụng....................................................................................................................105

Biểu đồ 2.31: Lập hồ sơ rủi ro của từng tổ chức tín dụng ......................................106

Biểu đồ 2.32: Nội dung dự báo tình hình tài chính của tổ chức tín dụng ...............106

Biểu đồ 2.33: Nội dung đề xuất các hành động can thiệp.......................................106

Biểu đồ 2.34: Nội dung hoạt động giám sát vĩ mô .................................................108

Biểu đồ 2.35: Trình tự, thủ tục thanh tra, giám sát ngân hàng................................109

Biểu đồ 2.36: Nội dung quy trình thanh tra, giám sát.............................................109

Biểu đồ 2.37: Các công cụ được nghiên cứu, ứng dụng trong hoạt động giám sát

.................................................................................................................................110

ix

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. Danh mục từ viết tắt tiếng Việt

Từ viết tắt Tiếng Việt

BĐH Ban điều hành

BKS Ban Kiểm soát

CQTTGSNH Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng

CTTC Công ty tài chính

HĐQT/HĐTV Hội đồng quản trị/Hội đồng thành viên

NHCS Ngân hàng Chính sách

NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần

NHTW Ngân hàng Trung ương

TCTD Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài

TGĐ Tổng Giám đốc

2. Danh mục từ viết tắt tiếng Anh

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

Basel

Basel Committee on Banking

Supervision

Ủy ban Basel về giám sát ngân

hàng

BHC Bank Holding Companies Công ty nắm vốn

BNM Bank Negara Malaysia Ngân hàng Trung ương Malaysia

BOK Bank of Korea Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc

BRASS

Banking Regulations and

Supervision Support Project

Dự án Tăng cường năng lực thanh

tra, giám sát ngân hàng (do Bộ

Ngoại giao, Thương mại và Phát

triển Canada tài trợ).

BSIs Banking stability indexs Bộ chỉ số giám sát ngân hàng

CAMELS

Capital adequacy, Quality of

Assets, quality of Management,

Earnings, Liquidity, Sensitivity

Hệ thống chỉ tiêu đánh giá Vốn (C),

Chất lượng tài sản (A), Khả năng

sinh lời (E), Khả năng quản trị,

x

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

to market risks. điều hành (M), Khả năng thanh

khoản (L), Độ nhạy với rủi ro thị

trường (S)

CIC Credit Information Center

Trung tâm thông tin tín dụng quốc

gia Việt Nam

DEA Data Envelopment Analysis

Mô hình đánh giá hiệu quả hoạt động

của các ngân hàng thương mại

DIV Deposit Insurance of Vietnam Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam

FDIC

Federal Deposit Insurance

Corporation

Cơ quan Bảo hiểm tiền gửi Mỹ

FED Federal Reserve System Cục Dự trữ Liên bang

FPM Financial Projection Model Mô hình Dự báo tài chính

FRS Federal Reserve System Hệ thống Cục dự trữ liên bang Mỹ

FSAP

Financial Stability Assessment

Program

Chương trình Đánh giá ổn định tài

chính của Quỹ tiền tệ Quốc tế/Ngân

hàng Thế giới

FSC

Financial Supervisory

Commission

Ủy ban giám sát tài chính Hàn

Quốc

FSIs Financial Soundness Indicators Bộ chỉ số lành mạnh tài chính

FSOC

Financial Stability Oversight

Council

Hội đồng Giám sát ổn định tài

chính Mỹ

FSS Financial Services Supervision

Cơ quan giám sát dịch vụ tài chính

Hàn Quốc

IAS

International Accounting

Standards

Chuẩn mực kế toán quốc tế

IFRS

International Financial

Reporting Standards

Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc

tế

NCUA

National Credit Union

Administration

Cơ quan quỹ tín dụng Quốc gia

OCC

Office of the Comptroller of

the Currency

Cơ quan giám sát tiền tệ Mỹ

OSFI Office of the Superintendent of Cơ quan Giám sát tài chính Canada

xi

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

Financial Institutions

PD Probability of Default

Mô hình thống kê là xác định xác

xuất vỡ nợ

RBS Risk Based Supervision

Phương pháp tiếp cận thanh tra,

giám sát trên cơ sở rủi ro

SEC

The U.S. Securities and

Exchange Commission

Ủy ban Chứng khoán Mỹ

SEER

System for Estimating

Examination Ratings

Hệ thống ước lượng xếp hạng

Stress Test Stress Test Model Mô hình Kiểm tra sức chịu đựng

VAMC

Vietnam Asset Management

Company

Công ty Quản lý tài sản của các tổ

chức tín dụng Việt Nam

VAS

Vietnamese Accounting

Standards

Chuẩn mực kế toán Việt nam

WB World Bank Ngân hàng Thế giới

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

Hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng nhằm mục đích chung là đảm bảo một tổ

chức tín dụng (TCTD) tuân thủ đúng và đầy đủ các quy định nhằm đảm bảo các đối

tượng này quản lý đầy đủ rủi ro của họ và tuân thủ những chuẩn mực tối thiểu nhất

định. Ở mức độ cao hơn, thanh tra, giám sát ngân hàng hướng tới mục tiêu ngăn chặn

sự đổ vỡ của hệ thống tài chính thông qua việc phát hiện và hạn chế những rủi ro ảnh

hưởng đến toàn hệ thống trước khi nó vượt ra khỏi tầm kiểm soát. Như vậy, có thể

thấy, mục tiêu cuối cùng của hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng là đảm bảo an

toàn hệ thống tài chính ở cả hai cấp độ vĩ mô (toàn hệ thống) và vi mô (từng TCTD).

Đây cũng là lý do giải thích vì sao hầu hết các quốc gia trên thế giới đều quan tâm chú

trọng đến hiệu quả, hiệu lực của hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng.

Thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro là phương pháp thanh tra, giám sát trong

đó tập trung vào việc đánh giá mức độ rủi ro mà TCTD gặp phải khi không tuân thủ

các quy định, quy trình đã có và khi không có các thủ tục, quy trình hoạt động phù

hợp. Theo đó, mục tiêu của phương pháp này là nhằm xác định, đo lường các hoạt

động có rủi ro cao tới sự an toàn, lành mạnh của các TCTD để từ đó sử dụng các

nguồn lực thanh tra, giám sát tương ứng nhằm đánh giá các rủi ro này được các

TCTD quản lý như thế nào và kiểm soát rủi ro một cách kịp thời.

Theo khuyến nghị của Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng (Basel), việc áp

dụng thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro giúp cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng

các nước có quy trình đánh giá chặt chẽ và chính xác mức độ an toàn, lành mạnh

của từng TCTD. Đặc biệt, trong bối cảnh hoạt động tài chính ngân hàng ngày càng

phức tạp, các tập đoàn ngân hàng với những hoạt động kinh doanh đa dạng ngày

càng phát triển kéo theo sự xuất hiện và bùng nổ của các sản phẩm dịch vụ ngân

hàng mới, đến nay, nhiều cơ quan thanh tra, giám sát trên thế giới đã và đang có xu

hướng chuyển sang áp dụng phương pháp thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro.

Không nằm ngoài xu hướng nói trên, để hội nhập với kinh tế thế giới, Việt

Nam cũng đã luật hóa, đưa ra định hướng và tiến hành triển khai, áp dụng phương

pháp thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro.

Luật NHNN năm 2010 quy định “kết hợp thanh tra, giám sát việc chấp hành

chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng với thanh tra, giám sát rủi ro trong

hoạt động của đối tượng thanh tra, giám sát ngân hàng”. Chiến lược phát triển

2

ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 đã được Thủ

tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 986/QĐ-TTg ngày 08/8/2018 cũng

xác định việc chuyển hướng từ thanh tra tuân thủ sang thanh tra, giám sát trên cơ sở

rủi ro là một trong những trọng tâm góp phần hoàn thiện và nâng cao hiệu quả của

hoạt động thanh tra, giám sát đối với hệ thống các TCTD, theo đó:

“- Tiếp tục đổi mới công tác thanh tra theo hướng: Chuyển nhanh và mạnh từ

thanh tra tuân thủ sang thanh tra trên cơ sở rủi ro, gắn kết chặt chẽ với giám sát

trên cơ sở rủi ro, từng bước áp dụng thống nhất trong toàn hệ thống các TCTD, chi

nhánh ngân hàng nước ngoài; tăng cường thanh tra toàn diện, pháp nhân TCTD;

- Tiếp tục đổi mới công tác giám sát theo hướng: Nâng cao hiệu quả hoạt động

giám sát an toàn vi mô và giám sát an toàn vĩ mô trên cơ sở triển khai các công cụ,

phương pháp giám sát rủi ro mới gắn liền với đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông

tin; nâng cao khả năng cảnh báo sớm của Ngân hàng Nhà nước đối với những rủi ro

tiềm ẩn mang tính hệ thống và ngăn ngừa nguy cơ vi phạm pháp luật ngành Ngân

hàng của các TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài; phối hợp chặt chẽ giữa công

tác giám sát với công tác thanh tra, cấp phép và ban hành chế độ, chính sách”.

Tuy nhiên, trên thực tế, quá trình triển khai phương pháp này tại Việt Nam vẫn

còn nhiều hạn chế và chưa thực sự hiệu quả. Một số vụ việc xảy ra gần đây gây ảnh

hưởng rất lớn đến an toàn hệ thống ngân hàng cũng cho thấy năng lực quản lý, kiểm

soát rủi ro của các TCTD của cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng còn yếu kém,

hoạt động thanh tra giám sát chưa đi sát với thực tế. Điều này đặt ra yêu cầu phải

đổi mới hơn nữa công tác quản lý, thanh tra, giám sát đối với hệ thống các TCTD

của NHNN Việt Nam nói chung và CQTTGSNH nói riêng.

Với những lý do trên, nghiên cứu sinh lựa chọn chủ đề “Thanh tra, giám sát

trên cơ sở rủi ro của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đối với các tổ chức tín dụng -

thực trạng và giải pháp” làm đề tài nghiên cứu Luận án tiến sỹ nhằm hoàn thiện hơn

nữa việc áp dụng phương pháp thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi ro tại Việt Nam,

góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra, giám sát đối với hệ thống

các TCTD của CQTTGSNH.

2. Tổng quan nghiên cứu

2.1. Tổng quan nghiên cứu nước ngoài

2.1.1. Yêu cầu đổi mới về hoạt động thanh tra, giám sát đối với các tổ chức tín dụng

Florentin Blanc (2013) phân tích các lý do vì sao cần phải đổi mới hoạt động

thanh tra, giám sát đối với các TCTD. Theo đó, tác giả nhận định việc đổi mới, cải