Quyền sử dụng hợp lý tác phẩm qua hành vi sao chép, trích dẫn: Quy định pháp luật, thực tiễn áp dụng tại một số trường đại học trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỐ CHÍ MINH

PHẠM NGỌC MINH TÚ

QUYỀN SỬ DỤNG HỢP LÝ TÁC PHẨM QUA

HÀNH VI SAO CHÉP, TRÍCH DẪN:

QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT, THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI

MỘT SỐ TRƢỜNG ĐẠI HỌC TRÊN THẾ GIỚI

VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỐ CHÍ MINH

QUYỀN SỬ DỤNG HỢP LÝ TÁC PHẨM QUA

HÀNH VI SAO CHÉP, TRÍCH DẪN:

QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT, THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI

MỘT SỐ TRƢỜNG ĐẠI HỌC TRÊN THẾ GIỚI

VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Định hƣớng nghiên cứu

Mã số: 8380103

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN THỊ BÍCH NGỌC

HỌC VIÊN: PHẠM NGỌC MINH TÚ

LỚP: CAO HỌC LUẬT, KHÓA 30

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ luật học “Quyền sử dụng hợp lý tác phẩm

qua hành vi sao chép, trích dẫn: quy định pháp luật, thực tiễn áp dụng tại một số

trường đại học trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam” là công trình nghiên

cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn của Ts. Nguyễn Thị Bích Ngọc. Các nội

dung được trình bày trong luận văn là hoàn toàn trung thực.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2021

Ký tên

Phạm Ngọc Minh Tú

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLDS 2015 Bộ luật Dân sự (Luật số 91/2015/QH13) ngày 24/11/2015

Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo

Công ước Berne

Công ước Berne về bảo hộ tác phẩm văn học, nghệ thuật

ngày 9/9/1886, được sửa đổi lần cuối tại Pa-ri ngày

24/7/1971.

ĐH Đại học

Hiệp định CPTPP

Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình

Dương ký ngày 08/3/2018 tại thành phố San-ti-a-go, Chi￾lê (có hiệu lực ngày 30/12/2018).

Hiệp định EVFTA

Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh

Châu Âu ký ngày 30/6/2019 tại Hà Nội.

Hiệp định TRIPS

Hiệp định về các khía cạnh thương mại của quyền sở hữu

trí tuệ ngày 15/04/1994.

Luật SHTT Việt Nam

Luật sở hữu trí tuệ (Luật số 50/2005/QH11) ngày

12/12/2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009 bởi Luật số

36/2009/QH12 và sửa đổi, bổ sung năm 2019 bởi Luật

sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật kinh doanh bảo

hiểm, Luật sở hữu trí tuệ (Luật số 42/2019/QH14) ngày

14/6/2019.

Nghị định số

22/2018/NĐ-CP

Nghị định số 22/2018/NĐ-CP của Chính phủ ngày

23/02/2018 về quy định chi tiết một số điều và biện pháp

thi hành Luật sở hữu trí tuệ năm 2005 và Luật sửa đổi, bổ

sung một số điều của Luật sở hữu trí tuệ năm 2009 về

quyền tác giả, quyền liên quan.

NXB Nhà xuất bản

SDHL Sử dụng hợp lý

SHTT Sở hữu trí tuệ

WCT

Hiệp ước của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới về quyền tác

giả, được thông qua tại Giơ-ne-vơ ngày 20/12/1996.

WIPO Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUYỀN SỬ DỤNG HỢP LÝ

TÁC PHẨM QUA HÀNH VI SAO CHÉP, TRÍCH DẪN ..................................10

1.1. Khái niệm và đặc điểm của quyền sử dụng hợp lý ....................................10

1.1.1. Khái niệm quyền sử dụng hợp lý ..............................................................10

1.1.2. Đặc điểm của quyền sử dụng hợp lý ........................................................15

1.2. Các tiêu chí xác định quyền sử dụng hợp lý...............................................22

1.2.1. Mục đích và bản chất của việc sao chép, trích dẫn .................................22

1.2.2. Đặc điểm của tác phẩm được sao chép, trích dẫn ...................................29

1.2.3. Số lượng và thực chất phần được sao chép, trích dẫn.............................33

1.2.4. Sự ảnh hưởng đến thị trường của tác phẩm sao chép, trích dẫn .............36

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1........................................................................................39

CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG QUYỀN SỬ DỤNG HỢP LÝ TẠI

MỘT SỐ TRƢỜNG ĐẠI HỌC THẾ GIỚI VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT

NAM .........................................................................................................................40

2.1. Hình thức pháp lý ghi nhận quyền sử dụng hợp lý tại một số trƣờng đại

học trên thế giới và kinh nghiệm của Việt Nam................................................40

2.1.1. Quy tắc ứng xử trong học tập, quy chế công tác sinh viên, quy chế tuyển

sinh và đào tạo trình độ thạc sĩ, tiến sĩ ..............................................................40

2.1.2. Chính sách về bản quyền, chính sách về sở hữu trí tuệ và quy chế quản lý

tài sản trí tuệ.......................................................................................................42

2.1.3. Quy định về trích dẫn, chống đạo văn và liêm chính học thuật...............44

2.1.4. Nội quy thư viện .......................................................................................46

2.1.5. Chính sách về sử dụng hợp lý tác phẩm...................................................48

2.2. Nội dung quy định của một số trƣờng đại học trên thế giới về tiêu chí sử

dụng hợp lý tác phẩm và kinh nghiệm cho Việt Nam ......................................49

2.2.1. Quy định tại một số trường đại học về mục đích và bản chất sao chép,

trích dẫn tác phẩm..............................................................................................49

2.2.2. Quy định tại một số trường đại học về đặc điểm tác phẩm được sao chép,

trích dẫn..............................................................................................................59

2.2.3. Quy định của một số trường đại học về số lượng và giới hạn phạm vi

được sao chép, trích dẫn tác phẩm ....................................................................62

2.2.4. Quy định tại một số trường đại học về tiêu chí “ảnh hưởng đến việc khai

thác bình thường của tác phẩm”........................................................................68

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2........................................................................................72

KẾT LUẬN..............................................................................................................73

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong lịch sử phát triển của nhân loại, quá trình lao động trí tuệ đã tạo ra

những sản phẩm phi vật chất có giá trị vô cùng to lớn trong việc thúc đẩy sự tiến bộ

về kinh tế, văn hóa, xã hội. Việc hình thành nền kinh tế tri thức đã đặt ra những vấn

đề về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đòi hỏi sự cân bằng giữa hoạt động bảo hộ quyền

của chủ thể sáng tạo, chủ thể sở hữu tác phẩm với việc đảm bảo lợi ích của cộng

đồng khi tiếp cận, sử dụng những tri thức đó. Đầu tiên, là giới hạn về thời gian bảo

hộ, sau đó là mở rộng việc sử dụng tác phẩm thông qua hành vi sao chép tác phẩm -

hình thức thể hiện đầu tiên của học thuyết ―sử dụng hợp lý‖ (―fair use‖).

Một trong những cách thức phổ biến thể hiện quyền sử dụng hợp lý tác phẩm

là thông qua hành vi sao chép, trích dẫn. Điều 9, Điều 10 Công ước Berne về bảo hộ

tác phẩm văn học, nghệ thuật ghi nhận quyền sao chép, trích dẫn tự do tác phẩm.

Quy định của Công ước Berne đã tạo điều kiện cho các nước có nền kinh tế kém

phát triển mở rộng quyền sử dụng tác phẩm để tăng khả năng tiếp cận tri thức. Đây

là quy định tiến bộ được ghi nhận trong luật pháp quốc tế mà Việt Nam là thành

viên. Các hiệp định đã công nhận Công ước Berne và cho phép các quốc gia thành

viên ghi nhận những giới hạn và ngoại lệ đối với bản quyền, cụ thể: theo khoản 1

Điều 9 mục 1 Hiệp định về các khía cạnh thương mại của quyền sở hữu trí tuệ buộc

các nước thành viên phải tuân thủ Điều 9, Điều 10 Công ước Berne; Điều 18.66

Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương yêu cầu các quốc gia

thành viên phải nỗ lực cân bằng lợi ích giữa chủ thể quyền và người sử dụng quyền

bằng các biện pháp giới hạn và các ngoại lệ đối với các quyền độc quyền; Điều

12.14 Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu ghi nhận

giới hạn và ngoại lệ đối với quyền tác giả. Việt Nam đã nội luật hóa các quy định

của Công ước Berne tại Điều 25 Luật sở hữu trí tuệ năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm

2009 và năm 2019 cho phép các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố mà không

phải xin phép, không trả phí với những điều kiện nhất định. Trong các quốc gia quy

định về ngoại lệ đối với quyền tác giả, Hoa Kỳ là quốc gia đi đầu trong việc ghi

nhận quyền sử dụng hợp lý tác phẩm thông qua quy định minh thị về bốn tiêu chí

cho phép xác định phạm vi áp dụng quyền. Sự tiên phong này đã khiến các quy

định, hướng dẫn của Hoa Kỳ trở thành thước đo và nguồn tài liệu tham khảo có giá

trị lớn đối với việc thực thi quyền sao chép, trích dẫn.

2

Theo Điều 2 của Công ước Berne và Điều 7 Luật sở hữu trí tuệ Việt Nam,

tác phẩm là sản phẩm trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật và khoa học thể hiện

bằng bất kỳ phương tiện hay hình thức nào. Như vậy, thuật ngữ ―tác phẩm‖ bao

gồm nhiều sản phẩm như sách, báo, bài giảng, công trình kiến trúc, điêu khắc, sản

phẩm hội họa, sản phẩm điện ảnh, nhiếp ảnh… Trong đó, sách là một trong những

loại hình tác phẩm phổ biến chứa đựng tri thức của nhân loại và là phương tiện

giáo dục đặc biệt quan trọng. Các cơ sở giáo dục đại học có nhu cầu sử dụng sách

rất lớn, là nơi sản sinh ra nhiều sản phẩm tri thức có giá trị khoa học cao. Đây

cũng là lý do cho việc tìm kiếm giải pháp hợp lý để áp dụng quyền sử dụng hợp lý

tác phẩm trong môi trường giáo dục sao cho hành vi sao chép, trích dẫn một mặt

đảm bảo nhu cầu học tập, phát triển tri thức, mặt khác không là hành vi xâm phạm

quyền tác giả.

Mặc dù quyền sử dụng hợp lý đã được luật định nhưng quy định về quyền sử

dụng hợp lý qua hành vi sao chép, trích dẫn tác phẩm vẫn còn những hạn chế, bất

cập như sau: Thứ nhất, mục đích cho phép sao chép tác phẩm có phạm vi hẹp so với

thực tiễn áp dụng; Thứ hai, đặc điểm tác phẩm được sử dụng hợp lý chưa rõ ràng;

Thứ ba, chưa giới hạn được phần tác phẩm được sao chép, trích dẫn để sử dụng;

Thứ tư, chưa có quy định cụ thể trong việc xác định ảnh hưởng đến thị trường, đến

các chủ thể có quyền đối với tác phẩm để sử dụng hợp lý. Hiện nay, pháp luật sở

hữu trí tuệ Việt Nam quy định quyền sao chép, trích dẫn theo hướng ghi nhận các

trường hợp ngoại lệ như học thuyết sử dụng hợp lý nhưng các cơ sở giáo dục đại

học quy định theo hướng giới hạn quyền sử dụng tự do. Đây là những vấn đề cần

được quan tâm trong việc triển khai quyền sử dụng hợp lý tác phẩm tại các cơ sở

giáo dục đại học để bảo vệ thành quả lao động trí tuệ của tác giả và đảm bảo tính

công bằng, khách quan trong giáo dục.

Để thực hiện tốt mục tiêu này, pháp luật Việt Nam cần có những điều chỉnh

phù hợp nhằm định hướng cho việc bảo hộ quyền tác giả trên nguyên tắc cân bằng

lợi ích xã hội, phát huy hiệu quả quyền sao chép, trích dẫn tác phẩm, đặc biệt trong

bối cảnh đất nước đang xây dựng môi trường giáo dục tiên tiến.

Từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Quyền sử dụng hợp lý tác phẩm

qua hành vi sao chép, trích dẫn: quy định pháp luật, thực tiễn áp dụng tại một số

trường đại học trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam” làm luận văn tốt nghiệp

cao học.

3

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

2.1. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc

Sách và giáo trình

Đối với các vấn đề khái quát về quyền tác giả có ―Giáo trình Luật Sở hữu trí

tuệ‖ của Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh (2019). Mặc dù không đề cập cụ

thể đến quyền sử dụng hợp lý, giáo trình đã phân tích các đặc điểm của quyền tác

giả là bảo hộ hình thức sáng tạo và bảo hộ tính nguyên gốc của tác phẩm. Đây là

những vấn đề quan trọng cung cấp những kiến thức căn bản, nền tảng về quyền tác

giả và góp phần làm sáng tỏ quyền sử dụng hợp lý tác phẩm.

Dưới góc độ phân tích chuyên sâu về các tranh chấp thực tế có ―Sách tình

huống Luật Sở hữu trí tuệ‖ của Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh (2019). Sách

có tổng hợp các bản án để làm rõ thực tiễn áp dụng và bình luận về cách giải quyết

của Tòa án trong trường hợp xác định vi phạm quyền sử dụng tác phẩm.

Về quyền tác giả có tác phẩm ―Quyền tác giả - đường hội nhập không trải

hoa hồng‖ (2017) của tác giả Nguyễn Vân Nam đã ghi nhận và phân tích các học

thuyết, giới hạn của quyền tác giả, biểu hiện của hành vi sao chép, trích dẫn tác

phẩm và thực tiễn pháp luật về quyền tác giả của Đức.

Về quyền sử dụng hợp lý có tác phẩm ―Hài hòa lợi ích bản quyền – Pháp luật

và thực thi‖ của tác giả Vũ Mạnh Chu (2019). Tác giả làm rõ vấn đề cân bằng lợi

ích giữa các chủ thể đối với sản phẩm trí tuệ theo quy định pháp luật và trong việc

thực thi quyền tác giả.

Bài viết trên tạp chí khoa học

Để chỉ ra những đặc trưng thực thi quyền tác giả tại các trường đại học có bài

viết ―Đặc thù quyền tác giả và quyền liên quan trong trường đại học‖ của tác giả

Trần Lê Đăng Phương trên Tạp chí khoa học Trường Đại học An Giang số 10 năm

2016. Bài viết đã khẳng định chủ thể và đối tượng của quyền tác giả không chỉ cần

đáp ứng những điều kiện luật định mà còn phải tuân thủ những tiêu chí do nhà

trường ban hành, xác định những đặc thù của quyền tác giả và quyền liên quan

trong trường đại học là luận cứ khoa học cho việc xây dựng chuẩn mực ứng xử phù

hợp với quyền tác giả trong môi trường giáo dục.

Đối chiếu với pháp luật nước ngoài có bài viết ―Vấn đề về bản quyền trong

thư viện: Thực tiễn ở Anh và Việt Nam‖ của tác giả Nguyễn Thị Bích Ngọc, Tạp

4

chí Thư viện Việt Nam số 05 năm 2012. Bài viết giới thiệu những kinh nghiệm

quản lý bản quyền trong các thư viện tại Anh và việc thực thi quyền tác giả tại các

thư viện ở Việt Nam hiện nay.

Đối với vấn đề bảo hộ quyền tác giả trong hoạt động thư viện có bài viết

―Bảo hộ quyền tác giả trong hoạt động của thư viện‖ của tác giả Lê Thị Nam Giang

trên Tạp chí Khoa học pháp lý số 03 năm 2015. Bài viết chỉ ra chức năng đặc biệt

của thư viện trong việc thực thi quyền tác giả đồng thời đảm bảo quyền khai thác

hiệu quả nguồn tài nguyên tri thức. Từ đó, tác giả đề xuất một số kiến nghị nhằm

nâng cao hiệu quả bảo hộ quyền tác giả trong hoạt động thư viện tại Việt Nam.

Phân tích những vấn đề cụ thể của quyền sử dụng hợp lý qua hành vi sao

chép trong môi trường giáo dục có bài viết ―Về quyền photocopy tác phẩm trong

môi trường giáo dục‖ của tác giả Nguyễn Ngọc Lâm, Lê Thị Nam Giang, Nguyễn

Thị Bích Ngọc trên Tạp chí Khoa học pháp lý số 39 năm 2007. Bài viết đã làm rõ

các quy định pháp luật về sao chép tác phẩm từ đó kiến nghị sửa đổi, bổ sung một

số quy định để tăng cường hiệu quả trong việc thực thi quyền sao chép tác phẩm.

Bài viết ―Hướng giải quyết các vấn đề sao chép tài liệu trong thư viện để thực

thi quyền tác giả và quyền liên quan ở Việt Nam‖ của tác giả Bùi Loan Thùy và Bùi

Thu Hằng trên Tạp chí Thư viện Việt Nam số 06 năm 2011 đã làm rõ vấn đề sao

chép tác phẩm trong thư viện và đề xuất hướng giải quyết cụ thể.

Bài viết ―Trích dẫn hợp lý tác phẩm - thực tiễn trong nghiên cứu, giảng dạy

và học tập ở bậc đại học‖ của tác giả Trần Quang Trung, Tạp chí Nghiên cứu Lập

pháp số 14 năm 2020 phân tích quy định pháp luật về trích dẫn hợp lý tác phẩm và

thực trạng vi phạm trích dẫn hợp lý trong nghiên cứu, giảng dạy ở bậc đại học. Tác

giả đưa ra những kiến nghị cụ thể để sửa đổi quy định pháp luật về trích dẫn và tăng

cường giáo dục pháp luật về bảo vệ quyền tác giả cho sinh viên, giảng viên.

Bài viết ―Hoạt động sao chụp tác phẩm của tác giả trong hệ thống giáo dục:

Thực trạng và một số kiến nghị‖ của Đặng Công Tráng, Lâm Thành Sơn trên Tạp

chí Khoa học Trường Đại học Vinh số 25 năm 2017 nghiên cứu một cách tổng quan

về quy định của pháp luật Việt Nam và quốc tế về hoạt động cấp phép sao chụp tác

phẩm trong hệ thống giáo dục và nhấn mạnh giáo dục các quy định về sao chép các

tác phẩm trong hệ thống giáo dục đối với sinh viên, giảng viên.

Bài viết ―Nhận thức của sinh viên khoa sư phạm Trường Đại học An Giang

về quyền tác giả trong nghiên cứu khoa học‖ trên tạp chí Giáo dục số 422 năm 2018

5

của tác giả Nguyễn Thái Ngọc Hà. Thông qua kết quả khảo sát 320 sinh viên khoa

sư phạm của Trường Đại học An Giang năm 2015, tác giả đã phân tích về sự hiểu

biết của sinh viên khi trích dẫn tác phẩm trong nghiên cứu khoa học và đề xuất biện

pháp khắc phục phù hợp với điều kiện cơ sở giáo dục.

Kỷ yếu hội thảo về ―Quyền tác giả trong hoạt động thư viện các trường đại

học‖ (2016) của Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh. Kỷ yếu bao gồm nhiều bài

tham luận của các chuyên gia trong lĩnh vực về quyền tác giả xoay quanh các vấn

đề về quyền tác giả trong hoạt động các thư viện tại Việt Nam trên cơ sở so sánh

với pháp luật Úc, Hoa Kỳ, Châu Âu và những định hướng khai thác quyền tác giả

một cách hợp pháp đồng thời kiến nghị hoàn thiện pháp luật về vấn đề này.

Đề tài nghiên cứu khoa học

Thư viện Quốc gia Việt Nam có đề tài ―Thực thi quyền tác giả và quyền liên

quan trong hoạt động Thông tin – Thư viện ở Việt Nam‖ (2014) nghiên cứu về các

vấn đề liên quan đến quyền tác giả, quyền liên quan, sao chụp tài liệu (photocopy),

số hóa, dịch thuật, cho thuê - mượn tài liệu, đề xuất những quy định mới và quy

trình đảm bảo việc thực thi có hiệu quả.

Năm 2021, Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh đã nghiệm thu cấp cơ sở

đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ với chủ đề: ―Các giải pháp bảo vệ quyền tác giả

trong môi trường giáo dục đại học‖. Đề tài thực hiện với mục tiêu nhận diện các

nguyên nhân và hành vi vi phạm quyền tác giả đồng thời đề xuất các giải pháp bảo

vệ quyền tác giả trong môi trường giáo dục đại học Việt Nam hiện nay.

Luận văn

Luận văn ―Thực thi bảo hộ quyền tác giả trong hoạt động thông tin – thư viện

tại Trường Đại học Tp. Hồ Chí Minh‖ (2019) của tác giả Ngô Nguyễn Cảnh nghiên

cứu về việc thực thi quyền tác giả theo pháp luật Việt Nam và thực trạng tại thư

viện Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh. Bằng những số liệu cụ thể, tác phẩm

chỉ ra ưu điểm và nhược điểm trong việc bảo hộ quyền tác giả, kiến nghị giải pháp

hoàn thiện hoạt động sao chép tại thư viện của trường.

Luận văn ―Giới hạn quyền tác giả theo Hiệp định TRIPS và pháp luật Việt

Nam‖ (2012) của tác giả Nguyễn Thị Tuyết Nga phân tích các vấn đề giới hạn

quyền tác giả để cân bằng lợi ích của tác giả, chủ sở hữu, người sử dụng và xã hội

6

theo quy định của pháp luật quốc tế và phát luật Việt Nam và thể hiện một số nội

dung cơ bản của quyền sử dụng tự do, quyền sử dụng hợp lý tác phẩm.

2.2. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài

Sách

Tác phẩm ―Copyright law for librarians and educators: Creative strategies and

practical solutions‖ của Kenneth D. Crew (2012) American Library Association

Publisher đã phân tích bốn tiêu chí sử dụng hợp lý và thực tiễn về vấn đề này qua các

bản án, các ngoại lệ về bản quyền cho giáo dục, thư viện; đề cập cách áp dụng Đạo

luật bản quyền thiên niên kỷ kỹ thuật số liên quan đến giáo dục và thư viện.

Tác phẩm ―Reclaiming Fair Use: How to Put Balance Back in Copyright‖

của Patricia Aufderheide và Peter Jaszi (2011) University of Chicago Press

Publisher đặt ra vấn đề cân bằng lợi ích giữa tác giả và lợi ích cộng đồng trong việc

sử dụng tác phẩm. Tác phẩm còn chỉ ra quy định hạn chế của luật bản quyền trong

môi trường kỹ thuật số và khảo sát thực tế việc sử dụng tác phẩm của các học giả

nghệ thuật, các giáo viên nhằm đưa ra những giải pháp sử dụng hợp lý.

Tác phẩm ―The Forgotten right of fair use, Case Western Reserve‖ của Ned

Snow (2011) University School of Law Scholarly Commons Faculty Publications từ

kinh nghiệm của các nhà tư vấn pháp lý đối với quyền sử dụng hợp lý về sự gia tăng

việc sử dụng tác phẩm, thực tiễn xác định hành vi sử dụng tác phẩm của Tòa án, các

quy tắc liên quan đến sử dụng tác phẩm trong lớp học, tác giả đã đưa ra các giải

pháp cân bằng quyền tác giả và quyền sử dụng của công chúng, đặc biệt là việc sử

dụng hợp lý tác phẩm trong lớp học.

Bài viết khoa học

Bài viết ―Creation and Use of Intellectual Works in the Academic Environment:

Students Knowledge about Copyright and Copyleft‖ của Enrique Muriel Torrado và

Juan Carlos Fernández Molina (2015), Tạp chí Academic Librarianship số 04 phân tích

những bất cập trong pháp luật bản quyền, khảo sát mức độ hiểu biết của sinh viên Tây

Ban Nha về quyền sao chép để hướng dẫn thực thi các vấn đề bản quyền cho sinh viên.

Bài viết ―Comparative Study on Copyright Exception for Teaching Purposes:

Australia, Malaysia and the United Kingdom‖ của Ratnaria Wahid và Ida Madieha

Abdul Ghani Azmi (2012), Tạp chí International Studies, số 8(1) so sánh luật pháp

7

quốc tế và luật pháp ở Malaysia, Vương quốc Anh và Úc về các ngoại lệ đối với

bản quyền trong việc sử dụng tài liệu cho mục đích giảng dạy.

Bài viết ―Copyright and free access to information: For a fair balance of

interets in a globalised world‖ của Christopher Geiger (2006), Tạp chí European

Intellectual Property Review số 07 phân tích quyền tự do tiếp cận thông tin trong

hoàn cảnh pháp luật trước đây, trong pháp luật hiện hành và xu hướng trong tương

lai. Đặc biệt với bối cảnh công nghệ thông tin phát triển toàn cầu, tác giả nhấn mạnh

việc tạo điều kiện thúc đẩy khả năng tiếp cận tri thức bằng quyền sử dụng tác phẩm.

Các quy định, chính sách về quản lý quyền sở hữu trí tuệ, về liêm chính học

thuật và chống lại hành vi xâm phạm quyền tác giả, nội quy thư viện và hướng dẫn

thực thi pháp luật tại một số trường đại học trên thế giới là tư liệu quan trọng để

thực thi quyền sử dụng hợp lý, là những chỉ dẫn hữu ích cho sinh viên, giảng viên

và những người nghiên cứu khoa học trong các trường đại học. Tuy nhiên, những

quy chế này ở một số trường đại học tại Việt Nam chưa phát huy hết hiệu quả và

cần có sự đối chiếu với các quy định, chỉ dẫn của nước ngoài để hoàn thiện hơn.

Như vậy, cân bằng lợi ích khi bảo hộ quyền tác giả và sử dụng hợp lý, sao

chép, trích dẫn tác phẩm đã được nghiên cứu bởi nhiều công trình khác nhau và là

nguồn tài liệu tham khảo quý giá. Tuy nhiên, các công trình chưa nghiên cứu về

quyền sao chép, trích dẫn theo những tiêu chí của sử dụng hợp lý dựa trên mối

tương quan giữa pháp luật, quy định tại các trường đại học của nước ngoài và Việt

Nam. Thực tiễn áp dụng các quyền này qua các quy định của các trường đại học

mới tập trung vào tình trạng sao chép tài liệu và các vấn đề về đạo đức nghiên cứu

khoa học, trích dẫn.

Vì vậy, với đề tài “Quyền sử dụng hợp lý tác phẩm qua hành vi sao chép, trích

dẫn: quy định pháp luật, thực tiễn áp dụng tại một số trường trên thế giới và kinh

nghiệm cho Việt Nam”, tác giả sẽ làm rõ những vấn đề của quyền sử dụng hợp lý

theo quy định pháp luật và quy định của một số trường đại học thế giới để rút kinh

nghiệm thực thi cho các trường đại học Việt Nam.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Phân tích những học thuyết, quy định pháp luật quốc tế, pháp luật các quốc

gia và của Việt Nam để làm rõ khái niệm, đặc điểm của quyền sử dụng hợp lý.

8

Phân tích thực trạng áp dụng sử dụng hợp lý, một số bản án, các hình thức

pháp lý liên quan đến quyền sao chép, trích dẫn tại một số trường đại học. Đề xuất

một số giải pháp thực thi quyền sử dụng hợp lý tại các trường đại học Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu của luận văn phục vụ cho đề tài nghiên cứu khoa học cấp

Bộ về ―Quyền sử dụng tự do tác phẩm qua hành vi sao chép, trích dẫn trong pháp

luật về quyền tác giả từ thực tiễn các cơ sở giáo dục tại Việt Nam‖ của Trường Đại

học Luật Tp. Hồ Chí Minh.

4. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

Đối tƣợng nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu những vấn đề cơ bản về lý luận và quy định pháp luật về

quyền sử dụng hợp lý, đặc biệt thông qua hành vi sao chép, trích dẫn tác phẩm và

thực tiễn áp dụng quyền tại một số trường đại học tại Việt Nam.

Phạm vi nghiên cứu

Về nội dung, đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận và pháp luật về quyền sử dụng

hợp lý; chứng minh quyền sao chép, trích dẫn là biểu hiện của sử dụng hợp lý; phân

tích thực tiễn áp dụng quyền tại một số trường đại học trên thế giới và ở Việt Nam;

đề xuất giải pháp áp dụng quyền sử dụng hợp lý tại các trường đại học. Xuất phát từ

đặc thù của các cơ sở giáo dục – chủ thể áp dụng pháp luật, không phải chủ thể thực

thi pháp luật nên các biện pháp xử lý xâm phạm quyền tác giả (biện pháp hành

chính, dân sự và hình sự) không thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài.

Về không gian, đề tài phân tích: pháp luật quốc tế, pháp luật Việt Nam và

pháp luật một số quốc gia đã thực thi các cam kết quốc tế về quyền tác giả liên quan

đến quyền sử dụng hợp lý (Hoa Kỳ, Anh, Pháp…). Tuy nhiên, học thuyết về sử

dụng hợp lý được phát triển bởi Hoa Kỳ nên tác giả chủ yếu sử dụng cách tiếp cận

của Hoa Kỳ để phân tích các tiêu chí sử dụng hợp lý. Từ đó, tác giả phân tích hình

thức pháp lý ghi nhận quyền sử dụng hợp lý tại một số trường đại học Hoa Kỳ, Anh,

Canada, Pháp và đánh giá việc thực thi quyền sao chép, trích dẫn tại Việt Nam.

Về thời gian, đề tài nghiên cứu: những vấn đề liên quan đến quyền sử dụng

hợp lý từ thế kỷ XV và các quy định đến thời điểm hiện tại; những tranh chấp điển

hình gắn liền với từng quy định về quyền sử dụng hợp lý xuyên suốt quá trình hình

thành và phát triển học thuyết sử dụng hợp lý; kết quả khảo sát thực tiễn được thực

hiện và tổng hợp trong năm 2020.

9

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Phương pháp phân tích và tổng hợp được sử dụng xuyên suốt đề tài để: làm

rõ những quy định và thực tiễn áp dụng của quyền sử dụng hợp lý thông qua hành

vi sao chép, trích dẫn tác phẩm; xác định những bất cập trong quy định về quyền

sao chép, trích dẫn tác phẩm và đề xuất giải pháp cho Việt Nam.

Phương pháp so sánh để phân tích sự khác biệt trong quy định, cách thức sử

dụng hợp lý tác phẩm tại một số quốc gia và một số trường đại học ở cả hai chương.

Phương pháp thu thập và thống kê dữ liệu sử dụng ở hai chương nhằm tổng hợp

những bản án liên quan đến quyền sử dụng hợp lý tác phẩm, các quy định về quản lý

tài sản trí tuệ, về trích dẫn, nội quy của các thư viện và số liệu khảo sát thực tiễn.

Phương pháp điều tra xã hội học sử dụng ở Chương 2 để khảo sát thực trạng

hành vi sao chép, trích dẫn tác phẩm của 192 khách thể là sinh viên, học viên, giảng

viên tại Trường Đại học Thương mại Hà Nội, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà

Nẵng, Trường Đại học Hoa Sen và Trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh.

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài

Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể là tài liệu tham khảo đối với những

người nghiên cứu, học tập về vấn đề sử dụng hợp lý tác phẩm; hỗ trợ trong phát huy

quyền sử dụng hợp lý và phòng tránh hành vi xâm phạm quyền tác giả.

Luận văn là sản phẩm phục vụ cho đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ của

Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh với chủ đề: ―Quyền sử dụng tự do tác phẩm

qua hành vi sao chép, trích dẫn trong pháp luật về quyền tác giả từ thực tiễn các cơ

sở giáo dục tại Việt Nam‖ (Thực hiện từ năm 2020).

Các kiến nghị của đề tài sẽ là những đóng góp hữu ích cho việc sửa đổi luật

sở hữu trí tuệ Việt Nam và việc ban hành những quy chế hướng dẫn thực thi quyền

sử dụng hợp lý tác phẩm trong các cơ sở giáo dục đại học.

7. Bố cục luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội

dung của luận văn được kết cấu thành hai chương:

Chương 1: Những vấn đề cơ bản về quyền sử dụng hợp lý tác phẩm qua hành

vi sao chép, trích dẫn.

Chương 2: Thực trạng áp dụng quyền sử dụng hợp lý tại một số trường đại

học thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam.