Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử việt nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ xix (sgk lớp 10 – chương trình chuẩn) ở các trường phổ thông trên địa bàn thành phố đà nẵng.

1

ỌC N N

ỌC SƢ P M

K OA LỊC SỬ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học lịch sử Việt Nam từ

nguồn gốc đến giữa thế kỷ X X (S K lớp 10 – chƣơng

trình chuẩn) ở các trƣờng phổ thông trên địa bàn

thành phố à Nẵng

Sinh viên thực hiện : Tôn Thất Tùng

Ngƣời hƣớng dẫn : Trƣơng Trung Phƣơng

Đà Nẵng, tháng 5/ 2013

2

MỞ ẦU

1. Lí do chọn đề tài

Lịch sử là một môn học có vị trí quan trọng trong việc thực hiện giáo dục toàn

diện nhân cách cho học sinh THPT. Học lịch sử sẽ giúp học sinh hiểu đƣợc quy luật

phát triển của xã hội loài ngƣời cũng nhƣ tính tất yếu lịch sử của sự nghiệp giải phóng

dân tộc. Học Lịch sử góp phần giáo dục lòng yêu nƣớc, giáo dục thái độ đối với các

giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc.Với những vai trò quan trọng nhƣ vậy

nhƣng thực tế vẫn còn những nhận thức không đúng về vị trí, vai trò của môn lịch sử.

Trong nhận thức của phụ huynh, học sinh và ngay cả giáo viên, lịch sử vẫn bị coi là

môn phụ. Học sinh không thích học lịch sử, dẫn đến kết quả học tập của môn lịch sử

rất thấp.

Từ lâu, dạy học theo kiểu “thầy đọc trò chép” đƣợc coi là một phƣơng pháp dạy

học để truyền tải kiến thức cho học sinh và đƣợc sử dụng phổ biến ở nhiều trƣờng

trong cả nƣớc. Ngành Giáo dục và Đào tạo của nƣớc ta cũng đã có nhiều cuộc hội

thảo, tham khảo nhiều phƣơng pháp dạy học của các nƣớc tiên tiến trên thế giới và

cũng đã tự mình đƣa ra nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực khác nhau… nhƣng hiện

tại một bộ phận lớn giáo viên vẫn sử dụng cách dạy học theo kiểu “đọc – chép” và

“nhìn - chép”. Với cách dạy này, ngƣời thầy đã máy móc, rập khuôn trong dạy học, dễ

có tƣ tƣởng phó mặc, không hứng thú trong cập nhật kiến thức, không sáng tạo trong

việc tìm kiếm các phƣơng án thiết kế bài dạy phù hợp với mọi đối tƣợng học sinh

trong lớp mình phụ trách để kết quả giảng dạy đạt mức tối ƣu. Ngƣời học theo cách

này sẽ trở nên thụ động, chỉ biết thu nhận kiến thức một chiều, không động não suy

nghĩ, không biết tự mình chiếm lĩnh tri thức, trở nên thui chột về tƣ duy, khó vận dụng

kiến thức vào cuộc sống.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói “ dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà

Việt Nam”. Qua đó ta thấy vai trò của bộ môn lịch sử nhƣ thế nào đối với học sinh và

đối với những ai là công dân Việt Nam. Ở một số nƣớc phát triển nhƣ Mỹ, Nhật,

Trung Quốc…những đứa trẻ khi mới bắt đầu đi học từ những lớp Tiểu học thì môn

học đầu tiên và quan trọng đối với những đứa trẻ này là môn lịch sử. Vì chỉ có qua

môn học Lịch sử, những đứa trẻ mới biết quý giá những giá trị truyền thống mà ông

3

cha nó đã tạo dựng, biết đƣợc chiều dài lịch sử từ lúc hình thành đến quá trình phát

triển của đất nƣớc mà mình đang sống.

Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX nằm trong phần lịch sử Việt

Nam của sách giáo khoa Lịch sử 10 chƣơng trình chuẩn, vậy mà các em học sinh

thƣờng không cảm thấy thích thú khi tiếp nhận kiến thức này, vì đây là những kiến

thức rất khó hiểu và phức tạp. Vì vậy, để kích thích sự thích thú và tìm tòi nghiên cứu

của các em trong việc học lịch sử giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX thì giáo

viên không thể sử dụng phƣơng pháp “đọc – chép” và “nhìn – chép”. Từ đó đã thôi

thúc trong tôi tìm kiếm và tìm hiểu ra một phƣơng pháp mới phù hợp với việc dạy học

Lịch sử, và cũng qua việc tìm hiểu các phƣơng pháp dạy học ở một số nƣớc tiên tiến

nhƣ Singapo, Nhật Bản… về giáo dục thì tôi nhận thấy rằng việc áp dụng và sử dụng

sơ đồ tƣ duy trong dạy học Lịch sử ở trƣờng THPT là phù hợp với việc tiếp nhận kiến

thức của học sinh và chỉ thị của bộ giáo dục và đào tạo là “không đọc – chép ; không

nhìn – chép”.

Với ý nghĩa thực tiễn và khoa học đó, chúng tôi chọn đề tài “Sử dụng sơ đồ tư duy

trong dạy học lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX (SGK lớp 10 –

chương trình chuẩn) ở các trường phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng”.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Về phƣơng pháp dạy học Lịch sử có thể kể đến những tác phẩm nhƣ: Tập bài

giảng phương pháp dạy học lịch sử (2007) của Hoàng Thanh Tú. Ngoài những nội

dung chủ yếu là các bài giảng về phƣơng pháp dạy học Lịch sử, tác giả còn đề cập ít

nhiều về một số hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học Lịch sử trong đó có phƣơng

pháp sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học Lịch sử. Tuy nhiên, dƣới góc độ nghiên cứu

chung về phƣơng pháp dạy học, cho nên tác phẩm cũng chƣa có điều kiện trình bày, đi

sâu vào phƣơng pháp sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học Lịch sử từ nguồn gốc đến

giữa thế kỷ XIX.

Phan Ngọc Liên với tác phẩm Đổi mới nội dung phương pháp dạy học Lịch sử ở

trường phổ thông (2008). Đã trình bày rất nhiều nội dung kiến thức lịch sử cần phải

đổi mới, đồng thời với đó là sự thay đổi về phƣơng dạy học lịch sử ở trƣờng phổ

thông. Trong nội dung viết về đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử ở trƣờng phổ

thông thì có đề cập đến phƣơng pháp mới là sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học Lịch

sử nhƣng cũng chỉ dƣới dạng sơ lƣợc.

Trong một số bài viết “Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học Lịch sử ở trường

THPT” (2012) của tác giả Nguyễn Chí Thuận đã trình bày Những thuận lợi và khó

4

khăn trong việc dạy học Lịch sử ởTHPT hiện nay và tầm quan trọng của việc sử dụng

sơ đồ tƣ duy trong dạy học Lịch sử ở trƣờng THPT. Tuy nhiên, tác phẩm chỉ dừng lại

ở mức khái quát, chung chung chƣa đi sâu vào từng giai đọan cụ thể của lịch sử Việt

Nam nhƣ từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX cũng nhƣ các giai đoạn lịch sử Việt Nam

và lịch sử thế giới khác.

Ngoài ra, trong tác phẩm “ Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học

lịch sử ở trường THPT” (2007) của Nguyễn Thị Côi, có đề cập đến nhiều con đƣờng

và biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học Lịch sử ở trƣờng THPT trong đó có giới thiệu

và trình bày về phƣơng pháp sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học lịch sử ở trƣơng

THPT, Tuy nhiên tác phẩm cũng không đi sâu và trình bày đầy đủ các khía cạnh của

vấn đề.

Nhìn chung, số công trình nghiên cứu về vấn đề sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy

học lịch sử là không ít. Tuy nhiên, đa số các công trình đều trình bày một cách tổng

thể, mang tính chất khái quát, một số tác phẩm mang tính chất chủ quan của tác giả.

Từ trƣớc tới nay chƣa có công trình nghiên cứu nào, bài viết nào đi sâu vào việc sử

dụng sơ đồ tƣ duy trong một bài học, một giai đoạn lịch sử cụ thể. Chính vì vậy, công

trình nghiên cứu này sẽ giúp cho chúng tôi có một cách nhìn chi tiết cụ thể về vấn đề

dạy học Lịch sử ở Trƣờng THPT và việc sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học Lịch sử

từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX.

3. ối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Giới thiệu và soạn giảng môn Lịch sử 10, phần lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến

giữa thế kỷ XIX theo phƣơng pháp sử dụng sơ đồ tƣ duy.

3.2.Phạm vi nghiên cứu

Đề tài của chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu việc sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy

học lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX (chƣơng trình chuẩn- lớp 10)

4. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài này nhằm tìm hiểu những khó khăn và thuận lợi trong vấn đề

dạy học Lịch sử phổ thông hiện nay, đồng thời nắm đƣợc kĩ năng, phƣơng pháp sử

dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học lịch sử từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX. Việc sử

dụng sơ đồ tƣ duy trong giai đoạn này có tác dung và lợi ích nhƣ thế nào đối với việc

dạy học lịch sử của giáo viên và học sinh hiện nay.

5. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu

5.1. Nguồn tài liệu

5

Để thực hiện đề tài này chúng tôi sử dụng tài liệu từ các sách chuyên khảo, một số

công trình nghiên cứu, các tƣ liệu liên quan trên các trang Web, Báo điện tử, tạp chí

nghiên cứu khoa học, cũng nhƣ một số tài liệu tham khảo khác.

5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu

Với đề tài “Sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học Lịch sử từ nguồn gốc đến giữa thế

kỉ XIX” đã sử dụng phƣơng pháp sử học mác xít,.

Bên cạnh đó, Chúng tôi sử dụng một số phƣơng pháp nghiên cứu chuyên ngành

nhƣ phƣơng pháp khai thác tài liệu thành văn, phƣơng pháp Lôgic, phƣơng pháp lịch

sử để tìm hiểu các sự vật, hiện tƣợng lịch sử, các phƣơng pháp phân tích, so sánh, đối

chiếu… các tài liệu lịch sử, để rút ra những nhận xét khoa học.

6. óng góp của đề tài

Tìm hiểu về việc sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học lịch sử ở THPT ở nƣớc ta

trong giai đoạn từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ngoài ý nghĩa cung cấp một phƣơng

pháp dạy học cụ thể cho việc dạy học lịch sử hiện nay, giúp cho những ngƣời học tìm

ra đƣơc một phƣơng pháp học tập mới đó là phƣơng pháp sử dụng sơ đồ tƣ duy cho tất

cả các môn học nói chung và môn Lịch sử nói riêng vì qua nghiên cứu về sơ đồ tƣ duy,

chúng ta có thể thấy sơ đồ tƣ duy có thể áp dụng cho nhiều môn học khác nhau có hiệu

quả cao và ít tốn kém thời gian đối với học sinh. Còn đối với giáo viên, việc sử dụng

sơ đồ tƣ duy trong giảng dạy giúp họ có đƣợc hiệu quả cao nhất trong việc truyền tải

kiến thức đến học sinh, tạo cho học sinh một niềm đam mê, sự hứng thú các môn học

nói chung và môn lịch sử nói riêng.

Bên cạnh đó, đề tài sẽ tập hợp tƣ liệu phục vụ cho việc học tập, giảng dạy sau này,

đồng thời rèn luyện kĩ năng viết cũng nhƣ kĩ năng tổng hợp, đối chiếu, so sánh các

nguồn tài liệu.

7. Bố cục đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài gồm

3 chƣơng:

Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học

phần lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX (SGK lớp 10 - CT chuẩn) ở

các trƣờng phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng

Chƣơng 2: Hệ thống sơ đồ tƣ duy trong dạy học phần lịch sử Việt Nam từ nguồn

gốc đến giữa thế kỷ XIX (SGK lớp 10 - CT chuẩn) ở các trƣờng THPT

6

Chƣơng 3: Một số hình thức và biện pháp sƣ phạm tạo sơ đồ tƣ duy trong dạy học

lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX ( SGK lớp 10- CT chuẩn) ở

trƣờng THPT trên địa bàn TP.Đà Nẵng.

NỘ DUN

C ƢƠN 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN V T ỰC T ỄN CỦA V ỆC SỬ DỤN SƠ

Ồ TƢ DUY TRON D Y ỌC P ẦN LSVN TỪ N UỒN ỐC ẾN ỮA

T Ế KỶ X X (S K LỚP 10 - CT C UẨN) Ở CÁC TRƢỜN P Ổ TRUN

ỌC T ÔN TRÊN ỊA B N T N P Ố N N

1.1. Cơ sở lí luận

1.1.1 Khái niệm Sơ đồ tư duy

Sơ đồ tư duy (Mindmap) là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh nhằm

tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ

thống hóa một chủ đề [3; tr43]. Đây là cách để ghi nhớ chi tiết, để tổng hợp, hay để

phân tích một vấn đề ra thành một dạng của lƣợc đồ phân nhánh. Khác với máy tính,

ngoài khả năng ghi nhớ kiểu tuyến tính (ghi nhớ theo 1 trình tự nhất định chẳng hạn

nhƣ trình tự biến cố xuất hiện của 1 câu truyện) thì não bộ còn có khả năng liên lạc,

liên hệ các dữ kiện với nhau. Phƣơng pháp này khai thác cả hai khả năng này của bộ

não.

Phƣơng pháp này có lẽ đã đƣợc nhiều ngƣời Việt biết đến nhƣng nó chƣa bao giờ

đƣợc hệ thống hóa và đƣợc nghiên cứu kĩ lƣỡng và phổ biến chính thức trong nƣớc mà

chỉ đƣợc dùng tản mạn trong giới sinh viên học sinh trƣớc các mùa thi.

Đây là một kĩ thuật để nâng cao cách ghi chép. Bằng cách dùng giản đồ ý, tổng thể

của vấn đề đƣợc chỉ ra dƣới dạng một hình trong đó các đối tƣợng thì liên hệ với nhau

bằng các đƣờng nối. Với cách thức đó, các dữ liệu đƣợc ghi nhớ và nhìn nhận dễ dàng

và nhanh chóng hơn.

Thay vì dùng chữ viết để miêu tả một chiều biểu thị toàn bộ cấu trúc chi tiết của

một đối tƣợng bằng hình ảnh hai chiều. Nó chỉ ra dạng thức của đối tƣợng, sự quan hệ

hỗ tƣơng giữa các khái niệm (hay ý) có liên quan và cách liên hệ giữa chúng với nhau

bên trong của một vấn đề lớn.

1.1.1.1. Cách tạo sơ đồ tư duy

Sử dụng những từ chính hoặc những hình ảnh cần thiết. Bắt đầu từ trung tâm và

triển khai ra (nên dùng hình ảnh). Tại sao lại phải dùng hình ảnh? Vì một hình ảnh có

thể diễn đạt đƣợc cả ngàn từ và giúp bạn sử dụng trí tƣởng tƣợng của mình. Một hình

ảnh ở trung tâm sẽ giúp chúng ta tập trung đƣợc vào chủ đề và làm cho chúng ta hƣng