QL tài chính BHXH VN

§¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp

Lêi më ®Çu

B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc

®èi víi ngêi lao ®éng, nh»m ®¶m b¶o cuèc sèng vËt chÊt, æn ®Þnh ®êi sèng cho

ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä trong c¸c trêng hîp bÞ èm ®au, thai s¶n, suy gi¶m

kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm, hÕt tuæi lao ®éng hoÆc chÕt. ChÝnh s¸ch

BHXH ë níc ta ®îc thùc hiÖn ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu míi thµnh lËp níc, 60

n¨m qua, trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn, chÝnh s¸ch BHXH ngµy cµng ®îc

hoµn thiÖn vµ kh«ng ngõng ®æi míi, bæ xung cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn

t¹i cña ®Êt níc. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi cña nÒn kinh tÕ tõ sau §¹i héi ®¹i

biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng (12/1986), chÝnh s¸ch BHXH vµ tæ chøc

qu¶n lÝ ho¹t ®éng còng cã nhiÒu ®æi míi tÝch cùc.

Tõ viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®æi míi cña BHXH t«i nhËn thÊy BHXH

thùc sù lµ mét chÝnh s¸ch quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn

cña ®Êt níc. BHXH kh«ng nh÷ng gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cña ngêi lao

®éng mµ cßn khuyÕn khÝch hä tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt t¹o ra cña c¶i cho x·

héi, x©y dùng ®Êt níc. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH ®· kh«ng ngõng ph¸t

triÓn c¶ vÒ chÊt lîng lÉn sè lîng. Sè ngêi tham gia ngµy cµng t¨ng lªn, më

réng cho c¸c ®èi tîng tham gia, hoµn thiÖn dÇn hÖ thèng chÝnh s¸ch BHXH

tiÕn tíi thùc hiÖn ®ñ c¸c chÕ ®é cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO). §Æc biÖt

lµ sù ®æi míi vÒ c¬ chÕ qu¶n lÝ tõ c¬ chÕ qu¶n lÝ kÕ ho¹ch ho¸, tËp chung, bao

cÊp, hoµn toµn do NSNN ®¶m b¶o ®· chuyÓn sang c¬ chÕ thùc hiÖn cã thu vµ

quü ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c c©n b»ng thu chi. C¸ch thùc hiÖn nh vËy kh«ng

nh÷ng gi¶m ®îc g¸nh nÆng cho NSNN mµ cßn thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña c¶ ng￾êi sö dông lao ®éng ®èi víi ngêi lao ®éng. Nhµ níc níc ®ãng vai trß tæ chøc

thùc hiÖn vµ qu¶n lÝ th«ng qua BHXH ViÖt Nam, lµ hÖ thèng ngµnh däc ®îc

tæ chøc tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng.

Bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®¹t ®îc, BHXH ViÖt Nam còng cßn rÊt nhiÒu tån

t¹i cÇn sím ®îc kh¾c phôc c¶ vÒ néi dung chÝnh s¸ch, tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t

®éng. §©y lµ nh÷ng ®ßi hái cÊp thiÕt cÇn ®îc nghiªn cøu ®Ó gãp phÇn hoµn

thiÖn chÝnh s¸ch vµ tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng cña BHXH ViÖt Nam. Trong ®ã

qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam lµ mét m¶ng lín, cÇn ®îc chó träng vµ quan

t©m v× tµi chÝnh BHXH cã v÷ng th× c¸c chÕ ®é trî cÊp míi ®îc ®¶m b¶o thùc

§¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp

hiÖn tèt mµ kh«ng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng th©m hôt NSNN. ChÝnh v× vËy víi ngµnh

häc ®îc ®µo t¹o, sau khi vÒ thùc tËp t¹i BHXH ViÖt Nam, t«i ®· chän ®Ò tµi:

“C«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam- Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p”

®Ó nghiªn cøu c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH ViÖt Nam, víi môc ®Ých lµ rót

ra nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc ®Ó ph¸t huy, nh÷ng tån t¹i cÇn kh¾c phôc. H¬n n÷a

th«ng qua ®ã cã thÓ ®a ra nh÷ng ®ãng gãp, gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng

BHXH ViÖt Nam, ph¸t huy tèi ®a chøc n¨ng cña BHXH trong thêi ®¹i míi.

KÕt cÊu cña ®Ò tµi gåm ba ch¬ng:

Ch¬ng I: LÝ luËn chung vÒ BHXH vµ qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH.

Ch¬ng II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH t¹i ViÖt Nam

hiÖn nay.

Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH

ViÖt Nam trong thêi k× tíi.

§¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp

Ch¬ng I: LÝ luËn chung vÒ BHXH vµ

qu¶n lÝ tµi chÝnh BHXH

I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ BHXH.

1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña BHXH.

Sù ra ®êi cña BHXH còng gièng nh c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c lu«n b¾t

nguån tõ yªu cÇu thùc tiÔn cña cuéc sèng ®Æt ra.Tõ thêi xa xa, con ngêi ®Ó

chèng l¹i nh÷ng rñi ro, thiªn tai cña cuéc sèng ®· biÕt ®oµn kÕt t¬ng trî lÉn

nhau, gióp ®ì lÉn nhau. Nhng sù gióp ®ì nµy chØ mang tÝnh tù ph¸t vµ víi quy

m« nhá, thêng lµ trong mét nhãm ngêi chung quan hÖ huyÕt thèng.

Khi x· héi cµng ngµy cµng tiÕn bé, ®Æc biÖt lµ khi chuyÓn sang giai

®o¹n cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, nÒn s¶n xuÊt x· héi lóc nµy ®· ph¸t

triÓn. Cïng víi nã lµ quan hÖ x· héi gi÷a c¸c c¸ nh©n, gi÷a c¸c céng ®ång

còng ph¸t triÓn h¬n. Khi ®ã t«n gi¸o b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, nã kh«ng chØ víi ý

nghÜa gi¸o dôc con ngêi híng thiÖn mµ cßn cã c¸c tr¹i b¶o dìng, héi cøu tÕ víi

môc ®Ých tõ thiÖn, trî gióp nhau trong cuéc sèng. Nh vËy xÐt vÒ b¶n chÊt th×

h×nh thøc t¬ng trî trong thêi k× nµy ®· mang tÝnh cã tæ chøc vµ quy m« réng

r·i h¬n.

Tõ thÕ kØ thø XVI ë Ch©u ¢u ®· xuÊt hiÖn ngµnh c«ng nghiÖp, nh÷ng

ngêi n«ng d©n kh«ng cã ®Êt ph¶i di c ra thµnh phè lµm thuª cho c¸c nhµ m¸y

ngµy cµng nhiÒu vµ dÇn trë thµnh c«ng nh©n. §Æc biÖt ®Õn thêi k× c¸ch m¹ng

c«ng nghiÖp th× lùc lîng ngµy cµng ®«ng ®¶o vµ trë thµnh giai cÊp c«ng nh©n.

Nh×n chung hä sèng kh«ng æn ®Þnh, cuéc sèng chØ dùa vµo c«ng viÖc víi ®ång

l¬ng Ýt ái, mÊt viÖc lµm, èm ®au, tai n¹n lao ®éng ... ®Òu cã thÓ ®e do¹ cuéc

sèng cña hä. T×nh ®oµn kÕt t¬ng th©n t¬ng ¸i gi÷a hä ®· n¶y në, cïng víi ®ã lµ

sù ra ®êi cña c¸c nghiÖp ®oµn, c¸c hiÖp héi gióp ®ì c¸c thµnh viªn khi bÞ èm

®au bÖnh tËt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Bªn c¹nh Héi t¬ng tÕ cßn cã Quü tiÕt

kiÖm ®îc Nhµ níc khuyÕn khÝch thµnh lËp. TiÕp ®ã nh÷ng quy ®Þnh b¾t buéc

ngêi sö dông lao ®éng ph¶i chu cÊp cho ngêi lao ®éng thuéc quyÒn qu¶n lÝ khi

hä gÆp ph¶i èm ®au, tai n¹n lao ®éng, mÊt viÖc... Giai cÊp c«ng nh©n cµng

®«ng ®¶o th× søc Ðp ®èi víi nh÷ng ®ßi hái ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä ngµy

cµng ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ cña mçi níc. Tríc t×nh c¶nh ®ã ChÝnh

§¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp

Phñ mçi níc kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn t×nh c¶nh cña ngêi lao ®éng.

Nh÷ng yªu cÇu gi¶m giê lµm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng, ®¶m b¶o cuéc sèng

cña ngêi lao ®éng dÇn ®îc quy ®Þnh thµnh c¸c chÝnh s¸ch b¾t buéc ®èi víi mçi

níc.

§iÓn h×nh lµ vµo n¨m 1850, díi thêi Thñ tíng Bismark cña §øc ®· gióp

c¸c ®Þa ph¬ng thµnh lËp quü do ngêi c«ng nh©n ®ãng gãp ®Ó ®îc trî cÊp lóc

rñi ro. Nguyªn t¾c b¶o hiÓm b¾t buéc b¾t nguån tõ ®©y, ngêi ®îc b¶o hiÓm

ph¶i tham gia ®ãng phÝ. Sau ®ã s¸ng kiÕn nµy ®îc ¸p dông réng r·i trªn kh¾p

thÕ giíi. BHXH ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn, thùc hiÖn réng kh¾p c¸c níc vµ ®îc

Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ ( ILO) th«ng qua trong C«ng íc sè 102 vµo th¸ng 4

n¨m 1952. BHXH ë níc ta ®· manh nha h×nh thµnh tõ thêi thùc d©n Ph¸p

thèng trÞ. Sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ChÝnh phñ níc ViÖt Nam D©n Chñ Céng

Hoµ ®· ban hµnh s¾c lÖnh 29/ SL ngµy 12/3/1947 vÒ viÖc thùc hiÖn b¶o hiÓm

èm ®au, tai n¹n lao ®éng, hu trÝ. §©y lµ nh÷ng viªn g¹ch ®Çu tiªn x©y dùng

nªn hÖ thèng BHXH ViÖt Nam nh hiÖn nay.

2. Kh¸i niÖm BHXH.

Qua qu¸ tr×nh h×nh thµnh chóng ta cã thÓ nhËn thÊy, lóc khëi ®Çu,

BHXH chØ mang tÝnh chÊt tù ph¸t, ph¹m vi ho¹t ®éng nhá hÑp, tríc nhu cÇu

cña thùc tiÔn th× chÝnh s¸ch BHXH ®· nhanh chãng ra ®êi vµ tõng bíc ph¸t

triÓn réng kh¾p. BHXH ®· ®îc tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam ®Þnh nghÜa nh sau:

“ BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng￾êi lao ®éng khi hä bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp do bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n

lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp, tµn tËt, thÊt nghiÖp, tuæi giµ, tö tuÊt dùa trªn

c¬ së mét quü tµi chÝnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH, cã sù

b¶o hé cña Nhµ níc theo ph¸p luËt, nh»m b¶o ®¶m an toµn ®êi sèng cho ngêi

lao ®éng vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi.”

Qua kh¸i niÖm trªn, cã thÓ rót ra mét sè ®iÓm c¬ b¶n sau:

- §èi tîng cña BHXH chÝnh lµ phÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ biÕn

®éng, gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng do c¸c

biÕn cè nh ®· nªu trªn tõ ®ã ®Ó gióp æ ®Þnh cuéc sèng cña b¶n th©n ngêi lao

®éng vµ gia ®×nh hä. ChÝnh v× yÕu tè nµy mµ BHXH ®îc coi lµ mét chÝnh

s¸ch lín cña mçi quèc gia vµ ®îc Nhµ níc quan t©m qu¶n lÝ chÆt chÏ. Còng

§¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp

tïy vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi níc mµ c¸c quy ®Þnh vÒ ®èi tîng nµy lµ

cã sù kh¸c nhau nhng cïng b¶o ®¶m æn ®×nh ®êi sèng cña ngêi lao ®éng.

- §èi tîng tham gia BHXH lµ gåm ngêi lao ®éng vµ c¶ ngêi sö dông lao

®éng. Së dÜ ngêi lao ®éng ph¶i ®ãng phÝ v× chÝnh hä lµ ®èi tîng ®îc hëng

BHXH khi gÆp rñi ro. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng phÝ lµ thÓ hiÖn sù quan

t©m, tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi ngêi lao ®éng. Vµ sù ®ãng gãp trªn lµ b¾t

buéc, ngoµi ra cßn cã sù hç trî cña Nhµ níc.

- §Ó ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, ®Ó

g¾n bã lîi Ých gi÷a hä, Nhµ níc ®· ®øng ra yªu cÇu c¶ hai bªn cïng ®ãng

gãp vµ ®©y còng lµ chÝnh s¸ch x· héi ®îc thùc hiÖn gãp phÇn æn ®Þnh cuéc

sèng mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt.

Dùa vµo b¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña BHXH mµ Tæ chøc Lao ®éng Quèc

tÕ ( ILO) còng ®· ®a ra mét ®Þnh nghÜa kh¸c nh sau:

“ BHXH lµ sù b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng

qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p c«ng céng (b»ng ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh

phñ) ®Ó chèng l¹i t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi do bÞ mÊt hoÆc gi¶m

mÊt thu nhËp g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, tuæi giµ, tµn tËt vµ

chÕt. H¬n n÷a, BHXH cßn ph¶i b¶o vÖ cho viÖc ch¨m sãc y tÕ, søc khoÎ vµ trî

cÊp cho c¸c gia ®×nh khi cÇn thiÕt.”

Tõ ®Þnh nghÜa trªn chóng ta thÊy môc tiªu cña BHXH lµ híng tíi sù

ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n vµ toµn x· héi. BHXH thÓ hiÖn sù ®¶m b¶o lîi Ých

cña x· héi ®èi víi mçi thµnh viªn tõ ®ã g¾n kÕt mçi c¸ nh©n víi x· héi ®ã.

3. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña BHXH.

3.1. B¶n chÊt cña BHXH.

Cã thÓ hiÓu BHXH lµ sù bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ mÊt cña ngêi lao

®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè nh èm ®au, tai nan lao ®éng, bÖnh nghÒ

nghiÖp hoÆc tuæi giµ lµm mÊt, gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, tõ ®ã gióp æn ®Þnh

cuéc sèng cña b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. BHXH hiÖn nay ®îc coi

lµ mét chÝnh s¸ch x· héi lín cña mçi quèc gia, ®îc nhµ níc quan t©m vµ qu¶n

lÝ chÆt chÏ. BHXH xÐt vÒ b¶n chÊt bao gåm nh÷ng néi dung sau ®©y:

§¹i häc Kinh tÕ quèc d©n LuËn v¨n tèt nghiÖp

BHXH lµ sù cÇn thiÕt tÊt yÕu kh¸ch quan g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña

nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt ®èi víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr￾êng, mèi quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ngµy cµng ph¸t

triÓn. Do vËy tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quyÕt ®Þnh ®Õn sù ®a d¹ng vµ

tÝnh hoµn thiÖn cña BHXH. V× vËy cã thÓ nãi kinh tÕ lµ yÕu tè quan träng

quyÕt ®Þnh tíi hÖ thèng BHXH cña mçi níc.

BHXH, bªn tham gia BHXH, bªn ®îc BHXH lµ ba chñ thÓ trong mèi

quan hÖ cña BHXH. Bªn tham gia BHXH gåm ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông

lao ®éng (bªn ®ãng gãp), bªn BHXH lµ bªn nhËn nhiÖm vô BHXH, th«ng th￾êng th× do c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ níc lËp ra vµ b¶o trî, bªn ®îc BHXH

chÝnh lµ ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Tõ ®ã hä

®îc ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu, gióp hä æn ®Þnh cuéc sèng, gãp phÇn æn

®×nh x· héi.

Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng cña ngêi lao ®éng

cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn( tai n¹n, èm ®au, bÖnh nghÒ nghiÖp...), còng

cã thÓ lµ c¸c rñi ro kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn( tuæi giµ, thai s¶n, ...). §ång

thêi c¸c biÕn cè nµy cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng hoÆc ngoµi lao

®éng. PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hay mÊt ®i tõ c¸c rñi ro trªn sÏ

®îc thay thÕ hoÆc bï ®¾p tõ nguån quü tËp trung ®îc tån tÝch l¹i do bªn tham

gia BHXH ®ãng gãp vµ cã thªm sù hç trî cña NSNN.

3.2. Chøc n¨ng cña BHXH.

Chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH lµ thay thÕ, bï ®¾p phÇn thu nhËp

cña ngêi lao ®éng khi hä gÆp nh÷ng rñi ro lµm mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng

lao ®éng hay mÊt viÖc lµm. Rñi ro nµy cã thÓ lµm mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng tam

thêi hay dµi h¹n th× møc trî cÊp sÏ ®îc quy ®Þnh cho tõng trêng hîp. Chøc

n¨ng nµy quyÕt ®Þnh nhiÖm vô, tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña

BHXH.

§èi tîng tham gia BHXH cã c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng

vµ cïng ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH. Quü nµy dïng ®Ó trî cÊp cho ngêi lao

®éng khi gÆp ph¶i rñi ro, sè ngêi nµy thêng chiÕm sè Ýt. BHXH thùc hiÖn c¶

ph©n phèi l¹i thu nhËp theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang, gi÷a ngêi lao ®éng khoÎ

m¹nh víi ngêi lao ®éng èm ®au, giµ yÕu..., gi÷a nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao

ph¶i ®ãng nhiÒu víi ngêi cã thu nhËp thÊp ph¶i ®ãng Ýt. Nh vËy thùc hiÖn chøc