Rèn luyện kỹ năng lập ý ở kiểu bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lý cho học sinh lớp 12 THPT.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

--------***-------

Trần Thị Tuyến

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG LẬP Ý Ở

KIỂU BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TƯ

TƯỞNG, ĐẠO LÝ CHO HỌC SINH

LỚP 12 THPT

Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục

THÁI NGUYÊN - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

--------***-------

Trần Thị Tuyến

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG LẬP Ý Ở

KIỂU BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TƯ

TƯỞNG, ĐẠO LÝ CHO HỌC SINH

LỚP 12 THPT

Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Văn – Tiếng việt

Mã số: 60.14.10

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Lê A

Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục

THÁI NGUYÊN - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Trong nhà trường, việc rèn luyện viết kiểu bài nghị luận xã hội

là yêu cầu rất trọng yếu trong quá trình học tập. Nghị luận xã hội kiểm tra

được kiến thức tổng hợp của HS về tri thức văn học, tri thức xã hội và đời

sống; rèn luyện cho học sinh kĩ năng diễn đạt bằng ngôn ngữ và đặc biệt

giúp đắc lực vào việc phát triển tư duy khoa học, tư duy lí luận ở HS. Do

vậy, để HS phổ thông tạo được những văn bản hay, đầy sáng tạo thì việc

dạy các em có khả năng sử dụng thành thạo và hiệu quả các kĩ năng làm

từng kiểu bài NLXH là hết sức cần thiết. Trong đó có kĩ năng làm kiểu bài

nghị luận về một tư tưởng, đạo lí.

1.2. Nghị luận về một tư tưởng, đạo lí là dạng văn bản có từ lâu trong

chương trình Tập làm văn THCS và THPT. Đề tài nghị luận là các vấn đề

thuộc phạm trù tư tưởng, đạo lí, quan điểm đạo đức, lối sống...Rèn luyện kĩ

năng tạo lập dạng văn bản này có ý nghĩa quan trọng trong quá trình học tập

trưởng thành, hoàn thiện nhân cách của từng em HS; tạo ý thức cho HS

thường xuyên quan tâm đến các vấn đề trong đời sống xã hội; có khả năng

nhạy bén trước những vấn đề của cuộc sống; có khả năng nhận thức,có quan

điểm sống và khả năng đánh giá đúng đắn trước các vấn đề, các hiện tượng

trong đời sống.

1.3. Trong dạy học làm văn NLXH nói chung và dạy học kiểu bài NL

về một tư tưởng, đạo lí nói riêng, kĩ năng lập ý là kĩ năng cơ bản và quan

trọng cần rèn luyện cho HS. Bởi lẽ, bài văn NL của các em chỉ có chất lượng

khi bài văn ấy có được hai yếu tố sau đây:

- Thứ nhất: Bài viết phải có ý.

- Thứ hai: Người viết phải biết diễn đạt những ý đã xác định thành văn,

trình bày thành bài văn hoàn chỉnh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Bởi lẽ, ý nghiêng về việc tác động vào lý trí, vào nhận thức, văn thiên

về việc tác động vào tình cảm. Ý thỏa mãn nhu cầu hiểu, văn đáp ứng nhu cầu

cảm. Ý và văn gắn kết với nhau, tạo nên khoái cảm cho người đọc trong việc

thưởng thức bài văn.

Muốn có được ý hay HS (người tạo lập văn bản) phải suy nghĩ, động

não, tìm ra các ý rồi phải lựa chọn, sắp xếp chúng một cách hợp lí để làm

sáng tỏ và nổi bật vấn đề cần NL. Vì thế, rèn kĩ năng lập ý cho HS cũng chính

là góp phần hình thành đầu óc thiết kế, một thứ lao động có ý thức, vốn là đặc

trưng lao động người.

1.4. Vấn đề rèn luyện kĩ năng lập ý đã được quan tâm từ khá lâu, tuy

vậy vẫn chưa được giải quyết trọn vẹn. Thực tế quá trình dạy và học văn

NLXH - kiểu bài NL về một tư tưởng, đạo lí - cả GV và HS đều gặp không ít

những khó khăn, lúng túng.

Về phía người dạy, các GV văn đều nhận thấy NL về một tư tưởng, đạo

lí là kiểu bài tương đối khô, không giàu chất văn chương nghệ thuật như văn

miêu tả, văn biểu cảm hay NLVH…; ít tài liệu tham khảo; HS ít hứng thú với

đề văn NLXH nói chung và NL về một tư tưởng, đạo lí nói riêng.

Về phía người học, HS thường có cảm giác thấy ngại ngùng, lúng túng

và bối rối trước các đề bài làm văn NLXH; các em khó kiếm tài liệu tham

khảo cho dạng bài này; hơn nữa, vốn sống, vốn trải nghiệm của HS chưa

nhiều, phần lớn các HS đều ít hứng thú với những đề văn đặt ra những vấn đề

mang tính chất răn dạy, giáo huấn, nhất là những vấn đề tư tưởng, đạo lí vốn

có sẵn trong cuộc sống của chúng ta.

1.5. Thực tế khảo sát cho thấy một trong những khó khăn lúng túng nhất

đối với học sinh khi viết bài NLXH nói chung và NL về một tư tưởng, đạo lí

nói riêng là làm thế nào để có ý và sắp xếp các ý ấy thành một dàn bài hợp lí.

Nghĩa là khâu lập ý là khâu HS kém nhất khi làm bài. Việc khảo sát thực tế

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

cũng cho thấy, phần lớn bài làm của HS thường không có ý, thiếu ý, trùng ý,

lạc ý, ý lộn xộn, thậm chí không biết lập ý, làm dàn ý. Luận văn này cố gắng

góp phần hoàn chỉnh và đề xuất những hình thức rèn kĩ năng lập ý cho HS ở

loại bài NL về một tư tưởng, đạo lí. Tỉ lệ mắc lỗi về lập ý trong bài làm của HS

nhiều hơn so với các lỗi khác. Do đó, việc rèn luyện kĩ năng lập ý cho kiểu bài

này là hết sức cần thiết trong hoạt động dạy học làm văn NLXH hiện nay.

Vì vậy, để nâng cao hiệu quả của việc rèn luyện kĩ năng lập ý góp phần

nâng cao chất lượng, hiệu quả làm văn kiểu bài NL về một tư tưởng, đạo lí; để

góp phần khắc phục các khó khăn trên đối với cả người dạy và người học, chúng

tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình là: "Rèn kĩ năng lập ý ở

kiểu bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lí cho học sinh lớp 12 THPT".

2. Lịch sử vấn đề

Văn NL nói chung và NL về một tư tưởng, đạo lí nói riêng là một thể

văn ra đời từ rất lâu. Cội nguồn của văn NL là từ đất nước Trung Hoa, dưới

thời Khổng Tử (551-479 TCN). Ở Việt Nam, kiểu bài NL về một tư tưởng,

đạo lí đã được hình thành từ xa xưa cùng với sự phát triển của tư tưởng và

văn hoá giáo dục của dân tộc Việt Nam. Cùng với sự hình thành của thể văn

NL, nó đã trở thành một phương tiện đắc lực trong quá trình phát triển ấy của

đất nước.

Trong nhà trường Việt Nam, dạy học văn NL về một tư tưởng, đạo lí có

một bề dày lịch sử. Trước khi khảo sát lịch sử của vấn đề rèn kĩ năng lập ý ở

kiểu bài NL về một tư tưởng, đạo lí, chúng tôi điểm qua lịch sử của việc dạy

học kiểu bài NL về một tư tưởng, đạo lí ở nhà trường phổ thông.

2.1. Về dạy học văn NL về một tư tưởng, đạo lí ở nhà trường phổ thông

Trong nhà trường phổ thông, văn NL có lịch sử lâu đời. Tuy nhiên, sự

phân chia rạch ròi NLXH thành các kiểu bài cụ thể (như NL về một tư tưởng,

đạo lí hay NL về một hiện tượng đời sống) thì gần đây mới có. Nếu như trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

quan niệm truyền thống, các kiểu bài NL được chia theo thao tác: văn chứng

minh, văn giải thích, văn bình luận (hệ quả là có sự trùng lặp không cần thiết

từ lớp 8 đến lớp 12), thì các tác giả biên soạn chương trình làm văn của SGK

Ngữ văn lại lấy tiêu chí nội dung cần bàn luận và làm sáng tỏ để phân chia.

Có tài liệu còn đưa thêm kiểu bài thứ ba nữa là: NL về một vấn đề xã hội đặt

ra trong tác phẩm văn học (theo Đỗ Ngọc Thống trong cuốn "Dạy và học văn

nghị luận xã hội"). Trong các kiểu bài trên thì NL về một tư tưởng, đạo lí là

một kiểu bài rất quen thuộc từ xưa đến nay.

Dưới thời phong kiến, chúng ta có thể nhận ra bóng dáng của kiểu bài

NL về một tư tưởng, đạo lí trong thể văn là văn sách. Từ điển thuật ngữ văn

học định nghĩa văn sách là "một loại văn thuộc thể nghị luận, chủ yếu trong

nhà trường, trong thi cử thời phong kiến nhằm trình bày, biện luận, thuyết

giải những câu hỏi trong đề ra" [37, 419]. Có hai loại văn sách là văn sách

mục và văn sách đạo được dùng phổ biến trong các kì thi: thi Hương, thi Hội,

thi Đình. Ở đó, các thí sinh - các sĩ tử, nho sinh - phải bàn luận về một vấn đề

nhất định. Thông qua đó, các thí sinh giỏi còn bộc lộ khả năng lập luận và

diễn đạt của mình khi tạo ra được một hệ thống hợp lí và xây dựng bố cục bài

văn phù hợp với đặc điểm của thể loại văn sách. Đó là trường hợp mà đề văn

có các câu hỏi lộn xộn, lắt léo để thử tài suy luận và hệ thống hoá của thí sinh.

Đến thời Pháp thuộc và thời kì sau Cách mạng tháng Tám năm 1945,

NL về tư tưởng, đạo lí nằm trong nhóm bài NL luân lí. Theo các nhà nghiên

cứu Thẩm Thệ Hà, Nghiêm Toản…, NL luân lí gồm: chứng minh một chân lí,

giải thích một danh ngôn, đánh giá một tư tưởng hay bình phẩm một câu tục

ngữ, ca dao.

Tiếp theo là chương trình làm văn CCGD. Ở đây, HS được rèn luyện

rất nhiều về kiểu bài NL về một tư tưởng, đạo lí đối với các đề bài yêu cầu

giải thích, chứng minh, bình luận về các vấn đề chính trị, xã hội hay tư tưởng,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

đạo đức. Các đề văn sau đây rất quen thuộc với bao thế hệ HS và nó xuất hiện

nhiều lần trong các đề bài kiểm tra và luyện tập của phân môn làm văn. Ví dụ:

Tục ngữ có câu "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn".

Anh (chị) thấy nhận xét trên có đúng không? Hãy chứng minh?

(Đề bài bài làm văn số 1 - SGK Làm văn 10).

- "Đường đi khó, không khó vì ngăn sông cách núi, mà khó vì lòng

người ngại núi e sông" (Nguyễn Bá Học).

Anh (chị) hãy giải thích và bình luận ý kiến trên.

(Đề 2, bài bài làm văn số 2 - SGK Làm văn 10, Tr.49).

Hiện nay, chương trình làm văn của SGK Ngữ văn hiện hành luôn đan

xen giữa các kiểu bài NLXH. Có khi là NL về một tư tưởng, đạo lí, có khi là

NL về một hiện tượng đời sống…

Sách giáo khoa Ngữ văn 7, tập 2, học sinh THCS bắt đầu được làm

quen, tìm hiểu một cách khái quát về văn NL qua các bài học: đặc điểm văn

NL; đề văn NL và việc lập ý cho bài văn NL; bố cục và phương pháp lập luận

trong văn NL; rèn luyện thao tác lập luận chứng minh, giải thích (SGK còn

gọi thao tác lập luận là phương pháp lập luận). Bước đầu, các em được rèn

luyện các kiểu bài NL, vận dụng các thao tác lập luận đơn giản nhưng chưa

được phân biệt rạch ròi giữa các kiểu bài NL như cách gọi tên theo tiêu chí

nội dung bên trên.

Nếu như HS lớp 7 chỉ mới được làm quen với văn NL thì lên lớp 9,

chương trình Ngữ văn 9 đi vào cụ thể các kiểu bài NLXH. Đó là các bài học ở

sách giáo khoa, tập 2. NL về một vấn đề tư tưởng, đạo lí; cách làm bài NL về

một vấn đề tư tưởng, đạo lí. Qua đó các em HS hiểu được thế nào là NL về

một tư tưởng, đạo lí, các yêu cầu về nội dung và yêu cầu về hình thức của

kiểu bài qua việc thực hành luyện tập làm các đề bài cụ thể.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

Ngữ văn 10, tập 2 tiếp tục rèn luyện kĩ năng viết kiểu bài NLXH qua

các tiết: Lập dàn ý cho bài văn NL; Lập luận trong văn NL: luyện tập viết

đoạn văn NL. Ngữ văn 11, tập 1, HS viết bài viết số 1 để ôn tập, kiểm tra về

văn NL về một tư tưởng, đạo lí và NL về hiện tượng đời sống. Lên đến lớp

12, chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 12 tập 1 có bài học về NL tư tưởng,

đạo lí song song với bài học NL về hiện tượng đời sống. SGK cũng đã tổng

kết và đưa ra bố cục về mặt nội dung bài NL về một tư tưởng, đạo lí cho HS

làm theo (Phần Ghi nhớ, trang 21). Còn SGK Ngữ văn phổ thông (bộ nâng

cao do Đỗ Ngọc Thống chủ biên phần làm văn) chú ý cả hai kiểu bài trên của

NLXH. Đồng thời cũng rèn luyện cho HS nâng cao kĩ năng làm văn NL thông

qua kiểu bài thứ ba là NL về một vấn đề đặt ra trong tác phẩm văn học.

Ngoài ra, trong cuốn "Thực hành làm văn 12", các tác giả đã hệ thống một

số dạng đề NL về một tư tưởng, đạo lí căn cứ vào đề tài NL. Cụ thể như sau:

- Nghị luận về quan điểm đạo đức, lối sống.

- Nghị luận về một quan niệm, một quan điểm về các vấn đề văn hoá,

giáo dục, dân tộc, tôn giáo, tín ngưỡng…

- Nghị luận về phương pháp tư tưởng.

2.2. Về dạy học rèn kĩ năng lập ý ở kiểu bài NL về một tư tưởng,

đạo lí

NLXH là loại văn có vai trò quan trọng trong đời sống của mỗi con

người và cũng là loại văn có lịch sử lâu đời. Thế nhưng nếu chỉ tính riêng

nhưng bài nghiên cứu, những tài liệu dạy học rèn kĩ năng lập ý cho loại bài

NLXH và NL về một tư tưởng, đạo lí nói riêng thì không phong phú.Trong

thực tế kĩ năng lập ý bao giờ cũng chỉ được trình bày trong phần kĩ năng làm

văn nói chung. Vì thế nhìn lại lịch sử vấn đề này chỉ có thể xem xét kĩ năng

lập ý nói chung, từ đó tách ra cho loại bài NLXH, trong đó có kiểu bài NL về

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

một tư tưởng, đạo lí. Để luyện kĩ năng lập ý cho HS, các tài liệu thường đi

theo ba hướng sau:

- Rèn luyện lập ý bằng việc cho dàn bài mẫu.

- Rèn luyện lập ý có chú ý đến lí thuyết lập ý nói chung.

- Rèn luyện kĩ năng lập ý được chú ý nhưng chủ yếu ở loại bài NLVH.

Kiểu dạy học rèn luyện kĩ năng lập ý bằng việc cho dàn bài mẫu bắt

đầu xuất hiện trong nhà trường phổ thông dưới thời phong kiến, thời Pháp

thuộc. Tài liệu làm văn thời kì này không có nhiều và lí thuyết làm văn chưa

hoặc không được chú ý. Việc dạy lập ý ở thời kì này cũng chủ yếu là cung cấp

bài mẫu, người học cứ theo đó mà làm, mà luyện tập.

Với yêu cầu đổi mới việc dạy và học văn trên tất cả các bình diện, trong

đó có phần làm văn (trước đây gọi là phân môn làm văn), từ năm 1945 trở đi,

các tác giả, các nhà nghiên cứu cố gắng đi tìm và xác lập cho làm văn những

cơ sở lí luận. Biểu hiện ở việc các đề đưa ra phân tích (chủ yếu là nghị luận

văn học) và ở một vài kiểu bài (nghị luận văn học), các soạn giả đã có mục

định hướng - lập ý. Tất nhiên không thể tránh được những nhược điểm nhất

định, nhưng những cuốn tài liệu này ở giai đoạn CCGD đã được viết theo tinh

thần ấy. Cuốn giáo trình Làm văn ( Đình Cao-Lê A) đã vận dụng những thành

tựu nghiên cứu của lí thuyết họat động lời nói và lí luận dạy tiếng, lí luận dạy

đại học vào soi sáng cho các vấn đề của làm văn nói chung cũng như kĩ năng

lập ý nói riêng. Kĩ năng này được các tác giả trình bày trong phần kĩ năng xây

dựng luận điểm và lập chương trình biểu đạt. Nhìn chung cách xây dựng luận

điểm ở đây được triển khai qui mô lớn, khoa học hơn, tuy vậy vẫn thấy rất

lúng túng nếu đem cách xây dựng luận điểm ở đây vận dụng vào để giải quyết

một đề NLVH nhất là loại phân tích, bình giảng tác phẩm văn học.

Song song với việc cải tiến vấn đề dạy học – làm văn bậc đại học, ở cấp

PTTH đã tiến hành triển khai sách CCGD. Với hai bộ sách Làm văn, một do

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

trường ĐHSP Hà Nội biên soạn (gọi tắt là Trường) và một do Hội nghiên cứu

và giảng dạy văn học TP Hồ Chí Minh biên soạn (gọi tắt là Hội ), kĩ năng lập

ý đã được đề cập đến nhiều hơn, cụ thể hơn, nhất là sách Trường. Hai bộ sách

này mỗi cuốn đều có những ưu điểm và những hạn chế nhất định về việc rèn

luyện kĩ năng lập ý. Cùng với bộ SGK Làm văn cho HS, Bộ Giáo dục và Đào

tạo còn cho ra hàng loạt loại sách khác kèm theo như sách giáo viên, hướng

dẫn dạy các bài trong SGK học sinh; sách bồi dưỡng giáo viên dạy môn làm

văn do trường ĐHSP Hà Nội biên soạn; tài liệu bồi dưỡng dạy sách giáo khoa

CCGD môn Làm văn do Vụ giáo viên biên soạn; sách Làm văn 12 của Trần

Thanh Đạm (chủ biên) (1992) [34], sách Dàn bài làm văn 12 của Trần Thanh

Đạm (chủ biên) (1992) [35]… nhưng tất cả cũng chỉ chú trọng đến NLVH.

Mặc dù các tài liệu trên nhằm mở rộng, nâng cao và rèn luyện nội dung cũng

như phương pháp dạy và học phần làm văn, thế nhưng các tài liệu ấy cũng chỉ

xoay quanh những gì SGK Làm văn của HS đã đề cập. Kĩ năng lập ý tiếp tục

được lưu và đề cập đến trong phần lập dàn ý nói chung cho văn NL. Tuy

nhiên đó cũng chỉ là những hướng dẫn còn rất khái quát. Phần NLVH sách

đưa ra 4 kiểu bài nhưng không đề cập đến kĩ năng lập ý cho từng kiểu bài.

Ngoài ra, chúng ta còn có thể đề cập đến cuốn sách Làm văn 12 do

nhóm tác giả Trần Đình Sử - Phan Trọng Luận - Nguyễn Minh Thuyết biên

soạn [24]. Cuốn sách đã dành riêng chương đầu tiên (từ trang 3 đến trang 52)

để trình bày về kĩ năng làm văn NL. Và ở chương này, Nguyễn Minh Thuyết

đã trình bày một cách khá chi tiết và hệ thống về việc lập cho bài văn NL với

những chỉ dẫn cụ thể về các bước lập ý, các bước lập dàn bài cho bài văn NL

nói chung và NLVH nói riêng.

Như vậy, có thể thấy rõ, kĩ năng lập ý nói riêng và kĩ năng làm văn nói

chung chủ yếu đã được đề cập ở các tài liệu dạy học trong nhà trường (từ phổ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

9

thông đến đại học). Ngoài ra trên một số tạp chí chuyên ngành đã đăng tải ít

nhiều các bài nghiên cứu về vấn đề rèn luyện kĩ năng làm văn nói chung.

Tuy vậy không có tài liệu nào bàn bạc riêng về kĩ năng lập ý đặc biệt là

kĩ năng lập ý cho NLXH và NL về một tư tưởng, đạo lí mà chủ yếu đưa ra

những vấn đề kĩ năng làm văn NL nói chung.

* Rèn luyện kỹ năng lập ý ở loại bài NLXH

Hầu hết những tài liệu ở giai đoạn này đều đề cập đến kĩ năng lập ý cho

bài NLXH một cách rất chung chung, chưa đi vào những dẫn dắt cụ thể.

Ở cuốn Làm văn của nhóm tác giả Đỗ Ngọc Thống-Nguyễn Thành Thi￾Phạm Minh Diệu (2008) [53], nhóm tác giả của quyển sách này đã dành riêng

chương thứ 4 gồm 48 trang để bàn về văn NL. Trong 48 trang ấy, nhóm tác

giả chỉ đề cập đến việc lập ý cho bài văn NLXH trong 3 trang với 2 bước sau:

Bước 1: Dựa vào yêu cầu và chỉ dẫn của đề để tìm ra vấn đề trọng tâm

và các ý lớn mà bài viết cần làm sáng tỏ.

Bước 2: Tìm ý nhỏ bằng cách đặt ra các câu hỏi, vận dụng những hiểu

biết về văn học và cuộc sống, xã hội để trả lời các câu hỏi đó.

Trong cuốn Làm văn (Giáo trình đào tạo giáo viên THCS) [5], tác giả

Lê A đã đề cập khá chi tiết đến kĩ năng lập ý ở bài văn NL. Tuy nhiên, tác giả

chưa đưa ra được các bước và thao tác lập ý dành riêng cho NLXH mà chỉ có

các bước và thao tác lập ý được dùng chung cho cả NLVH và NLXH.

Đề cập đến vấn đề lập ý trong bài văn NLXH một cách chỉn chu có thể

kể đến cuốn sách Làm văn 11 do Trần Thanh Đạm chủ biên [33]. Tác giả đã

đưa ra 2 bước lập ý:

(1) Tìm hiểu đề bài với các thao tác cụ thể sau:

- Đọc kỹ và phát hiện các yêu cầu của đề bài.

- Xác định thể loại.

- Xác định phạm vi tư liệu.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

10

- Xác định những yêu cầu mà đề bài phải đáp ứng.

(2) Tạo dựng ý:

- Định hướng thái độ đối với vấn đề nêu lên trong đề bài.

- Tìm và lựa chọn ý.

- Sắp xếp các ý theo một trình tự hợp lí.

- Tìm dẫn chứng.

Tuy nhiên, những bước và thao tác mà tác giả đưa ra còn rất chung

chung khó áp dụng vào thực tiễn.

Trên đây chúng tôi đã trình bày tổng quan tình hình nghiên cứu và

giảng dạy kĩ năng lập ý cho loại bài NLXH nói chung và NL về một tư tưởng,

đạo lí nói riêng trong nhà trường từ trước tới nay. Từ tình hình trên có thể nêu

mấy nhận xét sau đây:

1. Kĩ năng lập ý cho loại bài NLXH nói chung và NL về một tư tưởng,

đạo lí nói riêng là một kĩ năng rất cơ bản, thiết yếu đối với HS.

Chính vì thế mà kĩ năng này được đề cập tới rất sớm và cũng là kĩ năng

được nhiều sách chú ý tới.

2. Tuy vậy, do nhiều nguyên nhân, kĩ năng này phần lớn chỉ được đề

cập đến ở loại đề NLVH. Hầu hết các tài liệu chưa vận dụng kĩ năng lập ý

nói chung vào từng kiểu bài của NLXH để luyện tập cho HS, trong khi

NLXH là loại bài thể hiện rõ nhất năng lực của HS.

3. Một số tài liệu đề cập đến kĩ năng này (chủ yếu là sách CCGD) ở

loại bài NLXH, nhưng các dạng đề đưa ra phân tích, minh họa cho phần lí

thuyết của kĩ năng này hầu hết là các đề rõ ý, dễ khai thác và chưa bao quát

hết được những dạng bài tiêu biểu của loại NLXH như NL về một tư tưởng,

đạo lí và NL về một hiện tượng đời sống.

4. Kĩ năng lập ý có liên quan nhiều đến các vấn đề của lí thuyết làm văn,

nhưng bản thân các vấn đề lí thuyết ấy cũng chưa được giải quyết trọn vẹn. Vì

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

11

thế vấn đề này cũng chưa được khai thác đầy đủ: cơ sở lập ý, cách triển khai ý,

giới hạn và cấp độ ý, mối quan hệ giữa kĩ năng này với các kĩ năng khác.

5. Theo chúng tôi, việc rèn luyện kĩ năng lập ý không phải chỉ tiến hành

đơn phương ở mình phân môn làm văn, mà các phân môn khác, cả chương

trình Ngữ văn THPT cũng phải góp phần rèn luyện kĩ năng này. Tư tưởng này

rất quan trọng đối với giáo viên THPT, khi họ được đào tạo để dạy cùng một

lúc tất cả các phân môn trong bộ môn Ngữ văn ở cả khóa học (3 năm). Như

vậy, vấn đề đặt ra là phải tập trung nghiên cứu vấn đề lập ý cho loại bài

NLXH (chẳng hạn kiểu bài NL về một tư tưởng, đạo lí) trên cả 2 phương diện

nội dung và phương pháp dạy học, đề ra các biện pháp rèn luyện kĩ năng này

một cách toàn diện, đồng bộ và có kế hoạch.

6. Nhìn chung, HS phổ thông đã được làm quen, tìm hiểu, rèn luyện kĩ

năng làm kiểu bài NL về một tư tưởng, đạo lí từ cấp THCS (lớp 7) lên cấp

THPT (lớp 12). Tuy nhiên, các bài học mới chỉ dừng lại ở việc cung cấp kiến

thức khái quát. Các kĩ năng chỉ được thực hành luyện tập chung vì thời gian

trên lớp có hạn. Hơn nữa, làm kiểu bài NL về tư tưởng, đạo lí vốn rất dễ rơi

vào sáo rỗng, giáo điều mà lại thiếu trọng tâm và hay mắc lỗi khi xây dựng

luận điểm, luận cứ, luận chứng (tức lỗi về lập ý). Vì vậy khi lựa chọn nghiên

cứu đề tài này, chúng tôi kế thừa và tiếp thu tinh thần và phương hướng của

các nhà nghiên cứu đi trước. Tuy nhiên, do phạm vi các bài viết và các công

trình nghiên cứu ấy rất rộng, các tác giả chưa có điều kiện bàn sâu và cụ thể

về phương pháp rèn luyện các kĩ năng nói chung và kĩ năng lập ý nói riêng

cũng như phương pháp dạy học cho từng kiểu bài NLXH.

Cũng chính từ việc tiếp nhận đó, chúng tôi muốn đề xuất những

phương pháp, biện pháp dạy học rèn kĩ năng lập ý cụ thể cho GV và HS khi

đối diện với các đề bài làm văn thuộc kiểu NL về một tư tưởng, đạo lí. Đó

chính là nhiệm vụ giải quyết các luận văn này.