Sức sống của mô típ tìm kiếm chén thánh trong văn học hiện đại

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007

11

Søc sèng cña m« tÝp “t×m kiÕm chÐn th¸nh”trong v¨n häc hiÖn ®¹i

Bïi Linh HuÖ (Khoa KH Tù nhiªn&X· héi - §H Th¸i Nguyªn)

Với sự xuất hiện gây chấn động văn đàn thế giới gần đây của cuốn Mật mã De Vinci

(The De Vinci Code, Dan Brown), chủ đề “tìm kiếm Chén Thánh” (Grail quest) mới được đông

đảo người đọc ngoài châu Âu biết đến. Nhưng ngay trong thế giới văn học phương Tây, dẫu đã

rất quen thuộc, người ta vẫn chưa có lời cuối cùng về môtíp này bởi khả năng khuấy động nhiều

hướng kiến giải và vận dụng khác nhau trong giới phê bình và sáng tác của nó. Bài viết xin đưa

ra một cái nhìn khái quát, hệ thống về lịch sử nghiên cứu nguồn gốc, ý nghĩa của môtíp “tìm

kiếm Chén Thánh”, từ đó khám phá, lý giải sự tái sinh tinh tế và uyển chuyển của môtíp ấy

trong văn học thế giới hiện đại qua một số tác phNm tiêu biểu.

Trước hết cần lưu ý rằng, trong văn học - biểu tượng “Chén Thánh” và môtíp cốt truyện “tìm

kiếm Chén Thánh” gắn bó chặt chẽ không thể tách rời và gần như đồng nhất. Nếu có ai đó nhắc đến

Chén Thánh, một người châu Âu sẽ liên tưởng ngay đến cốt truyện bất hủ về cuộc tìm kiếm biểu

tượng siêu phàm ấy. Trong nhiều hướng khám phá nguồn gốc và ý nghĩa của môtíp này, nổi lên hai

quan điểm tiêu biểu nhất. Đại diện cho quan điểm thứ nhất - Roger Sherman Loomis, Alfred Nutt,

Jessie Weston cho rằng mô típ này có khởi nguồn từ văn học trung cổ xứ Wales và những chất liệu

văn học Ailen, với dấu vết rõ nhất là tác phNm Blan người được ban phước của Mabinogion. Quan

điểm thứ hai, xuất phát từ hướng nghiên cứu ảnh hưởng của đạoThiên Chúa với văn học – một đặc

điểm lớn trong văn học phương Tây, khẳng định: đây là một biểu tượng Kitô giáo thuần tuý với

bằng chứng là hình ảnh Chén Thánh trên những bức tranh tường có từ thế kỉ XII. Sau nhiều cuộc

tranh luận, các học giả ngày nay chấp nhận cả hai giả thuyết: Chén Thánh là biểu tượng có xuất phát

từ huyền thoại và văn học dân gian Xentơ cũng như cả từ truyền thống, lịch sử đạo Thiên Chúa.

Tuy nguồn gốc biểu tượng Chén Thánh vẫn còn là điều bí Nn, nhưng các nhà nghiên cứu

lại gặp nhau ở nhiều điểm khi lí giải về ý nghĩa của môtíp cốt truyện hàm chứa biểu tượng này.

Tiêu biểu nhất cho những tác phNm mang cốt truyện “tìm kiếm Chén Thánh” là truyền kỳ/tiểu

thuyết hiệp khách (romance) Cuộc truy tìm Chén Thánh (The quest for the Holy Grail) nằm

trong chùm truyền kì khuyết danh về vua Arthur – vị vua vĩ đại người Anh sống giai đoạn trung

cổ - cuối thế kỉ thứ V đầu thế kỉ thứ VI. Để tìm hiểu ý nghĩa của môtíp cốt truyện này, đây có lẽ

chính là một trong những tác phNm hàm chứa những ý nghĩa nguyên thuỷ nhất.

Truyện xoay quanh cuộc tìm kiếm chiếc Chén Thánh thiêng liêng của các hiệp sĩ bàn

tròn dưới triều vua Arthur. Rất nhiều hiệp sĩ đã lên đường, nỗ lực vượt qua các thử thách để tìm

kiếm chén quý, nhưng không phải ai cũng có thể dễ dàng đến đích. Parcival là người đầu tiên

tiếp cận được toà lâu đài có cất giữ chiếc Chén – toà lâu đài của Vua Đánh Cá (Fisher King )- vị

vua đang đau đớn bởi một vết thương lâu năm, kéo theo sự tàn tạ, suy tàn, vô sinh của cả một

vùng đất, chỉ còn cá trên sông là nguồn sống duy nhất. Nhưng Parcival lại không thể nhìn thấy

được Chén Thánh, giải phóng được cho Vua Đánh Cá khỏi cơn bệnh trầm kha bởi ngần ngừ

không dám đặt câu hỏi trước vị vua tàn phế. Chàng đã được dạy dỗ quá cNn thận để không đặt

những câu hỏi thừa. Ở đây, những quy ước, lề thói của xã hội lại trở thành vật cản để tiếp cận

cái thiêng liêng và khải ngộ. Lancelot - hiệp sĩ xuất sắc nhất dưới triều Arthur cũng không thể