Quyền sửa bản án sơ thẩm của hội đồng xét xử phúc thẩm theo luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ THỦY TIÊN

QUYỀN SỬA BẢN ÁN SƠ THẨM

CỦA HỘI ĐỒNG XÉT XỬ PHÚC THẨM

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

QUYỀN SỬA BẢN ÁN SƠ THẨM

CỦA HỘI ĐỒNG XÉT XỬ PHÚC THẨM

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hƣớng ứng dụng

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Lê Nguyên Thanh

Học viên: Nguyễn Thị Thủy Tiên

Lớp: Cao học luật Bình Thuận - Khóa 1

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan: Luận văn thạc sĩ luật học này là công trình nghiên cứu của

riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Ts. Lê Nguyên Thanh,

đảm bảo tính trung thực và tuân thủ các quy định về trích dẫn, chú thích tài liệu

tham khảo. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này.

Học viên

Nguyễn Thị Thủy Tiên

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƢƠNG 1. QUYỀN SỬA BẢN ÁN SƠ THẨM CỦA HỘI ĐỒNG XÉT XỬ

PHÚC THẨM THEO HƢỚNG CÓ LỢI CHO NGƢỜI ĐƢỢC ÁP DỤNG ......5

1.1. Nhận thức và quy định của pháp luật về quyền sửa bản án sơ thẩm của

Hội đồng xét xử phúc thẩm theo hƣớng có lợi cho ngƣời đƣợc áp dụng..........5

1.1.1. Nhận thức về quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm

theo hướng có lợi cho người được áp dụng .........................................................5

1.1.2. Quy định của pháp luật về quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét

xử phúc thẩm theo hướng có lợi cho người được áp dụng ..................................6

1.2. Thực tiễn về quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm

theo hƣớng có lợi cho ngƣời đƣợc áp dụng .......................................................13

1.2.1. Một số hạn chế, vướng mắc về quyền sửa bản án sơ thẩm theo hướng có

lợi của hội đồng xét xử phúc thẩm cho người được áp dụng và nguyên nhân ..13

1.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc về quyền sửa bản án sơ

thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm theo hướng có lợi cho người được áp

dụng ....................................................................................................................23

1.3. Một số kiến nghị đối với quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử

phúc thẩm theo hƣớng có lợi cho ngƣời đƣợc áp dụng....................................23

1.3.1. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật, hướng dẫn áp dụng pháp luật đối với

quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm theo hướng có lợi

cho người được áp dụng.....................................................................................23

1.3.2. Kiến nghị khác nhằm bảo đảm thực hiện quyền sửa bản án sơ thẩm của

Hội đồng xét xử phúc thẩm theo hướng có lợi cho người được áp dụng...........25

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1........................................................................................27

CHƢƠNG 2. QUYỀN SỬA BẢN ÁN SƠ THẨM CỦA HỘI ĐỒNG XÉT XỬ

PHÚC THẨM THEO HƢỚNG KHÔNG CÓ LỢI CHO NGƢỜI ĐƢỢC ÁP

DỤNG.......................................................................................................................28

2.1. Nhận thức và quy định của pháp luật về quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội

đồng xét xử phúc thẩm theo hƣớng không có lợi cho ngƣời đƣợc áp dụng .......28

2.1.1. Nhận thức về quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm

theo hướng không có lợi cho người được áp dụng ............................................28

2.1.2. Quy định của pháp luật quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử

phúc thẩm theo hướng không có lợi cho người được áp dụng...........................29

2.2. Thực tiễn về quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm

theo hƣớng không có lợi cho ngƣời đƣợc áp dụng............................................33

2.2.1. Một số hạn chế, vướng mắc về quyền sửa bản án sơ thẩm theo hướng

không có lợi của hội đồng xét xử phúc thẩm cho người được áp dụng và nguyên

nhân ....................................................................................................................33

2.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc về quyền sửa bản án sơ thẩm

của Hội đồng xét xử phúc thẩm theo hướng không có lợi cho người được áp dụng

............................................................................................................................40

2.3. Một số kiến nghị đối với quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử

phúc thẩm theo hƣớng không có lợi cho ngƣời đƣợc áp dụng ........................40

2.3.1. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật và hướng dẫn áp dụng pháp luật đối với

quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm theo hướng không có

lợi cho người được áp dụng ...............................................................................40

2.3.2. Kiến nghị khác nhằm bảo đảm thực hiện quyền sửa bản án sơ thẩm của

Hội đồng xét xử phúc thẩm theo hướng không có lợi cho người được áp dụng43

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2........................................................................................44

KẾT LUẬN..............................................................................................................45

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Cải cách tư pháp là một đòi hỏi khách quan, cấp thiết để có thể đáp ứng yêu

cầu đổi mới về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Nghị quyết 08-NQ/TW ngày

02/01/2002 “Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”

của Bộ Chính trị là Nghị quyết quan trọng, đề ra các chủ trương lớn, có tính đột phá

nhằm tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong cải cách tư pháp.

Năm 2015, BLTTHS mới được ban hành, tuy đã có những sửa đổi, bổ sung

song các quy định về thẩm quyền nói chung và quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội

đồng xét xử (HĐXX) phúc thẩm nói riêng về cơ bản vẫn giống BLTTHS 2003. Do

đó, vẫn còn những tồn tại về vấn đề này phát sinh trong thực tiễn mà chưa được sửa

đổi, bổ sung hoặc hướng dẫn thi hành. Cụ thể là, quy định về các nội dung của bản

án sơ thẩm mà HĐXX phúc thẩm được quyền sửa còn chưa đầy đủ, mâu thuẫn với

các quy định khác. Thực tế tại các địa phương khác nhau có những ý kiến khác

nhau về trường hợp HĐXX phúc thẩm sửa những nội dung không được quy định

trong Điều 357 BLTTHS 2015. Không những thế, hậu quả của việc sửa bản án sơ

thẩm còn liên quan tới những vấn đề khác về thẩm quyền xét xử hoặc liên quan tới

cả công tác thi hành án hình sự. Vậy cần có nhận thức như thế nào về các nội dung

tại Điều 357 BLTTHS, làm thế nào để các sai sót trong bản án hình sự sơ thẩm

được sửa chữa khắc phục tại cấp phúc thẩm một cách chính xác, đảm bảo nguyên

tắc công bằng và chính sách nhân đạo trong xử lý hình sự?

Trong chế định về xét xử phúc thẩm vụ án hình sự, quyền sửa bản án sơ thẩm

là một quyền rất quan trọng của HĐXX phúc thẩm. Nếu không có quyền này, thì

khi các bản án sơ thẩm có sai sót sẽ không được sửa chữa khắc phục kịp thời. Nếu

bất kì sai sót nào của bản án sơ thẩm cũng bị hủy để xét xử lại hoặc y án để xét lại

theo thủ tục giám đốc thẩm thì sẽ vừa gây tốn kém thời gian, kinh phí, vừa không

kịp thời bảo vệ được quyền con người và tạo niềm tin của nhân dân vào pháp luật.

Quyền sửa bản án khắc phục được tất cả những điểm hạn chế đó nên cần thiết phải

có sự nghiên cứu sâu nội dung này.

Với những lý do trên, cho thấy việc nghiên cứu về quyền sửa bản án sơ thẩm

của HĐXX phúc thẩm là vấn đề rất cần thiết, góp phần thi hành đúng và thống nhất

theo quy định của Điều 357 BLTTHS và có giải pháp hoàn thiện quy định của

2

BLTTHS về những vấn đề liên quan đến quyền sửa bản án sơ thẩm của HĐXX

phúc thẩm. Chính vì vậy, tác giả đã chọn đề tài “Quyền sửa bản án sơ thẩm của

Hội đồng xét xử phúc thẩm vụ án hình sự” để làm luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Liên quan đến đề tài “Quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc

thẩm vụ án hình sự” đã có một số công trình nghiên cứu có liên quan như:

Giáo trình, sách chuyên khảo: Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh

(2018), Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam (Tái bản có sửa đổi, bổ sung), Nxb

Hồng Đức – Hội Luật Gia Việt Nam; Trường Đại học Luật Hà Nội (2015), Giáo

trình luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân; Lê Tiến Châu (2009),

Chức năng xét xử trong tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Tư pháp; Lê Văn Cảm

(2009), Hệ thống tư pháp hình sự trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền,

Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội,… Những tài liệu khoa học này cung cấp những kiến

thức chung, nền tảng về luật tố tụng hình sự, trong đó có quyền sửa bản án sơ thẩm

của HĐXX phúc thẩm.

Các luận án, luận văn nghiên cứu chuyên sâu về quyền hạn của tòa án, trong

đó có quyền hạn phúc thẩm như: Luận án “Thẩm quyền của Tòa án các cấp theo

luật Tố tụng hình sự Việt Nam” của TS. Nguyễn Văn Huyên năm 2002, ĐHQG Hà

Nội; luận án “Phúc thẩm trong Tố tụng hình sự” của TS. Nguyễn Đức Mai năm

2004, Viện NN&PL; luận án “Nguyên tắc hai cấp xét xử trong Tố tụng hình sự Việt

Nam” của TS. Vũ Gia Lâm năm 2008 tại Đại học Luật Hà Nội; luận văn “Thẩm

quyền của Hội đồng xét xử phúc thẩm trong Tố tụng hình sự Việt Nam” của Ths.

Nguyễn Thị Thu Hồng năm 2010, Hà Nội; Lê Tiến Châu (2001), Các chức năng tố

tụng cơ bản trong tố tụng hình sự, Luận văn Thạc sĩ, Đại học Luật Tp. HCM; Lê

Tiến Châu (2008), Chức năng xét xử trong tố tụng hình sự Việt Nam, Luận án tiến

sĩ, Viện NN&PL,v.v…

Một số bài nghiên cứu trên các báo, tạp chí như: Hoàng Thị Sơn “Quyền hạn

của Tòa án khi xét xử phúc thẩm” và “Sửa bản án sơ thẩm theo Điều 221 BLTTHS”,

tạp chí luật học số 6/1997 và 5/1999; Nguyễn Nông “Về quyền sửa bản án sơ thẩm

của tòa án cấp phúc thẩm”, tạp chí Tòa án nhân dân số 8/1994; Vũ Gia Lâm “Phạm

vi xét xử và quyền sửa bản án sơ thẩm”, Tạp chí luật học số 5/2010; “Hoàn thiện một

số quy định về xét xử phúc thẩm hình sự nhằm thực hiện có hiệu quả nguyên tắc hai

3

cấp xét xử”, Tạp chí Tòa án nhân dân số 23/2006; và “Một số vấn đề về phạm vi xét

xử và quyền hạn của Hội đồng xét xử phúc thẩm vụ án hình sự”, Tạp chí Tòa án nhân

dân số 18/2009. Đinh Văn Quế “Một số vấn đề về sửa bản án sơ thẩm trong xét xử

phúc thẩm theo Bộ luật TTHS năm 2003”, Tạp chí Tòa án nhân dân số 13/2006.

Tình hình nghiên cứu có thể nhận thấy một số nội dung cụ thể về quyền sửa

bản án sơ thẩm của Tòa án cấp phúc thẩm chủ yếu được nghiên cứu trong các nội

dung về thủ tục phúc thẩm của luận án tiến sĩ hoặc luận văn thạc sĩ. Các nghiên cứu

chuyên biệt hơn cũng mới chỉ dừng lại ở cấp độ là các nghiên cứu trao đổi trên các

báo và tạp chí chuyên ngành. Hơn nữa, nhiều công trình nghiên cứu từ các quy định

của các BLTTHS cũ, có thể kế thừa nhưng cũng cần cập nhật quan điểm mới. Như

vậy, việc nghiên cứu các quy định liên quan đến quyền hạn phúc thẩm nói chung và

quyền sửa án bản án sơ thẩm của tòa án cấp phúc thẩm nói riêng theo quy định của

BLTTHS 2015 chưa được quan tâm nhiều trong thời gian gần đây. Điều đó càng

cho thấy việc tiếp tục nghiên cứu toàn diện về quy định này là rất cần thiết, tạo sự

thống nhất trong nhận thức và chính xác trong thực tiễn áp dụng.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài:

Mục đích nghiên cứu: luận văn góp phần nhận thức đúng đắn các quy định

của pháp luật tố tụng hình sự, đồng thời kiến nghị các giải pháp nhằm bảo đảm hiệu

quả thực hiện quyền sửa bản án sơ thẩm của HĐXX phúc thẩm vụ án hình sự.

Nhiệm vụ nghiên cứu:

- Phân tích làm rõ một số vấn đề nhận thức về quyền sửa bản án sơ thẩm của

HĐXX phúc thẩm theo luật TTHS Việt Nam.

- Đánh giá thực tiễn về quyền sửa bản án sơ thẩm, phân tích những tồn tại

hạn chế trong thực tiễn áp dụng quy định đó của HĐXX phúc thẩm.

- Kiến nghị giải pháp bảo đảm hiệu quả thực hiện quyền sửa bản án sơ thẩm

của HĐXX phúc thẩm.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là khía cạnh pháp lý và thực tiễn về

quyền sửa bản án sơ thẩm của HĐXX phúc thẩm.

4

Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung: Luận văn nghiên cứu một số trường hợp, theo quan điểm của tác

giả là có vướng mắc trong nhận thức và thực tiễn thực hiện quyền sửa bản án sơ thẩm

theo hướng có lợi, sửa theo hướng không có lợi cho người được áp dụng theo Điều 357

của BLTTHS Việt Nam 2015. Như vậy không phải tất cả các trường hợp HĐXX phúc

thẩm có quyền sửa bản án sơ thẩm cũng được nghiên cứu trong luận văn. Luận văn

cũng không nghiên cứu căn cứ sửa bản án sơ thẩm của HĐXX phúc thẩm.

- Về không gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy định tại

Điều 357 của BLTTHS Việt Nam năm 2015 về quyền sửa bản án sơ thẩm của

HĐXX phúc thẩm trên phạm vi cả nước.

- Về thời gian: Luận văn nghiên cứu các vụ án về quyền sửa bản án sơ thẩm

của Hội đồng xét xử phúc thẩm từ năm 2015 đến năm 2020. Trong đó có nghiên

cứu thêm một số vụ án trước khi có BLTTHS 2015 (trước năm 2015) vì quyền sửa

bản án sơ thẩm của HĐXX phúc thẩm về cơ bản vẫn giống BLTTHS 2003.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Việc nghiên cứu đề tài dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lê Nin và

tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; quan điểm của Đảng và Nhà nước

về cải cách tư pháp, bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự.

Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể của khoa học luật

hình sự như: phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, nghiên cứu vụ án

điển hình… để tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự, đánh giá thực tiễn về các

vấn đề được nghiên cứu trong luận văn này.

6. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có cấu

trúc gồm hai chương:

Chương 1: Quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm theo

hướng có lợi cho người được áp dụng.

Chương 2: Quyền sửa bản án sơ thẩm của Hội đồng xét xử phúc thẩm theo

hướng không có lợi cho người được áp dụng.