SINH 12 CO BAN

TiÕt 1 Ngµy so¹n: 21/8/2008

PHẦN NĂM: DI TRUYỀN HỌC

CHƯƠNG I: CƠ CHẾ DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ

Bµi 1: gen, m· di truyÒn vµ qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN

I.Môc tiªu:

- Häc sinh ph¶i tr×nh bµy ®îc kh¸i niÖm gen, cÊu tróc cña gen.

- HiÓu vµ n¾m ®îc kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña m· di truyÒn.

- M« t¶ ®îc c¸c bíc trong qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN.

II.Ph ¬ng ph¸p: Trùc quan, th¶o luËn.

III.Ph ¬ng tiÖn d¹y häc:

* GV: - M¸y chiÕu projecto vµ phim nh©n ®«i ADN...

- Tranh vÏ phãng h×nh 1.2 hoÆc m« h×nh l¾p ghÐp nh©n ®«i ADN.

* HS: - ¤n l¹i kiÕn thøc ADN ®· häc ë líp 9

IV. TiÕn tr×nh

1)æn ®Þnh: - KiÓm tra sÜ sè- chuÈn bÞ s¸ch, vë häc cña häc sinh.

- Giíi thiÖu vÒ ch¬ng tr×nh m«n häc- Ph¬ng ph¸p häc tËp bé m«n.

- Yªu cÇu cña bé m«n.

2) KiÓm tra bµi cò:

3) Bµi míi: Bµi 1: gen, m· di truyÒn vµ qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

*H§ 1: T×m hiÓu vÒ gen:

 §äc môc I ®Ó tr¶ lêi c©u hái:

? Gen lµ g× ?

? Cã ph¶i mäi SV ®Òu cã ADN?

? Gen ë c¸c SV cã gièng nhau kh«ng? Gi¶i

thÝch.

Quan s¸t h×nh 1.1 vµ néi dung phÇn I.2 SGK

em h·y nªu cÊu tróc chung cña gen cÊu tróc.

(sè vïng, vÞ trÝ vµ chøc n¨ng cña mçi vïng)

? C¨n cø vµo ®©u ®Ó gäi gen ph©n m¶nh hay

kh«ng ph©n m¶nh?

(ë sinh vËt nh©n s¬ gen cÊu tróc cã vïng m·

ho¸ liªn tôc cßn sinh vËt nh©n thùc xen kÏ

®o¹n m· ho¸ (ªx«n) vµ ®o¹n kh«ng m· ho¸

(intron)→ gen ph©n m¶nh)

? Gen ®îc cÊu t¹o tõ c¸c nu cßn pr«tªin l¹i ®îc

cÊu t¹o tõ a.amin. VËy lµm thÕ nµo mµ gen qui

®Þnh tæng hîp pr«teiin ®îc?

*H§ 2: T×m hiÓu vÒ m· di truyÒn:

§äc môc II SGK ®Ó tr¶ lêi c©u hái:

? M· di truyÒn lµ g×? (Tr×nh tù nu trong gen

qui ®Þnh tr×nh tù a.a trong ptö pr«tªin)

? Cã 4 lo¹i Nu cÊu t¹o nªn ADN vµ kho¶ng 20

lo¹i axit amin cÊu t¹o nªn pr«tªin. VËy v× sao

cho r»ng 3 nu m· hãa 1 a.amin?

I.Gen:

1. Kh¸i niÖm:

- Gen lµ 1 ®o¹n ph©n tö ADN mang th«ng

tin m· ho¸ 1 chuçi p«lipeptit hay 1 ph©n tö

ARN.

2. CÊu tróc chung cña gen cÊu tróc:

a) Vïng ®iÒu hoµ:

- N»m ë ®Çu 3' cña m¹ch m· gèc cña gen.

- Cã tr×nh tù c¸c Nu ®b→K.®éng phiªn m·

(ARN-aza nhËn biÕt) vµ ®iÒu hoµ phiªn

m·.

b)Vïng m· ho¸:

-Mang th«ng tin m· ho¸ c¸c axit amin.

-SV nh©n s¬ cã vïng m· hãa liªn tôc

SV nh©n thùc: vïng m· hãa kh«ng liªn

tôc.

c)Vïng kÕt thóc:

-N»m ë ®Çu 5' cu¶ m¹ch m· gèc cña gen

mang tÝn hiÖu kÕt thóc phiªn m·.

II. M· di truyÒn:

1. Kh¸i niÖm:

Tr×nh tù nu trong gen qui ®Þnh tr×nh tù a.a

trong ptö pr«tªin (cø 3 nu kÕ tiÕp nhau m·

hãa cho 1 a.amin)

2. M· di truyÒn lµ m· bé ba:

- Trªn gen cÊu tróc cø 3 Nu ®øng liÒn nhau

m· ho¸ cho 1 axit amin- Bé ba m· ho¸

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 1

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

? Víi 4 lo¹i Nu mµ 3Nu t¹o thµnh 1 bé ba th×

cã bao nhiªu bé ba( triplet) ?

* C¸c bé ba trong sinh giíi cã gièng nhau

kh«ng?

* Mçi 1 bé ba chØ m· ho¸ 1 axit amin (®Æc

hiÖu)

* Kho¶ng 20 lo¹i axit amin mµ cã 61 bé ba

→ ???(tÝnh tho¸i ho¸)

*H§ 3: T×m hiÓu qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN:

 Quan s¸t h×nh 1.2 vµ néi dung phÇn III

SGK( HoÆc xem phim) em h·y nªu thêi ®iÓm

vµ diÔn biÕn qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN.

? V× sao c¸c nhµ KH cho r»ng nh©n ®«i ADN

theo nguyªn t¾c b¸n b¶o toµn n÷a gi¸n ®o¹n vµ

nguyªn t¾c bæ sung?

(Do ctróc ®èi song song mµ ®Æc tÝnh enzim

ADN-aza chØ tæng hîp m¹ch míi theo chiÒu

5’→ 3’. Cho nªn:

M¹ch khu«n cã ®Çu 3’.... → t/h m¹ch míi theo

NTBS liªn tôc theo chiÒu 5’→ 3’

M¹ch khu«n cã ®Çu 5’ ..... → t/h ng¾t qu¶ng

tõng ®o¹n ng¾n theo chiÒu 5’→ 3’... )

+ ë SV nh©n thùc thêng t¹o nhiÒu ch¹c sao

chÐp→ rót ng¾n thêi gian nh©n ®«i ADN

+ C¸c ®o¹n Okazaki cã chiÒu tæng hîp ngîc

víi m¹ch kia vµ cã sù tham gia cña ARN måi,

enzim nèi ligaza

* Em cã nhËn xÐt g× vÒ 2 ph©n tö ADN míi vµ

víi ph©n tö ADN mÑ?

BT: 1 pt ADN nh©n ®«i 3 lÇn t¹o bn ptö...?

NÕu N=3000 th× mt ph¶i ccÊp ngliÖu bn?

(triplet).

- Víi 4 lo¹i Nu→ 64 bé ba (triplet hay

codon)

+ 61 bé ba m· hãa.

+ 3 bé ba kÕt thóc( UAA, UAG, UGA)

kh«ng m· ho¸ axit amin

+ 1 bé ba më ®Çu (AUG) m· ho¸

a.amin Met (SV nh©n s¬ lµ foocmin Met)

3. §Æc ®iÓm:

-M· di truyÒn ®îc ®äc tõ 1 ®iÓm x¸c ®Þnh

theo tõng bé ba Nu mµ kh«ng gèi lªn

nhau.

-M· di truyÒn cã tÝnh phæ biÕn (hÇu hÕt

c¸c loµi ®Òu cã chung 1 bé ba di truyÒn).

-M· di truyÒn cã tÝnh ®Æc hiÖu.

-M· di truyÒn mang tÝnh tho¸i ho¸.

III. Qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN:

- Thêi gian: Kú trung gian (pha S)

- §Þa ®iÓm:?

- DiÔn biÕn:

1.Bíc 1:(Th¸o xo¾n ph©n tö ADN)

-Nhê c¸c enzim (helicaza...) th¸o xo¾n 2

m¹ch ph©n tö ADN t¸ch nhau dÇn lé ra 2

m¹ch khu«n vµ t¹o ra ch¹c h×nh ch÷ Y

(ch¹c sao chÐp).

2. Bíc 2:(Tæng hîp c¸c m¹ch ADN míi)

- Trªn tõng m¹ch khu«n, enzim ADN￾azaIII xóc t¸c tæng hîp m¹ch míi (chiÒu

5’→ 3’ theo nguyªn t¾c bæ sung (A liªn

kÕt víi T, G liªn kÕt víi X).

- M¹ch khu«n cã chiÒu 3’→ 5’ th× m¹ch

míi ®îc tæng hîp liªn tôc cßn m¹ch khu«n

cã chiÒu 5’→ 3’ th× m¹ch míi ®îc tæng

hîp tõng ®o¹n (Okazaki) råi sau ®ã nèi l¹i

víi nhau.

3. Bíc 3: (2 ph©n tö ADN ®îc t¹o thµnh)

- Trong mçi ph©n tö ADN míi cã 1 m¹ch

cña ph©n tö ADN ban ®Çu (b¸n b¶o toµn)

vµ 1 m¹ch míi ®îc tæng hîp.

4) Cñng cè:

- Gen lµ g×? CÊu tróc chung cña gen?

- Nªu nguyªn t¾c bæ sung, b¸n b¶o tån vµ ý nghÜa qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN?

5) H íng dÉn vÒ nhµ:

- Häc vµ lµm bµi tËp bµi 1

- ChuÈn bÞ bµi míi theo c©u hái SGK.

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 2

TiÕt 2 Ngµy so¹n: 24/8/2008

Bµi 2: phiªn m· vµ dÞch m·

I.Môc tiªu bµi d¹y:

- Tr×nh bµy ®îc c¬ chÕ phiªn m·( tæng hîp ph©n tö mARN trªn khu«n ADN ).

- M« t¶ ®îc qu¸ tr×nh dÞch m· ( tæng hîp chuçi p«lipeptit ).

II. Ph ¬ng ph¸p: - Trùc quan, th¶o luËn, ph¸t vÊn

III. Ph ¬ng tiÖn d¹y häc:

- M¸y chiÕu projecto vµ phim phiªn m·, dÞch m·.

- Tranh vÏ phãng h×nh 2.1, 2.2, 2.3, 2.4 SGK

IV. TiÕn tr×nh:

1) æn ®Þnh: - KiÓm tra sÜ sè- chuÈn bÞ bµi cña häc sinh.

2) KiÓm tra bµi cò:

-Tr×nh bµy qu¸ tr×nh nh©n ®«i ADN. T¹i sao 1 m¹ch ®îc tæng hîp liªn tôc cßn 1 m¹ch ®-

îc tæng hîp tõng ®o¹n?

3)Bµi míi:

Bµi 2: phiªn m· vµ dÞch m·

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

*H§ 1: T×m hiÓu qtr×nh phiªn m·:

? ThÕ nµo lµ qtr×nh phiªn m· ?

▼GV yêu cầu HS hoàn thành thông

tin vào bảng

- GV đề cập nội dung này khi dạy

phần Dịch mã

▼ Quan s¸t h×nh 2.2 (xem phim)

? G®o¹n më ®Çu cã enzim nµo? KÕt

qu¶? M¹ch nµo lµm khu«n?

? Giai ®o¹n kÐo dµi x¶y ra ntn?

? L¾p ghÐp c¸c rNu ®Ó t¹o ARN diÔn

ra ntn?

(Vïng nµo trªn gen võa phiªn m·

xong th× 2 m¹ch ®¬n ®ãng xo¾n ngay

l¹i)

? ý nghÜa cña NTBS?

? G®o¹n kÕt thóc ntn?

I.Phiªn m·: (Tæng hîp ARN )

1.CÊu tróc vµ chøc n¨ng cña c¸c lo¹i ARN:

CÊu tróc Chøc n¨ng

mAR

N

- Lµ b¶n sao cña gen,

m¹ch th¼ng, lµm khu«n

mÉu cho dÞch m ë RBX. ·

-§Çu 5’, cã vÞ trÝ ®Æc hiÖu

gÇn m m®Çu ®Ó RBX ·

nhËn biÕt & g¾n vµo

- Chøa TT qui

®Þnh tæng hîp

chuçi p«lipeptit

(pr«tªin)

tARN - Mét m¹ch, cã ®Çu cuén

trßn. Cã liªn kÕt bæ sung.

Mçi lo¹i cã mét bé ba ®èi

m vµ 1 ®Çu g¾n a.amin ·

(3’)

-Mang a.amin ®Õn

RBX tham gia

dÞch m·

rARN - CÊu tróc 1 m¹ch, cã liªn

kÕt bæ sung

®.vÞ lín = 45 pt P+3 pt rARN

®.vÞ bÐ = 33 pt P +1 pt rARN

- KÕt hîp víi

pr«tªin t¹o nªn

RBX (n¬i t/hîp

pr«tªin)

2.C¬ chÕ phiªn m·: (Tæng hîp ARN )

- Enzim ARN p«limeraza b¸m vµo vïng ®iÒu hoµ

lµm gen th¸o xo¾n ®Ó lé ra m¹ch gèc cã chiÒu

3’→5’. B¾t ®Çu t/h ARN t¹i ®iÓm k/®Çu p/m·.

- Enzim ARN p«limeraza trît däc theo m¹ch gèc

cña gen vµ tæng hîp ARN bæ sung víi m¹ch khu«n

(A-U, T-A, G-X) theo chiÒu 5’→3’

- Enzim di chuyÓn ®Õn khi gÆp m· kÕt thóc th× dõng

phiªn m·, ph©n tö mARN ®îc gi¶i phãng

+ SV nh©n s¬ : mARN ®îc t¹o ra ®îc trùc tiÕp

dïng lµm khu«n ®Ó t/hîp pr«tªin.

+ SV nh©n thùc: mARN ph¶i c¾t bá c¸c intron, nèi

c¸c ªx«n l¹i ®Ó t¹o mARN trëng thµnh...

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 3

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

*H§ 2: T×m hiÓu qtr×nh dÞch m·:

? Gåm nh÷ng giai ®o¹n nµo?

? Ho¹t hãa a.amin?

?Tæng hîp chuçi p«lipeptit?

▼ Quan s¸t h×nh 2.4 (xem phim)

? G§ më ®Çu ntn?

+ M· më ®Çu lu«n lµ AUG nhng ë sv

nh©n thùc m· ho¸ axit amin lµ Met ë

sv nh©n s¬ lµ foocmin Met

? Giai ®o¹n kÐo dµi diÔn ra ntn?

? Liªn kÕt pÐptit?

? Em cã nhËn xÐt g× vÒ sè lîng codon

trªn mARN vµ sè lîng axit amin trªn

chuçi p«lipeptit ®îc tæng hîp vµ sè l￾îng axit amin trong chuçi p«lipeptit

tham gia cÊu tróc nªn ph©n tö

pr«tªin?

* Trªn 1 ph©n tö mARN cã nhiÒu

rib«x«m cïng trît cã t¸c dông g×?

II. DÞch m·: ( Tæng hîp pr«tªin)

1.Ho¹t ho¸ axit amin:

- a.amin [enzim,ATP]→ a.aminho¹t hãa

a.aminho¹t hãa+ tARN [enzim,ATP]→ aa-tARN

2.Tæng hîp chuçi p«lipeptit:

* Më ®Çu:

- TiÓu ®/v bÐ cña RBX tiÕp xóc víi mARN ë vÞ trÝ

nhËn biÕt ®Æc hiÖu.

- Met-tARN cã bé 3 ®èi m· (antic«don UAX) bæ

sung chÝnh x¸c víi c«don më ®Çu (AUG) trªn

mARN. TiÓu ®¬n vÞ lín liªn kÕt vµo t¹o RBX hoµn

chØnh.

* KÐo dµi:

- aa2-tARN vµo RBX ®èi m· cña tARN nµy bæ

sung víi c«don 2 trªn mARN, liªn kÕt pÐptit gi÷a

a.amin më ®Çu víi a.amin thø 2 h×nh thµnh.

- Rib«x«m dÞch chuyÓn thªm 1 c«don n÷a... vµ cø

tiÕp tôc nh vËy cho ®Õn cuèi mARN.

* KÕt thóc:

- Khi RBX tiÕp xóc víi m· kÕt thóc (UAA...) trªn

mARN th× qu¸ tr×nh dÞch m· hoµn tÊt (kÕt thóc tæng

hîp chuçi p«lipeptit).

- Nhê 1 lo¹i enzim ®Æc hiÖu axit amin ®Çu tiªn

(Met) ®îc c¾t khái chuçi vµ chuçi p«lipeptit tiÕp tôc

h×nh thµnh cÊu tróc bËc cao h¬n ®Ó thµnh pr«tªin.

DÞch m· trªn cïng 1 ph©n tö mARN thêng cã nhiÒu

RBX (p«lix«m) → t¨ng hiÖu suÊt t/hîp pr«tªin.

4) Cñng cè: Sö dông s¬ ®å: C¬ chÕ ph©n tö cña hiÖn tîng di truyÒn.

mARN Pr«tªin TÝnh tr¹ng

+ VËt liÖu DT lµ ADN ®îc truyÒn l¹i cho ®êi sau th«ng qua c¬ chÕ nh©n ®«i ADN.

+ TTDT trong ADN biÓu hiÖn thµnh tÝnh tr¹ng th«ng qua c¬ chÕ phiªn m· thµnh ARN

vµ dÞch m· thµnh pr«tªin → biÓu hiÖn thµnh tÝnh tr¹ng.

5) H íng dÉn vÒ nhµ:

- Häc vµ lµm bµi tËp bµi

- ThÕ nµo lµ ®iÒu hßa ho¹t ®éng gen? C¬ chÕ?

TiÕt 3 Ngµy so¹n: 28/8/2008

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 4

Nh©n ®«i

Phiªn m· DÞch m·

ADN

BµI 3: ĐIỀU HÒA HOẠT ĐỘNG GEN

1.Môc tiªu bµi d¹y:

- Nªu ®îc kh¸i niÖm vµ c¸c cÊp ®é ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen.

- Tr×nh bµy ®îc c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen ë sinh vËt nh©n s¬ (opªron Lac)

- Nªu ®îc ý nghÜa cña ®iÒu hßa ho¹t ®éng gen.

- Ph¸t triÓn t duy ph©n tÝch, kh¸i qu¸t.

II.Ph ¬ng ph¸p: - Quan s¸t ph©n tÝch tranh, s¬ ®å ®éng

III.Ph ¬ng tiÖn d¹y häc :

- M¸y chiÕu projecto vµ phim ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen.

- Tranh vÏ phãng h×nh 3.2, 3.2a, 3.2b SGK

IV. TiÕn tr×nh:

1)æn ®Þnh tæ chøc: - KiÓm tra sÜ sè- chuÈn bÞ bµi cña häc sinh.

2) KiÓm tra bµi cò:

- H·y tr×nh bµy diÔn biÕn vµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh phiªn m· (dÞch m·).

- VÏ vµ gi¶i thÝch s¬ ®å mlhÖ ADN-ARN-Pr«tªin?

3) Bµi míi:

Trong TB th× lóc nµo th× gen ho¹t ®éng ®Ó t¹o ra sphÈm? Lµm thÕ nµo ®Ó TB cã thÓ ®iÒu

khiÓn cho gen ho¹t ®éng ®óng vµo thêi ®iÓm cÇn thiÕt?

Bµi 3: ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

*H§ 1: T×m hiÓu kh¸i qu¸t vÒ §HH§G :

▼ N/c SGK vµ cho biÕt thÕ nµo lµ §HH§G?

? ý nghÜa cña §HH§G?

(SPhÈm gen®îc t¹o ra kh«ng, nhiÒu hay Ýt; Tïy giai ®o¹n

ptriÓn vµ ®kiÖn mt)

VD: VK E.coli c¸c gen t/hîp enzim ®Ó chuyÓn

hãa ®êng lactoz¬ chØ ho¹t ®éng khi mt cã

lactoz¬.

? §iÒu hßa h®gen x¶y ra ë møc ®é nµo?

*H§ 2: T×m hiÓu §HH§G ë SV nh©n s¬ :

▼ Quan s¸t H×nh 3.1 vµ néi dung môc II.

- Tr×nh bµy cÊu tróc cña opªron Lac (Sè vïng,

thµnh phÇn vµ chøc n¨ng cña c¸c gen trong

mçi vïng)

(SV nh©n s¬ mçi promoter → ®iÒu hßa phiªn m· cho 1

côm gen cÊu tróc. SV nh©n thùc: mçi gen cã 1 promoter

riªng)

- Gen ®/h cã thÓ ®øng ngay phÝa tríc hoÆc c¸ch xa nhãm

gen cÊu tróc.

▼ Quan s¸t h×nh 3.2a, b (hoÆc xem phim)

? C¬ chÕ ®/h thÓ hiÖn ë nh÷ng tr¹ng th¸i nµo?

I. Kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen:

- K/n: §HH§G lµ ®iÒu hßa lîng s¶n phÈm

cña gen ®îc t¹o ra, gióp TB ®iÒu chØnh sù

t/hîp pr«tªin cÇn thiÕt vµo lóc cÇn thiÕt

- C¸c møc ®é: Tríc phiªn m·, phiªn m·,

sau phiªn m·, dÞch m·, sau dÞch m·.

ë sinh vËt nh©n s¬ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng

gen chñ yÕu ë møc ®é phiªn m·.

II. §iÒu hoµ ho¹t ®éng gen ë sinh vËt

nh©n s¬:

1. M« h×nh cÊu tróc cña opªron Lac:

*K/n: C¸c gen cÊu tróc cã liªn quan vÒ

c/n¨ng thêng ®îc ph©n bè thµnh 1 côm cã

chung mét c¬ chÕ ®iÒu hßa gäi lµ «pªron.

*CÊu tróc:

- Vïng chøa c¸c gen cÊu tróc quy ®Þnh tæng

hîp c¸c enzim ph©n gi¶i ®êng lact«z¬.

- Vïng vËn hµnh O(operator): cã tr×nh tù

Nu ®Æc biÖt ®Ó pr«tªin øc chÕ cã thÓ liªn kÕt

lµm ng¨n c¶n sù phiªn m·.

- Vïng khëi ®éng P(Promoter): n¬i mµ

ARN p«limeraza b¸m vµo vµ khëi ®Çu

phiªn m·.

Gen ®iÒu hßa R(Regulator) Tríc mçi

opªron → ®iÒu hoµ ho¹t ®éng c¸c gen cña

opªron (KiÓm so¸t t/h pr«tªin øc chÕ). Gen

nµy còng cã Promoter riªng.

2. Sù ®iÒu hoµ ho¹t ®éng gen opªron

Lac:

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 5

Opªron Lac

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

(øc chÕ, ho¹t ®éng)

? Em h·y nªu c¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng

opªron Lac trong m«i trêng kh«ng cã lact«z¬?

Gen ®iÒu hoµ vai trß g×?

? Khi mt cã lact«z¬ th× ho¹t ®éng cña gen

ntn?

? Lact«z¬ cã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn ho¹t

®éng cña opªron Lac?

? Theo em thùc chÊt cña qu¸ tr×nh ®iÒu hoµ

ho¹t ®éng cña gen (ë sinh vËt nh©n s¬) lµ g×?

(§/hßa ho¹t ®éng cña ARN p«limeraza tham gia vµo

phiªn m·)

a) Khi m«i tr êng kh«ng cã lact«z¬:

- Gen ®iÒu hoµ ho¹t ®éng tæng hîp pr«tªin

øc chÕ. Pr«tªin øc chÕ liªn kÕt vµo vïng vËn

hµnh cña opªron ng¨n c¶n qu¸ tr×nh phiªn

m· lµm c¸c gen cÊu tróc kh«ng ho¹t ®éng.

b) Khi m«i tr êng cã lact«z¬:

- Mét sè ph©n tö lact«z¬ liªn kÕt víi pr«tªin

øc chÕ lµm nã kh«ng liªn kÕt vµo vïng vËn

hµnh cña opªron vµ ARN p«limeraza liªn

kÕt víi vïng khëi ®éng ®Ó tiÕn hµnh phiªn

m·.

- C¸c ph©n tö mARN cña gen cÊu tróc ®îc

dÞch m· t¹o ra c¸c enzim ph©n gi¶i lact«z¬.

- Khi lact«z¬ bÞ ph©n gi¶i hÕt th× pr«tªin øc

chÕ l¹i liªn kÕt vµo vïng vËn hµnh vµ qu¸

tr×nh phiªn m· bÞ dõng l¹i.

4) Cñng cè:

- Tr¶ lêi c©u hái vµ bµi tËp cuèi bµi.

*KiÕn thøc bæ sung:

+ ë ngêi b×nh thêng hªm«gl«bin trong hång cÇu gåm cã 3 lo¹i lµ HbE, HbF vµ HbA.

- HbE gåm 2 chuçi anpha vµ 2 chuçi epsilon cã trong thai d íi 3 th¸ng.

- HbF gåm 2 chuçi anpha vµ 2 chuçi gama cã trong thai tõ 3 th¸ng ®Õn khi lät lßng mÑ th× l îng HbF

gi¶m m¹nh(trÎ 3 th¸ng tuæi HbF ≈ 20%).

- HbA gåm 2 chuçi anpha vµ 2 chuçi bªta h×nh thµnh khi ®øa trÎ ®îc sinh ra ®Õn hÕt ®êi sèng c¸ thÓ.

Nh vËy gen cÊu tróc quy ®Þnh tæng hîp chuçi anpha ho¹t ®éng suèt ®êi sèng c¸ thÓ.

Gen cÊu tróc quy ®Þnh tæng hîp chuçi epsilon chØ ho¹t ®éng trong giai ®o¹n bµo thai díi 3 th¸ng.

Gen cÊu tróc quy ®Þnh tæng hîp chuçi gama trong giai ®o¹n thai 3 th¸ng ®Õn sau khi sinh 1 thêi gian.

Gen cÊu tróc quy ®Þnh tæng hîp chuçi bªta chØ ho¹t ®éng tõ khi ®øa trÎ sinh ra.

5) H íng dÉn vÒ nhµ:

- Häc vµ lµm bµi tËp bµi

- ThÕ nµo lµ ®ét biÕn gen? C¬ chÕ?

TiÕt 4 Ngµy so¹n: 30/8/2008

Bµi 4: ®ét biÕn gen

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 6

I.Môc tiªu:

- Nªu ®îc kh¸i niÖm vµ c¸c d¹ng ®ét biÕn gen.

- Nªu ®îc nguyªn nh©n, c¬ chÕ ph¸t sinh còng nh hËu qu¶ vµ vai trß cña ®ét biÕn gen

- Liªn hÖ víi thùc tÕ.

II.Ph ¬ng ph¸p: Quan s¸t, th¶o luËn

III.Ph ¬ng tiÖn d¹y häc:

- M¸y chiÕu projecto vµ phim c¬ chÕ ph¸t sinh ®ét biÕn gen

- Tranh vÏ h×nh 4.1 vµ 4.2 SGK.

IV. TiÕn tr×nh:

1)æn ®Þnh: - KiÓm tra sÜ sè- chuÈn bÞ bµi cña häc sinh.

2)Bµi cò:

- ¤pªron lµ g×? tr×nh bµy cÊu tróc opªron Lac ë E.coli.

- C¬ chÕ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng cña opªron Lac trong m«i trêng kh«ng cã vµ cã lact«z¬.

3)Bµi míi:

Bµi 4: ®ét biÕn gen

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

*H§ 1: T×m hiÓu k/n vµ c¸c d¹ng ®b gen:

▼ GV yêu cầu hs đọc mục I.1 tìm hiểu khái

niệm đột biến gen.

?KÕt qu¶ cña ®b gen (thay ®æi sè lîng, thµnh

phÇn, tr×nh tù Nu trong gen) sÏ nh thÕ nµo?

( H×nh thµnh alen míi)

? Ph©n tö pr«tªin sÏ nh thÕ nµo khi x¶y ra ®ét

biÕn thay thÕ 1 cÆp Nu trªn gen?(H×nh thµnh Pr«tªin

míi víi chøc n¨ng míi- VD: HbA→HbS)

? ThÓ ®b? GV lÊy vÝ dô.

? Ph©n tö pr«tªin sÏ nh thÕ nµo khi x¶y ra ®ét

biÕn mÊt hoÆc thªm 1 cÆp Nu trªn gen? (H×nh

thµnh Pr«tªin míi víi chøc n¨ng míi)

? §B gen cã nh÷ng d¹ng nµo? (chØ xÐt ®b ®iÓm)

▼ Y/cÇu HS tr¶ lêi c©u lÖnh trang 19

- NÕu ®ét biÕn thay thÕ 1 cÆp Nu cã thÓ dÉn ®Õn thay thÕ 1 aa

nµy b»ng 1 aa míi trong ph©n tö pr«tªin.

- NÕu ®ét biÕn thªm hoÆc mÊt cÆp Nu sÏ dÉn ®Õn lµm thay ®æi

toµn bé aa tõ ®iÓm ®ét biÕn trë vÒ cuèi cña p.tö pr«tªin .

*H§ 2: T×m hiÓu n/n vµ c¬ chÕ psinh ®b gen:

? Nªu c¸c vÝ dô vÒ t¸c nh©n g©y ®b?

(tia phãng x¹, TTN, sèc nhiÖt, c¸c hãa chÊt, mét sè virut...)

? V× sao l¹i cã sù kÕt cÆp kh«ng ®óng?

*Tranh h×nh 4.1, 4.2(phim)

? KÓ tªn t¸c nh©n g©y ®ét biÕn?

I. Kh¸i niÖm vµ c¸c d¹ng ®ét biÕn gen:

1. Kh¸i niÖm:

- §ét biÕn gen lµ nh÷ng biÕn ®æi trong

cÊu tróc cña gen thêng liªn quan ®Õn

mét cÆp nu-§B ®iÓm (hoÆc mét sè cÆp

nu)

* N/n: T¸c nh©n lý – hãa- sinh häc trong

cthÓ hoÆc mt.

- ThÓ ®ét biÕn?

2. C¸c d¹ng ®ét biÕn gen: (XÐt ®b ®iÓm)

a) §ét biÕn thay thÕ 1 cÆp nuclª«tit:

- 1 cÆp Nu/gen thay b»ng 1 cÆp Nu kh¸c

→ cã thÓ lµm thay ®æi tr×nh tù axit amin trong pr«tªin vµ

lµm thay ®æi chøc n¨ng cña pr«tªin.

b) §ét biÕn thªm hoÆc mÊt 1 cÆp

nuclª«tit:

- Khi mÊt hoÆc thªm 1 cÆp Nu trong gen

→ MDT bÞ ®äc sai →lµm thay ®æi tr×nh tù axit

amin trong pr«tªin vµ lµm thay ®æi chøc n¨ng cña

pr«tªin.

II. Nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ ph¸t sinh

®ét biÕn gen:

1. Nguyªn nh©n: (sgk)

2. C¬ chÕ ph¸t sinh ®ét biÕn gen:

a) Sù kÕt cÆp kh«ng ®óng trong nh©n ®«i

ADN: (kh«ng bæ sung)

- Bazơ nitơ dạng hiếm(*):

A* kết cặp với X: cặp AT → GX

G* kết cặp với T: cặp GX → AT

b) T¸c ®éng cña c¸c t¸c nh©n g©y ®ét

biÕn:

- Tia tö ngo¹i (UV) cã thÓ lµm cho 2

baz¬ T trªn cïng 1 m¹ch liªn kÕt víi

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 7

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

- 5BU : thay T : AT→GX, thay X: GX→AT

Ngoµi ra: ADN sai hỏng ngẫu nhiên: Liên kết

giữa C1 của đường và Ađênin, A ngẫu nhiên bị

đứt → đột biến mất A.

? Trêng hîp nµo ®ét biÕn ®iÓm g©y h¹i?

(thay ®æi chøc n¨ng pr«tªin)

GV nªu vd ®b cã lîi- kh¶ n¨ng kh¸ng thuèc ë

sbä.

▼ Y/cÇu HS tr¶ lêi c©u lÖnh trang 21

- Do tÝnh tho¸i hãa cña MDT: thay nu nµy b»ng nu kh¸c→ thay ®æi

codon nhng vÉn m· hãa cho a.amin cïng lo¹i.

? §ét biÕn gen lµm xuÊt hiÖn alen míi cã vai trß

nh thÕ nµo ®èi víi tiÕn ho¸ vµ chän gièng?

Gi¶i thÝch v× sao?

nhau→ ®ét biÕn.

- 5-br«mua uraxin ( 5BU) g©y ra thay thÕ

cÆp A-T b»ng G-X→ ®ét biÕn.

- Virut viªm gan B, virut hecpet...→ ®ét

biÕn.

Acridin: gây mất hoặc thêm nu.

III. HËu qu¶ vµ ý nghÜa cña ®ét biÕn

gen:

1. HËu qu¶ cña ®ét biÕn gen:

- §a sè ®ét biÕn ®iÓm v« h¹i( trung tÝnh)

1 sè cã h¹i hay cã lîi cho thÓ ®ét biÕn.

- Møc ®é g©y h¹i cña alen ®ét biÕn phô

thuéc vµo tæ hîp gen chøa nã vµ m«i tr￾êng sèng.

2.Vai trß vµ ý nghÜa cña ®ét biÕn gen:

a) §èi víi tiÕn ho¸:

- §ét biÕn gen lµ nguån nguyªn liÖu cho

tiÕn ho¸.

b) §èi víi thùc tiÔn:

- Cung cÊp nguån nguyªn liÖu cho qu¸

tr×nh chän t¹o gièng.

5) Cñng cè:

- C©u hái vµ bµi tËp cuèi bµi.

* KiÕn thøc bæ sung:

- Nh÷ng d¹ng ®ét biÕn gen lµm thay ®æi codon (bé ba) ®ång thêi lµm thay ®æi axit amin t¬ng øng gäi lµ ®ét biÕn

sai nghÜa ( nhÇm nghÜa).

- Nh÷ng d¹ng ®ét biÕn gen lµm thay ®æi codon nhng kh«ng lµm thay ®æi axit amin t¬ng øng gäi lµ ®ét biÕn ®ång

nghÜa (®ét biÕn c©m).

- Nh÷ng d¹ng ®ét biÕn gen lµm thay ®æi codon thµnh bé ba kÕt thóc gäi lµ ®ét biÕn v« nghÜa.

- Nh÷ng d¹ng ®ét biÕn gen lµm thay ®æi codon tõ ®iÓm ®ét biÕn ®Õn cuèi gen gäi lµ ®ét biÕn dÞch khung. (®ét biÕn

thªm hoÆc mÊt1 cÆp Nu)

5) H íng dÉn vÒ nhµ:

- Häc vµ lµm bµi tËp bµi . §äc ”Em cã biÕt”

- C¸c ®Æc trng cña bé NST vÒ mÆt DT. C¸c d¹ng ®b cÊu tróc NST?

TiÕt 5 Ngµy so¹n: 05/9/2008

Bµi 5: nhiÔm s¾c thÓ vµ ®ét biÕn cÊu tróc nhiÔm s¾c thÓ

I.Môc tiªu:

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 8

- Häc sinh m« t¶ ®îc cÊu tróc vµ chøc n¨ng NST ë SV nh©n thùc.

- Tr×nh bµy ®îc kh¸i niÖm vÒ ®ét biÕn c¸u tróc NST. KÓ c¸c d¹ng ®ét biÕn cÊu tróc NST

vµ hËu qu¶.

II.Ph ¬ng tiÖn d¹y häc:

- M¸y chiÕu projecto vµ phim cÊu tróc siªu hiÓn vi cña nhiÔm s¾c thÓ.

- Tranh vÏ phãng h×nh 5.1 vµ 5.2 SGK.

III.Ph ¬ng ph¸p: Quan s¸t, th¶o luËn

IV. TiÕn tr×nh:

1) æn ®Þnh:

- KiÓm tra sÜ sè- chuÈn bÞ bµi cña häc sinh.

2) KiÓm tra bµi cò:

- §ét biÕn gen lµ g×? Nªu c¸c d¹ng ®ét biÕn ®iÓm thêng gÆp vµ hËu qu¶.

- H·y nªu 1 sè c¬ chÕ ph¸t sinh ®ét biÕn gen.

3) Bµi míi:

Bµi 5: nhiÔm s¾c thÓ vµ ®ét biÕn cÊu tróc nhiÔm s¾c thÓ

Ho¹t ®éng cña thÇy- trß Néi dung kiÕn thøc

* Tranh h×nh 5.1

*Quan s¸t tranh em h·y m« t¶

h×nh th¸i NST ?

+NST trong c¸c tÕ bµo kh«ng ph©n chia cã

cÊu tróc ®¬n h×nh gËy, ch÷ V…ë kú gi÷a

nguyªn ph©n cã d¹ng kÐp.

+T©m ®éng lµ vÞ trÝ liªn kÕt cña NST víi thoi

ph©n bµo.

+ §Çu mót cã t¸c dông b¶o vÖ NST vµ lµm

cho c¸c NST kh«ng dÝnh vµo nhau.

*Tranh h×nh 5.2( xem phim)

*Quan s¸t tranh(xem phim) vµ néi

dung phÇn I.2 em h·y m« t¶ cÊu

tróc siªu hiÓn vi cña NST.

▼ Y/cÇu HS tr¶ lêi c©u lÖnh trang

24

*Em hiÓu thÕ nµo lµ ®ét biÕn mÊt

®o¹n NST ?

*Khi NST bÞ mÊt ®o¹n→ g©y nªn

hËu qu¶ nh thÕ nµo?

I.H×nh th¸i vµ cÊu tróc nhiÔm s¾c thÓ:

1.H×nh th¸i nhiÔm s¾c thÓ:

- Kú gi÷a cña nguyªn ph©n khi NST co ng¾n cùc ®¹i nã

cã h×nh d¹ng, kÝch thíc ®Æc trng cho loµi.

- Mçi loµi cã 1 bé nhiÔm s¾c thÓ ®Æc trng vÒ sè lîng,

h×nh th¸i, vµ cÊu tróc.

- Trong tÕ bµo c¬ thÓ c¸c NST tån t¹i thµnh tõng cÆp t-

¬ng ®ång( bé NST lìng béi-2n).

- NST gåm 2 lo¹i NST thêng, NST giíi tÝnh.

- Mçi NST ®Òu chøa t©m ®éng, 2 bªn cña t©m ®éng lµ

c¸nh cña NST vµ tËn cïng lµ ®Çu mót

2.CÊu tróc siªu hiÓn vi cña nhiÔm s¾c thÓ:

- Mét ®o¹n ADN( kho¶ng 146 cÆp Nu) quÊn quanh 8

ptö hist«n(≈1

3

/4vßng)→ nuclª«x«m (Các nuclêôxôm nối với

nhau bằng các đoạn ADN khoảng 15 – 100 cặp nu)

- Chuçi nuclª«x«m (møc xo¾n 1) t¹o sîi c¬ b¶n cã ®-

êng kÝnh ≈ 11nm.

- Sîi c¬ b¶n xo¾n (møc 2) t¹o sîi chÊt nhiÔm s¾c cã ®-

êng kÝnh≈ 30nm.

- Sîi chÊt nhiÔm s¾c xo¾n møc 3→ cã ®êng kÝnh ≈ 300

nm vµ h×nh thµnh Cr«matit cã ®êng kÝnh ≈ 700nm.

Nhờ cấu trúc xoắn cuộn như vậy nên chiều dài của NST đã được rút

ngắn 15000 đến 20000 lần so với chiều dài phân tử ADN. NST dài nhất

của người chứa phân tử ADN dài 82mm, sau khi xoắn cực đại ở kì

giữa chỉ dài 10µm. Sự thu gọn cấu trúc không gian như thế thuận lợi

cho sự phân li, tổ hợp các NST trong chu kì phân bào.

+ ë sinh vËt nh©n s¬ mçi tÕ bµo thêng chØ chøa 1 ph©n tö ADN m¹ch

kÐp cã d¹ng vßng(plasmit) vµ cha cã cÊu tróc NST.

II. §ét biÕn cÊu tróc nhiÔm s¾c thÓ:

1. MÊt ®o¹n:

- NST bÞ ®øt mÊt 1 ®o¹n lµm gi¶m sè lîng gen trªn

NST → thêng g©y chÕt.

- ë thùc vËt khi mÊt ®o¹n nhá NST Ýt ¶nh hëng → lo¹i

Nguyễn Thuận- THPT Triệu Phong - Giáo án sinh học 12- Ban cơ bản Trang 9