SKKN PHÁT TRIỂN kĩ NĂNG GIẢI bài tập “các QUY LUẬT DI TRUYỀN” THÔNG QUA DẠNG TOÁN DI TRUYỀN TƯƠNG

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NAM ĐỊNH

TRƯỜNG THPT GIAO THỦY

BÁO CÁO SÁNG KIẾN

PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIẢI BÀI TẬP “CÁC QUY LUẬT

DI TRUYỀN” THÔNG QUA DẠNG TOÁN “DI TRUYỀN

TƯƠNG TÁC GIỮA CÁC GEN KHÔNG ALEN”

Tác giả: Đặng Thị Tho

Trình độ chuyên môn: Cử nhân

Chức vụ: Giáo viên

Nơi làm việc: Trường THPT giao Thủy

1

GIỚI THIỆU CHUNG VỀ SÁNG KIẾN

1. Tên sáng kiến: Phát triển kĩ năng giải bài tập “các quy luật di truyền” thông qua

dạng toán “di truyền tương tác giữa các gen không alen”.

2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Chương trình Sinh học 12: ôn tập, học nâng cao,

hướng dẫn học sinh tự học, bồi dưỡng học sinh giỏi.

3. Thời gian áp dụng sáng kiến: Từ tháng 9 năm 2013 đến tháng 5 năm 2015.

4. Tác giả:

Họ và tên: Đặng Thị Tho

Năm sinh: 1983

Nơi thường trú: Giao Hải- Giao Thủy- Nam Định

Trình độ chuyên môn: Cử nhân Sinh học

Chức vụ công tác: Giáo viên

Nơi làm việc: Trường THPT Giao Thủy- Huyện Giao Thủy- Tỉnh Nam Định

Điện thoại: 0975 28 1983

Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 100%

5. Đồng tác giả: Không

6. Đơn vị áp dụng sáng kiến:

Tên đơn vị: Trường THPT Giao Thủy

Địa chỉ: Thị trấn Ngô Đồng- Huyện Giao Thủy- Tỉnh Nam Định

Điện thoại: 0350 3895 126

2

I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN

Nội dung “Các quy luật di truyền” nằm trong phần “V- Di truyền học” thuộc

chương trình Sinh học 12 có vai trò đặc biệt quan trọng, không chỉ bởi vì nó luôn

chiếm tỉ lệ điểm số cao trong cấu trúc của các đề thi cấp Tỉnh cũng như các đề thi

cấp Quốc gia mà đây còn là nội dung chứa đựng nhiều thách thức với những bài

toán khó thuộc dạng bài tập tổng hợp- trong đó phải đặc biệt kể đến dạng bài tập Di

truyền tương tác giữa các gen không alen nhưng có sự kết hợp đồng thời với một số

quy luật di truyền khác ( như: di truyền liên kết hoàn toàn hoặc không hoàn toàn, di

truyền liên kết giới tính, phân li độc lập,... )

Bản thân tôi trong quá trình tham gia giảng dạy Sinh học 12 cũng như hướng

dẫn đội tuyển học sinh giỏi nhà trường dự thi cấp Tỉnh, nhằm giúp học sinh có kết

quả tốt, tôi đã rất chú trọng dạng toán liên quan đến quy luật di truyền tương tác

giữa các gen không alen, đã từng mất rất nhiều thời gian, công sức tìm tài liệu,

nghiên cứu, tuyển chọn và sắp xếp các bài tập sao cho có hệ thống từ dễ đến khó, từ

dạng đơn giản đến dạng tổng hợp để phát triển tốt nhất kĩ năng tư duy logic cho học

sinh bởi theo tôi thấy, việc học sinh được luyện giải các bài toán tổng hợp về các

quy luật di truyền không chỉ giúp học sinh tự củng cố các kiến thức liên quan đến

từng quy luật di truyền riêng rẽ mà còn giúp phát triển, nâng cao năng lực giải toán

của các em đối với những bài toán thuộc chương “Các quy luật di truyền”.

Vì vậy tôi đã bước đầu xây dựng hệ thống một số dạng toán về các quy luật

di truyền tương tác giữa các gen không alen, trong đó đặc biệt chú trọng đến dạng

toán phối hợp giữa di truyền tương tác giữa các gen không alen với một số quy luật

di truyền khác và áp dụng trong quá trình giảng dạy cho học sinh cũng như hướng

dẫn học sinh luyện tập.

II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP

1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến

Khi nghiên cứu về “chương II- Các quy luật di truyền” trong “phần V- Di

truyền học” thuộc chương trình Sinh học 12, mỗi quy luật di truyền được phân phối

theo từng bài, từng tiết riêng rẽ theo hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức- kĩ năng,

3

giáo viên chỉ có thể giúp học sinh nghiên cứu từng quy luật, ít có điều kiện đầu tư

cho việc phát triển kĩ năng giải toán.

Mặt khác, hiện nay, mặc dù đã có rất nhiều tài liệu được biên soạn để hỗ trợ

giáo viên và học sinh nghiên cứu về các quy luật di truyền như quy luật Menđen,

Liên kết gen, Hoán vị gen, Di truyền liên kết với giới tính,... nhưng riêng đối với

quy luật di truyền Tương tác giữa các gen không alen thì hầu như các tài liệu mới

chỉ tập trung giới thiệu các dạng cơ bản nhất: tương tác bổ sung, tương tác cộng

gộp, tương tác át chế. Trong khi đó các bài toán có sự phối hợp đồng thời giữa di

truyền tương tác giữa các gen không alen với các quy luật di truyền khác- dạng bài

toán giúp học sinh phát triển tư duy logic, phát triển kĩ năng giải toán tổng hợp các

quy luật di truyền thì lại hầu như chưa được đề cập một cách có hệ thống.

Do vậy, ngay cả đối với học sinh có nhận thức khá tốt nhưng khi gặp bài toán

tương tác gen tổng hợp, có sự di truyền đồng thời của nhiều tính trạng với những

quy luật di truyền khác nhau thì phần lớn các em thường rơi vào tình trạng bối rối,

mất phương hướng, mất nhiều thời gian và công sức, nhiều học sinh không xác định

được cách giải. Đây cũng chính là một trong số các nguyên nhân làm cho học sinh

khó đạt điểm số cao trong các bài kiểm tra quan trọng.

2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến.

2.1. Khái quát chung về quy luật di truyền tương tác giữa các gen không alen.

2.1.1. Khái niệm:

- Gen không alen: Là các alen thuộc các gen khác nhau.

Ví dụ: A và B (hoặc A và b, hoặc a và B hoặc a và b) là 2 alen thuộc 2 gen khác

nhau.

- Tương tác giữa các gen không alen: là sự tác động qua lại giữa các alen của các

gen khác nhau trong việc quy định cùng 1 tính trạng.

Ví dụ: A và B cùng tương tác với nhau để quy định tính trạng màu sắc hoa ở một

loài thực vật: Kiểu gen có cả A và B quy định kiểu hình hoa màu đỏ, kiểu gen

không có A hoặc không có B hoặc không có cả A và B thì quy định kiểu hình hoa

màu trắng. Như vậy, A và B đã tương tác với nhau trong việc quy định màu đỏ của

hoa, không có sự tương tác này thì hoa có màu trắng.

4

2.1.2. Bản chất của di truyền tương tác giữa các gen không alen:

Các gen trong tế bào không tương tác trực tiếp với nhau mà chỉ có sản phẩm

của các gen tác động qua lại với nhau trong việc tạo nên kiểu hình.

2.1.3. Các kiểu tương tác giữa các gen không alen:

Có 3 kiểu tương tác gen cơ bản:

- Tương tác bổ sung (tương tác bổ trợ)

- Tương tác cộng gộp

- Tương tác át chế

a. Tương tác bổ sung( tương tác bổ trợ):

* Nhận dạng: Trong phép lai 1 tính trạng, P thuần chủng, F2 xuất hiện các loại kiểu

hình phân li theo một trong số các tỉ lệ sau: 9:7, 9:6:1, 9:3:4, 9:3:3:1.

* Quy ước gen:

- Đối với tỉ lệ 9:7: Quy ước gen như sau: (A-B-) (A-bb) = (aaB-) = aabb.

- Đối với tỉ lệ 9:6:1: Quy ước gen như sau: (A-B-) (A-bb) = (aaB-) aabb

- Đối với tỉ lệ 9:3:4: Có thể quy ước gen theo 2 cách sau:

Cách 1: (A-B-) (A-bb) (aaB-) = aabb.

Cách 2: (A-B-) (A-bb) = aabb (aaB-)

- Đối với tỉ lệ 9:3:3:1: Có thể quy ước gen theo 2 cách:

Cách 1: (A-B-) (A-bb) (aaB-) aabb.

Cách 2: (A-B-) (aaB-) (A-bb aabb

b. Tương tác át chế:

* Nhận dạng: Trong phép lai 1 tính trạng, P thuần chủng, F2 xuất hiện các loại kiểu

hình phân li theo 1 trong số các tỉ lệ sau: 12:3:1, 13:3, 9:3:4.

* Quy ước gen:

- Tỉ lệ 12:3:1: Có thể quy ước gen theo 2 cách:

Cách 1: (A-B-) (A-bb) (aaB-) aabb.

Cách 2: (A-B-) (A-bb) aabb

5