Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử thế giới (1914 - 1945) ở trường thpt trên địa bàn đà nẵng theo hướng phát triển năng lực học sinh

Đề tài:

SỬ DỤNG TRANH BIẾM HỌA TRONG DẠY HỌC

LỊCH SỬ THẾ GIỚI (1914 - 1945) Ở TRƢỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN ĐÀ

NẴNG THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Thương Tâm

Lớp: 16 SLS

Cán bộ HDKH: ThS. Trƣơng Trung Phƣơng

Đà Nẵng, 01/2020

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM-ĐHĐN

KHOA LỊCH SỬ

----------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đề tài:

SỬ DỤNG TRANH BIẾM HỌA TRONG DẠY HỌC

LỊCH SỬ THẾ GIỚI (1914 - 1945) Ở TRƢỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN ĐÀ

NẴNG THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Thương Tâm

Lớp: 16 SLS

Cán bộ HDKH: ThS. Trƣơng Trung Phƣơng

Đà Nẵng, 01/2020

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM-ĐHĐN

KHOA LỊCH SỬ

----------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả

nghiên cứu trong khóa luận là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công

trình nào khác. Nếu không đúng như đã nêu trên, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về

đề tài của mình

Đà Nẵng, tháng 01 năm 2020

Sinh viên

Nguyễn Thị Thương Tâm

LỜI CẢM ƠN

Với mỗi sinh viên, khóa luận tốt nghiệp là sản phẩm nghiên cứu khoa học đầu đời,

cũng là thành quả của 4 năm học tập và rèn luyện trên giảng đường Đại học. Chính vì

vậy, việc hoàn thành khóa luận đòi hỏi rất nhiều công sức, sự chuyên tâm, nhiệt huyết

cũng như thời gian của người viết. Một trong những yếu tố không nhỏ tạo nên “sản

phẩm trí tuệ” này là sự hướng dẫn, giúp đỡ của giáo viên hướng dẫn, giáo viên cố vấn

học tập, các thầy cô đã giảng dạy cũng như sự ủng hộ của gia đình và bạn bè.

Trước hết, bằng tấm lòng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn thầy giáo

ThS. Trương Trung Phương, người trực tiếp hướng dẫn em trong quá trình làm đề tài.

Không chỉ gợi ý và hướng dẫn em trong quá trình tìm hiểu, đọc tài liệu và lựa chọn đề

tài, thầy còn tận tình chỉ bảo em những kĩ năng phân tích, khai thác tài liệu để có được

những lập luận phù hợp với nội dung của khóa luận. Nhất là thầy còn rất nhiệt tình

trong việc đốc thúc quá trình viết khóa luận, đọc và đưa ra những nhận xét, góp ý để

em có thể hoàn thành khóa luận một cách tốt nhất.

Bên cạnh đó, em xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới các thầy cô

giáo trong khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, đã tận tình

truyền đạt kiến thức trong những năm em học tập. Với vốn kiến thức được tiếp thu

trong quá trình học không chỉ là nền tảng cho quá trình nghiên cứu khóa luận mà còn

là hành trang quý báu để em bước vào đời một cách vững chắc và tự tin.

Em chân thành cảm ơn trường THPT Nguyễn Trãi và trường THPT Thái Phiên

đã cho phép và tạo điều kiện thuận lợi để em tiến hành khảo sát, thực nghiệm tại

trường.

Cuối cùng, em xin được gửi đến bố mẹ, gia đình và bạn bè lời cảm ơn và lòng

biết ơn sâu sắc vì những sự động viên, ủng hộ và cổ vũ tinh thần trong suốt quá trình

gian nan và vất vả này.

Với điều kiện thời gian cũng như kinh nghiệm còn hạn chế của một sinh viên,

khó tránh khỏi sai sót, rất mong các thầy, cô bỏ qua. Đồng thời do trình độ lý luận

cũng như kinh nghiệm thực tiễn còn hạn chế nên khóa luận không thể tránh khỏi

những thiếu sót, em rất mong nhận được ý kiến đóng góp thầy, cô để em học thêm

được nhiều kinh nghiệm và để kiến thức của em trong lĩnh vực này được hoàn thiện

hơn đồng thời có điều kiện bổ sung, nâng cao ý thức của mình.

Em xin chân thành cảm ơn!

Sinh viên

Nguyễn Thị Thương Tâm

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC VIẾT TẮT

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................4

3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................4

3.2. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................4

4. Mục đích và nhiệm vụ của nghiên cứu ...................................................................4

4.1. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................4

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu.......................................................................................5

5. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................5

6. Đóng góp của đề tài.................................................................................................5

7. Bố cục của công trình nghiên cứu...........................................................................5

NỘI DUNG.....................................................................................................................7

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TRANH

BIẾM HỌA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI (1914 – 1945) Ở

TRƢỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG THEO HƢỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH.....................................................................7

1.1. Cơ sở lí luận của việc sử dụng tranh biếm họa trong DHLS ở trƣờng THPT.........7

1.1.1. Một số thuật ngữ, khái niệm cơ bản được sử dụng trong đề tài ...................7

1.1.1.1. Khái niệm tranh ảnh nói chung.................................................................7

1.1.1.2. Khái niệm tranh biếm họa..........................................................................8

1.1.1.3. Khái niệm năng lực, năng lực người học...................................................9

1.1.2. Phân loại tranh biếm họa ............................................................................11

1.1.2.1. Tranh biếm họa về nhân vật lịch sử.........................................................11

1.1.2.2. Tranh biếm họa về một sự kiện lịch sử cụ thể .........................................12

1.1.2.3. Tranh biếm họa về một quá trình lịch sử.................................................14

1.1.3. Ý nghĩa của việc sử dụng tranh biếm họa trong DHLS ở trường THPT theo

hướng phát triển năng lực HS...............................................................................15

1.2. Cơ sở thực tiễn của việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy học LSTG

(1914 - 1945) ở trƣờng THPT.................................................................................19

1.2.1. Thực trạng của việc DHLS ở trường THPT ...............................................19

1.2.2. Những thuận lợi và khó khăn khi khai thác và sử dụng tranh biếm họa

trong dạy học LSTG (1914 - 1945) ở trường THPT ............................................21

1.2.2.1. Thuận lợi..................................................................................................21

1.2.2.2. Khó khăn..................................................................................................22

CHƢƠNG 2. HỆ THỐNG TRANH BIẾM HỌA ĐƢỢC SỬ DỤNG TRONG DẠY

HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI (1914 - 1945) Ở TRƢỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN ĐÀ

NẴNG THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH............................24

2.1. Khái quát nội dung của phần LSTG giai đoạn 1914 – 1945 ở trường THPT......24

2.1.1. Giai đoạn từ năm 1914 - 1918 ....................................................................24

2.1.2. Giai đoạn từ năm 1918 - 1939 ....................................................................27

2.1.3. Giai đoạn từ năm 1939 - 1945 ....................................................................32

2.2. Hệ thống tranh biếm họa sử dụng trong dạy học LSTG (1914 - 1945) theo

hƣớng phát triển năng lực HS................................................................................35

CHƢƠNG 3. PHƢƠNG PHÁP SỬ DỤNG TRANH BIẾM HỌA TRONG DẠY

HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI (1914 - 1945) Ở TRƢỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN

ĐÀ NẴNG THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ..................38

3.1. Nguyên tắc lựa chọn, sử dụng tranh biếm họa trong dạy học LSTG toàn

bài ở trƣờng THPT theo hƣớng phát triển năng lực HS.....................................38

3.1.1. Nguyên tắc lựa chọn tranh biếm họa ..........................................................38

3.1.2. Nguyên tắc sử dụng tranh biếm họa ...........................................................39

3.1.3. Quy trình sử dụng tranh biếm họa trong DHLS .........................................42

3.2. Biện pháp sử dụng tranh biếm họa trong dạy học LSTG giới giai đoạn

1914 - 1945 trƣờng THPT trên địa bàn Đà Nẵng theo hƣớng phát triển năng

lực HS .......................................................................................................................44

3.2.1. Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học bài cung cấp kiến thức mới ..........44

3.2.2. Sử dụng tranh biếm họa trong bài sơ kết....................................................51

3.2.3. Sử dụng tranh biếm họa trong đổi mới kiểm tra, đánh giá .........................58

3.2.4. Sử dụng tranh biếm họa tổ chức trò chơi lịch sử........................................64

3.3. Thực nghiệm sƣ phạm .....................................................................................65

3.3.1. Nội dung thực nghiệm ................................................................................65

3.3.2. Kết quả thực nghiệm...................................................................................66

3.3.3. Kết quả khảo sát..........................................................................................66

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.....................................................................................68

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................70

PHỤ LỤC

Phụ lục 1 ...................................................................................................................... P1

Phụ lục 2 .................................................................................................................... P18

Phụ lục 3 .................................................................................................................... P19

Phụ lục 4 .................................................................................................................... P21

Phụ lục 5 .................................................................................................................... P23

Phụ lục 6 .................................................................................................................... P24

Phụ lục 7 .................................................................................................................... P34

Phụ lục 8 .................................................................................................................... P36

Phụ lục 9 .................................................................................................................... P39

DANH MỤC VIẾT TẮT

STT Từ Viết tắt Nội dung

1 PPDH Phương pháp dạy học

2 GDPT Giáo dục phổ thông

3 THPT Trung học phổ thông

4 DHLS Dạy học lịch sử

5 LSTG Lịch sử thế giới

6 SGK Sách giáo khoa

7 HS Học sinh

8 GV Giáo viên

9 XHCN Xã hội chủ nghĩa

10 CNTB Chủ nghĩa tư bản

11 CNĐQ Chủ nghĩa đế quốc

12 CTTG Chiến tranh thế giới

13 NXB Nhà xuất bản

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Thế giới trong nửa đầu thế kỉ XXI, đang chứng kiến những tác động mạnh mẽ

của xu thế toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, kéo theo sự thay

đổi trong đời sống kinh tế - xã hội, cũng những thời cơ và thách thức cho các dân tộc

trong đó có Việt Nam. Bối cảnh đó, đã đặt ra cho nền giáo dục nước ta nhiệm vụ phải

không ngừng đổi mới để tham gia vào quá trình hội nhập toàn cầu hóa về giáo dục,

góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Ở trường trung học phổ thông (THPT), mỗi môn học có những đặc trưng riêng

của mình đều góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục. Với tư cách là một khoa học, Lịch

sử có vai trò quan trọng trong việc giáo dục toàn diện học sinh (HS). Từ những hiểu

biết về quá khứ, HS hiểu rõ truyền thống dân tộc, tự hào với quá trình dựng nước và

giữ nước của tổ tiên. Từ đó xác định nhiệm vụ trong hiện tại và có thái độ đúng đối với

sự phát triển hợp quy luật của tương lai. Đồng thời, giúp những giáo viên (GV) dạy sử

thêm yêu mến, tự hào về bộ môn và nhận thức rõ nhiệm vụ của mình trong việc đẩy

mạnh, nâng cao chất lượng dạy học lịch sử (DHLS) ở THPT.

Dạy học là một quá trình nhận thức, một trong những con đường để giúp quá

trình nhận thức đạt hiểu quả cao đó là “đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu

tượng” và phương tiện hết sức quan trọng mang lại thành công cho quá trình nhận thức

này chính là các “đồ dùng trực quan”. Đồ dùng trực quan nói chung có vai trò rất lớn

trong việc giúp HS nhớ kĩ, hiểu sâu sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử. Hình ảnh

được giữ lại đặc biệt vững chắc trong trí nhớ là hình ảnh chúng ta thu nhận được bằng

trực quan. Vì vậy, cùng với việc góp phần tạo biểu tượng và hình thành khái niệm lịch

sử, đồ dùng trực quan còn phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và

ngôn ngữ của HS.

Hiện nay, với định hướng dạy học phát triển năng lực người học, đòi hỏi người

GV phải biết thiết kế, điều khiển hoạt động nhận thức thông qua các “đồ dùng trực

quan”, tạo điều kiện cho HS tự tìm tòi, tự chiếm lĩnh, tạo ra các cơ hội để HS có thể

suy nghĩ nhiều hơn, hoạt động nhiều hơn và có trách nhiệm nhiều hơn đối với việc học

tập của mình. Vì thế, sử dụng “đồ dùng trực quan” đã trở thành một trong những

phương pháp khá quan trọng trong hoạt động dạy học, nó vừa là phương tiện giúp HS

khai thác kiến thức, vừa là nguồn tri thức đa dạng, phong phú mà HS rất dễ tiếp thu.

Là một phương tiện dạy học đã được sử dụng ở nhiều quốc gia phát triển như

Anh, Đức, Pháp, Hoa Kì… tranh biếm họa đã mang lại các giá trị to lớn vượt ra ngoài

2

những mục tiêu mà nền giáo dục đặt ra. Nhưng đối với nước ta, trong quá trình dạy

học việc sử dụng tranh biếm họa còn mới mẻ. Với bộ môn Lịch sử, những vấn đề phức

tạp của chính trị, kinh tế - xã hội thế giới và các vấn đề về đối ngoại không được phán

ánh đầy đủ và sâu sắc trong hệ thống bản đồ, tranh ảnh trong sách giáo khoa (SGK) thì

chúng lại được thể hiện rõ nét trong tranh biếm họa. Tranh biếm họa thực sự là tấm

gương đầy đủ phản chiếu các vấn đề đương đại theo các con đường tiếp cận khác

nhau. Với sức mạnh biểu đạt riêng biệt của mình, tranh biếm họa còn có khả năng tác

động đến thái độ, hành vi của người học, giúp người học định hướng đúng giá trị sống

cho mình thông qua những góc khuất về cuộc sống mà tranh biếm họa phản ảnh được.

Xuất phát từ thực tế đó, tôi chọn đề tài “Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học

Lịch sử thế giới (1914 - 1945) ở trường THPT trên địa bàn Đà Nẵng theo hướng

phát triển năng lực học sinh” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Trước tình hình như hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) lịch sử

là một quá trình thường xuyên và kiên trì, trong đó có nhiều mối quan hệ chặt chẽ với

nhau. Vì thế, nó luôn được đề cập và thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu,

quản lý giáo dục, GV trực tiếp giảng dạy, cụ thể:

Các tác giả Phan Ngọc Liên (chủ biên), Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi, trong

cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử”, tập 1, tập 2 (NXB Đại học Sư phạm, 2012), các

tác giả đã kế thừa kết quả của những lần xuất bản trước tập trung phân tích cở sở lý

luận của PPDH lịch sử; những vấn đề của phương pháp giảng dạy lịch sử về: Chức

năng, nhiệm vụ, quá trình tiến hành giáo dục lịch sử ở trường phổ thông, phát triển

năng lực nhận thức và thực hành cho HS học tập lịch sử; hệ thống các PPDH lịch sử ở

trường phổ thông. Nhưng về nội dung cũng phát triển và nâng cao khá nhiều, nhằm

phục vụ mục tiêu đào tạo của Trường, của khoa Lịch sử nhất là việc đổi mới PPDH ở

trường THPT. Đặc biệt ở tập 2, các tác giả đã nêu lên những vấn đề như: Về biểu

tượng lịch sử; kiểm tra, đánh giá kết quả học tập; các hình thức tổ chức hoạt động nội

ngoại khóa trong DHLS. Giúp chúng ta hiểu thế nào là biểu tượng lịch sử, vai trò và

việc phân loại biểu tượng, các biện pháp sư phạm để tạo biểu tượng lịch sử. Cho thấy

sự đầu tư nghiên cứu giáo dục nghiêm túc, kỹ lưỡng của các tác giả, cuốn sách vừa

cung cấp cơ sở lý luận cho việc lựa chọn hình thức và đổi mới phương pháp tổ chức

giảng dạy lịch sử ở trường THPT của luận án.

Tác giả Nguyễn Thị Côi (chủ biên) trong cuốn “Kênh hình trong dạy học Lịch sử

ở trường THPT” tập 1 (NXB Đại học Sư phạm, 2012) phần Lịch sử Việt Nam đã

3

nghiên cứu những vấn đề cơ bản như hệ thống kênh hình, về vai trò, chức năng,

nguyên tắc của sử dụng hệ thống kênh hình trong SGK cho việc giảng dạy lịch sử

trường phổ thông. Cuốn sách cung cấp những cơ sở của hệ thống kênh hình, các loại

tranh ảnh và đi sâu khai thác từng tranh ảnh trong hệ thống SGK, các phương pháp

phù hợp để tạo biểu tượng lịch sử cho HS. Đây là một trong những công trình nghiên

cứu vô cùng ý nghĩa, cùng sự đầu tư cho nghiên cứu giáo dục rât chi tiết, khoa học.

Các tác giả Nguyễn Anh Dũng, Trần Vĩnh Tường, “Những vấn đề chung về bộ

môn phương pháp dạy học Lịch sử ở trường Cao đẳng sư phạm”, (NXB Đại học Sư

phạm, 2003) nghiên cứu về vai trò, nhiệm vụ của phân môn Lịch sử ở trường phổ

thông.

Với các tác giả Nguyễn Thị Côi (chủ biên), Trịnh Đình Tùng, Trần Viết Thụ,

Nguyễn Mạnh Khởi, Đoàn Văn Hưng, Nguyễn Thị Thúy Bình, (NXB Đại học Sư

phạm, 2011), viết cuốn “Rèn luyện kĩ năng nghiệp vụ sư phạm môn Lịch sử”, đưa ra

những kĩ năng cơ bản mà người giáo cần phải có, làm gì để việc giảng dạy bộ môn

Lịch sử đạt hiệu quả cao, các biện pháp sư phạm giúp GV nghiên cứu về kĩ năng

nghiệp vụ thật tốt cho quá trình giảng dạy. Ngoài ra, vấn đề này còn được đề cập trong

một số công trình của PGS.TS. Trịnh Đình Tùng, “Hệ thống các phương pháp dạy học

Lịch sử ở trường THCS - Sách CĐSP”, xb lần 2. NXB Giáo dục 2001.

Các tác giả Bernd Meier - Nguyễn Văn Cường ở cuốn “Lý luận dạy học hiện đại

- Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học”, (NXB Đại học Sư

phạm, 2018) đã tập trung nghiên cứu về các vấn đề như: Các chủ đề cơ bản của lí luận

dạy học đại cương; phát triển năng lực và mục tiêu dạy học học, nội dung dạy học,

PPDH; bài tập định hướng năng lực; đánh giá và cho điểm thành tích học tập cho HS.

Ở cuốn sách này cung cấp nhiều lý luận, quan điểm dạy học khác nhau của nhiều nhà

nghiên cứu, các tác giả đã tập trung nghiên cứu sâu, đa dạng về lý luận giảng dạy khá

mới đặc biệt về định hướng phát triển năng lực cho người học.

Về việc tạo biểu tượng các nhân vật lịch sử đã được đề cập khá rõ bài viết của tác

giả Đặng Văn Hồ, (Khoa Lịch sử - Đại học Sư phạm - Đại học Huế) với nhan đề “Tạo

biểu tượng về nhân vật lịch sử để giáo dục tư tưởng, tình cảm cho học sinh” đã nghiên

cứu và có những lí luận cơ bản về tạo biểu tượng nhân vật lịch sử, vai trò, ý nghĩa của

việc tạo biểu tượng các nhân vật lịch sử, các nguyên tắc và một số biện pháp cụ thể.

Bên cạnh đó, Phạm Văn Châu (2014), “Sử dụng tranh ảnh theo hướng phát triển năng

lực của học sinh trong dạy học Lịch sử ở THPT”, Tạp chí dạy và học ngày nay, (11-

2014), tr.46-48 đã nêu được tầm quan trọng và vai trò của sử dụng tranh ảnh lịch sử

4

nói chung theo định hướng phát triển các năng lực cho HS nhưng chưa nêu rõ cụ thể

về sử dụng tranh biêm họa trong DHLS.

Đặc biệt ở cuốn “Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học Lịch sử ở trường phổ

thông” do các tác giả Nguyễn Văn Ninh (chủ biên), Dương Tấn Giàu, Lê Thị Huyền,

Tống Thị Quỳnh Hương, Trương Trung Phương, (2019), NXB Đại học Quốc gia Hà

Nội cùng nỗ lực sưu tầm, biên soạn thành công, cho thấy được sự đầu tư và là một

công trình nghiên cứu với mục đích phục vụ giáo dục nghiêm túc, kỹ lưỡng của các tác

giả. Hiện nay có nhiều sách chuyên khảo về việc đồ dùng trực quan, mà các cuốn về

sử dụng kênh hình ở cả cấp THCS và THPT nội dung về cả lịch sử Việt Nam, lịch sử

thế giới (LSTG) đã được xuất bản rộng rãi. Tuy nhiên, ở cuốn sách này, nhóm tác giả

đã đi sâu vào một mảng về đồ dùng trực quan đó là tranh biếm họa, đây chính là tư

liệu vô cùng hữu ích để phục vụ cho việc nghiên cứu và giảng dạy theo định hướng đổi

mới trong DHLS nhất là trong đổi mới phương pháp giảng dạy Lịch sử hiện nay.

Qua quá trình khai thác tài liệu, tôi nhận thấy đã có nhiều công trình đề cập sâu

về cơ sở lí luận, thực tiễn của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong DHLS; một số

công trình đã đi sâu giải quyết yêu cầu, nguyên tắc, biện pháp sử dụng tranh ảnh nói

chung và tranh biếm họa nói riêng song chưa có công trình cụ thể nào đề cập đến thời

gian và không gian được nêu ra ở trong đề tài. Đây chính là nhiệm vụ mà đề tài sẽ tập

trung giải quyết.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu

Việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy học LSTG (1914 - 1945) ở trường THPT

trên địa bàn Đà Nẵng theo hướng phát triển năng lực HS.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Nghiên cứu lí luận và thực tiễn việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy học

LSTG (1914 – 1945) ở bài nội khóa.

- Thực nghiệm sư phạm ở các trường THPT trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng.

4. Mục đích và nhiệm vụ của nghiên cứu

4.1. Mục đích nghiên cứu

- Khẳng định vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu tranh biếm họa trong

dạy học LSTG ở trường phổ thông

- Khai thác, sử dụng tài liệu tranh biếm họa lịch sử ở SGK và tranh biếm họa ở

các tài liệu khác trong dạy học LSTG (1914 - 1945) ở trường THPT.

5

- Đề xuất các biện pháp sư phạm có tính khả thi nhằm góp phần nâng cao hiệu

quả dạy học ở trường THPT.

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu lý luận về vấn đề sử dụng tài liệu tranh ảnh lịch sử nói chung, sử dụng

tranh biếm họa nói riêng.

- Tiến hành khảo sát thực trạng sử dụng tranh biếm họa ở trường THPT hiện nay.

- Tìm hiểu chương trình, nội dung SGK Lịch sử lớp 11 phần LSTG (1914 -

1945), xác định những nội dung tranh biếm họa có thể sử dụng.

- Để đề xuất những biện pháp sử dụng tranh biếm họa sư phạm theo hướng phát

triển năng lực của HS trong việc tổ chức dạy học trên lớp cũng như ngoài giờ học.

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm khẳng định tính khả thi của đề tài.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Phương pháp luận: Nghiên cứu các quan điểm của các nhà kinh điển của chủ

nghĩa Mác - Lênin bàn về giáo dục, các quan điểm cơ bản về giáo dục của Chủ tịch Hồ

Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước, các tài liệu về: Tài liệu giáo

dục học, PPDH và chương trình SGK cũng như các tài liệu lịch sử có liên quan.

- Phương pháp cụ thể:

+ Phương pháp điều tra cơ bản bằng các hình thức khác nhau như dự giờ, khảo

sát, thăm dò ý kiến của GV, HS.

+ Phương pháp thống kê toán học: Tập hợp và xử lý số liệu thu được qua điều

tra.

+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm dạy một bài cụ thể ở trường

THPT.

6. Đóng góp của đề tài

- Góp phần làm phong phú thêm lý luận về sử dụng tài liệu tranh biếm họa trong

DHLS.

- Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn.

- Đồng thời, đề tài lần này giúp cho việc học tập, nghiên cứu PPDH của HS, sinh

viên trong giai đoạn đổi mới. Khơi dậy, tạo hứng thú cho các em trong giờ học Lịch sử

giúp các em hình thành theo hướng phát triển năng lực cho HS.

- Sưu tầm, bổ sung thêm nguồn tranh biếm họa phục vụ trong dạy học LSTG

(1914 – 1945).

7. Bố cục của công trình nghiên cứu

6

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và kiến nghị, phụ lục và tài liệu tham khảo,

nội dung nghiên cứu chia làm 3 chương:

Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy

học lịch sử thế giới (1914 - 1945) ở trường THPT trên địa bàn Đà Nẵng theo hướng

phát triển năng lực học sinh

Chương 2. Hệ thống tranh biếm họa được sử dụng trong dạy học lịch sử thế giới (1914

- 1945) ở trường THPT trên địa bàn Đà Nẵng theo hướng phát triển năng lực học sinh

Chương 3. Phương pháp sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử thế giới

(1914 - 1945) ở trường THPT trên địa bàn Đà Nẵng theo hướng phát triển năng lực

học sinh

7

NỘI DUNG

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TRANH

BIẾM HỌA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ THẾ GIỚI (1914 – 1945)

Ở TRƢỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

1.1. Cơ sở lí luận của việc sử dụng tranh biếm họa trong DHLS ở trƣờng THPT

Môn Lịch sử trong chương trình giáo dục ở trường phổ thông: Vừa cung cấp cho

người học những kiến thức cơ bản, cụ thể, khoa học về lịch sử dân tộc lẫn LSTG từ

quá khứ đến nay; vừa có ưu thế đặc biệt trong giáo dục tư tưởng đạo đức, hình thành

thế giới quan, phát triển năng lực tư duy và hành động cho HS. Cùng các môn học

khác, môn Lịch sử với chức năng, nhiệm vụ của mình góp phần tích cực cùng xã hội

hoàn thành sứ mạng giáo dục thế hệ trẻ trong điều kiện hiện tại. Vì vậy, trong quá trình

dạy học, GV cần vận dụng nhiều phương pháp, cách tổ chức dạy học để phát triển toàn

diện cho HS.

Trong lý luận dạy học, nguyên tắc trực quan là một trong những nguyên tắc cơ

bản để nâng cao chất lượng, hiệu quả gây hứng thú, phát huy các năng lực cũng như

tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS. Nhưng, do những điều kiện khác nhau, việc

sử dụng đồ dùng trực quan nói chung và sử dụng tranh biếm họa nói riêng theo hướng

phát triển năng lực HS trong DHLS hiện nay ở trường phổ thông vẫn chưa được sự

quan tâm đúng mức. Cho nên, việc tìm hiểu cơ sở lí luận để sử dụng tranh biếm họa

trong DHLS là một điều vô cùng quan trọng cho đề tài.

1.1.1. Một số thuật ngữ, khái niệm cơ bản được sử dụng trong đề tài

1.1.1.1. Khái niệm tranh ảnh nói chung

Trên cơ sở góc độ tiếp cận các nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều khái niệm khác

nhau về tranh ảnh cụ thể:

Theo Nguyễn Như Ý: “Tranh là những tác phầm hội họa, phản ánh hiện thực,

tâm trạng bằng đường nét, màu sắc” [31, tr136]. “Ảnh là những hình thu, chụp được

bằng máy ảnh hoặc các dụng cụ quang học khác” [31, tr.295].

Tác giả Hồ Văn Thủy cho rằng:

- “Tranh là nhuững tác phẩm hội họa, đồ họa phản ánh hiện thực bằng đường

nét, màu sắc, hình mảng. Tranh có thể vẽ trên giấy, vải, gỗ, tường… bằng nhiều chất

liệu khác nhau như chì, than, mực, màu bột, màu nước, màu dầu, sơn mài, khắc gỗ,

khắc đồng…