Quan hệ Mỹ - Trung Quốc: vào khúc đoạn mới

Nghiên cứu Quốc tế số 3 (90) Các vấn đề Quốc tế

9/2012 93 1 94 9/2012

QUAN HỆ MỸ - TRUNG QUỐC:

VÀO KHÚC ĐOẠN MỚI?

Nguyễn Tâm Chiến*

Tóm tắt

Từ đầu những năm 2000 đến nay, quan hệ Mỹ - Trung, đã có nhiều

biến đổi cùng với những đổi thay sâu rộng về mọi mặt trên thế giới. Từ

một mối quan hệ mất cân xứng khá lớn thì nay đã xuất hiện những tín

hiệu cho thấy quan hệ đó đang chuyển đổi qua trạng thái mới. Sự phát

triển kinh tế ngoạn mục của Trung Quốc sau ba thập kỷ, trong khi kinh tế

Mỹ sa sút nghiêm trọng, là những yếu tố hàng đầu đưa đến sự điều chỉnh

chiến lược và quan hệ giữa hai cường quốc này với một bên là Mỹ - vẫn

là siêu cường có sức mạnh quân sự vượt trội với một bên là Trung Quốc

đang vươn lên nhanh về kinh tế và quân sự.

Quan hệ Mỹ - Trung, một thành tố quan trọng của môi trường quốc

tế đương đại, đang và sẽ tác động trực tiếp và sâu sắc đến cục diện thế

giới, nhất là ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Đại đa số các nước

không thể không quan tâm đến mối quan hệ này. Đặc biệt đối với các

nước vừa và nhỏ, việc tiếp cận và nghiên cứu mối quan hệ giữa các

cường quốc, trong đó có quan hệ Mỹ - Trung và dự đoán sát sao về tác

động của bàn cờ các nước lớn trong thời đại toàn cầu hóa ngày càng trở

nên cần thiết cho việc hoạch định chính sách đối ngoại của mình. Bởi

vậy, bài viết này xin góp phần nhìn lại quan hệ Mỹ - Trung trong hơn

* Cố vấn Viện Nghiên cứu Chiến lược Ngoại giao, Học viện Ngoại giao, nguyên Thứ

trưởng Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Mỹ.

một thập kỷ đầu của thế kỷ 21 và xác định vị trí của giai đoạn này trong

quan hệ giữa các nước lớn.

Từ điều chỉnh nhận thức đến thay đổi chính sách

Bức tranh chung từ sau Chiến tranh lạnh đến nay là phía Mỹ đã

nhiều lần điều chỉnh sự đánh giá và thay đổi cách tiếp cận về Trung

Quốc, trong khi nhãn quan chiến lược của Trung Quốc về Mỹ là tương

đối ổn định.

Điều chỉnh chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc từ đầu thế kỷ 21

Ở Mỹ luôn tồn tại sự tranh luận trong nội bộ về nhận thức các vấn

đề quốc tế do có nhiều nhóm quyền lực, lợi ích và trường phái ảnh hưởng

khác nhau. Các quan điểm đó đã tác động trực tiếp đến việc hình thành

chính sách của chính quyền Mỹ. Từ đầu thời “hậu Xô-viết” 1991, giới

chuyên gia của Mỹ đã hình dung trong tương lai, Trung Quốc có thể là

“đối thủ tiếp theo” của Mỹ sau Liên Xô, nhưng lúc đó cũng còn quá sớm

để chính giới phải lo nghĩ khi Mỹ đang ở đỉnh cao về ảnh hưởng trong

thế giới đơn cực (sau này chiến lược gia T. Barnett cho rằng “chính khi

Chiến tranh lạnh kết thúc thì thách thức thực sự đối với Mỹ đã bắt đầu”).

1

Ứng xử của Mỹ với Trung Quốc lúc này vẫn là trên thế mạnh, điển hình

như việc Mỹ đón tiếp Người đứng đầu Đài Loan giữa năm 1995. Tuy

nhiên, từ đây Mỹ cũng bắt đầu quan tâm hơn tới Trung Quốc như một

nhân tố nước lớn. Cố vấn An ninh Mỹ A. Lake thăm Trung Quốc tháng

7/1996 đã nói: “Mỹ hy vọng một nước Trung Quốc mạnh, thống nhất là

phù hợp với lợi ích của Mỹ, sẽ có lợi cho hòa bình thế giới. Trung Quốc

không chỉ là nước lớn mà còn là bạn bè của Mỹ trong tương lai”. Nhưng

1 Thomas Barnett, The Pentagon’s New Map, Nxb. Berkley, New York, 2004.

, 9/2012: 93-106.