Rèn luyện kỹ năng tóm tắt nội dung kiến thức phần sinh thái học - sinh học 12 – thpt.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA SINH – MÔI TRƯỜNG

VÕ NGUYỄN QUỲNH TRANG

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TÓM TẮT NỘI DUNG KIẾN THỨC PHẦN

SINH THÁI HỌC – SINH HỌC 12 - THPT

Đà Nẵng, Năm 2014

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA SINH – MÔI TRƯỜNG

VÕ NGUYỄN QUỲNH TRANG

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TÓM TẮT NỘI DUNG KIẾN THỨC PHẦN

SINH THÁI HỌC – SINH HỌC 12 - THPT

Ngành: Sư phạm sinh học

Người hướng dẫn: Th.S NCS. TRƯƠNG THỊ THANH MAI

Đà Nẵng, Năm 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận là trung thực và chưa từng

được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả

Võ Nguyễn Quỳnh Trang

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến Th.S Trương Thị Thanh

Mai, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo để tôi có thể hoàn thành khóa luận này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy giáo, Cô giáo trong khoa Sinh – Môi

trường, các bạn trong nhóm làm khóa luận Phương pháp đã giúp đỡ tạo điều kiện

cho tôi trong suốt quá trình làm khóa luận.

Tôi xin cảm ơn các em sinh viên lớp 11SS01, lớp 11SS02 khoa Sinh – Môi

trường, trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng đã nhiệt tình hợp tác, hỗ trợ tôi

trong quá trình thực nghiệm tại trường.

Tác giả

Võ Nguyễn Quỳnh Trang

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................

LỜI CẢM ƠN..............................................................................................................

MỤC LỤC....................................................................................................................

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ...............................................................................

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH, ĐỒ THỊ.................................................................

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI.........................................................................1

2. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI ...............................................................................................3

3. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI................................................................3

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU...................................................................4

1.1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU.......................................................................................4

1.1.1. Trên thế giới.....................................................................................................4

1.1.2. Ở Việt Nam ......................................................................................................5

1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN...................................................................................................6

1.2.1. Thao tác tư duy và phương pháp suy luận logic.........................................6

1.2.2. Kỹ năng tóm tắt nội dung kiến thức SGK [23].........................................10

1.2.3. Vai trò của việc rèn luyện kỹ năng tóm tắt trong giảng dạy phần Sinh

thái học - Sinh học 12 - THPT [23].........................................................................10

1.2.4. Các hình thức tóm tắt nội dung kiến thức SGK........................................11

1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN.............................................................................................20

1.3.1. Thực trạng về việc rèn luyện kỹ năng tóm tắt nội dung kiến thức SGK ở

Khoa Sinh – Môi trường, trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng hiện nay...20

1.3.2. Nguyên nhân của những thực trạng trên ...................................................21

CHƯƠNG 2 ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..

........................................................................................................................22

2.1. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU ............................................22

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................22

2.1.2. Khách thể nghiên cứu.....................................................................................22

2.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................................22

2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................................22

2.3.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết...............................................................22

2.3.2. Phương pháp điều tra sư phạm......................................................................23

2.3.3. Phương pháp nghiên cứu ý kiến chuyên gia ...............................................23

2.3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.............................................................23

2.3.5. Phương pháp thống kê toán học....................................................................23

CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN .............................................................24

3.1. PHÂN TÍCH CẤU TRÚC NỘI DUNG PHẦN “SINH THÁI HỌC”, SINH

HỌC 12, THPT..............................................................................................................24

3.1.1. Đặc điểm phần “Sinh thái học”, Sinh học 12, THPT.................................24

3.1.2. Cấu trúc, nội dung phần “Sinh thái học”, Sinh học 12, THPT .................24

3.2. TIÊU CHÍ VÀ QUY TRÌNH TÓM TẮT NỘI DUNG KIẾN THỨC SGK ..26

3.2.1. Tiêu chí tóm tắt nội dung kiến thức SGK .................................................26

3.2.2. Quy trình xây dựng và sử dụng bài tập rèn luyện kỹ năng tóm tắt nội

dung kiến thức SGK..................................................................................................27

3.3. KẾT QUẢ XÂY DỰNG BÀI TẬP RÈN LUYỆN BẰNG CÁC HÌNH

THỨC TÓM TẮT NỘI DUNG KIẾN THỨC ..........................................................31

3.4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM...............................................................................39

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................46

1. KẾT LUẬN................................................................................................................46

2. KIẾN NGHỊ...............................................................................................................46

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................48

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

GV Giáo viên

CB Cơ bản

SGK Sách giáo khoa

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

PPDH Phương pháp dạy học

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Số hiệu bảng Tên bảng Trang

3.1. Thống kê số lượng kết quả thiết kế bài học bằng

các phương thức tóm tắt nội dung kiến thức SGK

31

3.2. Phân biệt sự khác nhau về nguyên nhân và các giai

đoạn của diễn thế nguyên sinh và diễn thế thứ sinh

32

3.3. Phân biệt sự khác nhau giữa quần thể và quần xã

sinh vật

33

3.4. Một số ví dụ về giới hạn sinh thái của sinh vật 33

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH, ĐỒ THỊ

Số hiệu hình Tên hình Trang

3.1. Quy trình xây dựng bài tập rèn luyện kỹ năng tóm tắt

nội dung kiến thức SGK

27

3.2. Sơ đồ tư duy bài 40: Quần xã và các đặc trưng cơ bản

của quần xã, Sinh học 12 (Cơ bản) - THPT

30

3.3. Sơ đồ tư duy bài 40: Quần xã và các đặc trưng cơ bản

của quần xã, Sinh học 12 (Cơ bản) - THPT sau khi đã

chỉnh sửa

30

3.4. Phân bố năng lượng trên Trái đất 34

3.5. Quá trình hình thành quần thể 35

3.6. Các loại môi trường sống 35

3.7. Sơ đồ tư duy bài 46: Quản lý và sử dụng bền vững tài

nguyên thiên nhiên

36

3.8. Các loại môi trường sống chủ yếu của sinh vật 37

3.9. Đồ thị mô tả giới hạn sinh thái của loài cá rô phi 38

3.10. Tỷ lệ (%) mức độ vận dụng các hình thức tóm tắt nội

dung kiến thức

40

3.11. Tỷ lệ (%) các hình thức tóm tắt dùng trong việc hệ

thống kiến thức cũ và dạy bài mới

41

3.12. Bản đồ tư duy phần “Khống chế sinh học”, Bài 40, Sinh

học 12 (CB) của nhóm sinh viên lớp 11SS02 thực hiện

(nhóm 4)

42

3.13. Bản đồ tư duy thuộc nội dung bài 40:“Quần xã sinh vật

và một số đặc trưng cơ bản của quần xã”, Sinh học 12

(CB) của nhóm sinh viên lớp 11SS01

43

3.14. Phiếu học tập phần “Các kiểu hệ sinh thái”, bài 42, Sinh

học 12 (CB) của sinh viên lớp 11SS01 thực hiện

43

3.15. Sinh viên (Lớp 11SS0, 11SS02) tham gia thực hành tại

buổi seminar

45

3.16. Sinh viên (lớp 11SS01) giảng tập bằng cách vận dụng

bài tập rèn luyện kỹ năng tóm tắt bằng sơ đồ tư duy

45

1

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Hiện nay, đổi mới giáo dục đang diễn ra trên quy mô toàn cầu. Đã có những thay

đổi sâu sắc trong giáo dục từ quan niệm về chất lượng giáo dục, xây dựng kỹ năng

cho người học đến cách tổ chức quá trình và hệ thống giáo dục. Nhà trường từ chỗ

khép kín chuyển sang mở cửa rộng rãi, đối thoại với xã hội và gắn bó chặt chẽ với

nghiên cứu khoa học - công nghệ; người GV thay vì chỉ truyền đạt tri thức đã

chuyển sang cung cấp cho người học phương pháp thu nhận thông tin một cách hệ

thống, có tư duy phân tích và tổng hợp.

Kết quả học tập của học sinh phụ thuộc rất nhiều vào sự kết hợp hài hòa giữa

cách truyền đạt kiến thức của GV với cách lĩnh hội tri thức từ sách vở, tài liệu của

người học. Nếu đọc sách thường xuyên và có phương pháp khoa học thì kiến thức

của người học sẽ luôn được bổ sung, nâng cao, năng lực tư duy logic phát triển hơn.

SGK cùng với các tài liệu học tập khác là sự cụ thể hóa nội dung dạy học trong nhà

trường, là nguồn tri thức quan trọng và phong phú đối với người học. SGK được

người học sử dụng để phục vụ học bài mới, củng cố kiến thức và ôn tập. Người học

có thể học thuộc hay tra cứu chính xác những số liệu, công thức, định nghĩa, định

lý,...trong quá trình học tập, tự học theo một chủ đề nhất định. Để việc lĩnh hội

những kiến thức từ tài liệu, SGK hiệu quả thì bản thân người học cần phải được

trang bị kỹ năng đọc sách cũng như kỹ năng khai thác thông tin trong SGK.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra ở đây là làm thế nào để có thể tóm tắt được nội dung

kiến thức một cách khoa học và có hiệu quả nhất. Việc này vẫn chưa được phổ biến

đối với các GV. Hiện nay, GV chủ yếu áp dụng các cách thức tóm tắt nội dung kiến

thức theo hướng truyền thống, dẫn đến hiệu quả bài dạy chưa thật sự đạt chất lượng

tốt nhất. Trong thời buổi phát triển hiện nay, người học rất năng động và sáng tạo,

vì vậy người GV phải thay đổi cách dạy để phát huy được những tố chất đó ở người

học. Điều này thể hiện rõ nhất thông qua cách thức dạy học của GV và đặc biệt là

cách áp dụng các phương thức tóm tắt nội dung kiến thức trong SGK vào từng bài