Thành lập bản đồ địa chất biển Đông và các vùng kế cận tỷ lệ 1/1.000.000 - Phân vùng địa chất và địa động lực hình thành biển Đông và các vùng kế cận tỷ lệ 1/1.000.000

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam

Ch−¬ng tr×nh KC. 09 Liªn ®oµn §Þa chÊt BiÓn

§Ò tµi

Thµnh lËp b¶n ®å ®Þa chÊt BiÓn §«ng vµ c¸c vïng

kÕ cËn tû lÖ 1/1.000.000

Chuyªn ®Ò

Ph©n vïng ®Þa chÊt vµ ®Þa ®éng lùc

h×nh thµnh biÓn ®«ng vµ c¸c vïng

kÕ cËn tû lÖ 1/1.000.000

t¸c gi¶: TSKH. Lª Duy B¸ch

6439-6

30/7/2007

Hµ Néi, 2005

1

1. Ph©n vïng ®Þa chÊt

Trªn b×nh ®å kiÕn tróc hiÖn ®¹i cña hµnh tinh BiÓn §«ng ViÖt Nam lµ thµnh

viªn cña nh÷ng biÓn r×a ®a sinh T©y Th¸i B×nh D−¬ng. Chuçi biÓn r×a nµy n»m trong

miÒn chuyÓn tiÕp gi÷a ®¹i lôc ¢u - ¸ vµ ®¹i d−¬ng Th¸i B×nh D−¬ng - mét trong

nh÷ng ®ai ®éng kú vÜ hiÖn thêi cña Tr¸i ®Êt.

Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trong ba thËp kû gÇn ®©y ®· ph¸t hiÖn vµ lµm s¸ng

tá nhiÒu nÐt ®éc ®¸o vÒ kiÕn t¹o - ®Þa ®éng lùc cña BiÓn §«ng ViÖt Nam. ThËt vËy,

tuy thuéc hä hµng c¸c biÓn r×a T©y Th¸i B×nh D−¬ng nh−ng BiÓn §«ng ViÖt Nam cã

nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng cña m×nh. Kh¸i niÖm cæ ®iÓn vÒ mét "biÓn sau cung" (back￾arc basin) kh«ng cßn thÝch hîp víi c¬ chÕ (nguån gèc) thµnh t¹o cña nã, bëi lÏ, cung

®¶o Philippin chØ lµ mét "kiÕn tróc l¸ng giÒng" t×nh cê trong lÞch sö sinh thµnh vµ

tiÕn ho¸ cña BiÓn §«ng. C¸c chÕ ®é ®Þa ®éng lùc vµ phæ c¸c kiÕn tróc hîp phÇn cña

th¹ch quyÓn BiÓn §«ng ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm kiÕn sinh cña §«ng Nam ¸ - n¬i héi giao

cña hai ®ai ®éng khæng lå cña hµnh tinh lµ §Þa Trung H¶i - Hymalaya vµ T©y Th¸i

B×nh D−¬ng trong Mezozoi - Kainozoi

BiÓn §«ng ViÖt Nam cã vÞ trÝ kiÕn tróc ®Æc s¾c trong b×nh ®å kiÕn tróc hiÖn

®¹i cña khu vùc §«ng nam ch©u ¸. Mét mÆt BiÓn §«ng thuéc phÇn r×a §«ng Nam

cña m¶ng th¹ch quyÓn lôc ®Þa ¢u - ¸, n¬i cã sù gi¸p nèi vµ cïng t¸c ®éng cña c¸c

m¶ng th¹ch quyÓn Th¸i B×nh D−¬ng vµ m¶ng Ên - óc; MÆt kh¸c, nã n»m trong ®ai

®éng T©y Th¸i B×nh D−¬ng, n¬i ®· vµ ®ang x¶y ra qu¸ tr×nh tiªu biÕn cña vá ®¹i

d−¬ng d−íi gÇm lôc ®Þa ¢u - ¸. Nh− vËy, BiÓn §«ng chÞu nh÷ng t¸c ®éng kiÕn t¹o

nhiÒu chiÒu vµ c¸c bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc phøc t¹p trong kh«ng gian vµ theo thêi

gian, ®−îc n¶y sinh ë n¬i héi giao cña hÖ thèng c¸c ®ai ®éng hµnh tinh §«ng Nam ¸,

n¬i th¹ch quyÓn lôc ®Þa ®−îc h×nh thµnh vµ tiÕn ho¸ chñ yÕu b»ng c¬ chÕ t¨ng tr−ëng

(accreation mechanism) trong lÞch sö ph¸t triÓn l©u dµi.

Lµ mét bé phËn míi ®−îc h×nh thµnh tõ Kainozoi cña th¹ch quyÓn ¢u - ¸

BiÓn §«ng thÓ hiÖn lµ mét kiÕn tróc kiÓu huû ho¹i - míi t¹o cã vá kiÓu ®¹i d−¬ng

kh¸ ®iÓn h×nh. §¸y BiÓn §«ng ®−îc bao quanh bëi c¸c kiÕn tróc kiÕn t¹o chñng lo¹i

kh¸c nhau: VÒ phÝa §«ng lµ hÖ c¸c cung ®¶o §µi Loan vµ Philippin; vÒ phÝa B¾c lµ

®ai nói löa - pluton r×a lôc ®Þa Cathaysia (Nam Trung Quèc); vÒ phÝa T©y lµ tËp ®oµn

c¸c kiÕn tróc uèn nÕp kiÓu lôc ®Þa cã tuæi kh¸c nhau cña b¸n ®¶o §«ng D−¬ng vµ

b¸n ®¶o Malaca; vÒ phÝa Nam lµ hÖ cung ®¶o - tiÓu lôc ®Þa Palawan vµ Borneo

(Kalimantan).

C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm ph©n bè c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt trªn b×nh ®å kiÕn tróc

hiÖn ®¹i cã thÓ ph©n vïng ®Þa chÊt BiÓn §«ng ViÖt Nam bao gåm c¸c ®¬n vÞ c¬ b¶n

2

sau:

- Vïng thÒm lôc ®Þa bao quanh phÝa B¾c, phÝa T©y vµ phÝa Nam BiÓn §«ng.

§©y lµ vïng kÐo dµi cña c¸c kiÕn tróc r×a lôc ®Þa, cã vá Tr¸i ®Êt kiÓu lôc ®Þa. KiÕn

tróc ®iÓn h×nh cña vïng nµy lµ c¸c bån tròng Kainozoi quy m« kh¸c nhau.

- Vïng c¸c ®Þa khèi quÇn ®¶o (c¸c quÇn ®¶o xa bê) Hoµng Sa – Maccles field

vµ Tr−êng Sa – Reed Bank. §Æc ®iÓm vá Tr¸i ®Êt thuéc kiÓu chuyÓn tiÕp bao gåm

c¸c khèi vá lôc ®Þa bÞ tho¸i ho¸, lón ch×m vµ c¸c kiÕn tróc huû ho¹i cña ®íi bê.

- Vïng tròng lßng ch¶o n−íc s©u (®ång b»ng biÓn th¼m) cña BiÓn §«ng. §©y

lµ vïng cã vá Tr¸i ®Êt kiÓu ®¹i d−¬ng míi t¹o trong qu¸ tr×nh gi·n ®¸y ®¹i d−¬ng vµo

thêi ®o¹n tõ 32 ®Õn 15,5 triÖu n¨m tr−íc ®©y vµ líp phñ phun trµo – trÇm tÝch biÓn

s©u tuæi t−¬ng øng.

1.1. ThÒm lôc ®Þa

VÒ mÆt ®Þa chÊt [Boilot, 1990, Margaret Galy,1973- Glossary of Geology],

thÒm lôc ®Þa ®−îc x¸c ®Þnh lµ phÇn bÞ ngËp n−íc biÓn thuéc tæ phÇn cña vá tr¸i ®Êt

r×a lôc ®Þa (continental margin) ®−îc giíi h¹n bëi ®−êng mÐp n−íc cho ®Õn s−ên lôc

®Þa. ThÒm lôc ®Þa cã cÊu tróc 2 líp lµ líp bazan n»m bªn d−íi vµ líp granit-biÕn chÊt

n»m bªn trªn, trªn cïng cã hay v¾ng mÆt líp trÇm tÝch, cã chiÒu dÇy cña vá ®¹t gÝa

trÞ trung b×nh 30-35 km bÞ v¸t máng ®ét ngét ë s−ên lôc ®Þa vµ rÊt máng ®Õn mÊt h¼n

ë ch©n lôc ®Þa ®Ó chuyÓn sang vá ®¹i d−¬ng trªn ®ång b»ng biÓn th¼m.

ThÒm lôc ®Þa cã ranh giíi râ rÖt víi s−ên lôc ®Þa ®−îc nhËn biÕt b»ng hai ®Æc

tr−ng chÝnh lµ: thø nhÊt, cã sù biÕn ®æi (t¨ng) cña ®é s©u mét c¸ch ®ét ngét, th−êng

thÓ hiÖn lµ mét v¸ch dèc trªn bÒ mÆt ®Þa h×nh ®¸y biÓn; vµ thø hai, cã sù v¸t máng

nhanh chãng vµ râ rÖt cña chiÒu dµy vá Tr¸i ®Êt kiÓu lôc ®Þa, trong ®ã líp granit -

biÕn chÊt ®Æc tr−ng cho vá lôc ®Þa bÞ tho¸i ho¸ (máng ®i) ®¸ng kÓ. S−ên lôc ®Þa, do

®ã, ngoµi sù thÓ hiÖn ®Þa h×nh lµ mét v¸ch dèc xuèng ch©n lôc ®Þa cßn lµ n¬i cã sù

v¸t máng ®ét ngét vµ ®¸ng kÓ cña líp granit - biÕn chÊt; mÆt kh¸c, ph¶i cã sù chuyÓn

tiÕp cña nã c¶ vÒ ®Þa h×nh xuèng ®ång b»ng biÓn th¼m (th«ng qua ch©n lôc ®Þa),

®ång thêi lµ sù chuyÓn tiÕp tõ vá kiÓu lôc ®Þa - chuyÓn tiÕp sang vá kiÓu ®¹i d−¬ng

thùc thô. Ngoµi ra, sù biÕn ®éng râ rÖt cña c¸c dÞ th−êng ®Þa vËt lý (träng lùc, ®Þa

chÊn, tõ...) cã thÓ lµ c¸c dÊu hiÖu nhËn biÕt c¸c ranh giíi nµy.

Víi c¸ch hiÓu nh− vËy, bao quanh phÇn r×a cña BiÓn §«ng ph¸t triÓn miÒn

thÒm lôc ®Þa réng lín vµ t−¬ng ®èi liªn tôc, bao gåm phÇn phÝa B¾c thuéc thÒm lôc

®Þa B¾c BiÓn §«ng (Nam Trung Quèc), phÝa T©y lµ thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam, thÒm nµy

më réng vµ nèi víi thÒm Sunda ë phÝa T©y Nam, víi thÒm B¾c ®¶o Borneo - Palawan

ë phÝa Nam vµ víi thÒm lôc ®Þa kiÓu tÝch cùc rÊt hÑp cña Q.§. Philippin ë phÝa §«ng.