Quan hệ xã hội và kết quả IPO các doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN QUỐC ĐẠT

QUAN HỆ XÃ HỘI VÀ KẾT QUẢ IPO

CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC CỔ PHẦN HÓA

TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành : Tài chính – Ngân hàng

Mã số chuyên ngành : 60 34 02 01

LUẬN VĂN THẠC SỸ TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG

Người hướng dẫn khoa học:

TS. VÕ HỒNG ĐỨC

TP.Hồ Chí Minh, Năm 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng, luận văn “Quan hệ xã hội và kết quả IPO các doanh

nghiệp Nhà nước cổ phần hóa tại Việt Nam” này là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoài trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn

này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường

đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

TP.Hồ Chí Minh, Năm 2016

NGUYỄN QUỐC ĐẠT

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên tôi xin gửi lời cảm ơn ngọt ngào nhất đến người vợ yêu quý của tôi.

Người đã luôn sát cánh bên tôi, luôn động viên, an ủi tôi trong những lúc bài nghiên cứu

rơi vào bế tắc. Người đã âm thầm san sẻ hầu như toàn bộ các công việc nhà để tôi có thể

toàn tâm toàn lực hoàn thành khóa học cũng như hoàn thành bài nghiên cứu này một cách

tốt nhất.

Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Thầy Võ Hồng Đức. Từ lúc gặp thầy

và vinh dự khi được thầy nhận hướng dẫn, tôi đã học hỏi rất nhiều từ thầy không chỉ là

những tri thức mà còn là những kỹ năng cần thiết trong công tác nghiên cứu khoa học.

Trong quá trình thực hiện bài nghiên cứu, thầy lúc nào cũng theo dõi rất sát, luôn khuyến

khích, động viên và thúc đẩy tôi để hoàn thành bài nghiên cứu đúng tiến độ. Song song

đó, thầy luôn tạo ra những tình huống để tôi có thể mở rộng thêm các hướng tiếp cận mới

cho bài nghiên cứu. Thêm vào đó, thầy còn là một người rất cẩn trọng, tỉ mỉ trong từng

câu chữ nên tôi đã học hỏi thêm được từ thầy kỹ năng viết mạch lạc và có hệ thống. Chính

những yếu tố đó đã giúp tôi hoàn thành bài nghiên cứu này với chất lượng tốt nhất và cũng

như đáp ứng đúng kỳ hạn mà nhà trường quy định.

Tôi gửi lời cảm ơn đến các anh, các em là những cựu học viên cao học đã tận tình

giúp đỡ tôi giải quyết các vấn đề khúc mắc; chia sẻ cho tôi thêm nhiều kiến thức về kinh

tế lượng cũng như kinh nghiệm thực tế bổ ích trong việc nghiên cứu khoa học.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS. Lê Thị Thanh Thu (Trưởng khoa

Đào tạo Sau Đại học Trường Đại học Mở Tp.HCM) và cô Trần Thị Việt Hà (Chủ nhiệm

lớp MFB7) đã tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn này.

Sau cùng, tôi cảm ơn tất cả các giảng viên của Khoa Sau Đại học đã tận tình truyền

đạt những kiến thức thiết thực, chia sẻ những kỹ năng cần thiết giúp tôi ngày càng tự tin

hơn trong công việc sau này. Cảm ơn các bạn MFB7 đã cùng tôi đồng hành trong suốt

chặng đường đi tìm tri thức.

iii

TÓM TẮT

Trong những năm vừa qua, cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước hiện là một chủ

trương lớn, là biện pháp cơ bản và rất quan trọng trong quá trình cải cách doanh nghiệp

Nhà nước của Chính phủ Việt Nam. Điều này dẫn đến việc chào bán cổ phiếu lần đầu ra

công chúng (IPO) tại Việt Nam đã diễn ra nhiều; tuy nhiên kết quả chưa đạt được như

mong đợi. Các công ty có uy tín hoặc có mối quan hệ xã hội tốt được các nhà đầu tư chào

đón khi IPO. Vì vậy, một câu hỏi được đặt ra là liệu thực sự kết quả IPO của các doanh

nghiệp cổ phần hóa trong giai đoạn vừa qua có chịu sự tác động bởi mối quan hệ xã hội

của các doanh nghiệp này hay không. Kết quả IPO vừa qua thể hiện rằng, một số doanh

nghiệp đạt kết quả tốt và một số doanh nghiệp khác chưa đạt được kết quả tốt như kỳ

vọng. Việc xem xét tác động của các nhân tố đến kết quả IPO tại các công ty cổ phần tiền

thân thuộc 100% sở hữu Nhà nước thu hút nhiều người quan tâm về mặt xã hội. Tuy nhiên,

chưa có nhiều các nghiên cứu định lượng có liên quan đề cập trực tiếp đến vấn đề này.

Hơn nữa, đây cũng là một vấn đề thú vị mà không phải các quốc gia trên thế giới đều có. Cổ

phần hóa doanh nghiệp nhà nước mang hình ảnh rất Việt Nam.

Nghiên cứu này được thực hiện với mục đích lượng hóa quan hệ xã hội và sự tác

động của quan hệ xã hội đến kết quả IPO của các doanh nghiệp Nhà nước cổ phần tại Việt

Nam trong năm 2015. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng tìm hiểu và đánh giá mức độ tác

động của các yếu tố khác trong quá trình IPO các doanh nghiệp nhà nước. Nghiên cứu

này lựa chọn hướng tiếp cận lượng hóa quan hệ xã hội giữa công ty và các bên liên

quan với công ty thông qua: các thông tin, số liệu, chỉ tiêu làm nhân tố đại diện được trình

bày trong các báo cáo tài chính, cũng như trong các bản công bố thông tin.

Tồn tại nhận định cho rằng bên trong quá trình công ty kết hợp các yếu tố đầu vào

để tạo ra yếu tố đầu ra để thu lợi nhuận là các quan hệ kinh tế giữa công ty với các bên

liên quan. Mạng lưới quan hệ xã hội của một công ty trong nghiên cứu này được xây dựng

thông qua sáu nhân tố chính (i) Chính quyền, (ii) Đối thủ cạnh tranh, (iii) Đặc tính của

Hội đồng quản trị, (iv) Nhà cung cấp, (v) Đối tác, và (vi) Khách hàng.

Để xem xét cách thức các cá nhân hay các tổ chức cư xử như thế nào thông qua các

mạng lưới quan hệ, nghiên cứu này cũng đã dựa theo ý tưởng cũng như cách lượng hóa xu

iv

hướng đứng trung tâm (centrality) từ các nghiên cứu trước (mức độ- degree; trạng thái

trung gian- betweenness; mức độ gần gũi- closeness; hướng di chuyển- eigenvector; và hệ

số cụm- clustering coefficient). Trước tiên, nghiên cứu sẽ sử dụng mức độ gần gũi

(closeness centrality) để lượng hóa mức độ gần gũi của từng yếu tố đại diện có trong từng

nhân tố chính của mạng lưới. Tiếp theo, mức độ gần gũi của từng nhân tố chính được

lượng hóa bằng trung bình cộng mức độ gần gũi của từng yếu tố đại diện có trong từng

nhân tố chính đó. Cuối cùng, nghiên cứu này sử dụng yếu tố mức độ trung tâm (degree

centrality) để lượng hóa mức độ trung tâm giữa các nhân tố chính với công ty trong mạng

lưới.

Nghiên cứu này đã xây dựng mô hình nhằm tìm hiểu tác động của các nhân tố đến

kết quả IPO của công ty. Trong đó, kết quả IPO là biến phụ thuộc được đo lường bằng tỷ

lệ số cổ phần chào bán thành công trên tổng số cổ phần chào bán. Biến độc lập chính đo

lường mức độ quan hệ của các thành phần liên quan đến kết quả IPO của doanh nghiệp bao

gồm: Socialtie (Quan hệ xã hội của công ty); ROE (Suất sinh lời vốn chủ sở hữu);

ΔVNIndex (Thay đổi của VNIndex trước ngày IPO); P.Offerprice (Giá khởi điểm);

P.Volissued (Khối lượng chào bán); Underwriter (Đơn vị tư vấn IPO); Priceannoun (Số

ngày công bố giá khởi điểm). Các biến độc lập khác đóng vai trò là biến kiểm soát bao

gồm: tốc độ tăng trưởng, kích cỡ công ty, tổ chức họp báo, địa điểm thực hiện IPO, IPO

được thực hiện vào ngày đầu tuần hay cuối tuần, cấp độ cơ quan chủ quản, tuổi đời cổ

phần hóa, đòn bẩy tài chính,và ngành nghề kinh doanh.

Kết quả hồi quy cho thấy Quan hệ xã hội có tác động tích cực đến kết quả IPO của

các doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa tại Việt Nam với mức ý nghĩa 5%. Ngoài ra, Tỷ

suất sinh lời vốn chủ sở hữu (ROE); và Đòn bẩy tài chính cũng có tác động tích cực đến

kết quả IPO. Trong khi đó, Kích cỡ công ty có tác động ngược chiều đến kết quả IPO.

Nghiên cứu chưa tìm thấy được mức độ tác động mang ý nghĩa thống kê của các nhân tố

còn lại được sử dụng trong mô hình nghiên cứu đến kết quả IPO.

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................... ii

TÓM TẮT ....................................................................................................................... iii

MỤC LỤC ........................................................................................................................ v

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ .................................................................................. vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................................ viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................................... ix

CHƯƠNG 1 .........................................................................................................................

GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ......................................................................... 1

1.1. Đặt vấn đề nghiên cứu ................................................................................................ 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................................... 4

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................................... 4

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................................... 4

1.5. Kết cấu nghiên cứu...................................................................................................... 4

CHƯƠNG 2 .........................................................................................................................

CƠ SỞ LÝ THUYẾT ..................................................................................................... 6

2.1. Các khái niệm.............................................................................................................. 6

2.1.1. Khái niệm về mối quan hệ.................................................................................. 6

2.1.2. Khái niệm về quan hệ xã hội .............................................................................. 6

2.1.3. Khái niệm về mạng lưới xã hội .......................................................................... 7

2.1.4. Khái niệm về cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước............................................ 8

2.1.5. Khái niệm về chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO).......................... 9

2.2. Giới thiệu các lý thuyết chủ đạo trong nghiên cứu về quan hệ xã hội...................... 10

2.2.1. Lý thuyết đại diện............................................................................................. 10

2.2.2. Lý thuyết cương vị quản lý............................................................................... 11

2.2.3. Lý thuyết nguồn lực phụ thuộc......................................................................... 12

2.2.4. Lý thuyết bên hữu quan.................................................................................... 13

2.2.5. Lý thuyết mối liên kết....................................................................................... 14

2.2.6. Lý thuyết vốn xã hội..........................................................................................15

2.2.7. Lý thuyết lời nguyền của người thắng cuộc .................................................... 16

2.3. Một số nghiên cứu thực nghiệm................................................................................ 17

vi

2.3.1. Nghiên cứu thực nghiệm về mối quan hệ xã hội.............................................. 17

2.3.2. Nghiên cứu thực nghiệm về các nhân tố tác động đến kết quả IPO................. 19

2.4. Các nhân tố trong mạng lưới quan hệ...................................................................... 20

2.4.1. Chính quyền...................................................................................................... 22

2.4.2. Đối thủ cạnh tranh ............................................................................................ 25

2.4.3. Đặc tính của Chủ tịch Hội đồng Quản trị......................................................... 27

2.4.4. Nhà cung cấp .................................................................................................... 28

2.4.5. Đối tác .............................................................................................................. 29

2.4.6. Khách hàng....................................................................................................... 31

2.5. Đo lường quan hệ xã hội.......................................................................................... 32

2.6. Tác động của quan hệ xã hội ................................................................................... 36

CHƯƠNG 3 .........................................................................................................................

DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 37

3.1. Dữ liệu nghiên cứu ................................................................................................. 37

3.2. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 39

3.3. Mô hình nghiên cứu ................................................................................................ 40

3.4. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................. 42

CHƯƠNG 4 .........................................................................................................................

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 43

4.1. Thống kê mô tả dữ liệu............................................................................................ 43

4.2. Ma trận tương quan ................................................................................................. 46

4.3. Kiểm định phương sai của sai số thay đổi............................................................... 48

4.4. Kết quả hồi quy........................................................................................................ 49

CHƯƠNG 5 .........................................................................................................................

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................. 52

5.1. Kết luận.................................................................................................................... 52

5.2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 55

5.3. Những đóng góp và hạn chế của đề tài ................................................................... 57

5.4. Hướng nghiên cứu cho các bài nghiên cứu tiếp theo ............................................. 58

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 59

PHỤ LỤC: KẾT QUẢ TÍNH TOÁN QUAN HỆ XÃ HỘI CỦA CÁC DOANH

NGHIỆP THỂ HIỆN QUA CHỈ SỐ MỨC ĐỘ TRUNG TÂM ......... 77

vii

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Hình 2.1. Cấu trúc các nhân tố trong mạng lưới quan hệ của công ty ............................. 21

Hình 2.2. Bốn góc độ của xu hướng trung tâm................................................................. 32