Quản lý di tích quốc gia đặc biệt quần thể hương sơn, huyện mỹ đức, thành phố hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM

QUẢN LÝ DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT QUẦN THỂ HƯƠNG SƠN

HUYỆN MỸ ĐỨC, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ VĂN HOÁ

Hà Nội - 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM

QUẢN LÝ DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT QUẦN THỂ HƯƠNG SƠN

HUYỆN MỸ ĐỨC, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ VĂN HOÁ

Ngành: Quản lý văn hoá

Mã ngành: 9229042

Hà Nội - 2022

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, bản luận án tiến sĩ Quản lý Di tích quốc gia đặc biệt

quần thể Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, thành phố Hà Nội là do tôi viết và

chưa được công bố. Trong quá trình triển khai và thực hiện đề tài luận án, tôi

đã tham khảo tài liệu của các công trình nghiên cứu đi trước và được trích dẫn

nguồn đầy đủ. Tôi xin chịu trách nhiệm về những nội dung trình bày trong

luận án của mình.

ii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT…………………………..……………..... iv

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ

KHÁI QUÁT DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT QUẦN THỂ HƯƠNG SƠN.....9

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu......................................................................... 9

1.1.1. Các công trình nghiên cứu Di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương Sơn…...9

1.1.2. Các công trình nghiên cứu quản lý di tích lịch sử văn hoá……………...15

1.1.3. Các công trình nghiên cứu quản lý Di tích quốc gia đặc biệt quần thể

Hương Sơn ………………………………...………………………………. 21

1.1.4. Nhận xét, đánh giá chung tình hình nghiên cứu………………………. 23

1.2. Cơ sở lý luận về quản lý di tích quốc gia đặc biệt.......................................26

1.2.1. Một số khái niệm cơ bản…………………………………….…….…26

1.2.2. Cơ sở lý thuyết vận dụng trong đề tài luận án…………………………..37

1.2.3. Xây dựng nội dung quản lý di tích quốc gia đặc biệt từ lý thuyết hệ thống

và các bên liên quan ………………………………………………………….42

1.2.4. Sự khác nhau giữa quản lý di tích quốc gia đặc biệt và các di tích thuộc

phân cấp khác ở Việt Nam……...…………………………………………….49

1.2.5. Vai trò quản lý nhà nước đối với di tích quốc gia đặc biệt…..………….51

1.3. Khái quát về Di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương Sơn............................52

1.3.1. Khái quát về huyện Mỹ Đức, thành phố Hà Nội.............................................52

1.3.2. Tổng quan về di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương Sơn………….53

Tiểu kết ……………………………………………………………………...70

Chương 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT QUẦN

THỂ HƯƠNG SƠN.....................................................................................................71

2.1. Các chủ thể quản lý và cơ chế phối hợp ............................................................71

2.1.1. Các chủ thể quản lý …………………………………………………... 71

2.1.2. Cơ chế phối hợp giữa các chủ thể quản lý nhà nước…………………..77

2.2. Các hoạt động quản lý Di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương Sơn ...........81

iii

2.2.1. Hoạt động quản lý của chủ thể quản lý gián tiếp………………………81

2.2.2. Hoạt động quản lý của chủ thể quản lý trực tiếp………….…………….99

2.3. Đánh giá chung về công tác quản lý Di tích quốc gia đặc biệt quần thể

Hương Sơn..................................................................................................................116

2.3.1. Chủ thể quản lý gián tiếp………………………………….….……….116

2.3.2. Chủ thế quản lý trực tiếp……………………………………..……….119

Tiểu kết ........................................................................................................................116

Chương 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ DI TÍCH QUỐC GIA

ĐẶC BIỆT QUẦN THỂ HƯƠNG SƠN TRONG BỐI CẢNH HIỆN NAY…...124

3.1. Những căn cứ đề xuất giải pháp quản lý.................................................124

3.1.1. Chiến lược phát triển văn hóa của quốc gia đến năm 2030 ...................124

3.1.2. Định hướng quản lý di tích của thành phố Hà Nội…………………..125

3.1.3. Vấn đề đặt ra đối với công tác quản lý Di tích quốc gia đặc biệt quần thể

Hương Sơn…………………………………………………………… …….130

3.2. Bài học kinh nghiệm công tác quản lý di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử,

Tây Thiên, Cố đô Hoa Lư………………………………………………… ..140

3.2.1. Di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử…………………………………… 140

3.2.2. Di tích quốc gia đặc biệt Tây Thiên ……………………………… …141

3.2.3. Di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư………………………………142

3.2.4. Bài học kinh nghiệm rút ra đối với công tác quản lý Di tích quốc gia đặc

biệt quần thể Hương Sơn………………………………………………….. 143

3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý Di tích quốc gia đặc biệt quần

thể Hương Sơn

177

KẾT LUẬN.................................................................................................................180

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ................................184

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................184

PHỤ LỤC....................................................................................................................195

...................................................................................................... 145

3.3.1. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý của chủ thể quản lý gián tiếp….…145

3.3.2.Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý của chủ thể trực tiếp………165

Tiểu kết ........................................................................................................................

iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1. Ban quản lý KDT&TC : Ban quản lý Khu di tích và Thắng cảnh

2. Ban quản lý DT&DT : Ban quản lý Di tích và Danh thắng

3. Ban Trị sự GHPG Việt

Nam

: Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt

Nam

4. Ban quản lý RPH - ĐD : Ban quản lý rừng phòng hộ và đặc dụng

5. Ban QLXD : Ban quản lý xây dụng

6. Bộ VHTTDL : Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch

7. Cục DSVH : Cục Di sản Văn hoá

8. HĐND : Hội đồng Nhân dân

9. Nxb : Nhà xuất bản

10. NCS : Nghiên cứu sinh

11. Phòng VH&TT : Phòng Văn hoá và Thông tin

12. Phòng TNMT : Phòng Tài nguyên Môi trường

13. Phòng QLĐT : Phòng Quản lý Đô thị

14. Phòng KTHT : Phòng Kinh tế Hạ tầng

15. PTr.Ban : Phó trưởng Ban

16. QGĐB : Quốc gia Đặc biệt

17. TLPV : Tư liệu phỏng vấn

18. Tr : Trang

19. Tr.Ban : Trưởng Ban

20. Sở VH&TT : Sở Văn hoá và Thể thao

21.

22.

UBND

UNESCO

: Ủy ban Nhân dân

: Tổ chức giáo dục, khoa học và

văn hóa của Liên Hợp Quốc

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

Di sản văn hóa tồn tại ở nhiều dạng thức khác nhau, bao gồm di sản văn

hóa, di sản thiên nhiên, di sản hỗn hợp có quy mô là một khu di sản, do đó cách

thức ứng xử và hoạt động quản lý đối với từng loại di sản cũng có sự khác biệt.

Trong Luật Di sản văn hoá, năm 2001, được sửa đổi bổ sung năm 2009 đã nêu

rõ: “Di sản văn hoá Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt

Nam và là bộ phận của di sản văn hoá nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp

dựng nước và giữ nước của nhân dân ta. Để tăng cường hiệu lực quản lý nhà

nước, nâng cao trách nhiệm của nhân dân trong việc tham gia bảo vệ và phát

huy giá trị của di sản văn hoá” [59, tr.33]. Với vai trò và tầm quan trọng của di

sản văn hoá trong đời sống, Đảng và Nhà nước đã đầu tư có trọng điểm nhiều

chương trình, dự án tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp di tích lịch sử văn hoá trên

cả nước nhằm thoả mãn đời sống văn hoá tín ngưỡng của người dân, góp phần

không nhỏ vào quá trình phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội tại các địa phương.

Di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương Sơn (sau đây gọi tắt là di tích

QGĐB quần thể Hương Sơn) có tổng diện tích là 3958,13ha, trong đó có 21

điểm di tích tôn giáo, tín ngưỡng, cùng với hệ thống sông suối, thảm thực vật

đặc thù nằm rải rác ở các thôn Yến Vĩ, Đục Khê, Hội Xá và Phú Yên thuộc địa

phận xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, thành phố Hà Nội. Điều này đã tạo cho

quần thể Hương Sơn sự đa dạng về di sản văn hoá và thiên nhiên có thể xếp vào

loại di sản hỗn hợp. Theo Luật Di sản văn hóa của Việt Nam, di tích QGĐB

quần thể Hương Sơn hội tụ các tiêu chí như sau: Về di sản văn hóa, đó là các

giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hoá, khoa học và thẩm mỹ. Về di sản thiên nhiên,

các di tích được xây dựng trong hang, động thiên tạo và cảnh quan thiên nhiên;

các di tích và hệ thống hang động, sông suối, núi non kỳ vĩ tạo thành một quần

thể di tích và danh thắng độc đáo, có giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa, thẩm

mỹ và khoa học. Với những giá trị tiêu biểu về di sản văn hóa và di sản thiên

2

nhiên, thành phố Hà Nội đã chỉ đạo các sở ngành liên quan tham mưu, đề xuất

với Bộ VHTTDL và Thủ tướng Chính phủ lập hồ sơ khoa học trình UNESCO

công nhận di tích QGĐB quần thể Hương Sơn là Di sản Văn hoá Thế giới.

Từ khi đươc xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt đến nay, di tích QGĐB

quần thể Hương Sơn đã nhận được sự quan tâm của các cấp chính quyền thành

phố Hà Nội trong việc hỗ trợ ngân sách đầu tư xây dựng, tu bổ, chống xuống cấp

các hạng mục di tích, cũng như tăng cường công tác quản lý giao thông đường

thuỷ, vệ sinh môi trường, gìn giữ cảnh quan thiên nhiên, bảo vệ an ninh trật tự tại

khu vực bảo vệ di tích và lễ hội. Bên cạnh những thành tựu trên, công tác quản

lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn đang gặp phải không ít những khó khăn,

hạn chế bởi sự khai thác quá mức và xâm hại của con người. Mặc dù di tích

QGĐB quần thể Hương Sơn được khoanh vùng bảo vệ, nhưng do chưa có quy

hoạch tổng thể và quy hoạch phân khu chức năng nên còn để xảy ra tình trạng

các hàng quán dịch vụ xâm hại hành lang di tích; công tác quản lý hoạt động tu

bổ, tôn tạo di tích bằng nguồn xã hội hoá còn thiếu sự kiểm tra, giám sát đã làm

mất đi những giá trị nguyên gốc của di tích; hệ thống văn bản quy phạm pháp

luật chưa cụ thể, chi tiết, quy chế quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích còn

thiếu, chưa đồng bộ; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức và những người được

giao nhiệm vụ quản lý, trông coi di tích còn hạn chế về chuyên môn, nghiệp vụ;

các chủ thể quản lý nhà nước từ trung ương xuống cơ sở thiếu sự thống nhất, còn

chồng chéo về chức năng và nhiệm vụ đã gây những khó khăn cho hoạt động

quản lý di tích; còn thiếu cơ chế phối hợp giữa các cấp, các ngành tham gia quản

lý nên công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích còn nhiều bất cập; tình trạng xả

thải ra môi trường của các hộ dân và chủ cơ sở kinh doanh dịch vụ làm ô nhiễm

nguồn nước và khu vực bảo vệ di tích chưa được giải quyết triệt để.

Từ những vấn đề nêu trên cho thấy, công tác quản lý di tích QGĐB quần

thể Hương Sơn đang gặp phải những khó khăn, thách thức trong việc bảo tồn

và khai thác giá trị gắn với phát triển bền vững. Vì vậy, đề nâng cao hiệu quả

3

công tác quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn nhằm hướng tới được

UNESCO công nhận là Di sản Văn hoá Thế giới, đòi hỏi phải có cơ chế, chính

sách và giải pháp đồng bộ của nhà nước từ trung ương xuống cơ sở, cùng với

sự nỗ lực của các đơn vị, cơ quan, doanh nghiệp liên quan và cộng đồng xã hội.

Đến nay đã có nhiều nghiên cứu về quần thể di tích và thắng cảnh chùa

Hương ở các góc độ khảo cổ học, lịch sử, văn hoá học, bảo tàng học và du lịch

văn hoá… nhưng trên thực tế chưa có công trình nghiên cứu chuyên sâu về thực

trạng quản lý quần thể di tích và thắng cảnh chùa Hương từ khi được Thủ tướng

xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt. Với những lý do trên đây, NCS lựa chọn

đề tài Quản lý Di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương Sơn, huyện Mỹ Đức,

thành phố Hà Nội làm luận án tiến sĩ chuyên ngành quản lý văn hoá.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Từ những nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý di tích quốc gia đặc biệt,

luận án nghiên cứu thực trạng quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn và

một số di tích quốc gia đặc biệt có sự tương đồng về loại hình di tích, danh

thắng nhằm tìm ra những mặt ưu điểm, hạn chế từ phía các cơ quan trong hệ

thống quản lý nhà nước. Đồng thời, kế thừa và tìm ra những khoảng trống đề

thực hiện trong nội dung của luận án, cũng như đề xuất các nhóm giải pháp

quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn trước bối cảnh hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, đề tài luận án tập trung giải

quyết những nhiệm vụ cụ thể như sau:

- Tập hợp, phân tích các công trình nghiên cứu đi trước để nghiên cứu cơ

sở lý luận lý thuyết hệ thống và các bên liên quan; xây dựng nội dung quản lý

di tích quốc gia đặc biệt để áp dụng triển khai trong đề tài luận án.

- Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý di tích QGĐB

quần thể Hương Sơn của các chủ thể quản lý gián tiếp và chủ thể quản lý trực tiếp.

4

- Chỉ ra những ưu điểm, hạn chế đối với công tác quản lý di tích QGĐB

quần thể Hương Sơn thời gian qua. Đề xuất các nhóm giải pháp nâng cao hiệu

quả công tác quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn trong thời gian tới.

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Do các thành phần của di tích QGĐB quần thể Hương Sơn bao gồm các

loại hình di sản văn hoá vật thể là di tích và văn hoá phi vật thể là lễ hội chùa

Hương. Vì vậy, luận án chỉ tập trung nghiên cứu công tác quản lý di tích lịch

sử văn hoá, bao gồm các loại hình di tích cụ thể thuộc di tích QGĐB quần thể

Hương Sơn như loại hình di tích khảo cổ, loại hình di tích kiến trúc nghệ thuật

và loại hình di tích danh lam thắng cảnh.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về không gian: Luận án nghiên cứu công tác quản lý di tích QGĐB quần

thể Hương Sơn ở xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, thành phố Hà Nội. Mở rộng

nghiên cứu đến một số địa bàn có di tích quốc gia đặc biệt đang quản lý và đạt

được hiệu quả nhất định như tỉnh Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Ninh Bình để tham

khảo, vận dụng các bài học kinh nghiệm phù hợp và đề xuất các nhóm giải pháp

nâng cao hiệu quả công tác quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn.

- Về thời gian: Luận án nghiên cứu công tác quản lý di tích QGĐB quần

thể Hương Sơn từ năm 2017 đến nay, bởi đây là thời điểm Thủ tướng Chính

phủ đã ban hành Quyết định số 2082/QĐ - TTg ngày 25/12/2017, Về việc xếp

hạng Di tích lịch sử và quần thể danh lam thắng cảnh Hương Sơn (chùa Hương)

là di tích quốc gia đặc biệt.

- Phạm vi vấn đề nghiên cứu: Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý di

tích quốc gia đặc biệt, lý thuyết nghiên cứu để xây dựng khung phân tích của

luận án. Khảo sát thực trạng quản lý, rút ra những ưu điểm, hạn chế trong công

tác quản lý và đề xuất các nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý di tích

QGĐB quần thể Hương Sơn.

5

4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu

4.1. Câu hỏi nghiên cứu

Để thực hiện luận án trên đây, NCS đặt ra một số câu hỏi liên quan đến

vấn đề nghiên cứu như sau:

1) Nội hàm khái niệm quản lý di tích quốc gia đặc biệt là gì? Quản lý di

tích quốc gia đặc biệt có điểm gì khác so với các di tích khác?

2) Vai trò và sự cần thiết của các tổ chức trong hệ thống quản lý nhà nước

và các bên liên quan trong việc quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị của di tích

quốc gia đặc biệt như thế nào?

3) Các tổ chức bộ máy trong hệ thống quản lý nhà nước với chức năng,

nhiệm vụ hoạt động như thế nào? Kết quả hoạt động của các tổ chức trong hệ

thống quản lý nhà nước đã hợp lý chưa?

4) Cần có những giải pháp nào để nâng cao hiệu quả công tác quản lý di

tích QGĐB quần thể Hương Sơn của các tổ chức trong hệ thống quản lý hiện nay?

4.2. Giả thuyết nghiên cứu

Di tích QGĐB quần thể Hương Sơn có vai trò quan trọng đối với sự phát

triển kinh tế - xã hội của địa phương. Quản lý nhà nước đóng vai trò quyết định

trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích quốc gia đặc biệt gắn với phát

triển bền vững. Tuy nhiên, công tác quản lý và khai thác giá trị của di tích

QGĐB quần thể Hương Sơn đang gặp phải những khó khăn thách thức do nhiều

nguyên nhân khác nhau. Nếu các chủ thể quản lý nhà nước từ trung ương xuống

cơ sở cùng với sự phối hợp chặt chẽ của các bên liên quan trong việc thanh tra,

kiểm tra, giám sát sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý bảo tồn và

phát huy giá trị của di tích QGĐB quần thể Hương Sơn trong thời gian tới.

5. Phương pháp nghiên cứu

5.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp

Phương pháp phân tích tài liệu, bao gồm các văn bản quy phạm pháp

luật có liên quan và các số liệu thống kê của cơ quan quản lý nhà nước về di

6

sản văn hoá. Tài liệu thứ cấp bao gồm các các công trình và bài viết nghiên

cứu của những tác giả đi trước thực hiện.

Phương pháp tổng hợp các số liệu từ hoạt động phân tích tài liệu, phỏng

vấn, tham khảo ý kiến chuyên gia và cộng đồng. Việc tổng hợp các số liệu về

hoạt động quản lý di tích giúp đưa ra những đánh giá và đề xuất của luận án.

5.2. Phương pháp khảo sát, điền dã

Thực hiện khảo sát tại các cơ quan quản lý nhà nước để thu thập tư liệu, số

liệu như: Cục DSVH - Bộ VHTTDL; Ban QLDT&DT Hà Nội – Sở VH&TT

Thành phố Hà Nội; UBND huyện Mỹ Đức, Ban QLKDT&TC Hương Sơn và

UBND xã Hương Sơn. Thực hiện phỏng vấn sâu các đại biểu của cơ quan nhà

nước và đại diện cộng đồng (chủ cơ sở kinh doanh dịch vụ) và du khách đánh

giá, nhận định về hiệu quả quản lý.

Thực hiện điền dã và khảo sát tại di tích QGĐB quần thể Hương Sơn để

quan sát, chụp ảnh, ghi chép, nhận định các hoạt động quản lý nhà nước trên

thực tiễn. Nghiên cứu sinh đã thực hiện 2 đợt khảo sát tại di tích QGĐB quần

thể Hương Sơn như sau: Đợt 1, năm 2019 thực hiện khảo sát thực địa đền Trình,

chùa Thiên Trù, động Tiên Sơn, chùa Giải Oan, đền Trần Song, động Hương

Tích, chùa Hinh Bồng để nhận diện thực trạng các điểm di tích; đợt 2, năm 2022

thực hiện khảo sát thực địa tại chùa Thanh Sơn, động Hương Đài, chùa Bảo

Đài, động Chùa Cá, động Tuyết Sơn để nhận diện thực trạng các điểm di tích;

khảo sát hoạt động của các cơ sở dịch vụ, số lượng khách thăm quan tại các

điểm di tích trên các tuyến hành hương.

5.3. Phương pháp so sánh

Vận dung phương pháp nghiên cứu,so sánh thực trạng công tác quản lý nhà

nước về di tích QGĐB quần thể Hương Sơn trước và sau khi được xếp hạng.

Vận dụng để so sánh những ưu điểm, hạn chế trong công tác quản lý di

tích quốc gia đặc biệt có sự tương đồng về quy mô, loại hình ở một số địa

phương để tham chiếu đối với công tác quản lý di tích QGĐB quần thể Hương

7

Sơn. Đồng thời tiến hành so sánh, phân tích công tác quản lý di tích quốc gia

đặc biệt với các di tích khác ở điểm nào?

5.4. Phương pháp tiếp cận liên ngành

Thực hiện phương pháp nghiên cứu tiếp cận liên ngành văn hóa học

(xác định giá trị lịch sử văn hoá của di tích); xã hội học (phỏng sâu); khảo cổ

học (trong quần thể Hương Sơn có loại hình di tích khảo cổ học); du lịch học

(xác định lượng khách du lịch đến di sản); quản lý văn hoá nhằm vận dụng

giải quyết mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài luận án.

5.5. Phương pháp mô hình hoá

Phương pháp mô hình hóa là việc nghiên cứu mô hình quản lý di tích

quốc gia đặc biệt có sự tương đồng về quy mô, loại hình di tích và danh thắng

tại một số địa phương để tham khảo, vận dụng những ưu điểm trong công tác

quản lý nhà nước vào xây mô hình quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị của di

tích QGĐB quần thể Hương Sơn.

5.6. Phương pháp chuyên gia

Thực hiện tham vấn các chuyên gia, nhà khoa học và các nhà quản lý

về di sản nói chung và di tích quốc gia đặc biệt nói riêng nhằm tiếp thu những

ý kiến đóng góp trong quá trình thực hiện luận án.

6. Đóng góp của luận án

6.1. Về mặt lý luận

Hệ thống hóa những vấn đề cơ bản về lý luận hệ thống và các bên liên

quan tham gia quản lý di tích quốc gia đặc biệt; làm rõ một số khái niệm về di

tích và danh thắng, di tích quốc gia đặc biệt, quản lý di tích quốc gia đặc biệt.

Góp phần bổ sung và phát triển một số nội dung lý luận về quản lý di tích

QGĐB quần thể Hương Sơn trên cơ sở phân tích, đánh giá những kinh nghiệm

quản lý di tích quốc gia đặc biệt tại một số địa phương.

Luận án xác định quan điểm, định hướng phát huy vai trò các tổ chức trong

hệ thống và phát huy sự phối hợp giữa các bên liên quan trong công tác quản lý

8

di tích QGĐB quần thể Hương Sơn gắn với phát triển bền vững. Đồng thời, đề

xuất các nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý di tích QGĐB quần

thể Hương Sơn của các chủ thể quản lý gián tiếp và các chủ thể quản lý trực tiếp.

6.2. Về mặt thực tiễn

Luận án là công trình nghiên cứu toàn diện về thực trạng quản lý di tích

QGĐB quần thể Hương Sơn. Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo

để áp dụng vào mô hình quản lý di tích quốc gia đặc biệt tại các địa phương.

Những đề xuất trong luận án là nguồn tư liệu tham khảo để xây dựng, ban hành

cơ chế, chính sách dành cho công tác quản lý nhà nước đối với loại hình di tích

quốc gia đặc biệt, trong đó có di tích QGĐB quần thể Hương Sơn.

Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức trong hoạt động thực

tiễn đối với các cấp chính quyền từ trung ương xuống cơ sở và các cơ quan, đơn

vị, doanh nghiệp, tập thể và cá nhân có liên quan tham gia quản lý, bảo tồn và

phát huy giá trị di tích QGĐB quần thể Hương Sơn.

7. Bố cục luận án

Phần Mở đầu (08 trang), Kết luận (04 trang), Danh mục các công trình

nghiên cứu và Tài liệu tham khảo (11 trang), Phụ lục (43 trang), Luận án có kết

cấu gồm 3 chương như sau:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và khái quát

Di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương Sơn (62 trang).

Chương 2: Thực trạng quản lý Di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương

Sơn (53 trang).

Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý Di tích quốc gia đặc biệt

quần thể Hương Sơn trong bối cảnh hiện nay (56 trang).

9

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN

VÀ KHÁI QUÁT DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT QUẦN THỂ HƯƠNG SƠN

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.1.1. Các công trình nghiên cứu về Di tích quốc gia đặc biệt quần thể

Hương Sơn

Là một trong những di sản văn hóa nổi tiếng ở Việt Nam, quần thể di tích

và danh thắng Hương Sơn từ xưa đến nay đã nhận được sự quan tâm của các học

giả, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Có thể kể đến một số tài liệu chính sử

và địa chí có nội dung liên quan đến quần thể di tích và danh thắng Hương Sơn.

Tài liệu chính sử: Đại Việt sử ký toàn thư (2009), toàn tập do Nhà xuất

bản Văn học [26]; Đại Nam nhất thống chí (2006), tập 3 - 4 do Nhà xuất bản

Thuận Hóa [27]; Việt sử lược (2006), Nhà xuất bản Thuận Hóa - Trung tâm

văn hóa ngôn ngữ Đông Tây [109] … đã giới thiệu, điểm lược các vấn đề như

địa hình, sản vật, văn hóa, trong đó có vùng văn hóa Hương Sơn. Trong tài

liệu tra cứu Lịch chiều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú [17] ghi chép:

Phủ Ứng Thiên ở phía Tây trấn Sơn Nam. Từ huyện Chương Đức trở xuống,

địa giới giáp liền ven núi, huyện Sơn Minh, huyện Hoài An hình thành hệ

thống rừng núi trùng điệp, giáp giới với miền thượng du trấn Thanh Hoa.

Trong đó phải kể đến núi Tuyết Sơn ở huyện Hoài An có nhiều hang động

thiên tạo rất đẹp. Dãy núi Hương Tích ở phí Tây vùng núi Tuyết Sơn, bơi

thuyền theo khe nước đi ngược lên và leo nhiều tầng núi, đi vào tầng núi sâu

thì có động. Cảnh thiên nhiên như có quỷ thần tạo ra rất lạ và khéo, là động

đẹp nhất ở miền Nam Hải. Núi Hinh Bồng có vị trí ở bên ngoài dãy núi Hương

Tích, ở bên dưới chân núi có dòng sông dài quanh co và uốn lượn, hai bên bờ

có núi đá thẳng như vách đứng từng hàng, có một con đường tắt đi xuyên vào

sâu, coi như cửa long môn quỷ thần tạo ra. Động Tiên Sơn ở phía Nam núi

Hinh Bồng, chân núi có sông dài chảy quanh co, đá núi đứng như bức bình