Rượu quê – từ góc nhìn văn hóa làng xã

Nguyễn Thị Suối Linh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 96(08): 181 - 185

181

RƯỢU QUÊ - TỪ GÓC NHÌN VĂN HOÁ LÀNG XÃ

Nguyễn Thị Suối Linh

Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Không được nhắc đến nhiều như cây đa, bến nước, sân đình, nhưng rượu quê chắc chắn là một

phần kí ức khó phai của những người xa xứ khi nghĩ về quê xưa làng cũ. Nguyên liệu cất rượu gần

gũi với người nông dân. Cách ủ men nấu rượu đơn giản, được thực hiện chủ yếu trong gia đình với

quy mô nhỏ, phản ánh đúng tính chất tập quán sản xuất, sinh hoạt của người Việt Nam: nhỏ lẻ,

manh mún, tự cấp tự túc. Người ta nấu rượu để thắp hương ngày lễ tết, để thăm biếu như một món

quà quê, để đãi anh em họ hàng. Không chỉ để uống, để làm cái “cầu giao tiếp”, rượu còn được sử

dụng với rất nhiều ý nghĩa tâm linh thiêng liêng khác. Tất cả những điều đó khiến nó trở thành thứ

đồ uống không thể thiếu trong mọi gia đình Việt.

Từ khoá: rượu, làng xã, giao tiếp, tâm linh, tự cấp tự túc

Có rất nhiều yếu tố làm nên diện mạo văn hoá

của một cộng đồng, từ nói năng, đi đứng, cưới

hỏi, tang ma…đến những thứ trừu tượng hơn

như tính cách, ứng xử, ngôn ngữ, tư duy,

…Và tất nhiên, trong những yếu tố đó không

thể ngoại trừ chuyện ăn, chuyện uống. Ăn

uống là nhu cầu sinh lí của con người, cũng là

một hành vi văn hoá. Có một thứ đồ uống gắn

với không gian văn hoá làng quê, không phải

mắt trâu, chè xanh, nụ vối nhân trần… mà đó

là rượu trắng.*

Dưới góc độ xã hội học, có những lúc, rượu

bị coi là thủ phạm số một dẫn tới bạo lực gia

đình và xung đột xã hội. Với các nhà kinh tế,

rượu là một chủng loại hàng hoá nhiều lợi

nhuận và sức tiêu thụ lớn mặc cho ngành y tế

không ngừng khuyến cáo hạn chế sử dụng

rượu bia và chất kích thích. Trong Văn học

nghệ thuật, có lúc, rượu gắn với những hình

ảnh bê tha nhếch nhác, khổ sở, bất lực: một

Chí Phèo triền miên trong những cơn say của

Nam Cao, một bà Thi điên tối nào cũng uống

rượu để rồi lẩn vào bóng đêm trong tiếng cười

khanh khách gai người trong Hai đứa trẻ của

Thạch Lam… Nhưng cũng không hiếm khi

rượu góp phần làm nên những bức tranh cực

kì nên thơ, nên nhạc của làng quê Việt như

Thu ẩm đã làm nên chùm thơ thu kiệt tác của

Nguyễn Khuyến…

Trên thế giới, có những thứ đồ uống đã trở

thành “thương hiệu văn hoá” của một quốc

*

Tel: 0985 056063, Email: [email protected]

gia như rượu Vang đỏ của người Pháp, rượu

Vodka của người Nga, rượu Sake – niềm tự

hào của người dân dưới chân núi Phú Sĩ.

Nghĩa là, rượu không phải chỉ của người Việt,

nhưng dường như có một thứ rượu của riêng

người Việt, ấy là rượu đế, thứ rượu trắng nút

lá chuối giá chỉ bằng một phần nghìn những

chai rượu ngoại nhưng có lúc, một nghìn chai

rượu ngoại kia cũng không thay thế được.

Rượu có thể dẫn đến cãi cọ, đổ vỡ nhưng

thiếu rượu thì cũng mất hẳn đi sự trọn vẹn của

những cuộc vui. Trong bài viết này, tôi muốn

nói về rượu như một biểu tượng của văn hoá

làng quê.

Nguyên liệu chính để nấu rượu là sản

phẩm của nền nông nghiệp làng xã

Với người nông dân Việt thì lúa gạo là thứ

nhiều nhất, sẵn nhất và cũng quý nhất. Đó là

sản phẩm của nền nông nghiệp lúa nước đã có

từ hàng ngàn năm, trước cả sự ra đời của nhà

nước đầu tiên Văn Lang – Âu Lạc. Văn hoá

Việt nói chung, văn hoá làng xã nói riêng

cũng thuộc về loại hình văn hoá nông nghiệp

gốc trồng trọt với những tính chất đặc trưng

đã được định hình và phát triển trong một thời

gian dài. Cơm tẻ được nấu từ lúa, thổi từ rơm

(thân cây lúa khô) là thứ đồ ăn quan trọng

nhất trong cơ cấu bữa ăn của người Việt. Nó

quan trọng tới mức người ta gọi tên nó thay

cho cả bữa ăn (ăn cơm = cơm + thức ăn

khác), đôi khi vẫn gọi là ăn cơm trong khi

trên mâm không hề có món cơm. Nói như

vậy, song thực tế, ít có bữa ăn nào của nguời