Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam ở trường THPT tại tỉnh Quảng Ninh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LAM THỊ THANH HƯỜNG

SỬ DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN

TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

Ở TRƯỜNG THPT TẠI TỈNH QUẢNG NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LAM THỊ THANH HƯỜNG

SỬ DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN

TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

Ở TRƯỜNG THPT TẠI TỈNH QUẢNG NINH

Ngành: Lịch sử Việt Nam

Mã số: 8229013

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐỖ HỒNG THÁI

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề tài: “Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Lịch sử

cổ trung đại Việt Nam ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh” là công trình nghiên cứu

của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, không

trùng lặp với các đề tài khác và chưa từng được ai công bố ở bất cứ tài liệu nào. Tôi

xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan trên của mình.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2019

Tác giả

Lam Thị Thanh Hường

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Em xin được tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Hồng Thái đã tận tình, chu

đáo, trách nhiệm hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong Khoa Lịch sử, Phòng

Đào tạo Trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho

em được học tập và nghiên cứu trong suốt khóa học.

Tôi xin cảm ơn Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Ninh; Ban lãnh đạo, giáo viên

môn Lịch sử và học sinh Trường TH, THCS & THPT Văn Lang, Trường THPT Minh

Hà, Trường THPT Đông Triều, Trường THPT Hòn Gai, Trường THPT Lương Thế

Vinh; Ban Quản lí Khu di tích núi Bài Thơ (Hạ Long - Quảng Ninh) đã nhiệt tình giúp

đỡ tôi trong quá trình điều tra và tiến hành thực nghiệm sư phạm.

Cảm ơn người thân, bạn bè đã luôn động viên, khích lệ và giúp đỡ để bản thân

tôi hoàn thành khóa học nói chung và nghiên cứu đề tài nói riêng.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2019

Tác giả

Lam Thị Thanh Hường

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT..................................................................... iv

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH ............................................................................... v

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 9

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................ 9

5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ........................................... 10

6. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 11

7. Đóng góp mới của đề tài......................................................................................... 11

8. Cấu trúc đề tài......................................................................................................... 11

Chương 1. SỬ DỤNG KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC LỊCH

SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG - MỘT SỐ VẤN ĐỀ

LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ......................................................................... 13

1.1. Cơ sở lí luận của việc sử dụng KTLM trong dạy học Lịch sử ở trường THPT.......13

1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ...............................................................................................13

1.1.2. Cơ sở xuất phát của việc sử dụng KTLM trong dạy học lịch sử ..................... 15

1.1.3. Mối quan hệ giữa kiến thức lịch sử với kiến thức các môn học khác ............. 22

1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng KTLM trong dạy học Lịch sử ở trường THPT..... 27

1.2. Cơ sở thực tiễn của việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học lịch sử

ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh..................................................................... 31

1.2.1. Về phía giáo viên ............................................................................................. 31

1.2.2. Về phía học sinh............................................................................................... 34

Chương 2. MỘT SỐ HÌNH THỨC, BIỆN PHÁP SỬ DỤNG KIẾN THỨC

LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT

NAM Ở TRƯỜNG THPT TỈNH QUẢNG NINH ...................................... 37

2.1. Vị trí, mục tiêu và nội dung chính phần Lịch sử cổ trung đại Việt Nam trong

Sách giáo khoa lịch sử lớp 10 ở trường THPT ................................................ 38

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.1.1. Vị trí................................................................................................................. 38

2.1.2. Mục tiêu ........................................................................................................... 38

2.1.3. Nội dung cơ bản............................................................................................... 40

2.1.4. Xác định những bài học sử dụng KTLM trong dạy học trên lớp Lịch sử cổ

trung đại Việt Nam........................................................................................... 41

2.1.5. Những yêu cầu khi sử dụng KTLM trong dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt

Nam (từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX) - Lịch sử 10, chương trình chuẩn....... 49

2.2. Một số hình thức, biện pháp sử dụng KTLM trong dạy học Lịch sử cổ

trung đại Việt Nam ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh..................................... 53

2.2.1. Sử dụng KTLM trong dạy học trên lớp ........................................................... 53

2.2.2. Sử dụng KTLM trong dạy học di sản tại thực địa ........................................... 68

2.3. Thực nghiệm sư phạm ..................................................................................... 77

2.3.1. Mục đích của thực nghiệm............................................................................... 77

2.3.2. Nội dung thực nghiệm ..................................................................................... 78

2.3.3. Phương pháp tiến hành thực nghiệm ............................................................... 78

2.3.4. Tiến hành thực nghiệm .................................................................................... 79

2.3.5. Kết quả thực nghiệm........................................................................................ 80

KẾT LUẬN................................................................................................................ 86

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 89

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

BCH : Ban Chấp hành

CNXH : Chủ nghĩa xã hội

GD : Giáo dục

GDCD : Giáo dục công dân

GDTX : Giáo dục thường xuyên

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

KTLM : Kiến thức liên môn

NXB : Nhà xuất bản

SGK : Sách giáo khoa

THCS : Trung học cơ sở

THPT : Trung học phổ thông

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH

Bảng:

Bảng 1.1. Danh sách các trường phổ thông tham gia khảo sát........................31

Bảng 2.1. Thống kê bài học sử dụng KTLM phần Lịch sử cổ trung đại Việt

Nam .................................................................................................42

Bảng 2.2. Thống kê bài học lịch sử sử dụng KTLM gắn với kiến thức thực

tế phần Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ...........................................65

Bảng 2.3. Thống kê bài học lịch sử tích hợp dạy học di sản tại Quảng Ninh

phần Lịch sử cổ trung đại Việt Nam..................................................... 70

Bảng 2.4. Bảng thống kê kết quả thực nghiệm dạy học trên lớp.....................80

Bảng 2.5. Bảng thống kê kết quả thực nghiệm dạy học di sản........................82

Hình:

Hình 1.1. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm dạy học trên lớp ...........................81

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Nghị quyết số 29/NQ-TW của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, ngày 4

tháng 11 năm 2013 “về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo,đáp ứng yêu

cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội

chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã nhấn mạnh vấn đề căn cốt của đổi mới giáo dục là

“chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn

diện năng lực và phẩm chất người học” [2]. Theo đó, phương pháp dạy học phải thay

đổi căn bản theo hướng:Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng

hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của

người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy

cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi

mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức

hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa

học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học.

Sự bùng nổ thông tin trong thời đại toàn cầu hóa, đặc biệt ảnh hưởng của cuộc

cách mạng 4.0 đã làm cho kiến thức của nhân loại tăng lên vô cùng nhanh chóng. Để

người học lĩnh hội một cách chủ động, linh hoạt và chọn lọc khối lượng tri thức khổng

lồ của nhân loại và hình thành những năng lực căn cốt thích ứng với cuộc sống, các

nhà giáo dục không còn cách nào khác ngoài việc phải thay đổi chương trình, phương

pháp và hình thức tổ chức dạy học dạy học. Đây cũng là biện pháp ưu tiên hàng đầu,

là con đường duy nhất đúng cho sự chuyển đổi mục tiêu giáo dục từ trang bị nội dung

kiến thức sang phát hiện, phát triển năng lực của người học.

1.2. Là một bộ môn thuộc nhóm ngành khoa học xã hội, việc dạy học Lịch sử

trong các trường trung học phổ thông không nằm ngoài những yêu cầu chung của ngành

giáo dục trong bối cảnh hiện nay. Hơn nữa, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học để

thu hút sự say mê, hứng thú của học sinh, nâng cao hiệu quả giáo dục Lịch sử đã được

đề cập đến rất nhiều trong thời gian gần đây. Vai trò, thế mạnh của môn Lịch sử trong

giáo dục tư tưởng, thái độ, nhận thức của học sinh quan trọng như thế nào là điều chúng

ta không cần bàn cãi. Không phải ngẫu nhiên, Xi xê rông - một chính trị gia nổi tiếng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

của La Mã thời cổ đại đã khẳng định“Lịch sử là thầy dạy của cuộc sống”. Nhưng hiện

tượng “chán” Lịch sử lại ngày càng phổ biến. Việc lí giải nguyên nhân cũng đã được

đưa ra và mấu chốt vẫn xoay quanh phần lớn ở phương pháp dạy học hiện nay.

Theo đó, kiến thức lịch sử không đơn thuần gói gọn trong việc nghiên cứu, tìm

hiểu, hệ thống những sự kiện, hiện tượng, nhân vật trong bộ môn lịch sử, mà cần có sự

hỗ trợ của các môn khoa học liên ngành. Vì thế, việc sử dụng kiến thức liên môn trong

dạy học lịch sử sẽ góp phần tích cực vào việc đổi mới phương pháp dạy học chuyển từ

tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực.

1.3. Khóa trình Lịch sử cổ trung đại Việt Nam thể hiện lịch sử dân tộc từ nguồn

gốc đến giữa thế kỉ XIX. Tuy nhiên, nội dung này đưa vào chương trình lịch sử lớp 10

hiện hành chỉ có thời lượng trên lớp là 15 tiết học, sắp xếp từ bài 13 đến bài 28 là 14

tiết học kiến thức mới (tiết 19 đến tiết 34 trong phân phối chương trình chuẩn), và tiết

thứ 15 là kiểm tra 45 phút. Như vậy, để có thể giúp học sinh tiếp cận và thấu hiểu được

lịch sử dân tộc thời kì này, giáo viên phải thực sự quan tâm đến đổi mới phương pháp

một cách phù hợp, hiệu quả nhất, giúp học sinh vừa có được kiến thức trọng tâm, chi

tiết lại vừa có cái nhìn tổng thể quá trình dựng nước, giữ nước của cha ông. Những kiến

thức liên môn nếu được khai thác và sử dụng phù hợp sẽ góp phần nâng cao hiệu quả

dạy học khóa trình lịch sử trên đây.

Xuất phát từ những lí do đó, tôi chọn đề tài “Sử dụng kiến thức liên môn

trong dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ở trường trung học phổ thông tỉnh

Quảng Ninh” cho luận văn thạc sĩ của mình để góp phần nâng cao chất lượng dạy

học bộ môn Lịch sử nói chung, dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam nói riêng

trong các trường THPT tại Quảng Ninh.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Việc sử dụng KTLM nói chung và KTLM trong dạy học lịch sử nói riêng đã và

đang được các nhà lý luận dạy học, các nhà giáo dục lịch sử trong và ngoài nước nghiên

cứu, đề cập đến trong các công trình nghiên cứu. Trong quá trình sưu tầm, tìm hiểu tư

liệu phục vụ đề tài, tôi đã tiếp cận được những nguồn tài liệu về vấn đề sử dụng KTLM

sau:

2.1. Tài liệu nước ngoài

2.1.1. Tài liệu giáo dục học

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Các nhà giáo dục Xô Viết trước đây rất coi trọng các mối liên hệ giữa các môn

học, hơn nữa là sự phối kết hợp giữa các giáo viên của những bộ môn khác nhau trong

nhà trường. Nhà giáo dục học T.A.I Lina trong cuốn “Giáo dục học” (NXB Giáo dục

Hà Nội, 1973) cho rằng: “Ngày nay, không một khoa học nào được giảng dạy mà lại

không sử dụng những số liệu của các khoa học tiếp cận khác, những tài liệu, những sự

kiện và những thí dụ lấy từ trong cuộc sống hàng ngày và từ các lĩnh vực tri thức khác

nhau” [50; tr.245]. Trong phần nhiệm vụ của việc giảng dạy kĩ thuật tổng hợp tác giả

viết: “Việc xác lập mối liên hệ giữa các bộ môn nhằm vạch ra cho học sinh thấy mối

liên hệ qua lại của các khoa học” [50; tr.253]. Những nghiên cứu trên cho chúng ta

thấy, sự liên hệ giữa các môn học trong trường phổ thông cũng gắn bó mật thiết, tác

động qua lại như các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống.

Cùng quan điểm trên, nhà giáo dục học nổi tiếng người Nga, M.T.Ogơrôtnhicôp

nhấn mạnh: “…giải thích những tài liệu nghiên cứu bằng những môn học khác nhau xung

quanh môn học đó” [39; tr.43].

Trong cuốn “Phương pháp và kĩ thuật lên lớp trong trường phổ thông” (Tập 1),

NXB Giáo dục, 1975, tác giả N.M.Iacôplép đã nhấn mạnh vai trò của dạy học liên môn

“…là hệ thống công tác liên hệ hữu cơ giữa các giáo viên các bộ môn khác - tức là mối

liên hệ giữa các bộ môn” [42; tr.35].

L.F.Kharlamốp trong tác phẩm “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh

như thế nào?” (NXB Giáo dục, 1979) đã chỉ rõ tác dụng, ý nghĩa của việc vận dụng

kiến thức các môn học: “Việc giáo viên có khả năng tìm được mối liên hệ giữa các vấn

đề mà các nhà bác học đã nghiên cứu với điều mà các em đã học ở nhà trường thuộc

một môn học nào đó cũng gây cho học sinh niềm hứng thứ đặc biệt với việc học tập tài

liệu mới” [27; tr.102]. Rõ ràng, sự liên hệ kiến thức liên môn vừa giúp làm sáng tỏ nội

dung đang học lại vừa tạo hứng thứ cho các em trong học tập.

Tác giả M. Alêcxêep trong tác phẩm “Phát triển tư duy học sinh”(NXB Giáo

dục, 1976) cũng bàn đến vấn đề logic trong quá trình dạy học. “Bất cứ một yếu tố nào

trong hệ thống tri thức ở nhà trường bao giờ cũng đòi hỏi học sinh phải biết một yếu

tố tri thức khác thì mới hiểu được, mặt khác nó lại là cơ sở để hiểu một yếu tố tri thức

khác nữa… Toàn bộ hệ thống tri thức học tập trong nhà trường đều có mối liên hệ móc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

xích như vậy, giữa các yếu tố của mình. Trong việc dạy học nhất thiết phải tính đến

mối liên hệ này” [37; tr.19].

Cuốn “Tám đổi mới để trở thành người giáo viên giỏi” của Giselle O.Martin￾Kniep có đề cập đến qui trình xây dựng các đơn vị bài học tích hợp là gì nêu “Tích hợp

nội dung là hình thức kết nối với nội dung trong nội bộ môn học và giữa các môn học

với nhau” [19; tr.27]. Việc giáo viên Khoa học xã hội sử dụng nghệ thuật, văn học, địa

lí để giúp học sinh hiểu rộng hơn một vùng văn hóa là một ví dục về tích hợp nội dung

trong phạm vi lớp học. Hay khi một giáo viên Khoa học xã hội và một giáo viên tiếng

Anh dạy một đơn vị bài học về văn hóa do hai người cùng xây dựng làm lu mờ ranh

giới giữa hai bộ môn thì cũng là ví dụ cho sự tích hợp nội dung giữa các môn học. “Cả

hai hình thức tích hợp nội dung trên đều được gọi là chương trình liên môn” [19; tr.27].

Trong các công trình nghiên cứu của mình, Linđa đã chỉ ra vai trò của người

thầy là vô cùng quan trọng. “Thầy giáo là người có kiến thức toàn diện và có trình độ

văn hóa cao. Ngoài kiến thức chuyên môn của mình, các thầy giáo cần phải hướng vào

một vài lĩnh vực khác của khoa học và kĩ thuật mà hiện nay thanh niên ta bất cứ ngành

nào cũng yêu thích” [49; tr.229].

Bàn về những phẩm chất của người giáo viên, James H.Stronge trong cuốn

“Những phẩm chất của người giáo viên hiệu quả” (NXB Giáo dục, 2011) do Lê Văn

Canh dịch đã nhận định: “Giảng dạy là nơi gặp gỡ của nhiều ngành học phức hợp và

liên quan đến việc tương tác với nhiều học sinh đa dạng và phức hợp” [25; tr.93].

Tác giả Robert J.Marzano, với cuốn sách “Nghệ thuật và khoa học dạy học” do

GS.TS Nguyễn Hữu Châu dịch, cũng khẳng định: “Trong thực tế, không có một chiến

thuật dạy học riêng lẻ nào đáp ứng được yêu cầu của việc xử lí tích cực kiến thức trong

quá trình trải nghiệm với kiến thức trọng tâm mới” [48; tr.47].

2.1.2. Tài liệu giáo dục lịch sử

Trong cuốn sách “Lịch sử là gì”, tác giả N.A.E Rô-phê-ép (NXB Giáo dục,

1981) chỉ ra: “Không có bộ môn khoa học nào có thể phát triển một cách đơn độc”

[40; tr.147]. Tác giả đã nêu được mối quan hệ giữa lịch sử với các khoa học nghiên cứu

xã hội khác nhau, như xã hội học, dân tộc học, tâm lí xã hội,… rất khăng khít. “Sở dĩ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

các khoa học này xích lại gần nhau vì chúng cùng nghiên cứu một đối tượng như nhau”

[40; tr.147].

Cuốn sách “Bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử” của tác giả I.Ia.Léc-ne

(Viện Khoa học Giáo dục, 1968) đề cập đến mối liên hệ giữa các tri thức khác nhau có

mối quan hệ với nhau: “Ở chỗ nào nến tài liệu cho phép, chỗ nào có những vấn đề gần

gũi với nhau thì khả năng đó phải được sử dụng” [24; tr.149]. “Bất kì tri thức lịch sử

nào là thông tin lĩnh hội đầu tiên được thực hiện nếu như nó được tổng hợp với các tri

thức khác nhau của chúng. Cần dần dần dạy cho học sinh hiểu được tính đa diện, đa

dạng của các quan hệ đó” [24; tr.177]. Khẳng định này chỉ rõ, trong quá trình dạy học

giáo viên cần chú ý đến tính đa dạng, đa chiều của mỗi vấn đề.

Nhà giáo dục N.G.Đairi trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử” (NXB Giáo dục,

1973) cũng chỉ ra: “Để có một giờ học tốt, người giáo viên phải kết hợp được nhiều

khâu khác nhau, quan trọng nhất là tham khảo các tài liệu để làm cho nội dung bài

giảng phong phú, chính xác,…” [41; tr.23]. “Phải sử dụng không ngừng và có hệ thống

tất cả mọi nguồn tư liệu muôn hình muôn vẻ” [41; tr.76]. Tác giả đã cho ta thấy được

tầm quan trọng của việc sử dụng các nguồn tài liệu khác nhau để chuẩn bị một giờ học

bởi chính việc tham khảo nhiều nguồn tài liệu khác nhau sẽ giúp bài giảng thêm sinh

động, giúp học sinh hứng thú hơn.

Như vậy có thể thấy, thông qua các công trình nghiên cứu trên, vấn đề sử dụng

KTLM trong dạy học đã được bàn tới ở nhiều khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, tất cả

đều có xu hướng chung về quan điểm thừa nhận vai trò, ý nghĩa, tác dụng của KTLM

trong việc nâng cao hiệu quả giờ dạy, bài học cũng như góp phần thu hút và gây hứng

thú cho học sinh.

2.2. Tài liệu trong nước

Thể hiện sự tương đồng với những nghiên cứu của các học giả nước ngoài, nhiều

tài liệu của các nhà giáo dục học Việt Nam cũng đề cập tới sự cần thiết của việc sử

dụng KTLM trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng.

2.2.1. Tài liệu tâm lí học và giáo dục học

Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt trong tập 1, cuốn “Giáo dục học” (NXB Giáo dục,

1987) đã nêu một cách khái quát và tương đối đầy đủ về vai trò, ý nghĩa của việc sử

dụng kiến thức liên môn: “Tiềm năng giáo dục thế giới quan cho học sinh đặc biệt

được khai thác trong mối liên hệ giữa các môn học. Các mối liên hệ giữa các môn học,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

phản ánh bản chất biện chứng của nhận thức khoa học, giúp xem xét một sự vật hay

một hiện tượng từ nhiều quan điểm khác nhau” [45; tr.123]. Đồng thời, các tác giả

cũng đưa ra phương hướng hoàn thiện nội dung dạy học và nhấn mạnh: “Tăng cường

mối liên hệ giữa các môn học” [45; tr.200].

Đặng Thành Hưng trong cuốn “Dạy học hiện đại - lí luận, biện pháp, kĩ thuật”

(NXB Đại học Quốc gia, HN, 2002) cho rằng: “Trong khoa học giáo dục còn có những

bộ môn, chuyên ngành, liên môn lấy những quan hệ qua lại làm đối tượng” [23; tr.15].

Tác giả đã đề cập đến những khả năng khác của vấn đề sử dụng KTLM trong dạy học

là ngành học nghiên cứu cụ thể mối liên hệ qua lại giữa các ngành học.

Trần Bá Hoành với cuốn “Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách

giáo khoa” (NXB ĐHSP Hà Nội, 2006) nhấn mạnh phương pháp học tích cực trong

đó đề cập đến vấn đề giáo dục theo mục tiêu với nội dung “xuyên môn” và “liên môn”.

Cuốn giáo trình triết học Mác - Lênin (NXB Chính trị Quốc gia, 2006) có đoạn

viết: “Tùy theo khoa học cụ thể mà có thể tích hợp các môn khoa học khác lại với nhau

như: Lí-Hóa-Sinh; Văn-Sử-Địa. Ở mức độ cao, sự tích hợp này sẽ hình thành những

môn học mới, chứ không phải là một sự lắp ghép thông thường các môn riêng rẽ lại

với nhau. Các môn vẫn giữ vị trí độc lập với nhau, chỉ tích hợp những phần gần nhau.

Ở mức độ thấp, việc tích hợp được kiến thức hiện tượng trong mối quan hệ liên môn

đến các bộ môn khác, không trình bày trùng lặp trong biên soạn sách giáo khoa và quá

trình dạy học mà chỉ khai thác, vận dụng các kiến thức có liên quan đến các bộ môn

khác” [6].

2.2.2. Tài liệu giáo dục lịch sử

Đầu tiên phải kể đến cuốn sách “Bồi dưỡng thường xuyên chu kì 1992 - 1996,

dùng cho giáo viên phổ thông cấp II” bàn về phương pháp lịch sử cũng đã khẳng định:

“Thực hiện nguyên tắc liên môn trong dạy-học lịch sử. Điều này không chỉ làm cho

việc tiếp thu của các em được toàn diện, sâu sắc mà còn gây hứng thú học tập. Bộ môn

lịch sử liên quan đến kiến thức của nhiều môn học về khoa học xã hội cũng như khoa

học tự nhiên cho nên việc đưa những kiến thức môn học khác có liên quan sẽ nâng cao

chất lượng học tập, mà cũng tiết kiệm được thời gian học” [4; tr.74].

Cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” do Phan Ngọc Liên và Trần Văn Trị chủ

biên (NXB Giáo dục, 1998) đã đề cập đến một số nguyên tắc dạy học thường xuyên có

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

mặt trong quá trình dạy học lịch sử. Những nguyên tắc này làm cho việc sử dụng hệ

thống phương pháp sinh động, cụ thể, có hiệu quả sư phạm cao như nguyên tắc dạy học

liên môn, nguyên tắc dạy học nêu vấn đề…: “Dạy học liên môn và tính kế thừa trong

việc học tập các khóa trình lịch sử làm cho các em nhận thức sự phát triển của xã hội

một cách liên tục, thống nhất, mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội,

hiểu được tính toàn diện của lịch sử. Điều này khắc phục được tình trạng rời rạc, tản

mạn trong kiến thức của học sinh. Nắm được mối liên hệ kiến thức giữa các môn học,

tính hệ thống của các tri thức lịch sử sẽ giúp các em có khả năng phân tích các sự kiện,

tìm ra bản chất qui luật chi phối sự phát triển của lịch sử” [31; tr.165].

Tác giả Phan Ngọc Liên và Trịnh Đình Tùng (Chủ biên) trong cuốn “Phát huy

tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử ở trung học cơ sở” (NXB Giáo dục,

1998), một lần nữa khẳng định vai trò của việc sử dụng kiến thức của các môn học khác

nhau trong quá trình dạy và học lịch sử: “Trong học tập lịch sử, học sinh phải tích cực

tiến hành nhiều biện pháp sư phạm để cụ thể hóa thời gian, địa điểm, diễn biến của sự

kiện xảy ra trong quá khứ với nhiều nguồn tư liệu khác nhau (tài liệu lịch sử, văn học,

tài liệu địa phương, hiện vật, tài liệu truyền miệng,…). Thông qua quan sát bản đồ, đọc

kí hiệu, nội dung lịch sử được biểu diễn trên bản đồ, việc sử dụng bản đồ lịch sử còn góp

phần phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ, đặc biệt là kĩ

năng đọc bản đồ, củng cố thêm về kiến thức địa lí…” [32; tr.81].

Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử”, tập 1 (NXB Đại học sư phạm Hà

Nội, 2010) do tác giả Phan Ngọc Liên (chủ biên) cũng đã khẳng định dạy học liên môn

là một trong những nguyên tắc quan trọng của dạy học ở trường phổ thông nói chung,

môn lịch sử nói riêng. “Một số nước đã tiến hành tích hợp ở nhiều mức độ khác nhau…

Ở nước ta, nguyên tắc liên môn được chú trọng nhiều, nhằm làm cho kiến thức các

môn học bổ sung cho nhau, hiểu sâu sắc hơn các sự kiện đang học… Việc dạy học theo

nguyên tắc liên môn đòi hỏi giáo viên lịch sử không chỉ có kiến thức vững chắc về bộ

môn mà còn phải nắm vững nội dung, chương trình các môn học được giảng dạy ở

trường phổ thông, trước hết là Văn học, Địa lý, Giáo dục công dân. Học sinh có vai

trò tích cực, chủ động trong việc học tập theo nguyên tắc liên môn, vì ở đây các em huy

động những kiến thức đã học để hiểu sâu, toàn diện một sự kiện. Các em được ôn tập,