Tài liệu Một số vấn đề lý luận chung về doanh nghiệp nhà nước doc

§Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ

LỜI NÓI ĐẦU

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (12 – 1986) Đảng ta đã đề ra chủ

trương đổi mới nền kinh tế một cách toàn diện, chuyển nền kinh tế kế hoạch tập

trung sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Lý luận kinh

tế về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội lúc này đã có những thay đổi căn bản, sự

tồn tại khách quan của năm thành phần kinh tế được thừa nhận. Kinh tế quốc

doanh nay được gọi là khu vực doanh nghiệp Nhà nước, đồng thời thừa nhận sự

tồn tại khách quan của các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh thì nhận thức về

vai trò của khu vực kinh tế Nhà nước cũng được đổi mới.

Trong quá trình thực hiện chính sách kinh tế nhiều thành phần, Đảng ta

luôn khẳng định thành phần kinh tế Nhà nước đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh

tế quốc dân. Lý luận về kinh tế nhà nước là một trong những vấn đề lý luận kinh tế

trung tâm của các đảng cộng sản. Nhất là trong giai đoạn lãnh đạo đất nước xây

dựng và phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Hiện nay

lý luận đó vẫn mang ý nghĩa thời sự cấp bách cả về nhận thức lý luận và thực tiễn.

Ở Việt Nam thì kinh tế nhà nước là một bộ phận có vai trò quyết định trong

cơ cấu kinh tế của nước ta. Trong các bộ phận cấu thành của kinh tế nhà nước thì

khu vực doanh nghiệp nhà nước là bộ phận chủ yếu có vị trí đặc biệt. Nhưng thực

trạng của khu vực doanh nghiệp nhà nước của nước ta hiện nay thì chưa thể hiện

được vai trò then chốt và chủ đạo trong nền kinh tế, một số ngành, một số lĩnh vực

của doanh nghiệp nhà nước không năng động bằng khu vực kinh tế tư nhân. Có

nhiều lý do dẫn đến tình trạng trên nhưng nguyên nhân chủ yếu vẫn là do khâu tổ

chức và vận hành doanh nghiệp nhà nước chưa thật hợp lý. Vậy để doanh nghiệp

nhà nước có thể thể hiện được vai trò chủ đạo của mình trong nền kinh tế quốc dân

thì vấn đề tất yếu là ta phải tổ chức và sắp xếp lại các doanh nghiệp cho thật hợp

lý. Em chọn đề tài: "Thực trạng và giải pháp phát triển DNNN ở Việt Nam hiện

nay" để viết bài đề án Kinh tế chính trị.

CHƯƠNG I MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ

DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC

1

§Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ

I / TÍNH TẤT YẾU KHÁCH QUAN

1. Định nghĩa về doanh nghiệp nhà nước ( DNNN )

Theo luật doanh nghiệp của Việt Nam năm 1995 thì DNNN là tổ chức kinh tế

do nhà nước đầu tư vốn, thành lập và tổ chức quản lý, hoạt động kinh doanh hoặc

công ích nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội do nhà nước giao. DNNN

có tư cách pháp nhân, có các quyền và nghĩa vụ dân sự, tự chịu trách nhiệm về

toàn bộ hoạt động kinh doanh trong phạm vi doanh nghiệp quản lý. DNNN là bộ

phận chủ yếu của khu vực kinh tế nhà nước – một lực lượng vật chất cơ bản, đảm

bảo cho việc thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội của nhà nước

2. Các bộ phận cấu thành của kinh tế nhà nước

- Xét theo lĩnh vực hoạt động: Hoạt động trực tiếp trong sản xuất kinh doanh

hàng hoá dịch vụ và hoạt động kinh tế nhằm đảm bảo cho quá trình tái sản xuất xã

hội

- Xét về hình thức tổ chức: Khu vực KTNN bao gồm nhiều bộ phận hoạt động

trong các lĩnh vực then chốt, thiết yếu của nền kinh tế quốc dân. Mỗi bộ phận có

chức năng, nhiệm vụ khác nhau, nhưng đều nhằm thực hiện vai trò chủ đạo của

khu vực KTNN ở một mức độ nhất định. Cụ thể như sau:

Ngân sách nhà nước:Thực hiện chức năng thu chi ngân sách và có nhiệm vụ

điều chỉnh quản lý, kiểm soạt các hoạt động của khu vực KTNN và các thành

phần kinh tế khác theo mục tiêu kinh tế xã hội đã định. Có tác dụng điều chỉnh,

quản lý, kiểm soát các hoạt động knh doanh tiền tệ, đặc biệt là xây dựng và tổ

chức thực hiện chính sách tiền tệ để phát triển kinh tế xã hội

Kho bạc nhà nước: Với chức năng quản lý quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước

đồng thời kiểm soát quá trình thu chi ngân sách

Các quỹ dự trữ quốc gia: là một bộ phận của khu vực KTNN, nhằm bảo đảm

cho khu vực này hoạt động bình thường trong mọi tình huống, là lực lượng vật

chất để nhà nước điều tiết, quản lý bình ổn giá thị trường, đảm bảo ổn định kinh tế

xã hội

Các tổ chức sự nghiệp có thu: Hoạt động gần giống như DNNN trong cung ứng

một số dịch vụ công, đặc biệt trong giáo dục, y tế, dịch vụ hành chính công

Hệ thống DNNN: Đây là bộ phận chủ yếu then chốt của khu vực KTNN. Để

được gọi là một DNNN thì cần phải có ba điều kiện

Thứ nhất: nhà nước là cổ đông chính, có thể nhà nước sở hữu 100% vốn, sở

hữu cổ phần chi phối ( trên 51 % ) hoặc sở hữu cổ phần đặc biệt ( cổ phần quy

định quyền quản lý của nhà nước )

2

§Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ

Thứ hai: doanh nghiệp có nhiệm vụ sản xuất ra hàng hoá và dịch vụ để bán

Thứ ba: Có hoạch toán lỗi lãi

Nếu thiếu điều kiện một thì đó là doanh nghiệp tư nhân và thiếu điều kiện hai và

ba thì đó không phải là doanh nghiệp mà là cơ quan nhà nước

3. Sự cần thiết phải củng cố và phát triển DNNN

3.1 Sự cần thiết của DNNN

Nhìn lại quá trình lịch sử, chúng ta đi lên từ cơ sở vật chất, kỹ thuật rất

nghèo nàn, lạc hậu, nền kinh tế mất cân đối trầm trọng, lực lượng thù địch bao vây

cấm vận kinh tế triệt để. Trong hoàn cảnh đó chúng ta đã xây dựng một nền kinh

tế độc lập, tự chủ bằng biện pháp huy động nguồn lực lớn của đất nước và viện trợ

quốc tế để xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế quốc dân dưới hình

thức DNNN làm nòng cốt, cùng với khu vực kinh tế hợp tác xã làm nền tảng đáp

ứng những nhu cầu của xã hội. Thực tiễn đã chứng minh trong kháng chiến chống

Mỹ cứu nước nếu không phát triển kinh tế quốc doanh và kinh tế hợp tác xã để

xây dựng hậu phương vững mạnh, giải quyết hậu cần tại chỗ thì không thể huy

động tổng lực của dân tộc, chi viện cho tiền tuyến để tiến tới thắng lợi hoàn toàn.

Sau khi thống nhất đất nước nền kinh tế bị ảnh hưởng nặng nề bởi lệnh bao vây

cấm vận kinh tế của đế quốc Mỹ, sự duy trì quá lâu của cơ chế tập trung quan liêu,

bao cấp trong điều xây dựng hoà bình và sau đó là sự tan rã của hệ thống XHCN.

Đại hội VI đã đề ra chủ trương đổi mới và phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành

phần có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Từ đó đến nay

kiên trì với chủ trương này nền kinh tế của nước ta đã phát triển khá cao trong

nhiều năm và thoát khỏi khủng hoảng đảm bảo được những cân đối lớn, từng bước

cải thiện đời sống nhân dân, giữ vững ổn định chính trị xã hội tạo thế và lực mới

để tiếp tục đưa sự nghiệp mới đi lên

Nếu nhìn hệ thống cơ sở vật chất, kỹ thuật và những đóng góp của DNNN hiện

nay rõ ràng là DNNN đóng một vai trò hết sức quan trọng trong nền kinh tế nước

ta, thể hiện trên những nét chủ yếu sau:

- DNNN đang nắm giữ một số ngành, lĩnh vực then chốt, hệ thống cơ sở vật

chất kỹ thuật quan trọng nhất cho công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước, nắm

toàn bộ hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội có tính huyết mạch, hầu hết các

doanh nghiệp lớn là các doanh nghiệp trong các ngành xây dựng ( về giao thông,

thuỷ lợi, công nghiệp và dân dụng ), cơ khí chế tạo máy, luyện kim, xi măng, điện

tử, hoá chất, điện dầu khí, thông tin liên lạc, vận tải đường sắt, đường biển, đường

không, ô tô ... , sản xuất hàng công nghệ tiêu dùng, chế biến nông thuỷ, hải sản,

3