Tài liệu Đề tài : Đánh giá năng lực cạnh tranh ngành chế biến tôm Việt Nam theo mô hình khối kim

Đề tài tham dự cuộc thi

Sinh viên nghiên cứu khoa học năm 2011

Đánh giá năng lực cạnh tranh ngành chế biến tôm Việt Nam

theo mô hình khối kim cương của Michael.E.Porter

1

Contents

LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 3

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. 5

CHƢƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ MÔ HÌNH KHỐI KIM CƢƠNG CỦA

M.PORTER VÀ TỔNG QUAN VỂ NGÀNH CHẾ BIẾN TÔM Ở VIỆT NAM............. 6

I. Mô hình về khối kim cương của M. Porter............................................................. 6

I.1 Các nhân tố quyết định lợi thế cạnh tranh quốc gia..................................... 6

I.2 Sự vận động, tƣơng tác của lợi thế quốc gia.............................................. 10

I.3 Hệ thống các nhân tố quyết định ............................................................... 14

I.4 Tính bền vững của lợi thế .......................................................................... 15

II. Tổng quan về ngành chế biến tôm Việt Nam........................................................ 16

II.2 Tình hình sản xuất của ngành chế biến tôm ở Việt Nam hiện.................. 17

CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH NGÀNH CHẾ BIẾN TÔM

Ở VIỆT NAM................................................................................................................. 20

I. Điều kiện về yếu tố sản xuất ................................................................................. 20

I.1 Nguồn vốn tài chính................................................................................... 20

I.2 Điều kiện tự nhiên...................................................................................... 23

I.3 Công nghệ .................................................................................................. 25

I.4 Nguồn nguyên liệu..................................................................................... 27

I.5 Giá tôm nguyên liệu................................................................................... 28

I.6 Cơ sở hạ tầng ............................................................................................. 29

II. Điều kiện về cầu ................................................................................................... 30

III. Các ngành hỗ trợ, ngành có liên quan ................................................................ 38

IV. Chiến lược, cơ cấu và môi trường cạnh tranh nội địa......................................... 44

2

V. Vai trò của chính phủ ........................................................................................... 47

VI. Cơ hội................................................................................................................... 55

VII. Đánh giá về năng lực cạnh tranh của ngành CB tôm VN so với năm 2008. ... 57

CHƢƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH

NGÀNH CB TÔM VIỆT NAM ..................................................................................... 60

I.1 Giải pháp về phát triển nguồn tôm nguyên liệu cho chế biến tôm............ 60

I.2 Giải pháp về cơ sở hạ tầng......................................................................... 63

I.3 Giải pháp đào tạo và phát triển nguồn nhân lực ........................................ 64

I.4 Giải pháp về công nghệ ............................................................................. 65

I.5 Phát triển thị trƣờng ................................................................................... 67

I.6 Tạo liên kết trong chế biến tôm ................................................................. 69

I.7 Nâng cao vai trò của NN............................................................................ 70

KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 73

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................... 75

3

LỜI MỞ ĐẦU

Sự cần thiết nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế vĩ mô có những biểu hiện không ổn định: giá cả trên

thị trƣờng thế giới có xu hƣớng tăng, thị trƣờng tài chính, tiền tệ có những biến động

phức tạp, chính phủ phối hợp cùng các ngành, các địa phƣơng, tập đoàn kinh tế, tổng

công ty và doanh nghiệp nhà nƣớc đẩy mạnh triển khai các biện pháp, các kế hoạch nhằm

thực hiện đồng bộ sáu nhóm giải pháp trong đó có thúc đẩy sản xuất, kinh doanh, khuyến

khích xuất khẩu. Trong các mặt hàng thủy xuất khẩu, tôm chế biến luôn là một trong

những mặt hàng mũi nhọn, đem lại nguồn ngoại tệ lớn cho đất nƣớc. Nhƣng, cùng với

vấn đề xuất khẩu mặt hàng này, chúng ta lại cần phải đề cập đến vấn đề là làm sao để

ngành chế biến tôm của Việt Nam có thể cạnh tranh đƣợc với các nƣớc đã thƣơng mại

hóa ngành này từ hơn hai mƣơi năm trƣớc nhƣ Mỹ, Nhật, Trung Quốc với những thế

mạnh về cả nguồn lực, nguồn khai thác, khoa học công nghệ,…

Vậy, vấn đề cấp thiết lúc này là phải xem xét, đánh giá thật kĩ lƣỡng các tiềm năng

của ngành chế biến tôm Việt Nam để khai thác tối đa các nguồn lực nhằm thúc đẩy sự

phát triển bền vững của ngành.

Mô hình khối kim cƣơng về năng lực cạnh tranh quốc gia của Michael.E.Porter-

“cha đẻ” thuyết chiến lƣợc cạnh tranh, đã đƣợc nhiều quốc gia ứng dụng trong nghiên

cứu năng lực cạnh tranh của mình, làm cơ sở xây dựng chiến lƣợc phát triển. Do đã từng

đƣợc giảng dạy về mô hình này, với phạm vi nghiên cứu đề tài, chúng tôi sẽ nghiên cứu

năng lực cạnh tranh của ngành chế biến tôm theo mô hình khối kim cƣơng của Michael.

E. Porter: “Đánh giá năng lực cạnh tranh ngành chế biến tôm Việt Nam theo mô hình

khối kim cương của Michael.E.Porter”.

Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm thể hiện cái nhìn tổng quan về năng lực cạnh

tranh của ngành chế tôm của Việt Nam, từ đó đƣa ra giải pháp nhằm nâng cao khả năng

cạnh tranh của ngành.

4

Tổng quan tình hình nghiên cứu

Đã có một số nghiên cứu đánh giá về năng lực cạnh tranh của ngành chế tôm Việt

Nam nhƣng chỉ ở mức nghiên cứu từng thị trƣờng xuất khẩu hay những nghiên cứu về

những gói kích cầu của nhà nƣớc. Thực tế cho thấy, việc nghiên cứu một cách tổng quan,

toàn diện ngành chế biến tôm Việt Nam rất khó có thể đáp ứng đƣợc những yêu cầu hay

những đòi hỏi của nhà nƣớc và doanh nghiệp trong ngành chế tôm Việt Nam.

Phƣơng pháp nghiên cứu

Trong đề tài nghiên cứu có sử dụng phƣơng pháp duy vật biện chứng, so sánh,

tổng hợp phân tích, kết hợp những kết quả thống kê lấy từ sách báo, internet với sự vận

dụng lý luận làm sáng tỏ những vấn đề nghiên cứu.

Phạm vi nghiên cứu

Trong phạm vi của đề tài này, chúng tôi chỉ xem xét ngành công nghiệp chế biến

tôm xuất khẩu của Việt Nam.

Các số liệu đƣợc lấy từ năm 2000 đến 2011.

Đối tƣợng nghiên cứu

Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là thực trạng ngành chế biến tôm ở Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu dự kiến

Chế biến tôm Việt Nam là một ngành xuất khẩu mũi nhọn trong ngành thủy sản.

5

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

1. CNH – HĐH : công nghiệp hóa – hiện đại hóa

2. XK : xuất khẩu

3. SX : sản xuất

4. DN : doanh nghiệp

5. QG : quốc gia

6. CP : chính phủ

7. VN : Việt Nam

8. CN : công nghiệp

9. CB : chế biến

10.TS : thủy sản

11.NN : nhà nƣớc

12.NHTM : ngân hàng thƣơng mại

13.TH : trƣờng hợp

14.KV : khu vực

15.QT : quốc tế

16.KD : kinh doanh

17.YTSX : yếu tố sản xuất

18.Bộ NN&PTNT : Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn

6

CHƢƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ MÔ HÌNH KHỐI KIM CƢƠNG CỦA

M.PORTER VÀ TỔNG QUAN VỂ NGÀNH CHẾ BIẾN TÔM Ở VIỆT NAM

I. Mô hình về khối kim cƣơng của M. Porter

I.1 Các nhân tố quyết định lợi thế cạnh tranh quốc gia

Lý thuyết về lợi thế cạnh tranh QG do Michael Porter đƣa ra vào những năm 1990

(đây là công trình nghiên cứu của một tập thể các nhà khoa học ở 12 nƣớc bắt đầu từ năm

1986). Lý thuyết này lý giải tại sao một số QG có đƣợc vị trí dẫn đầu trong việc SX một

số sản phẩm, tức là dựa trên cơ sở lập luận rằng khả năng cạnh tranh của một ngành CN

đƣợc thể hiện ở khả năng sáng tạo và đổi mới của ngành đó, và rộng hơn là một QG. Lý

thuyết của M. Porter đã kết hợp các cách giải thích khác nhau trong lý thuyết thƣơng mại

QT trƣớc đó và đồng thời đƣa ra một khái niệm quan trọng là lợi thế cạnh tranh QG.

Theo đó, lợi thế cạnh tranh của một QG đƣợc thể hiện ở sự liên kết của 4 nhóm

nhân tố: điều kiện yếu tố SX; điều kiện về cầu; các ngành CN hỗ trợ và có liên quan;

chiến lƣợc, cơ cấu và môi trƣờng cạnh tranh ngành. Các nhân tố này tác động qua lại lẫn

nhau và hình thành nên khả năng cạnh tranh QG. Ngoài ra, còn có 2 yếu tố khác là chính

sách của CP và cơ hội.

Hình 1: Mô hình khối kim cương của M.Porter nói về sự tác động của các yếu tố

Điều kiện các

yếu tố sản xuất

Chiến lƣợc, cơ cấu và môi

trƣờng cạnh tranh ngành

Các ngành hỗ trợ và có Điều kiện về cầu

liên quan

Cơ hội

Chính phủ