Tăng cường ứng dụng công nghệ hiện đại tại trung tâm thông tin - thư viện trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh: Luận văn thạc sĩ khoa học thông tin thư viện / Lê Văn Toàn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------------------------------------

LÊ VĂN TOÀN

TĂNG CƯỜNG ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI

TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN – THƯ VIỆN TRƯỜNG

ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC THƯ VIỆN

HÀ NỘI – 2013

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------------------------------------

LÊ VĂN TOÀN

TĂNG CƯỜNG ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI

TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN – THƯ VIỆN TRƯỜNG

ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: Khoa học Thư viện

Mã số: 60 32 20

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN HUY CHƯƠNG

HÀ NỘI – 2013

LỜI CAM ĐOAN:

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới

sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Huy Chương. Các số liệu, tài liệu

nêu ra trong luận văn là trung thực, đảm bảo tính khách quan,

khoa học. Các tài liệu tham khảo có nguồn gốc rõ ràng.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 02 tháng 12 năm 2013

Tác giả luận văn

Lê Văn Toàn

LỜI CẢM ƠN:

Trong quá trình thực hiện luận văn tôi đã nhận được rất nhiều sự

hướng dẫn, giúp đỡ, động viên từ phía quý thầy cô, cơ quan, đồng

nghiệp, bạn bè và những người thân.

Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới TS. Nguyễn Huy Chương

đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu thực hiện

luận văn. Tôi cũng xin gởi tới Ban Giám hiệu trường Đại học Ngân

hàng Tp.HCM, Giám đốc Trung tâm Thông tin – thư viện trường Đại

học Ngân hàng Tp.HCM cùng toàn thể các Anh/Chị đồng nghiệp đã

nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, khảo sát, thu thập số

liệu. Cuối cùng tôi xin cảm ơn bạn bè, gia đình và người thân đã ủng

hộ, động viên, khích lệ về nhiều mặt để tôi hoàn thành tốt luận văn.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu nhưng chắc

chắn luận văn vẫn còn những thiếu sót và hạn chế nhất định. Rất

mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý thầy cô, đồng

nghiệp để luận văn được hoàn chỉnh hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

Tác giả

1

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 6

1. Tính cấp thiết của đề tài. .................................................................................. 6

2. Tình hình nghiên cứu ....................................................................................... 8

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 11

4. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 11

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 11

6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 12

7. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài ...................................................... 12

8. Dự kiến kết quả nghiên cứu ........................................................................... 13

CHƯƠNG 1. TRUNG TÂM THÔNG TIN THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH VỚI VIỆC ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ HIỆN

ĐẠI ........................................................................................................................ 14

1.1 Cơ sở lý luận của việc ứng dụng công nghệ hiện đại .................................... 14

1.1.1 Khái niệm công nghệ hiện đại........................................................................ 14

1.1.2 Công nghệ hiện đại trong hoạt động thông tin – thư viện ............................. 20

1.2 Các yếu tố tác động tới quá trình ứng dụng CNHĐ ....................................... 22

1.2.1 Chính sách Quốc gia ...................................................................................... 22

1.2.2 Trình độ nguồn nhân lực ................................................................................ 23

1.2.3 Trình độ người dùng tin ................................................................................. 24

1.2.4 Điều kiện cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ .................................................. 25

1.2.5 Nguồn kinh phí ............................................................................................... 25

1.3 Khái quát về trường Đại học Ngân hàng Tp.HCM ........................................ 26

1.3.1 Sơ lược lịch sử hình thành và phát ................................................................. 26

1.3.2 Chức năng, nhiệm vụ của trường Đại học Ngân hàng Tp.HCM ................... 28

1.3.3 Cơ cấu tổ chức của trường Đại học Ngân hàng Tp.HCM ............................. 29

1.4 Trung tâm Thông tin – Thư viện trước nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu khoa

học của trường Đại học Ngân hàng Tp.HCM ........................................................... 31

1.4.1 Chức năng, nhiệm vụ và chiến lược phát triển .............................................. 31

2

1.4.2 Cơ cấu tổ chức và nguồn nhân lực ................................................................. 33

1.4.2.1 Cơ cấu tổ chức ............................................................................................... 33

1.4.2.2 Nguồn nhân lực: ............................................................................................ 37

1.4.3 Cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ ................................................................. 40

1.4.3.1 Cơ sở vật chất ................................................................................................ 40

1.4.3.2 Hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông ............................................... 40

1.4.4 Đặc điểm nguồn lực thông tin ........................................................................ 42

1.4.5 Đặc điểm người dùng tin và nhu cầu tin ........................................................ 45

1.4.5.1 Nhóm cán bộ quản lý, lãnh đạo ..................................................................... 47

1.4.5.2 Nhóm cán bộ giảng dạy, nghiên cứu ............................................................. 48

1.4.5.3 Nhóm học viên, sinh viên ............................................................................. 50

1.4.5.4 Nhóm Cán bộ Ngành ngân hàng ................................................................... 51

1.5 Vai trò của công nghệ hiện đại trong hoạt động thông tin - thư viện trường

Đại học Ngân hàng Tp.HCM .................................................................................... 53

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI TẠI

TRUNG TÂM THÔNG TIN – THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG

TP.HCM .................................................................................................................... 56

2.1 Ứng dụng CNHĐ trong các khâu xử lý nghiệp vụ ........................................ 56

2.1.1 Phát triển nguồn lực thông tin ........................................................................ 56

2.1.2 Xử lý kỹ thuật tài liệu..................................................................................... 61

2.1.3 Xây dựng các sản phẩm thông tin – thư viện ................................................. 64

2.2 Ứng dụng CNHĐ trong phục vụ người dùng tin ........................................... 71

2.2.1 Tra cứu thông tin ............................................................................................ 71

2.2.2 Lưu hành tài liệu ............................................................................................ 73

2.2.3 Khai thác và phổ biến thông tin ..................................................................... 75

2.3 Ứng dụng CNHĐ trong quản lý ..................................................................... 76

2.3.1 Quản lý nhân sự ............................................................................................. 76

2.3.2 Quản lý tài chính ............................................................................................ 77

2.3.3 Quản lý người dùng tin .................................................................................. 77

3

2.3.4 Quản lý tài sản ................................................................................................ 79

2.3.5 Công tác báo cáo, thống kê ............................................................................ 80

2.4 Đánh giá thực trạng ứng dụng CNHĐ tại Trung tâm .................................... 81

2.4.1 Ưu điểm .......................................................................................................... 81

2.4.2 Hạn chế........................................................................................................... 82

2.4.3 Nguyên nhân .................................................................................................. 85

CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI

NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA TRUNG THÔNG TIN –

THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HCM ................................... 87

3.1 Nhóm giải pháp quản lý ................................................................................. 87

3.1.1 Xây dựng chính sách phát triển CNHĐ ......................................................... 87

3.1.2 Tăng cường kinh phí đầu tư cho phát triển CNHĐ ........................................ 89

3.2 Nhóm giải pháp về công nghệ ........................................................................ 90

3.2.1 Tăng cường cơ sở hạ tầng công nghệ ............................................................. 90

3.2.2 Tăng cường ứng dụng Công nghệ phần mềm ................................................ 97

3.3 Nhóm giải pháp về con người ...................................................................... 109

3.3.1 Phát triển về số lượng và nâng cao trình độ nguồn nhân lực ....................... 109

3.3.2 Nâng cao trình độ người dùng tin ................................................................ 114

KẾT LUẬN ............................................................................................................. 117

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 118

PHỤ LỤC ................................................................................................................ 123

4

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Tiếng Việt:

CNHĐ Công nghệ hiện đại

CNTT Công nghệ thông tin

CSDL Cơ sở dữ liệu

ĐHNH TP.HCM Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh

HTTT Hệ thống thông tin

NCT Nhu cầu tin

NDT Người dùng tin

TTTT-TV Trung tâm Thông tin – Thư viện

TT-TV Thông tin – thư viện

TVĐT Thư viện điện tử

TVS Thư viện số

Tiếng Anh:

EM Electro Magnetic

Công nghệ điện từ

LAN Local Area Network

Mạng máy tính cục bộ

MARC 21 Machine Readable Cataloguing 21

Khổ mẫu biên mục có thể đọc bằng máy

OPAC Online Public Access Catalog

Mục lục tra cứu trực tuyến

QR Quick Response

Đáp ứng nhanh

RFID Radio Frequency Identification

Nhận dạng tần số sóng vô tuyến

WAM Wide Area Networks

Mạng diện rộng

5

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH ẢNH

Bảng:

Bảng 1.1: Cơ cấu nguồn nhân lực theo trình độ

Bảng 1.2: Cơ cấu nguồn nhân lực theo chuyên ngành

Bảng 1.3: Cơ cấu nguồn nhân lực theo bộ phận

Bảng 1.4: Dự toán chi tiết kinh phí bổ sung tài liệu năm 2013 của TTTT-TV

Bảng 1.5: Nguồn lực thông tin của TTTT-TV

Bảng 1.6: Đối tượng phục vụ của TTTT-TV

Bảng 1.7: Cơ cấu nhóm NDT của TTTT-TV

Bảng 1.8: Cơ cấu giảng viên, cán bộ công nhân viên trường ĐHNH Tp.HCM

Bảng 1.9: Trình độ đội ngũ giảng viên

Bảng 1.10: Trình độ nhóm Học viên – Sinh viên

Bảng 1.11: Trình độ Học viên – Sinh viên chương trình Hợp tác quốc tế

Bảng 2.1: Đánh giá mức độ đáp ứng của các loại hình tài liệu

Bảng 3.1: So sánh tính năng của EM và RFID

Biểu đồ:

Biểu đồ 1.1: Cơ cấu nguồn nhân lực theo trình độ

Biểu đồ 1.2: Cơ cấu nguồn nhân lực theo chuyên ngành

Biểu đồ 1.3: Cơ cấu nguồn nhân lực theo bộ phận

Biểu đồ 1.4: Dự toán chi tiết kinh phí bổ sung tài liệu

Biểu đồ 2.1: Đánh giá mức độ đáp của các loại hình tài liệu

Biểu đồ 2.2: Đánh giá mức độ đầy đủ, phong phú tài liệu

Biểu đồ 2.3: Hình thức tra cứu tài liệu

Hình ảnh:

Hình 1.1 Phương trình công nghệ

Hình 1.2 Sơ đồ tổ chức trường ĐHNH Tp.HCM

Hình 3.1 Mô hình cổng thông tin của TTTT-TV

6

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài.

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học

và công nghệ đặc biệt là công nghệ thông tin (CNTT) đã tạo ra những thay đổi sâu

sắc trong toàn bộ đời sống xã hội không chỉ của một quốc gia mà của toàn thế giới.

Một quốc gia được coi là mạnh khi họ có nền kinh tế phát triển, sự ổn định về chính

trị, an ninh quốc phòng, nền giáo dục hiện đại tiên tiến. Như chúng ta thấy trong các

yếu tố trên đều có sự xuất hiện của khoa học và công nghệ. Khoa học và công nghệ

ngày càng thể hiện rõ chức năng và vai trò không thể thiếu của nó trong đời sống xã

hội. Để phát triển nền kinh tế đất nước trở thành nền kinh tế tri thức, nguồn lực tri

thức – hay nguồn lực thông tin đóng vai trò quan trọng. Xu thế hình thành xã hội

thông tin toàn cầu thì thông tin (TT) có vai trò vô cùng quan trọng, TT là nguồn lực

phát triển của mỗi quốc gia. Khi đó vai trò của các Trung tâm Thông tin – Thư viện

(TTTT-TV) càng trở nên quan trọng.

Giáo dục đại học đang đứng trước những thách thức mới, thời cơ mới. Một

trong những nhân tố quan trọng cho việc nâng cao chất lượng giáo dục đại học đó là

Thư viện (TV). Sức mạnh của các trường đại học phục vụ cho quá trình công

nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước thể hiện trước hết là cung cấp nguồn nhân lực, trí

lực cho đất nước. TV có vai trò quan trọng đối với giáo dục và nghiên cứu khoa

học. TV cũng là một nguồn lực TT quan trọng đối với các nhà nghiên cứu khoa học

trong việc sản sinh ra tri thức, làm thay đổi phương pháp dạy và học, hỗ trợ việc

thay đổi phương pháp đào tạo theo tín chỉ, làm thay đổi phương pháp đánh giá

người học.

Vấn đề ứng dụng công nghệ hiện đại (CNHĐ), xây dựng TV hiện đại ở Việt

Nam đã được Đảng và Nhà nước quan tâm chỉ đạo. Ngày 4/5/2007 Bộ Văn hóa –

Thông tin ra Quyết định số 10/2007/QĐ- BVHTT phê duyệt “Quy hoạch phát triển

ngành TV Việt Nam tới năm 2010 và định hướng phát triển tới năm 2020” trong đó

có nội dung “Ứng dụng khoa học công nghệ cao nhằm tự động hóa, hiện đại hóa

7

trong khâu hoạt động của TV", “Sưu tầm, bảo tồn và phát huy vốn di sản văn hóa

trong TV theo phương pháp hiện đại dựa vào CNTT phát triển ở mức cao”.

Chiến lược phát triển của Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí

Minh (ĐHNH Tp.HCM), với mục tiêu đến năm 2020 trở thành trường đại học đa

ngành về kinh tế, là trung tâm khoa học có uy tín và quan trọng trong lĩnh vực tài

chính - ngân hàng và quản trị kinh doanh. Nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực chất

lượng cao cho đất nước, cho ngành, ngoài các yếu tố như đội ngũ cán bộ công nhân

viên, giảng viên; cơ sở vật chất; chương trình đào tạo. Trường ĐHNH Tp.HCM đã

ý thức được vai trò quan trọng của TV, TV là một trong các yếu tố quan trọng để

đánh giá chất lượng đào tạo của nhà trường. Với quy mô đào tạo tăng dần hàng

năm, nhằm đáp ứng nhu cầu về nhân lực cho ngành ngân hàng và các tổ chức kinh

tế xã hội khác. Vì vậy, trong thời gian qua TTTT-TV trường ĐHNH Tp.HCM đã có

những bước đột phá năng động trong việc cải tạo hoạt động TV theo hướng chuẩn

hóa và hội nhập, với quan điểm đi tắt đón đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công

nghệ nhằm bắt kịp và hội nhập với hệ thống TV trong nước và trên thế giới.

Ứng dụng tiến bộ của khoa học công nghệ là nhân tố quan trọng giúp đội ngũ

cán bộ trong TTTT-TV trường ĐHNH Tp.HCM giảm bớt khối lượng công việc, có

khả năng chuyển đổi nguồn nhân lực để khai thác hết tiềm năng của Trung tâm

thông qua các loại hình dịch vụ, nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn của đội

ngũ cán bộ quản lý và chuyên viên trong tổ chức, quản lý, vận hành một TTTT-TV

hiện đại.

Với những lý do trên tôi chọn đề tài: “Tăng cường ứng dụng công nghệ

hiện đại tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Đại học Ngân hàng

Tp.HCM”.

8

2. Tình hình nghiên cứu

Vấn đề ứng dụng công nghệ hiện đại (CNHĐ) đã và đang là đề tài nóng bỏng

được nhiều quốc gia, nhiều ngành nghề, nhiều lĩnh vực quan tâm nghiên cứu. Sự

nghiệp TV Việt Nam đang có những bước chuyển mình đáng kể trong thời gian

qua, vấn đề làm thế nào để ứng dụng thành tựu của khoa học và công nghệ, những

CNHĐ nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan thông tin – thư viện

(TT-TV) phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thỏa mãn

tối đa nhu cầu của người dùng tin (NDT) là vấn đề được quan tâm nghiên cứu.

Cụ thể có các nghiên cứu về CNHĐ trong hoạt động TT-TV như:

“Sử dụng công nghệ - tiền đề hợp tác và liên thông TV" của tác giả Nguyễn

Minh Hiệp đăng trên kỷ yếu hội nghị quốc tế về TV năm 2006 tại Tp.HCM. Tác giả

đã đề cập đến một số công nghệ và tác động của nó tới hoạt động TTTT-TV như

công nghệ web, phần mềm nguồn mở, thư viện số (TVS), bộ sưu tập số,… và thực

trạng sử dụng công nghệ trong TV Đại học Khoa học Tự nhiên Tp.HCM.

“Chia sẽ một số ứng dụng công nghệ vào hoạt động TV” của tác giả Hoàng

Ngọc Tuấn đăng trên Bản tin TV – CNTT tháng 11/2011 giới thiệu một số phần

mềm và giải pháp CNTT đang áp dụng tại TV trường Đại học Kỹ thuật Công nghệ

Tp.HCM.

“Quản lý TVĐT Đại học Quốc gia Tp.HCM bằng công nghệ” của tác giả

Nguyễn Minh Hiệp và Đoàn Hồng Nghĩa đăng trong bản tin Liên hiệp thư viện

tháng 3/2008 đã đưa ra các giải pháp về phần cứng, phần mềm, mạng máy tính áp

dụng cho ĐHQG Tp.HCM.

Bài viết “Vai trò của công nghệ trong đào tạo ngành thư viện ở Mỹ” của tác

giả Nguyễn Huy Chương đăng trong Kỷ yếu Hội thảo Khoa học chuyên ngành

Thông tin – Thư viện năm 2001.

Một số luận văn có nội dung nghiên cứu liên quan đến CNHĐ như:

“Tác động của khoa học và CNHĐ đến con người Việt Nam hiện nay” luận

9

văn thạc sỹ triết học của tác giả Lê Thị Thắm đã khái quát những nét cơ bản nhất về

cuộc cách mạng khoa học và CNHĐ trên thế giới và tình hình phát triển khoa học

và công nghệ ở Việt Nam, xu hướng biến đổi và những giải pháp nhằm phát triển

con người Việt Nam trong thời đại khoa học và CNHĐ.

“Hiện đại hoá TTTT-TV trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương”

của tác giả Nguyễn Thị Phương Hồng bảo vệ năm 2012. Tác giả đã giúp ta nắm

được những vấn đề lý luận về hiện đại hóa TT-TV trong trường đại học đáp ứng sự

đổi mới, hội nhập.

Ngoài ra, các khía cạnh khác của CNHĐ cũng được nhiều tác giả nghiên cứu

như vấn đề về đổi mới tổ chức và hoạt động của thư viện trường Đại học dưới sự

tác động của công nghệ có các bài viết “Đề xuất đổi mới thư viện đại học Việt Nam

đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế” của tác giả Nguyễn Huy Chương đăng trong Kỷ

yếu Hội nghị Quốc tế về Thư viện “Thư viện Việt Nam hội nhập và phát triển” tổ

chức tại Tp.HCM. Luận văn thạc sĩ thư viện “Hoạt động tổ chức, quản lý TV trường

Đại học Luật Hà Nội trong điều kiện ứng dụng CNTT” của tác giả Lê Thị Hạnh

thực hiện năm 2005.

Các vấn đề xây dựng và phát triển thư viện điện tử và thư viện số có một số

bài viết của tác giả Nguyễn Huy Chương như: “Xây dựng thư viện điện tử và phát

triển nguồn tài nguyên số trong hệ thống thư viện đại học Việt Nam” đăng trong Kỷ

yếu Hội thảo Khoa học Phát triển và chia sẻ nguồn tài nguyên số trong các thư viện

đại học và nghiên cứu năm 2009; “Học liệu mở và hướng phát triển tài nguyên số

tại các thư viện đại học Việt Nam” đăng trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học 50 năm

đào tạo nguồn nhân lực thông tin – thư viện năm 2011; “TTTT-TV Đại học Quốc

gia Hà Nội phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin điện tử nhu cầu của bạn đọc

trong giai đoạn mới” Kỷ yếu Hội thảo Khoa học Khoa học và Thực tiễn hoạt động

thông tin – thư viện lần thứ 3 tại Hà Nội năm 2012. “Kiến trúc thư viện số” của tác

giả Ngô Mạnh Dũng đăng trong Kỷ yếu hội thảo quốc tế về TVS lần thứ X tại Hà

Nội năm 2007. “Xây dựng thư viện điện tử (TVĐT) và vấn đề số hoá tài liệu ở Việt