Quan niệm của nho giáo sơ kỳ về mối quan hệ nghĩa - lợi

TRIET HOC, SO 6 (277), THANG 6-2014

QUAN NIEM CUA NHO GIAO SO KY

v l MOI QUAN HE NGHIA - LOI

NGUYfiN THI LUAN r

Ciing vdi “nhan” vd “le", “nghia" cung la m ot pham tru cd ban vd quan trong trong hoc

thuyet chinh tri ■ dao diic cua N h o gido sd ky. Vi vay, nghien ciiu pham tru “nghia" de co cai

nhin toan dien hdn ve gid tri vd nhiing han che cua no doi vdi lich sii la viec lam het siic cdn

thiet. Trong khuon kho cua bdi viet, tac gid tap trung phan tich quan niem cua N h o giao sd ky

ve “nghia" thong qua viec trinh bay moi quan he “nghia ■ ldi", dong thdi chi ra he qua tat yeu

cua viec nhan thiic vd van dung m oi quan he nay trong ddi song xa hoi tii xiia den nay.

ho giao la mot hoc thuyet chinh tri

- dao dtfc xa hoi, bao gom he thong

'cac nguyen tac chuan mtfc dao due,

chinh tri do Khong Tii sang lap nham

duy tri trat ttf xa hoi phong kien. Vdi

chu trUdng thtfc hien dtfdng loi dtfc tri,

Nho giao sd ky tti Khong Ttf, Manh Tu

cho den Tuan Tu deu chu trong den con

ngtfdi d phUdng dien ban chat ngtfdi va

cac moi quan he ngtfdi. Dieu do dtfdc

phan anh trong cac moi quan he tti

trong gia dinh den ngoai xa hoi. Nhtfng

quan he nay chi co the thtfc hien tot khi

dtfdc giao due ve nghia vu, bon phan vd

trach nhiem dao diic.

Trong ttf ttfdng cua Khong Ttf, chung

ta it gap pham tru nghia. Ong chu yeu

de cap den nhan va c6 the hieu dtfdc

rang, d mtfc do nhat dinh, trong nhan da

ham chtia nghia. Khong Ttf cho rang,

neu can phai ltfa chon gitfa chinh nghia

va ttf ldi ca nhan thi bao gid ong cung

dat chinh nghia len vi tri hang dau. Day

la tieu chi quan trong de phan biet quan

tii vdi tieu nhan cung nhu gitfa cac hang

ngUdi khac nhau trong xa hoi.

Ong ndi “ngtfdi quan tu ranh ve

nghia, ke tieu nhan ranh ve ldi" (Quan

tii du it nghia, tieu nhan du it lai)

(Luan Ngtf, Ly nhan, 16)(1). C) day,

chung ta thay mot logic het stfc ttf

nhien, ngtfdi quan ttf la ngtfdi cd nghia,

hieu rd ve nghia, cdn tieu nhan khong

cd nhan nen chi quan tam den lai.

“Ngtfdi quan tii lay dao nghia lam c&n

ban, dung le de thi hanh. bieu hien

bang dtfc khiem ton, hoan thanh nhd

chtf tin” (Quan tit nghia di vi chat, li di

hanh chi, ton dl xuat chi, tin di thanh

chi) (Luan ngtf, Ve Linh Cdng, 17).

Xuat phat ttf thtfc tien de minh chtfng

cho vai trd toi thtfdng cua nghia. Khong

Tu cho rang, nghia la dieu can ban de

lap than, viec gi hdp vdi nghia thi lam,

khong hdp thi bd. Ong chu trtfdng,

(*) Thac si, giang vien, Khoa Ly luan chinh tri. Dai

hoc Hung Vtfdng. Phu Tho.

(1) Nguyen DUc Lan (dich va chu gian. Tii thtf

tap chu. Nxb Van hoa Thong tin, Ha Noi. 1998,

tr.278. TU day, cac chu thich trong Tii thu lap chu

dude tac gia dan theo ten chUdng.

74

i