Quản lý di tích lưu niệm chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM

Nguyễn Anh Minh

QUẢN LÝ DI TÍCH LƯU NIỆM CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH

Ở VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC

Hà Nội - 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM

Nguyễn Anh Minh

QUẢN LÝ DI TÍCH LƯU NIỆM CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH

Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành: Quản lý văn hóa

Mã số: 9319042

LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS ĐẶNG VĂN BÀI

Hà Nội - 2018

1

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án Tiến sĩ Quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí

Minh ở Việt Nam là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các trích dẫn, số liệu và

kết quả nêu trong luận án là trung thực và có xuất xứ rõ ràng.

Hà Nội, ngày tháng năm 2018

Tác giả luận án

Nguyễn Anh Minh

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................1

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN............................................3

DANH MỤC CÁC MÔ HÌNH, BẢNG TRONG LUẬN ÁN.........................................4

MỞ ĐẦU .........................................................................................................................5

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ

QUẢN LÝ DI TÍCH LƯU NIỆM CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH Ở VIỆT NAM ..........12

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu.............................................................................12

1.2. Khái niệm liên quan đến quản lý di tích lưu niệm .................................................26

1.3. Khát quát về di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam ........................34

Tiểu kết..........................................................................................................................42

CHƯƠNG 2: LƯU NIỆM DANH NHÂN TRONG LỊCH SỬ VÀ MÔ HÌNH QUẢN

LÝ DI TÍCH LƯU NIỆM CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH Ở VIỆT NAM.......................44

2.1. Lưu niệm danh nhân trong lịch sử..........................................................................44

2.2. Mô hình quản lý và cơ cấu tổ chức bộ máy di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh

ở Việt Nam ....................................................................................................................54

Tiểu kết..........................................................................................................................68

Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DI TÍCH LƯU NIỆM CHỦ TỊCH HỒ CHÍ

MINH Ở VIỆT NAM ....................................................................................................70

3.1. Nguồn lực quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam...........70

3.2. Các hoạt động quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam.........78

3.3. Đánh giá những ưu điểm, hạn chế trong công tác quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch

Hồ Chí Minh ở Việt Nam............................................................................................108

Tiểu kết........................................................................................................................113

Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ DI

TÍCH LƯU NIỆM CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH Ở VIỆT NAM...............................115

4.1. Chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về lưu niệm danh nhân từ năm 1945

đến nay.........................................................................................................................115

4.2. Một số quan điểm nâng cao hiệu quả về quản lý di tích Lịch sử - Văn hóa. .......119

4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh....125

Tiểu kết........................................................................................................................142

KẾT LUẬN .................................................................................................................144

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ............................148

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................149

PHỤ LỤC ....................................................................................................................161

3

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

1. ATK : An toàn khu

2. BQL : Ban quản lý

3. CNH : Công nghiệp hóa

4. DSVH : Di sản văn hóa

5. DTLN : Di tích lưu niệm

6. DTLS : Di tích lịch sử

7. ĐTH : Đô thị hóa

8. HĐH : Hiện đại hóa

9. ICOMOS : Hội đồng quốc tế về Di tích và Di chỉ

10. LSVH : Lịch sử văn hóa

11. NCS : Nghiên cứu sinh

12. Nxb : Nhà xuất bản

13. PGS : Phó Giáo sư

14. PL : Phụ lục

15. PTS : Phó Tiến sĩ

16. STT : Số thứ tự

17. Tp : Thành phố

18. Tr : Trang

19. TS : Tiến sĩ

20. TTCN : Tiểu thủ công nghiệp

21. UBND : Ủy ban nhân dân

22. VHTT : Văn hóa Thông tin

23. VHTTDL : Văn hóa, Thể thao và Du lịch

DANH MỤC CÁC MÔ HÌNH, BẢNG TRONG LUẬN ÁN

Sơ đồ 2.1: Mô hình quản lý khu di tích Kim Liên (Nghệ An) 58

Sơ đồ 2.2: Mô hình quản lý khu di tích ATK Định Hóa (Thái Nguyên) 61

Sơ đồ 2.3: Mô hình quản lý khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch 65

Bảng 3.1: Cơ cấu các chuyên ngành được đào tạo 72

Bảng 3.2: Cơ cấu cán bộ các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh theo trình độ đào tạo 72

Bảng 3.3: Nguồn kinh phí từ ngân sách nhà nước cấp ở một số DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh 75

Bảng 3.4: Số lượng khách tham quan một số DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh 103

5

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã

sống và làm việc ở nhiều nơi, nhiều địa danh đã khắc ghi những đóng góp to lớn

của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam. Để ghi nhớ, tôn vinh và tri

ân công lao to lớn của Người, Đảng, Nhà nước, nhân dân rất quan tâm, trân trọng

giữ gìn và phát huy giá trị các di tích có liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của

Người. Theo số liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, riêng ở trong nước đã thống kê

được 858 di tích và địa điểm di tích liên quan đến Chủ tịch Hồ Chí Minh ở 32 tỉnh,

thành phố, trong đó có 5 di tích được công nhận là di tích Quốc gia đặc biệt.

Có thể khẳng định rằng trong những năm qua, các di tích lưu niệm Chủ tịch

Hồ Chí Minh đã đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc tuyên truyền, giới thiệu

thân thế sự nghiệp, tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh đối với nhân dân trong nước,

kiều bào và bè bạn quốc tế. Mỗi DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh là một “trường học”

thực tiễn, sinh động, một trong những thiết chế văn hoá đặc thù, mang lại hiệu quả

thiết thực trong các hoạt động văn hoá, xã hội, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân,

góp phần tích cực vào việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục truyền thống yêu nước, đạo

đức cách mạng, phong cách, lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam.

Trên thực tế, mỗi DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh được vận hành bởi nhiều chủ

thể quản lý: Bộ VHTTDL, Cục DSVH, Bảo tàng Hồ Chí Minh Trung ương với tư

cách là các cơ quan quản lý về chuyên ngành và hướng dẫn nghiệp vụ, bên cạnh đó

là sự quản lý của UBND, Sở VHTTDL các tỉnh, thành phố, nơi có DTLN Chủ tịch

Hồ Chí Minh. Nhìn theo hệ thống, các di tích tuy có quy mô, xếp hạng đồng dạng,

nhưng lại có sự phân cấp quản lý khác nhau: có di tích do Bộ VHTTDL trực tiếp

quản lý, có di tích do UBND tỉnh trực tiếp quản lý; có di tích do Sở VHTTDL quản

lý và cũng có di tích do Quân đội quản lý… Thực tế cho thấy, việc tham gia của

nhiều chủ thể quản lý, hay sự phân cấp quản lý các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh

bên cạnh những mặt tích cực đối với cộng đồng và xã hội, còn không ít những hạn

chế, bất cập nảy sinh do chưa có sự phân cấp hợp lý, sự phối hợp thống nhất, khoa

học giữa các cơ quan hữu quan. Những hạn chế đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến

quá trình bảo tồn và phát huy giá trị của các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong

những năm qua, nhiều DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh đã và đang triển khai những

dự án lớn về bảo tồn, tôn tạo di tích. Đó là mặt hoạt động cần thiết nhằm bảo tồn lâu

dài các di tích về Bác Hồ. Song thực tế, bên cạnh những di tích thực hiện hiệu quả

dự án bảo tồn, tôn tạo, còn có những di tích thực hiện chưa đúng các quy trình khoa

học và nguyên tắc bảo tồn trong quá trình triển khai dự án. Vì vậy, đã dẫn đến tình

trạng có di tích trong quá trình trùng tu và tôn tạo, ít nhiều gây tổn hại tới các yếu tố

nguyên gốc vốn có, ảnh hưởng tới công tác phát huy giá trị ở mỗi di tích. Và thêm

nữa, nguồn nhân lực tham gia quản lý trong từng không gian di tích cũng còn có sự

so lệch về trình độ, nhận thức và cách thức khai thác các giá trị di sản văn hóa phi

vật thể từ những di tích này phục vụ/đáp ứng nhu cầu của các đối tượng du khách

v.v. Đây là một thực tế đã và đang diễn ra trong quá trình quản lý hoạt động của

mỗi di tích nói riêng và cả hệ thống nói chung.

Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của kinh tế, văn hóa xã hội

nói chung, ngành Du lịch đã và đang phát triển mạnh mẽ, các di tích Chủ tịch Hồ

Chí Minh với ý nghĩa lịch sử, văn hoá, chính trị và tư tưởng sâu sắc đã trở thành

những điểm đến có sức hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế. Trước thực trạng

đó, không khó để nhận ra, ở một số địa phương, các BQL DTLN Chủ tịch Hồ Chí

Minh ở những phạm vi và mức độ khác nhau bộc lộ không ít sự lúng túng trong các

khâu bảo tồn, khai thác, phát huy giá trị di tích đáp ứng nhu cầu của người dân

trong nước và nước ngoài. Và do vậy, vấn đề đặt ra là cần phải nghiên cứu để có

những cách thức quản lý các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh một cách khoa học phù

hợp với thực tiễn, đem lại hiệu quả cao nhất.

Việc quản lý các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh trên cả nước nhằm bảo tồn và

phát huy hiệu quả giá trị các di tích là một vấn đề không đơn giản. Bởi điều đó

không chỉ liên quan đến vấn đề tổ chức bộ máy, phân cấp quản lý, chuyên môn,

nghiệp vụ, kinh phí hoạt động, mà còn liên quan đến những vấn đề khác như: cơ chế

kiểm tra, chịu trách nhiệm, cách thức đầu tư ngân sách, cũng như cơ chế hợp tác để

phát huy được sức mạnh tổng hợp của cộng đồng... Đây là một vấn đề lớn đòi hỏi

7

cần phải có sự quan tâm Đảng, Nhà nước, của Bộ, Ban, Ngành và chính quyền các

cấp cùng cộng đồng sở tại nơi có DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Từ thực tiễn cho thấy, vấn đề quản lý hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị

các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh, góp phần tuyên truyền, giáo dục tư tưởng, tấm

gương đạo đức Hồ Chí Minh, thực hiện thắng lợi các Chỉ thị, Nghị quyết, Chính

sách của Đảng và Nhà nước đã trở thành vấn đề cấp thiết, cả về mặt lý luận và thực

tiễn.

Xuất phát từ những lý do và nhu cầu thực tiễn đặt ra, tác giả lựa chọn đề tài

Quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam làm luận án tiến sĩ

chuyên ngành Quản lý văn hóa.

2. Mục đích nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu tổng quát

Tìm hiểu, nghiên cứu nhận diện một cách toàn diện các mặt công tác quản lý

tại các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trên cơ sở phân tích, nhận định, đánh giá về

thực trạng hoạt động, cũng như mô hình quản lý hiện nay đối với các DTLN Chủ

tịch Hồ Chí Minh, đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động quản

lý cũng như công tác bảo tồn và phát huy các giá trị của các di tích góp phần thực

hiện tốt nhiệm vụ giới thiệu, tuyên truyền, giáo dục về cuộc đời, thân thế, sự nghiệp,

tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trong các tầng lớp nhân dân, thực hiện

thắng lợi các Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý thuyết về quản lý di sản văn hóa, di tích lịch sử văn

hóa, và DTLN danh nhân.

- Phân tích, đánh giá thực tiễn hoạt động quản lý và mô hình quản lý của các

DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh. Xác định những điểm mạnh cần phát huy và những

hạn chế cần được khắc phục kịp thời trong mô hình quản lý các DTLN Chủ tịch Hồ

Chí Minh hiện nay.

- Tiếp thu kinh nghiệm quản lý và khai thác các di tích lịch sử văn hóa nói

chung và các DTLN danh nhân trong cả nước để chọn lọc và áp dụng vào thực tiễn

trong nước, cả về mặt phương pháp, cơ chế, thiết chế quản lý cùng các biện pháp sử

dụng nguồn nhân lực thực thi các nhiệm vụ chuyên môn đặt ra.

- Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong quản lý hoạt động ở

các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam hiện nay.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

- Về mặt lý luận, luận án nghiên cứu cơ sở lý thuyết về DSVH, quản lý nhà

nước về DSVH, DTLN danh nhân cùng những vấn đề lý luận liên quan đến công

tác quản lý văn hóa.

- Về mặt thực tiễn: Khảo sát, nghiên cứu thực trạng hoạt động quản lý của

các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh, trên cơ sở đi sâu nghiên cứu, khảo sát một số

Khu di tích tiêu biểu cụ thể là hoạt động quản lý của Khu di tích Kim Liên (Nghệ

An), Khu di tích ATK Định Hóa (Thái Nguyên) và Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí

Minh tại Phủ Chủ tịch (Hà Nội).

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi không gian nghiên cứu: Các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt

Nam mà tiêu biểu là 3 Khu di tích là Khu di tích Kim Liên (Nghệ An), Khu di tích

ATK Định Hóa (Thái Nguyên) và Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ

tịch (Hà Nội). Đây là 3 khu di tích có mô hình quản lý tiêu biểu cho hệ thống các

DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu về hoạt động quản lý của các di tích

DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh từ 2001 đến nay (từ khi có Luật Di sản văn hóa được

Quốc hội thông qua).

4. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp phân tích và tổng hợp

Trên cơ sở tập hợp các dữ liệu (kế thừa từ các nguồn tài liệu thứ cấp và tư

liệu khảo sát điền dã), tác giả sẽ áp dụng để phân tích các loại văn bản quy phạm

pháp luật có liên quan trong quá trình quản lý, phân tích các mô hình và sự phân cấp

quản lý của các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó, tác giả sử dụng

9

phương pháp tổng hợp để đúc kết, đánh giá những thế mạnh và những mặt hạn chế

trong hoạt động quản lý ở các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Phương pháp thống kê và so sánh

Đây là phương pháp tác giả sử dụng để thống kê các DTLN Hồ Chí Minh

trong hệ thống, thống kê các mô hình quản lý và sự phân cấp quản lý về cơ cấu tổ

chức bộ máy cán bộ của các di tích, kết quả của hoạt động chuyên môn nghiệp vụ

của các DTLN Hồ Chí Minh.

Trên cơ sở thống kê tác giả sẽ sử dụng phương pháp so sánh nhằm đối chiếu,

đánh giá những kết quả đạt được và chưa đạt được giữa các DTLN Hồ Chí Minh, từ

đó làm cơ sở khoa học để đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong

hoạt động quản lý tại các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Phương pháp phỏng vấn

Phương pháp phỏng vấn sâu nhằm vào các nhóm đối tượng như: các nhà

quản lý văn hoá, các nhà khoa học, những người làm việc trực tiếp tại các DTLN

Chủ tịch Hồ Chí Minh nhằm thu thập những thông tin, những ý kiến, quan điểm về

mô hình quản lý và sự phân cấp quản lý về cơ cấu tổ chức bộ máy cán bộ của các di

tích, kết quả của hoạt động chuyên môn nghiệp vụ của các DTLN Chủ tịch Hồ Chí

Minh.

- Phương pháp nghiên cứu trường hợp (case study)

Chọn 3 trường hợp để nghiên cứu: Khu Di tích Kim Liên (Nghệ An), Khu Di

tích ATK (Thái Nguyên), Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch (Hà

Nội). Sở dĩ NCS chọn ba trường hợp làm đại diện nghiên cứu sâu vì lý do xác định

vị trí vai trò của từng điểm di tích, nghiên cứu, tiếp cận sâu hơn để phân tích đánh

giá một cách chính xác, cụ thể nhằm đưa ra những kết luận và những giải pháp khoa

học phù hợp với thực tiễn quản lý các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Phương pháp khoa học quản lý

+ Phương pháp hệ thống: xem xét sự vật và xử lý đòi hỏi phải tính đến tất cả

các yếu tố liên quan đến đối tượng nghiên cứu cả về kinh tế, chính trị, văn hóa, tâm

lý, pháp lý, dân tộc, giới tính.

+ Phương pháp mô hình hóa: tái hiện hệ thống quản lý tại các DTLN Chủ

tịch HCM bằng một mô hình.

- Phương pháp tiếp cận liên ngành

Áp dụng phương pháp liên ngành: Lịch sử, văn hóa, khoa học quản lý, du

lịch học, để đi sâu tiếp cận các mặt vấn đề nghiên cứu và nhận diện những giá trị

lịch sử, văn hóa và công tác quản lý của các DTLN Chủ tịch Hồ Chí Minh.

5. Câu hỏi nghiên cứu

- Hoạt động quản lý khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh có đặc điểm

khác biệt gì so với các khu di tích lưu niệm danh nhân ở Việt Nam và trên thế giới?

- Các mô hình quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh hiện nay có ưu

điểm và nhược điểm gì?

- Giải pháp gì có thể nâng cao hiệu quả quản lý tại các khu di tích lưu niệm

Chủ tịch Hồ Chí Minh?

6. Giả thuyết nghiên cứu

Khu Di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh là loại hình di tích lưu niệm

nhân vật lịch sử đặc biệt, có ý nghĩa to lớn về lịch sử, chính trị, xã hội đối với Nhà

nước và nhân dân Việt Nam. Bộ máy tổ chức và mô hình hoạt động ở các di tích

này vừa có đặc điểm chung, vừa có đặc điểm riêng so với các khu di tích lưu niệm

danh nhân khác. Công tác quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch HCM hiện nay chưa

phù hợp với đặc điểm này. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, đánh giá thực tiễn, cần có

những giải pháp nâng cao chất lượng quản lý các di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí

Minh ở Việt Nam.

7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

- Góp phần tổng hợp, hệ thống một số khái niệm liên quan trực tiếp đến

nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra của đề tài, từ đó, góp phần bổ sung một số khía cạnh

cho cơ sở lý luận về Di sản văn hoá; DTLN danh nhân nói chung và lưu niệm Hồ

Chí Minh nói riêng; cũng như cho khoa học quản lý nhà nước trong lĩnh vực Di sản

văn hoá.

- Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động bảo tồn và phát

huy tác dụng của các DTLN về Chủ tịch Hồ chí Minh, phân tích những thuận lợi và

11

khó khăn của mô hình quản lý hiện nay ở các di tích, từ đó đề xuất những giải pháp

quản lý phù hợp nhằm bảo tồn và phát huy hiệu quả các DTLN Chủ tịch Hồ Chí

Minh.

8. Bố cục Luận án

Ngoài phần Mở đầu (7 trang), Kết luận (4 trang), Tài liệu tham khảo (11

trang) và Phụ lục (60 trang), nội dung của luận án được kết cấu làm 4 chương:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về quản lý di

tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam (32 trang)

Chương 2: Di tích lưu niệm danh nhân trong lịch sử và mô hình di tích lưu

niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam (26 trang)

Chương 3: Thực trạng quản lý di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt

Nam (43 trang)

Chương 4: Quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý di tích lưu

niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Việt Nam (28 trang)

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN

VỀ QUẢN LÝ DI TÍCH LƯU NIỆM CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH Ở VIỆT NAM

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.1.1. Các nghiên cứu về quản lý di sản văn hóa

- Trên thế giới, quản lý di sản văn hóa là một vấn đề thu hút được sự quan

tâm của nhiều học giả ở nhiều nước. Các nhà nghiên cứu nước ngoài John Carman

và Marie Louise Stig Sorensen, trong cuốn Nghiên cứu di sản: Các phương pháp và

các cách tiếp cận cho rằng: “sự phát triển thực hành di sản và quản lý di sản trong

thời gian cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX là các hoạt động công cộng đánh dấu

một sự thay đổi khác biệt về tính chất của quan điểm về quá khứ” [125]. Đó là ở

giai đoạn này di sản trở thành mối quan tâm chung và sự quan tâm thể hiện các lợi

ích và trách nhiệm của các xã hội dân sự. Qua các nghiên cứu, chúng ta thấy chủ

yếu hướng nội dung bàn tới hai vấn đề cơ bản đó là hoạt động bảo tồn và phát huy

giá trị của di sản. Theo Ashworth thì trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa tồn tại 3

quan điểm, đó là: bảo tồn nguyên gốc, bảo tồn có sự kế thừa và bảo tồn phát triển

[119]. Các nhà nghiên cứu theo các quan điểm này đều tranh luận, đưa ra các ưu

điểm, hạn chế của mình. Trong đó, quan điểm bảo tồn phát triển được nhiều học giả

tán đồng. Các học giả như G.J. Ashworth và P.J. Larkham coi việc khai thác các giá

trị của di sản như một ngành công nghiệp do vậy việc quản lý cũng cần có những

phương thức tương tự [119]. Các nhà nghiên cứu của Viện Bảo tồn Getty (Los

Angeles, Mỹ) như Randall Manson, Daniel Bluestone, David Throsby… thì quan

tâm đến vấn đề kinh tế trong di sản văn hóa, coi di tích lịch sử là vốn quý của các

thế hệ đi trước để lại nhưng ngày nay cần có sự khai thác hợp lý đem lại hiệu quả

kinh tế [127]. Ngày nay, du lịch di sản là một trong những hình thức du lịch thu hút

đông đảo nhất. Giữa di sản văn hóa và du lịch tạo nên một mối quan hệ gắn bó.

Raymond A. Rosenfel cho rằng di sản và du lịch văn hóa là công cụ để phát triển

kinh tế [126]. Bob McKercher khi nghiên cứu về vấn đề này đã cho rằng di sản văn

hóa và du lịch văn hóa có sự ảnh hưởng qua lại, ông đưa ra bảy mối quan hệ khi

nghiên cứu du lịch và quản lý di sản thông qua nghiên cứu trường hợp của Hồng

13

Kông, bao gồm: từ chối, kỳ vọng ảo, song song tồn tại, xung đột, đồng quản lý,

quan hệ đối tác, chồng chéo về mục đích [121, tr.543].

Tuy nhiên, trong mối quan hệ bảo tồn và phát huy, khai thác giá trị của di sản

văn hóa thì nhiều học giả rất quan tâm đến vấn đề phát triển bền vững. Vấn đề tính

xác thực, tính nguyên gốc của các di sản văn hóa vật thể nói chung, di tích lịch sử -

văn hóa nói riêng vẫn phải được chú ý, việc khai thác giá trị di sản cần có giới hạn,

tránh tình trạng khai thác quá mức dẫn tới những ảnh hưởng không tốt đến bản thân

giá trị của các di sản đó. Brian Garrod, Alan Fayall trong nghiên cứu về quản lý di

sản văn hóa thừa nhận rằng phát triển khai thác du lịch tại các di sản văn hóa là điều

cần thiết nhưng cần phát triển bền vững, cần có sự cân bằng giữa bảo tồn và khai

thác, đặc biệt cần chú ý rằng nếu di sản không được bảo vệ, giữ gìn thì sẽ bị mất,

không còn để lại cho thế hệ mai sau [122], hay Cosmescu thì cho rằng “Khi các nhà

quản lý di sản văn hóa nghiên cứu, bàn thảo về bảo quản lâu dài hoặc lập kế hoạch

bảo tồn, họ quan tâm nhiều đến việc duy trì nguồn tài nguyên ở một mức độ bền

vững” [123].

- Ở trong nước, việc nghiên cứu về công tác quản lý di sản văn hóa dường

như mới chỉ được tiến hành sau những năm đổi mới trở lại đây. Đặc biệt là trong

những năm qua có nhiều công trình nghiên cứu được đăng trên các tạp chí, sách

chuyên ngành đề cập tới lĩnh vực quản lý di sản văn hóa (trong đó nhiều phần đề

cập tới quản lý di tích lịch sử - văn hóa). Trong bối cảnh của đất nước hiện nay,

Đảng và Nhà nước dành nhiều sự quan tâm tới các di sản văn hóa với nhiều chính

sách nhằm bảo vệ, lưu giữ và phát huy các giá trị của chúng. Theo xu hướng đó, các

nghiên cứu của các tác giả trong nước đều tập trung xoay quanh các vấn đề về lý

luận, kinh nghiệm thực tiễn của hoạt động quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị của di

sản văn hóa, từ đó đề ra các giải pháp, kiến nghị cho từng trường hợp cụ thể để từ

đó có thể khai thác, phát huy phục vụ cho cộng đồng xã hội. Các bài viết theo nội

dung này chiếm số lượng khá lớn.

Năm 1996, trên Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, tác giả Hoàng Vinh với bài viết

“Chính sách bảo tồn và phát triển di sản văn hóa dân tộc” đã đưa ra kiến nghị phân

chính sách thành 3 cấp độ khác nhau: chính sách khái quát (đường lối của Đảng),