Tài liệu Đề Cương Bệnh Học Cơ Sở cho Dược doc

Đề Cương

Bệnh Học Cơ Sở cho Dược

107- Dược 11

1

Đề Cương Bệnh Học Cơ Sở cho Dược

A1

Bài 1:VIÊM ĐẠI TRÀNG MẠN

I. Đại cương :

1. Kn : Các bệnh đại tràng mãn tính gồm các bệnh có tổn thương viêm mạn tính ở đại

tràng và k có tổn thương . Bệnh do nhiều nguyên nhân gây nên nhưng có 1 số biểu hiện

lâm sàng giống nhau .

Là bệnh phổ biến trong nhân dân và trong quân đội .

2. Phân loại :

- Nhóm có tổn thương viêm :

+ Viêm đại tràng do VR,VK, KST, nấm .

+ Viêm đại tràng do bệnh tự miễn dịch

+ Viêm loét trực đại tràng chảy máu Corhn.

- Nhóm k có tổn thương viêm : IBs , loạn khuẩn ruột …

II. Triệu trứng chung :

1. Lâm sàng :

* Triệu trứng cơ năng:

- §au bông:

+ VÞ trÝ: xuÊt ph¸t ®au th−êng lμ ë vïng hè chËu hai bªn hoÆc vïng h¹ s−ên

ph¶i vμ tr¸i (vïng ®¹i trμng gan gãc, gãc l¸ch). §au lan däc theo khung ®¹i trμng.

+ TÝnh chÊt, c−êng ®é ®au: th−êng ®au quÆn tõng c¬n, cã khi ®au ©m Ø. Khi

®au th−êng mãt ®i ngoμi , ®i ngoμi ®−îc th× gi¶m ®au.

+ C¬n ®au dÔ t¸i ph¸t

+ §au nhiÒu vÒ ®ªm.

- Rèi lo¹n tiªu ho¸ :

+ Ch−íng bông, s«i bông, trung tiÖn nhiÒu .

+ Chñ yÕu lμ Øa láng nhiÒu lÇn mét ngμy, ph©n cã nhÇy, m¸u.

+ T¸o bãn, sau b·i ph©n cã nhÇy, m¸u.

+ T¸o láng xen kÏ nhau (viªm ®¹i trμng khu vùc).

+ Mãt rÆn, Øa giμ, sau ®i ngoμi ®au trong hËu m«n.

*TriÖu chøng toμn th©n:

Ng−êi bÖnh mÖt mái, ¨n ngñ kÐm, ch¸n ¨n, ®Çy bông, gi¶m trÝ nhí, hay c¸u g¾t,

cã thÓ cã sèt. NÕu bÞ bÖnh nÆng th× c¬ thÓ gÇy sót hèc h¸c.

* TriÖu chøng thùc thÓ:

- ¢n hè chËu cã thÓ cã tiÕng ãc ¸ch, ch−íng h¬i, Ên däc khung ®¹i trμng ®au.

- Cã thÓ sê thÊy thõng xÝch ma nh− mét èng ch¾c, Ýt di ®éng.

*XN :

- Ph©n : cã hång cÇu , TB mñ , albumin hßa tan (+), soi amip.

- CÊy ph©n : t×m vi khuÈn

- M¸u : Hång cÇu, huyÕt s¾c tè, b¹ch cÇu, m¸u l¾ng Ýt thay ®æi.

- Soi trùc trμng vμ sinh thiÕt .

- Chôp khung ®¹i trμng cã chuÈn bÞ :

107- Dược 11

2

- X quang : lo¹i trõ u , dμi ph×nh ®¹i trμng…

III. Mét sè bÖnh ®¹i trμng :

1.Viªm loÐt trùc ®¹i trμng ch¶y m¸u :

- §¹i c−¬ng : + gÆp ë ch©u ¢u ,Bmü ,ch©u A …

+ BÖnh nguyªn : nhiÔm trïng, tù miÔn , thÇn kinh

+ GPBL : viªm h¹t , loÐt , gi¸ polyp , d¹ng èng …

- L©m sμng :

+ Øa láng, ph©n cã mμu

+ ®au bông , cã thÓ gi«ng lþ

+ sèt , sót c©n ,suy kiÖt ,thiÕu m¸u

+ kÌm theo ®au khíp ,viªm mèng m¾t ,viªm then ,gan ,mËt

- CËn l©m sμng : néi soi, sinh thiÕt : viªm h¹t ,loÐt ,gi¸ polyp…

- BiÕn chøng : ThiÕu m¸u

Ph×nh ®¹i trμng ,nhiÔm ®éc

Thñng

Ung th− ho¸

NhiÔm trïng ,suy kiÖt .

- §iÒu trÞ :

+ ChÕ ®é ¨n:

¡n c¸c chÊt dÔ tiªu giÇu n¨ng l−îng.

Gi¶m c¸c chÊt kÝch thÝch.

Kh«ng ¨n c¸c chÊt «i thui, c¸c chÊt cã nhiÒu x¬.

+Thuèc : §iÒu trÞ theo nguyªn nh©n mμ lùa chän thuèc cho phï hîp.

 CC§ : thuèc t¸o bãn ,gi·n c¬ .

 Mesalazine(5 ASA ):chØ ®Þnh trong tÊt c¶ c¸c thÓ

Corticoid : chØ ®Þnh trong võa vμ nÆng.V§T do bÖnh tù

miÔn th× dïng.

+ LiÒu dïng: 30 - 40mg/50kg/24 giê.

+ VÝ dô: Prednisolon (viªn 5mg):

Chó ý cho uèng thuèc vμo lóc no, kh«ng dïng khi cã loÐt d¹ dμy - t¸ trμng, ®¸i

th¸o ®−êng, cao huyÕt ¸p.

 ¦CMD : trong nÆng hoÆc kh¸ng corticoid( Cyclosporin

hnay hay ®c sdông ).

 Vitamin : B1,B6, C …

 ThiÕu m¸u : truyÒn m¸u, bæ sung s¾t …

 KSinh: V§T do nhiÔm khuÈn

Klion (Flagyl) 0,25: liÒu 2-4mg/kg/24 giê

Enterosepton 0,25: víi liÒu 2mg/kg/24 giê.

Chlorocid 0,25: víi liÒu 20mg/kg/24 giê

Ganidan 0,5: víi liÒu 6 - 8 viªn/50kg/24 giê

Biseptol 0,25: víi liÒu 2mg/kg/24 giê.

 §¹m …

107- Dược 11

3

+ §iÒu trÞ triÖu chøng :

* Chèng Øa láng:

- Sousnitratbismuth: 2 - 4g/24 giê chia 2 - 3 lÇn uèng.

- Tanalbin: 2 - 5g/24 giê cho ®Õn khi hÕt Øa láng.

- Opiroic 0,5: liÒu 1 - 2 viªn/24 giê/ 50kg, hÕt Øa láng th× ngõng uèng thuèc.

* Chèng t¸o bãn:

- Parafin 10ml/24 giê chia 2 lÇn uèng trong 3 - 5 ngμy.

- Magiesunfat 5 - 10g/24 giê, trong 3 - 4 ngμy

- Thôt th¸o ph©n khi cÇn thiÕt.

* Gi¶m ®au chèng co th¾t:

- Atropin 1/2mg: ngμy 1 - 2 èng tiªm d−íi da trong 5 - 7 ngμy.

- Papaverin 0,04 : dïng 4 viªn/24 giê hoÆc 0,02 x 1 - 2 èng tiªm d−íi da.

- Seduxen 5mg x 1 - 2 viªn/24 giê uèng vμo tèi.

- Gacdenal 0,1 x 1viªn/24 giê uèng vμo tèi.

+ Ngo¹i khoa : Khi :

Ch¶y m¸u nÆng ,thñng ,ph×nh ,nhiÔm ®éc , ung th− .

2. Héi chøng ruét kÝch thÝch ( IBS) ( Viªm ®¹i trμng m·n hËu lþ )

- §¹i c−¬ng :

+ KN : Thompson WG : IBS lμ rèi lo¹n chøc n¨ng m¹n tÝnh cña ruét t¸I ®I t¸I

l¹i nhiÒu lÇn mμ k cã tæn th−¬ng vÒ gi¶I phÉu ,tæ choc häc ,sinh ho¸ .

+ Lμ bÖnh phæ biÕn ,chiÕm > 20% DS ,n÷ >nam, trÎ tuæi ,VN : lquan ®Õn nhiÔm

khuÈn vμ ký sinh trïng ®Î l¹i hËu qu¶ RLCN¨ng .

+ BÖnh sinh : Sù t¨ng nhËn c¶m néi t¹ng

Stress

C¸c rèi lo¹n vËn ®änh bÊt th−êng cña ruét

ChÕ ®é ¨n + lo¹i thøc ¨n .

- TriÖu trøng :

+ Tiªu chu©n Rome II (1999) :

§au bông or khã chÞu ë bông x¶y ra trong 12 th¸ng liªn tôc or Ýt nhÊt

trong 12 tuÇn . Cã Ýt nhÊt 2 trong 3 ®¹c ®iÓm sau : §au bông kÌm theo :

1. Bít ®i sau ®¹i tiÖn

2. KÕt hîp thay ®æi d¹ng ph©n.

3. KÕt hîp thay ®æi sè lÇn ®i ngoμi

Nh÷ng triÖu trøng gióp chuÈn ®o¸n :

§i ngoμi >3lÇn /ngμy or <3lÇn/ tuÇn

Ph©n k b×nh th−êng . §¹i tiÖn k b×nh th−êng .

- CËn l©m sμng :

+ CTM , sinh ho¸ : b×nh th−êng.

+ Xquang ,néi soi ,sinh thiÕt ,k cã tæn th−¬ng .

+ XÐt nghiÖm ph©n k thÊy VK, nÊm g©y bÖnh .

- §iÒu trÞ :

+ ChÕ ®ä ¨n ,luyÖn tËp : Kiªng chÊt kÝch thÝch g©y dÞ øng .

H¹n chÕ ®−êng ,bét ,chÊt cã gas.

107- Dược 11

4

T¨ng rau xanh ,hoa qu¶ ,c¸c chÊt x¬

TËp thãi quen ®I ngoμi ,vËn ®éng , xoa bông ,th− gi·n .

NghØ ng¬i an d−ìng trong ®ît nÆng .

+ Thuèc : - Chèng ®au,chèng co th¾t - Chèng ®μy h¬i

- Ch«ng t¸o bãn - H−íng thÇn

- CÇm ®i láng - Vitamin

Bài 2:Viªm tuþ cÊp vμ m¹n tÝnh

1.Viªm tuþ cÊp :

*§¹i c−¬ng:

- Lμ c¸c tæn th−¬ng phï nÒ ,xung huyÕt ,ho¹i tö nhu m« tuþ,hËu qu¶ cña sù tho¸t

ra cña c¸c enzym tuy ngay trong tuþ .

- Viªm tuþ cÊp cã thÓ phôc håi hoμn toμn ®μnh r»ng nã cã thÓ t¸i ph¸t nhiÒu lÇn

,nguîc l¹i víi viªm tuþ m¹n : lμ nh÷ng tæn th−¬ng k phôc håi ,trong VTM cã nhg

®ät cÊp triÖu trøng l©m sμng vμ ®iÒu trÞ ®c xem nh− cña VTC.

- NNh©n : ¸ch t¾c èng tuþ , èng mËt

+ Do uèng ruîu : 80%

+ NghiÖn r−îu cÊp tÝnh rÊt dÔ g©y VTC .

+ ë §NA, VN nnh©n chÝnh do sái èng mËt ,èng tuþ ,giun s¸n

+ ë T¢ nnh©n chÝnh do uèng r−îu

- Tæn th−¬ng gi¶i phÉu bªnh : t− fï nÒ cÊp tÝnh , xung huyÕt ,xuÊt huyÕt ,ho¹i tö ;

80% ë thÓ fï nÒ .

- C¨n nguyªn ,bÖnh sinh :

+ ThuyÕt tuþ tù tiªu ho¸ ®c chÊp nh¹n réng r·i h¬n c¶ : c¸c nnh©n lμm

men tripsinogen ®c ho¹t ho¸ ngay ë tuþ ,tripsin g©y tiªu huû tæ chøc ®ång thêi ho¹t

ho¸ c¸c enzym cßn l¹i → tuþ tù tiªu hñy.

+ ThuyÕt trμo ng−îc

*TriÖu trøng vμ chuÈn ®o¸n :

- Héi chøng ®au : + C¬ n¨ng: ®au bông thμnh c¬n d÷ déi ë nöa bông trªn or

th−îng vÞ or quanh rèn th−êng sau b÷a ¨n thÞnh so¹n or cã r−îu . §au liªn tôc k

døt ,nÕu ngåi gËp ng−êi ra tr−íc 2 tay bã gèi Ðp ch©n vμo bông th× they gi¶m ®au .

- Héi chøng rèi lo¹n tiªu ho¸ : N«n ,ch−¬ng bông ,bÝ trung tiÖn lμ nhg triÖu trøng

th−êng gÆp .

+ Thùc thÓ : Tam gi¸c t¸ tuþ ®au .

DÊu hiÖu Mallet - Guy (+)

DÊu hiÖu Mayo Robson (+)

- Héi chøng nhiÔm trïng ,nhiÔm ®äc : mÖt mái , bån chån ,lo sî, sèt nhÑ ®Õn sèt

cao 38-39 ºC. Thë nhanh n«ng ,da mÆt ®á or xanh tÝm ,da l¹nh nhíp må h«i, thËm

chÝ shock.

- T¨ng amylase huyÕt thanh trªn 3lÇn trong 24 tiÕng ®Çu (90% tr−êng hîp) so víi

møc bt lμ chç dùa v÷ng ch¾c cho chÈn ®o¸n VTC ( nÕu lo¹i trõ ®c bÖnh cña tuyÕn

n−íc bät ,thñng t¹ng rçng , ho¹i tö ruét ,viªm tói m©t, suy thËn …)

- T¨ng b¹ch cÇu

- Cã thÓ t¨ng ®−êng huyÕt .

107- Dược 11

5

- T¨ng AST tho¸ng qua

- T¨ng LDH lμ yÕu tè tiªn l−îng xÊu .

- T¨ng BUN sau khi ®· truyÒn dÞch .

- Cã thÓ t¨ng Bilirubin huyÕt thanh

- Cã thÓ gi¶m calci huyÕt

- Gi¶m albumin huyÕt thanh lμ yÕu tè tiªn l−îng nÆng.

- C¸c chÈn ®o¸n h×nh ¶nh :

+ Siªu ©m : nhu m« tôy t¨ng (në lín ), nhu m« th« côc bé ,toμn diÖn . Khi

cã ho¹i tö c¸c nang nh− nang n−íc ,xung quanh tôy th−êng cã dÞch.

+ Ch¾c ch¾n nhÊt vÒ h×nh ¶nh chÈn ®o¸n viªm tôy : chôp CT Scan .

+ Ngoμi ra cã X quang , ®iÖn t©m ®å, soi èng mËt tôy ng−îc dßng ,

Sinh thiÕt tôy qua da …

2. Thuèc ®iÒu trÞ :

* VTC :

- Bï n−íc ®iÖn gi¶i b»ng dÞch truyÒn ®¼ng tr−¬ng vμ aminoacid .

- Kh¸ng sinh : Cephalosporin thÕ hÖ 3 nªn kÕt hîp nhãm Imidazol hoÆc Quinolon

nÕu nguyªn nh©n cã sái (èng mËt ,tôy ), giun…

- Gi¶m ®au : meperidin 75-100 mgtieem b¾p thÞt c¸ch qu·ng 3-4 h, nÕu k gi¶m cã

thÓ dïng Novocain 0,25%x 10-20ml tiªm tmach chem., or truyªn Lidocain b»ng

®−êng ven, dïng paracetamol ®èi víi ®au nhÑ vμ võa .

- Gi¶m tiªt : 1. Anticholin ( nh− atropine )

2. ¦C thô thÓ H2 (Cimetidin 0,8-1,2g/24h ,ranitidin, famotidin

,nizatidin, rosatidin (®ang nghiªn cøu)

3. ¦C b¬m proton ( omeprazol, lanzoprazol, pantoprazol, rabeprazol ,

esomeprazol .)

Cã thÓ dïng c¶ 3 nhãm thuèc ®Î gi¶m tiÕt ,trªn LS th−êng k.hîp 1+2 vμ

1+3

NÕu lμ viªm tôy ho¹i tö sö dông ngay tõ ®Çu 1 trong 2 hormon

Ortteotid(8aa- ¦C ®a tuyÕn ngo¹i tiÕt tieu hãa ) vμ Somatostatin( 14aa- ¦C ®a

tuyÕn ngo¹i tiÕt tiªu hãa ®c sinh ra ë hang vÞ ,t¸ trμng , ®åi thÞ )

- §iÒu trÞ lo¹i bá nguyªn nh©n nh− sái mËt .

* VTM :

- §ît cÊp ®iÒu trÞ gièng nh− VTC .

- Nh»m : gØam ®au ,bæ sung men tôy , ®iÒu trÞ c¸c biÕn chøng kh¸c .

- ChÕ ®é ¨n : Bá bia r−îu ,thuèc l¸

Gi¶m mì ,t¨ng ®¹m

- Thuèc cô thÓ:

+ Gi¶m ®au; Efferalgan codein / NSAIDs / ®«i khi ph¶I dïng morphin .

Lidocain

NÕu do sái tôy dïng thªm gi·n c¬ tr¬n .

+ Khi èng tôy teo vμ x¬ hãa biÓu hiÖn l©m sμng khi ®ã bnh©n tiªu ch¶y nhiÒu lÇn

trong ngμy g©y sót c©n nhanh ,ph©n cã nhiÒu thøc ¨n ch−a tiªu th× bæ sung men tôy

: 30.000 ®¬n vÞ Lipase+ 10.000 ®¬n vÞ Amylase + 3000 ®v protease/ ngμy

107- Dược 11

6

NÕu thiÕu insulin bæ sung insulin

- §iÒu trÞ néi khoa can thiÖp .

- §iÒu trÞ ngo¹i khoa khi ph−¬ng ph¸p néi khoa vμ néi khoa can thiÖp kÐm hiÖu

qu¶.

Bài 3: BÖnh x¬ gan (Cirrhosis)

I. §¹i c−¬ng.

1. Kh¸i niÖm:X¬ gan lμ bÖnh m¹n tÝnh g©y th−¬ng tæn nÆng lan to¶ ë c¸c thuú gan.

§Æc ®iÓm th−¬ng tæn lμ m« x¬ ph¸t triÓn m¹nh, ®ång thêi cÊu tróc c¸c tiÓu thuú vμ

m¹ch m¸u cña gan bÞ ®¶o lén mét c¸ch kh«ng håi phôc ®−îc (irreversible)

2. Nguyªn nh©n:

- Viªm gan do virut: virut B, virut C (kh«ng A, kh«ng B)

- NghiÖn r−îu: uèng nhiÒu vμ kÐo dμi nhiÒu n¨m.

- X¬ gan do t¨c mËt,do m¹ch m¸u,do rèi lo¹n chuyÓn hãa di truyÒn,..

- Do sd thuèc vμ ho¸ chÊt ch÷a bÖnh g©y tæn th−¬ng gan: oxyphenisatin (ch÷a t¸o

bãn) clopromazin (ch÷a bÖnh t©m thÇn), INH, Rifampycin (ch÷a lao), hoÆc sd c¸c

ho¸ chÊt ®éc h¹i gan nh− aflatoxin, dioxin

- Sù thiÕu dinh d−ìng, g©y t×nh tr¹ng gan nhiÔm mì, sau ®ã dÉn ®Õn x¬ gan.

- Ký sinh trïng: s¸n m¸ng (schistosomia mansoni) s¸n l¸ nhá (clonorchis sinensis).

- X¬ gan c¨n nguyªn Èn: cã mét tû lÖ kh«ng Ýt, x¬ gan kh«ng biÕt nguyªn nh©n.

3. Ph©n lo¹i:

a. Theo h×nh th¸i häc: cã 3 lo¹i x¬ gan:X¬ gan côc t¸i t¹o,x¬ gan côc t¸i t¹o to,x¬

gan mËt

ng ta cßn ph©n chia thμnh c¸c lo¹i: x¬ gan ph× ®¹i, x¬ gan teo, x¬ gan cã l¸ch

to.

b. Ph©n lo¹i theo nguyªn nh©n:

VD:x¬ gan sau viªm gan virut B hoÆc C,x¬ gan do r−îu,x¬ gan mËt: tiªn ph¸t - thø

ph¸t,x¬ gan do ho¸ chÊt vμ thuèc

II. C¸c biÓu hiÖn l©m sμng

1. ThÓ x¬ gan tiÒm tμng

Cã x¬ gan nh−ng kh«ng cã triÖu chøng l©m sμng. Ph¸t hiÖn nμy chØ lμ sù t×nh

cê phÉu thuËt bông v× mét nguyªn nh©n kh¸c, quan s¸t gan thÊy cã h×nh ¶nh x¬.

2. ThÓ x¬ gan cßn bï tèt:

2.1. L©m sμng:

+ Rèi lo¹n tiªu ho¸: ¨n kh«ng tiªu, ®Çy bông, ch−íng h¬i.

+ Tøc nhÑ vïng h¹ s−ên ph¶i.

+ Ch¶y m¸u cam kh«ng râ nguyªn nh©n.

+ N−íc tiÓu th−êng vμng xÉm.

+ Suy gi¶m t×nh dôc.

Nam giíi: liÖt d−¬ng, n÷ giíi v« kinh, v« sinh.

- Thùc thÓ:

+ Cã thÓ gan h¬i to vμ ch¾c, l¸ch to qu¸ bê s−ên.

+ Cã mao m¹ch ë l−ng vμ ngùc, mÈn ®á ë lßng bμn tay.

+ L«ng ë n¸ch, ë bé phËn sinh dôc th−a thít.