Quyền con người, quyền công dân dưới góc độ pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam

nghiªn cøu - trao ®æi

t¹p chÝ luËt häc sè 1/2011 49

Ts. ®ç thÞ ph-îng *

1. Mối liên hệ giữa quyền con người,

quyền công dân trong pháp luật tố tụng

hình sự

Quyền con người, quyền công dân trong

pháp luật tố tụng hình sự là tổng thể các quyền

và nghĩa vụ của những chủ thể tham gia trong

các hoạt động tố tụng hình sự. Để đảm bảo

tính thống nhất của Hiến pháp và pháp luật,

khi đề cập các quyền con người, quyền công

dân, BLTTHS đã thống nhất sử dụng cụm từ

“công dân” và quyền công dân trong các điều

luật. Để cụ thể hoá các quyền công dân đó,

BLTTHS quy định tư cách tố tụng của các

công dân khi tham gia tố tụng như người bị

tạm giữ, bị can, bị cáo, người bị hại, nguyên

đơn dân sự… Bên cạnh việc ghi nhận các

quyền và nghĩa vụ tố tụng của các chủ thể

tham gia trong hoạt động tố tụng hình sự,

BLTTHS còn quy định những bảo đảm cần

thiết để các chủ thể thực hiện quyền và nghĩa

vụ tố tụng của mình. Rõ ràng quyền con

người, quyền công dân trong pháp luật tố tụng

hình sự có mối quan hệ mật thiết với nhau,

được thể hiện dưới các hình thức chủ yếu sau:

Thứ nhất, pháp luật tố tụng hình sự là

công cụ hữu hiệu của Nhà nước trong việc

thực hiện, bảo vệ quyền con người, quyền

công dân trong các hoạt động tố tụng hình sự.

Các công dân khi tham gia vào các hoạt

động tố tụng hình sự, dù với tư cách là người

bị buộc tội hay là người bị hại trong các vụ án

hình sự thì họ vẫn được pháp luật bảo vệ và

tôn trọng dựa trên những quyền con người,

quyền công dân mà Hiến pháp đã ghi nhận

cho họ, tuy nhiên có những hạn chế nhất định

nhằm đảm bảo thuận lợi cho các hoạt động tố

tụng dược thực hiện và cũng để đảm bảo

quyền và lợi ích hợp pháp cho các chủ thể

khác. Thông qua các quy định của BLTTHS,

Nhà nước trao cho con người những phương

tiện cần thiết để bảo vệ các quyền của mình

và thiết lập các cơ chế để giải quyết cũng như

đảm bảo các quyền của các chủ thể tham gia

tố tụng. Các quyền này khi được pháp luật tố

tụng hình sự quy định tức là đã được Nhà

nước chính thức thừa nhận các chủ thể đó có

các quyền tố tụng nhất định mà bất kì ai trong

xã hội cũng đều phải tôn trọng. Mỗi người

khi thực hiện quyền của mình đồng thời cũng

phải có nghĩa vụ tuân thủ pháp luật, tôn trọng

và không được xâm phạm lợi ích của Nhà

nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp

pháp của người khác. Do đó mỗi khi có hành

vi phạm tội, xâm phạm đến thể chất, tinh

thần, tài sản của con người thì Nhà nước phải

có trách nhiệm bảo vệ các quyền của những

người bị xâm hại bằng cách thông qua các

trình tự, thủ tục tố tụng nhằm ngăn chặn các

hành vi phạm tội đó. Khi giải quyết các vụ án

hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng được

Nhà nước trao quyền phải có trách nhiệm áp

dụng đúng các quy định của pháp luật tố tụng

hình sự và các văn bản pháp luật có liên quan

* Giảng viên Khoa pháp luật hình sự

Trường Đại học Luật Hà Nội