Tài liệu Bán đảo Ả rậpphần 6 pptx

Bán đảo Ả rập

Đế quốc dầu lửa - Anh Pháp chia nhau bán đảo Ả rập ( Phần

III - chương 6 )

(Từ Thế chiến I tới Thế chiến II)

Ba Tư và Afghanistan canh tân

Công cuộc cách mạng và duy tân của Mustapha Kémal làm rung

động cả Trung Á. Ngày 21 tháng hai năm 1921 một đảng quốc gia

do một quân nhân, Riza Khan, lãnh đạo, lật đổ triều đình Ba Tư(1)

và năm ngày sau ký một hiệp ước thân ái với Nga Xô. Riza Khan

hứa không để một ngoại quốc nào dùng Ba Tư làm "căn cứ hoạt

động" và Nga Xô bằng lòng từ bỏ các đặc quyền từ thời Nga

Hoàng. Chính sách của Anh là luôn luôn giữ một số quốc gia làm

trái độn giữa Nga và Ấn Độ, nay thấy Nga chịu rút ra khỏi Ba Tư,

cũng bằng lòng rút hết quân đội gồm mười hai ngàn người về "mẫu

quốc".

Vậy là Riza Khan nhờ Moscow mà cởi được cái ách của Anh.

Nhưng mới cởi được cái ách đó thì lại bực mình về thái độ kể ơn

và hống hách của Moscow. Tình thân ái bị sứt mẻ: hai bên gây gổ

nhau về vấn đề đánh cá trên biển Caspienne ở biên giới Nga và Ba

Tư. Cáo già Anh vẫn rình ở bên, liền nắm lấy cơ hội, ve vãn Riza

Khan, hứa giúp đỡ; Riza Khan đáp lại, cho công ty dầu lửa Anh -

Ba Tư hoạt động dễ dàng. Moscow vội vàng tỏ vẻ hòa hảo với

Riza Khan. Nhờ vậy Ba Tư giữ được thế gần như trung lập, hơi

thiên Anh. Anh không đòi hỏi gì hơn.

Ít năm sau, Afghanistan theo chính sách Ba Tư vì thấy nó có kết

quả. Quốc vương Amanullah có óc tiến bộ, muốn canh tân quốc

gia như Kémal, năm 1927 ký một hiệp ước thân ái với Nga, nhờ

Nga giúp kỹ thuật gia và sỹ quan. Nhưng ông ta đi hơi quá lố nên

mất ngôi, và Nadir Khan lên thay ông, tuyệt giao với Nga, ngưng