Tác động truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến lạm phát tại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Đỗ Văn Quốc Dược

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

ĐỖ VĂN QUỐC DƯỢC

TÁC ĐỘNG TRUYỀN DẪN

CỦA TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI

ĐẾN LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

ĐỖ VĂN QUỐC DƯỢC

TÁC ĐỘNG TRUYỀN DẪN

CỦA TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI

ĐẾN LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã số: 60.34.02.01

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Trần Phúc

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017

TÓM TẮT

Nghiên cứu này sử dụng mô hình véc-tơ tự hồi quy (VAR) để ước tính tác động

truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến lạm phát tại Việt Nam trong giai đoạn từ quý 1

năm 1995 đến quý 4 năm 2016; ngoài ra ảnh hưởng của các cú sốc của các biến kinh

tế vĩ mô khác, bao gồm: giá dầu thế giới, chênh lệch sản lượng tiềm năng, cung tiền

và giá nhập khẩu đến lạm phát tại Việt Nam trong cùng thời kỳ cũng được xem xét.

Thông qua hàm phản ứng xung và chức năng phân rã phương sai, kết quả nghiên

cứu cho thấy hệ số truyền dẫn lớn nhất của tỷ giá hối đoái vào chỉ số giá nhập khẩu

là 0,76 sau 4 quý và vào chỉ số giá tiêu dùng là 0,46 sau 5 quý kể từ tác động của cú

sốc tỷ giá đầu tiên. Đồng thời, hệ số truyền dẫn của tỷ giá hối đoái trong giai đoạn

sau khi Việt Nam gia nhập WTO là cao hơn so với giai đoạn trước đó. Ngoài ra, kết

quả phân tích theo mô hình VAR cũng cho thấy lạm phát còn bị ảnh hưởng bởi các

yếu tố khác như giá dầu, chênh lệch sản lượng, cung tiền và giá nhập khẩu. So sánh

với kết quả của các nghiên cứu trước đây ở Việt Nam cũng như một số quốc gia trong

khu vực, có thể thấy hệ số truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến lạm phát của Việt Nam

ở mức cao.

Bên cạnh tác động truyền dẫn của tỷ giá hối đoái, kết quả nghiên cứu cũng cho

thấy cú sốc giá dầu thế giới, chỉ số giá nhập khẩu và cung tiền rộng (M2) là những

nhân tố quan trọng giải thích biến động của lạm phát tại Việt Nam. Tỷ giá hối đoái

giải thích khoảng 15,5% những biến động của lạm phát. Thông qua kết quả ước lượng

này, tác giả đưa ra một số hàm ý chính sách trong công tác điều hành kinh tế vĩ mô

nhằm góp phần kiểm soát lạm phát ở nước ta.

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sỹ tại bất cứ

một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác

giả, dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Trần Phúc - giảng viên Đại học Ngân

hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó

không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người

khác thực hiện, ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn.

Đỗ Văn Quốc Dược

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới Tiến sỹ

Nguyễn Trần Phúc - Đại học Ngân hàng Thành phố HCM về sự giúp đỡ, hướng dẫn

tận tình và quý báu của Thầy, cùng với những định hướng, góp ý xác đáng cho nội

dung của luận văn, là một trong những nhân tố quan trọng để tôi có thể hoàn thành

luận văn này.

Trước khi thực hiện luận văn Thạc sỹ, trong quá trình học tập chương trình cao

học, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ, truyền đạt kiến thức nhiệt tình của Quý

Thầy, Cô của trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Nhân đây, tôi xin

bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến Quý Thầy, Cô.

Tôi cũng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình - những người luôn quan tâm, chia

sẻ, động viên và hỗ trợ để tôi có thể hoàn thành chương trình học và luận văn này.

Trân trọng !

Đỗ Văn Quốc Dược

MỤC LỤC

TÓM TẮT...................................................................................................................i

LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................ii

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... iii

MỤC LỤC.................................................................................................................iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT...................................................................... viii

DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................x

DANH MỤC CÁC HÌNH........................................................................................xi

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ....................................1

1.1 Tính cấp thiết của đề tài..................................................................................1

1.2 Mục tiêu của đề tài...........................................................................................3

1.2.1 Mục tiêu tổng quát....................................................................................3

1.2.2 Mục tiêu cụ thể .........................................................................................3

1.3 Câu hỏi nghiên cứu..........................................................................................4

1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................4

1.4.1 Đối tượng nghiên cứu ..............................................................................4

1.4.2 Phạm vi nghiên cứu .................................................................................4

1.5 Nội dung nghiên cứu........................................................................................4

1.6 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................5

1.7 Đóng góp của đề tài..........................................................................................5

1.8 Bố cục của luận văn .........................................................................................7

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ TRUYỀN DẪN CỦA TỶ GIÁ HỐI

ĐOÁI ĐẾN LẠM PHÁT VÀ TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC .....9

2.1 Khái niệm về truyền dẫn của tỷ giá hối đoái.................................................9

2.2 Cơ chế truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến lạm phát..................................10

2.2.1 Kênh truyền dẫn trực tiếp ......................................................................11

2.2.2 Kênh truyền dẫn gián tiếp......................................................................12

2.2.2.1 Tác động truyền dẫn của tỷ giá hối đoái thông qua tổng cầu .........13

2.2.2.2 Tác động truyền dẫn của tỷ giá thông qua cán cân thanh toán và

cung tiền .......................................................................................................13

2.3 Những yếu tố ảnh hưởng đến mức độ truyền dẫn của tỷ giá hối đoái......14

2.3.1 Yếu tố vi mô.............................................................................................15

2.3.2 Yếu tố vĩ mô.............................................................................................16

2.4 Tổng quan kết quả nghiên cứu thực nghiệm trước đây.............................19

2.4.1 Các nghiên cứu ở nước ngoài................................................................20

2.4.1.1 Đối với các nền kinh tế phát triển....................................................20

2.4.1.2 Đối với các nền kinh tế mới nổi .......................................................22

2.4.2 Các nghiên cứu ở Việt Nam...................................................................24

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................31

CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU..........................33

3.1 Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................33

3.2 Lựa chọn mô hình phân tích.........................................................................33

3.3 Lý thuyết về mô hình VAR ...........................................................................34

3.3.1 Giới thiệu về mô hình VAR....................................................................35

3.3.2 Các dạng mô hình VAR .........................................................................37

3.3.3 Ứng dụng của mô hình VAR .................................................................39

3.3.4 Những điểm mạnh và hạn chế của mô hình VAR................................39

3.4 Lựa chọn các biến và thứ tự các biến trong mô hình.................................41

3.4.1 Lựa chọn các biến ..................................................................................41

3.4.2 Thứ tự các biến trong phân rã Cholesky...............................................44

3.5 Trình tự các bước thực hiện .........................................................................47

3.6 Dữ liệu nghiên cứu.........................................................................................52

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................................55

CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..............................56

4.1 Tổng quan diễn biến tỷ giá hối đoái và lạm phát của Việt Nam ...............56

4.1.1 Biến động tỷ giá hối đoái của Việt Nam (1995 – 2016)........................56

4.1.2 Diễn biến lạm phát của Việt Nam (1995 – 2016)..................................61

4.1.3 Tỷ giá hối đoái và chỉ số giá nhập khẩu................................................63

4.1.4 Tỷ giá hối đoái và lạm phát CPI............................................................66

4.2 Kiểm định yếu tố mùa vụ ..............................................................................68

4.3 Phân chia giai đoạn nghiên cứu....................................................................68

4.4 Kiểm định tính dừng của các chuỗi dữ liệu.................................................70

4.5 Lựa chọn độ trễ tối ưu cho mô hình và kiểm định loại bỏ trễ ...................71

4.6 Kiểm định sự phù hợp của mô hình.............................................................72

4.6.1 Kiểm định tính ổn định của mô hình ....................................................72

4.6.2 Kiểm định tính dừng và hiện tượng tự tương quan của phần dư........74

4.6.3 Kiểm định phương sai thay đổi..............................................................75

4.7 Hàm phản ứng xung ......................................................................................76

4.7.1 Phản ứng của giá cả đối với cú sốc của tỷ giá ......................................76

4.7.2 Ước tính hệ số truyền dẫn......................................................................80

4.7.3 Tác động của các biến số vĩ mô khác tới lạm phát ...............................89

4.7.3.1 Tác động của cú sốc giá dầu............................................................89

4.7.3.2 Tác động của cú sốc chênh lệch sản lượng tiềm năng.....................90

4.7.3.3 Tác động của cú sốc trong chính sách tiền tệ ..................................91

4.7.3.4 Tác động của cú sốc giá nhập khẩu.................................................92

4.8 Kiểm định tính vững chắc (robustness) của mô hình.................................93

4.9 Phân rã phương sai........................................................................................95

KẾT LUẬN CHƯƠNG IV ...................................................................................101

CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................104

5.1 Tóm lược những kết quả nghiên cứu.........................................................104

5.2 Những hàm ý về chính sách ........................................................................108

5.3 Những hạn chế của nghiên cứu ..................................................................112

5.3.1 Về mặt số liệu........................................................................................112

5.3.2 Về mô hình nghiên cứu........................................................................113

5.4 Đề xuất hướng nghiên cứu trong tương lai ...............................................114

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................115

PHỤ LỤC...............................................................................................................121

PHỤ LỤC 1. Cách tính giá trị của biến NEER...............................................121

PHỤ LỤC 2. Mức độ phụ thuộc nhập khẩu và độ mở của nền kinh tế Việt Nam

so với một số quốc gia trong khu vực...............................................................124

PHỤ LỤC 3. Kiểm định tính mùa vụ của các biến.........................................126

PHỤ LỤC 4. Chi tiết kiểm định tính dừng của các biến................................129

PHỤ LỤC 5. Tổng hợp kết quả kiểm định tính dừng của các biến ..............141

PHỤ LỤC 6. Lựa chọn độ trễ tối ưu cho mô hình VAR ................................144

PHỤ LỤC 7. Kiểm định sự phù hợp của mô hình..........................................147

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt tiếng Việt

Từ viết tắt Từ viết đầy đủ

ĐVT Đơn vị tính

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTW Ngân hàng Trung ương

VND Việt Nam Đồng

Từ viết tắt tiếng Anh

Từ viết tắt Từ viết đầy đủ Dịch nghĩa tiếng Việt

ADB Asia Development Bank Ngân hàng Phát triển Châu Á

AIC Akaike Info Criterion Tiêu chuẩn thông tin Akaike

ADF Augmented Dickey - Fuller

Kiểm định Dickey - Fuller mở

rộng

CPI Consumer Price Index Chỉ số giá tiêu dùng

DOTs Direction of Trade Statistics Chỉ dẫn thống kê thương mại

FED Federal Reserve System Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ

GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội

GSO General Statistics Office Tổng cục Thống kê

IFS

International Financial

Statictics Thống kê tài chính quốc tế

IMF International Monetary Fund Quỹ Tiền tệ quốc tế

IMP Import Price Index Chỉ số giá nhập khẩu

IRF Impulse Response Function Hàm phản ứng xung

M2 Cung tiền rộng

NEER

Norminal Effective Exchange

Rate

Tỷ giá hối đoái hữu hiệu danh

nghĩa

REER Real Effective Exchange Rate Tỷ giá hối đoái hữu hiệu thực

OLS Ordinary Least Square

Bình phương nhỏ nhất thông

thường

OPGAP Output Gap Chênh lệch sản lượng

PP Phillips - Perron Kiểm định Phillips - Perron

SIC Schwarz Info Criterion Tiêu chuẩn thông tin Schwarz

VAR Vector Auto-regression Model Mô hình tự hồi quy véc-tơ

VECM Vector Error Correction Model Mô hình véc-tơ hiệu chỉnh sai số

WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1 Tổng hợp các biến sử dụng trong mô hình ...............................................52

Bảng 4.1 Những điều chỉnh tỷ giá chính thức của Việt Nam (1995 – 2015) ..........59

Bảng 4.2 Kết quả kiểm định tính mùa vụ của các biến ............................................68

Bảng 4.3 Kết quả hồi quy chuỗi CPI theo phương pháp LS với 2 điểm gãy ...........69

Bảng 4.4 Hệ số truyền dẫn của tỷ giá đến lạm phát .................................................81

Bảng 4.5 So sánh hệ số truyền dẫn của Việt Nam với một số nước khu vực Châu Á

...................................................................................................................................88

Bảng 4.6 Hệ số truyền dẫn của tỷ giá hối đoái khi thay đổi thứ tự các biến trong mô

hình VAR .................................................................................................................95

Bảng 4.7 (a) Phân rã phương sai của CPI, giai đoạn 1995Q1 - 2016Q4 .................96

Bảng 4.7 (b) Phân rã phương sai của CPI, giai đoạn 1995Q1 - 2007Q1 .................96

Bảng 4.7 (c) Phân rã phương sai của CPI, giai đoạn 2007Q2 - 2016Q4 .................97

Bảng 4.8 Mục tiêu và tăng trưởng M2, giai đoạn 2000 – 2015 (%/năm) ..............100

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1 Cơ chế truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến lạm phát .................................11

Hình 2.2 Mô hình IS - LM .......................................................................................13

Hình 4.1 Biến động tỷ giá danh nghĩa USD/VND (1995Q1 đến 2016Q4) .............57

Hình 4.2 Biến động tỷ giá danh nghĩa USD/VND và ..............................................60

tỷ giá hữu hiệu danh nghĩa của Việt Nam, 1995Q1 – 2016Q4 ................................60

Hình 4.3 Tỷ lệ lạm phát của Việt Nam, giai đoạn 1995 – 2016 .............................. 61

Hình 4.4 Chỉ số giá tiêu dùng của Việt Nam và một số quốc gia Châu Á ...............63

Hình 4.5 Tỷ trọng kim ngạch nhập khẩu so với GDP (%) của Việt Nam và một số

quốc gia Đông Nam Á ..............................................................................................64

Hình 4.6 Độ mở của nền kinh tế Việt Nam và một số quốc gia Đông Nam Á ........65

Hình 4.7 Diễn biến tỷ giá hối đoái (NEER) và chỉ số giá nhập khẩu ......................66

Hình 4.8 Tỷ giá hối đoái danh nghĩa và lạm phát tại Việt Nam (1995 – 2016) ......67

Hình 4.9 (a) Tính ổn định của mô hình giai đoạn 1995Q1 - 2016Q4 ......................73

Hình 4.9 (b) Tính ổn định của mô hình giai đoạn 1995Q1 - 2007Q1 ......................73

Hình 4.9 (c) Tính ổn định của mô hình giai đoạn 2007Q2 - 2016Q4 ......................74

Hình 4.10 (a) Phản ứng của CPI đối với cú sốc .......................................................76

một lần độ lệch chuẩn của tỷ giá hối đoái, giai đoạn 1995Q1 - 2016Q4 .................76

Hình 4.10 (b) Phản ứng của CPI trước cú sốc một lần độ lệch chuẩn của tỷ giá hối

đoái, giai đoạn 1995Q1 - 2007Q1 ............................................................................77

Hình 4.10 (c) Phản ứng của CPI trước cú sốc một lần độ lệch chuẩn của tỷ giá hối

đoái, giai đoạn 2007Q2 - 2016Q4 ............................................................................77

Hình 4.11 (a) Phản ứng của tỷ giá trước cú sốc một lần độ lệch chuẩn của chính nó,

giai đoạn 1995Q1 – 2016Q4 ....................................................................................79

Hình 4.11 (b) Phản ứng của tỷ giá trước cú sốc một lần độ lệch chuẩn của chính nó,

giai đoạn 1995Q1 - 2007Q1 .....................................................................................79

Hình 4.11 (c) Phản ứng của tỷ giá trước cú sốc một lần độ lệch chuẩn của chính nó,

giai đoạn 2007Q2 – 2016Q4 ....................................................................................80

Hình 4.12 (a) Hệ số truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến lạm phát, giai đoạn 1995Q1 -

2016Q4 .....................................................................................................................82

Hình 4.12 (b) Hệ số truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến lạm phát, giai đoạn 1995Q1 -

2007Q1 .....................................................................................................................82

Hình 4.13 Hệ số truyền dẫn của giá dầu đến lạm phát, giai đoạn 1995Q1 - 2016Q4

...................................................................................................................................90

Hình 4.14 Phản ứng tích lũy của CPI đối với cú sốc một lần độ lệch chuẩn của chênh

lệch sản lượng tiềm năng ..........................................................................................91

Hình 4.15 Phản ứng của CPI trước cú sốc một lần độ lệch chuẩn của cung tiền ....92

Hình 4.16 Phản ứng của CPI trước cú sốc một lần độ lệch chuẩn của giá nhập khẩu

...................................................................................................................................93

1

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

1.1 Tính cấp thiết của đề tài

Tỷ giá hối đoái là một loại giá cả có tầm quan trọng đặc biệt đối với nền kinh

tế, nhất là trong thời đại toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Tỷ giá có thể ảnh

hưởng đến nền kinh tế thông qua các lĩnh vực khác nhau như thương mại, giá cả và

ngân sách. Trong môi trường hội nhập kinh tế quốc tế, mức độ toàn cầu hóa và quốc

tế hóa diễn ra nhanh chóng đã tạo ra sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế, do

vậy, vai trò của tỷ giá hối đoái ngày càng trở nên quan trọng. Từ những năm 1970,

các nhà kinh tế học đã bắt đầu nghiên cứu những nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối

đoái và ngược lại, tác động của những biến động tỷ giá hối đoái đến giá cả trong

nước. Qua thực tế cho thấy, tỷ giá hối đoái biến động lớn sau cuộc khủng hoàng tài

chính quốc tế năm 1998 và cuộc khủng hoảng nợ quốc tế đã làm tăng sự chú ý đối

với truyền dẫn của tỷ giá hối đoái. Cho đến nay, đã có một số lượng lớn các công

trình nghiên cứu lý thuyết cũng như thực nghiệm về các yếu tố quyết định, động lực

và mức độ truyền dẫn của tỷ giá hối đoái ở các quốc gia, các ngành và trên từng sản

phẩm khác nhau. Như vậy, vấn đề truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến giá cả đã được

công nhận là một kênh truyền dẫn quan trọng và phức tạp. Một trong những ảnh

hưởng mà kênh truyền dẫn này gây ra đối với nền kinh tế là tác động đến lạm phát,

hay nói rộng ra là tác động truyền dẫn của tỷ giá hối đoái đến lạm phát.

Đối với nước ta, lạm phát luôn là vấn đề thu hút sự quan tâm của cả xã hội, từ

người dân, các doanh nghiệp, các ngân hàng, đến các nhà nghiên cứu và nhà hoạch

định chính sách. Việt Nam đã trải qua những thời kỳ lạm phát cao, chẳng hạn trong

những năm 1989 – 1991 với tỷ lệ trung bình hàng năm là 57%. Đến năm 1995, tỷ lệ

lạm phát đã được kiềm chế ở mức 12,9%, sau đó giảm về mức thấp nhất với tỷ lệ là

-0,5% vào năm 2000 (Tô Thị Ánh Dương và ctg, 2012). Tuy nhiên, diễn biến lạm

phát trong các năm qua cho thấy nguy cơ lạm phát cao vẫn còn tiềm ẩn, đe dọa sự ổn

định và tăng trưởng kinh tế bền vững của nước ta trong tương lai. Lạm phát thường