Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, từng môn học, bồi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

----------------------

HÀ THỊ THU OANH

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP PHÁT HIỆN VÀ

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ VÀO DẠY HỌC CHƢƠNG

“PHƢƠNG PHÁP TOẠ ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN”

CHO HỌC SINH LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

TỈNH CAO BẰNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

----------------------

HÀ THỊ THU OANH

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP PHÁT HIỆN VÀ

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ VÀO DẠY HỌC CHƢƠNG

“PHƢƠNG PHÁP TOẠ ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN”

CHO HỌC SINH LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

TỈNH CAO BẰNG

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn toán

Mã số: 60. 14. 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS VƢƠNG DƢƠNG MINH

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

- 1 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1

Chương 1: Phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề trong

dạy học môn toán ở trường phổ thông....................................... 5

1.1 Phương pháp dạy học. ..............................................................................5

1.2. Một số PPDH thường được sử dụng trong dạy học môn toán ở trường

THPT hiện nay ...............................................................................................8

1.3. Một số nhận xét về đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT. ...........12

1.4. Phương pháp PH&GQVĐ trong dạy học môn toán ở trường phổ thông....... 13

Chương 2: Vận dụng Phương pháp phương pháp phát hiện và giải

quyết vấn đề trong dạy học chương “Phương pháp toạ độ trong không

gian” cho học sinh lớp 12 THPT tỉnh Cao Bằng........................................ 32

2.1 Đặc điểm về nhận thức của học sinh miền núi tỉnh Cao Bằng ............32

2.2 Đặc điểm và yêu cầu dạy học chương "Phương pháp toạ độ trong

không gian"...................................................................................................33

2.3 Vận dụng phương pháp PH&GQVĐ trong thiết kế một số bài soạn của

chương III: Phương pháp toạ độ trong không gian ........................................36

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.............................................................107

Tài liệu tham khảo .....................................................................................117

- 2 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2

BẢNG CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN VĂN

Viết tắt Viết đầy đủ

PH&GQVĐ Phát hiện và giải quyết vấn đề

GV Giáo viên

HĐ Hoạt động

HS Học sinh

DH Dạy học

PPDH Phương pháp dạy học

SGK Sách giáo khoa

THPT Trung học phổ thông

THGVĐ Tình huống gợi vấn đề

CNH Công nghiệp hoá

HĐH Hiện đại hoá

vtpt Vectơ pháp tuyến

- 1 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Xuất phát từ nhu cầu thực tế của thời đại, nhu cầu phát triển kinh tế

của đất nước, giáo dục Việt Nam đang đứng trước bài toán phải đổi mới một

cách toàn diện từ mục tiêu giáo dục, nội dung đến phương pháp, phương tiện

dạy học. Vì thế Luật giáo dục nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm

2005 đã đề ra mục tiêu của Giáo dục phổ thông như sau: “Mục tiêu của Giáo

dục phổ thông là giúp học sinh (HS) phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ,

thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính

năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ

nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân chuẩn bị cho HS tiếp tục học

lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.

(Điều 27: Mục tiêu Giáo dục phổ thông, tr.75)

Để thực hiện mục tiêu trên, Luật giáo dục đã quy định rõ: “Phương

pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng

tạo của HS, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, từng môn học, bồi dưỡng

năng lực tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động

đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú trong học tập cho HS”. (Luật giáo

dục, Chương 2- mục 2, điều 28).

1.2. Để thực hiện các mục đích trên, ngành giáo dục đã và đang tiến

hành đổi mới sách giáo khoa (SGK) ở tất cả các cấp học phổ thông, bố trí lại

khung chương trình, giảm tải lượng kiến thức không cần thiết, đưa SGK mới

vào trường phổ thông. Đi đôi với việc đổi mới SGK, đổi mới chương trình là

đổi mới phương pháp dạy học (PPDH). Nhưng đổi mới PPDH như thế nào để

dạy học (DH) đạt hiệu quả? Đây là một vấn đề hết sức cấp thiết trong sự

nghiệp giáo dục ở nước ta. Hiện nay việc đổi mới PPDH đã và đang được tiến

hành ở tất cả các cấp trong ngành giáo dục theo các quan điểm: “Tích cực hoá

hoạt động học tập”, “Hoạt động hoá người học”, “Lấy người học làm trung

tâm”... Những quan điểm trên đều bao hàm các yếu tố tích cực, có tác dụng

- 2 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2

thúc đẩy đổi mới PPDH nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục và đào tạo. Nhưng

đổi mới PPDH chưa được tiến hành với phần đông giáo viên (GV) đang trực

tiếp giảng dạy trên lớp hiện nay, đặc biệt là với GV ở những khu vực miền

núi, Một số ít GV đã và đang áp dụng phương pháp mới nhưng chưa có hiệu

quả cao, chưa tích cực hoá và khơi dậy được năng lực học tập của tất cả các

đối tượng HS. GV cố gắng truyền đạt cho HS hiểu được những kiến thức cơ

bản trong chương trình và SGK là đủ, chưa khơi dậy được sự hứng thú say mê

học tập ở HS dẫn tới không khuyến khích phát triển tối đa và tối ưu những

khả năng của từng cá nhân.

1.3. Do thực tiễn giáo dục của tỉnh Cao Bằng.

Cao Bằng là một trong những tỉnh miền núi phía đông bắc của Tổ quốc.

Điều kiện kinh tế còn nghèo, văn hoá cổ hủ và lạc hậu, trong khi đó công tác

giáo dục chưa được quan tâm, đầu tư thực sự của các cấp Đảng và chính

quyền địa phương cả về cơ sở vật chất đến trang thiết bị trường học còn rất

nhiều thiếu thốn. Đội ngũ nhà giáo chưa đồng bộ, có nhiều bộ môn còn thiếu

GV, GV trình độ sau đại học rất ít. Đối tượng học sinh đến trường bao gồm

chủ yếu là con em đồng bào dân tộc thiểu số, sự nhận thức của các em còn

nhiều hạn chế do thiếu thốn về cơ sở vật chất trường sở, giao thông đi lại khó

khăn và các thông tin phục vụ cho học tập. Bên cạnh đó việc tìm ra biện pháp

để áp dụng phù hợp với từng đối tượng và điều kiện cụ thể của từng địa

phương là rất khó khăn đối với lãnh đạo ngành giáo dục Cao Bằng.

Mâu thuẫn giữa yêu cầu đào tạo con người xây dựng xã hội công

nghiệp hoá (CNH), hiện đại hoá ( HĐH) với thực trạng lạc hậu của PPDH ở

tỉnh Cao Bằng đã đặt ra yêu cầu cấp bách là phải đổi mới PPDH trong nhà

trường nói chung và trường THPT nói riêng.

1.4. Trong những năm gần đây việc vận dụng phương pháp Phát hiện

và giải quyết vấn đề trong dạy học được đề cập và quan tâm như một phương

pháp hữu hiệu để người học hoạt động tự giác, tích cực, độc lập và sáng tạo

trong quá trình hoạt động, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng

nhu cầu ngày càng cao của sự nghiệp CNH- HĐH đất nước. Chương “Phương

- 3 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3

pháp tọa độ trong không gian” là một trong những nội dung cơ bản của

chương trình toán học THPT. Việc vận dụng phương pháp PH & GQVĐ vào

dạy học chương này sẽ giúp HS vừa nắm được tri thức mới, vừa nắm được

phương pháp chiếm lĩnh tri thức đó, vừa phát triển tư duy tích cực sáng tạo,

được chuẩn bị một năng lực thích ứng với đời sống xã hội, phát hiện kịp thời

và giải quyết hợp lý các vấn đề nảy sinh.

Vì những lý do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu: Vận

dụng phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề vào dạy học chương

“Phương pháp toạ độ trong không gian” cho HS lớp 12 THPT tỉnh Cao Bằng.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Xây dựng được một số bài soạn thể hiện sự vận dụng phương pháp

PH&GQVĐ vào dạy học chương “phương pháp toạ độ trong không gian” cho

HS lớp 12 THPT tỉnh Cao Bằng.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu lý luận về phương pháp PH&GQVĐ.

- Nghiên cứu thực trạng dạy học bộ môn toán ở trường THPT tỉnh

Cao Bằng.

- Nghiên cứu trình độ nhận thức của HS miền núi Cao Bằng.

- Nghiên cứu nội dung chương trình SGK toán THPT. Trong đó tập

trung nghiên cứu chương “ Phương pháp tọa độ trong không gian” SGK hình

học lớp 12.

- Đề xuất một phương án vận dụng phương pháp PH&GQVĐ vào dạy

học nội dung “phương pháp tọa độ trong không gian”.

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm kiểm tra tính khả thi của phương án

đề xuất.

3. Phƣơng pháp nghiên cứu

3.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

- Nghiên cứu các tài liệu về lý luận DH bộ môn toán như: giáo trình

PPDH môn Toán, Các văn kiện Nghị quyết, chỉ thị của Đảng và Nhà nước để

- 4 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4

xác định phương hướng của đề tài và những quan điểm cơ bản chỉ đạo sự

nghiên cứu.

- Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến đề tài như: SGK hình học 12

THPT, sách tham khảo, các văn bản hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo

xung quanh vấn đề PPDH Toán nói chung và chủ đề Phương pháp toạ độ

trong không gian.

3.2. Phương pháp quan sát, điều tra

Thông qua thực tế giảng dạy của bản thân và đồng nghiệp, học hỏi kinh

nghiệm từ các thầy cô giáo đã và đang dạy, đồng thời thông qua ý kiến, những

góp ý của thầy giáo trực tiếp hướng dẫn đề tài.

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

- Thực nghiệm DH chương: Phương pháp toạ độ trong không gian về

một số phương diện nhằm kiểm nghiệm việc vận dụng phương pháp

PH&GQVĐ vào DH.

4. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo,

nội dung chính của luận văn dự kiến gồm ba chương:

Chƣơng 1: Phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học

môn toán ở trường phổ thông.

Chƣơng 2: Vận dụng Phương pháp phương pháp phát hiện và giải

quyết vấn đề trong dạy học chương “Phương pháp toạ độ trong không gian”

cho học sinh lớp 12 THPT tỉnh Cao Bằng.

Chƣơng 3: Thực nghiệm sư phạm.

- 5 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5

NỘI DUNG

Chƣơng 1

PHƢƠNG PHÁP PHÁT HIỆN VÀ GIẢI QUYẾT VÂN ĐỀ

TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG

1.1. Phƣơng pháp dạy học

1. 1.1. Khái niệm về phƣơng pháp dạy học [8, tr 7]

Phương pháp day học (PPDH) là những hình thức và cách thức hoạt

động của GV và HS trong những điều kiện dạy học xác định nhằm đạt mục

đích dạy học.

1.1.2 Tính đa dạng của hệ thống PPDH- phân loại PPDH.

Dạy học là một trong những hoạt động phức tạp và hết sức đa dạng,

bao gồm những thao tác cả về trí tuệ lẫn vật chất của cả thầy và trò trong sự

thống nhất hữu cơ nhằm một mục đích cuối cùng là làm cho trò nắm vững

kiến thức, kỹ năng, kỹ sảo, hình thành phẩm chất mới của nhân cách.

Hiện nay có nhiều cách phân loại PPDH bao gồm:

- Cách phân loại PPDH căn cứ vào những nhiệm vụ dạy học, từ đó hình

thành các nhóm phương pháp.

- Cách phân loại căn cứ vào tính chất của hoạt động nhận thức của HS

trong quá trình lĩnh hội.

- Cách phân loại căn cứ vào nguồn thông báo (thông tin).

Trong đó cách thứ 3 là cách phân loại chủ yếu và có kết hợp một phần

với hai cách trên. Người ta đã phân chia thành các nhóm phương pháp dạy

học: Dùng lỗi trực quan, thực hành, chuyên biệt.

1.1.3. Những yêu cầu chung của các nhóm phƣơng pháp

- Đảm bảo tính mục đích.

- Đảm bảo tính khoa học.

- Đảm bảo tính vừa sức.

- Đảm bảo đem lại hiệu quả cao.

- 6 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6

1.1.4. Các nhóm phƣơng pháp

1.1.4.1. Nhóm phương pháp sử dụng ngôn ngữ

Nhóm này gồm có: Các phương pháp thuyết trình, phương pháp vấn

đáp, phương pháp dùng sách giáo khoa.

Nhóm phương pháp này có những ưu nhược điểm sau:

* Ƣu điểm:

- Lời nói là phương tiện dạy học thông dụng và phổ biến nhất trong quá

trình truyền đạt tri thức.

- Lời nói là phương tiện tác động đến tư tưởng, tình cảm, ý trí HS

mạnh mẽ.

* Nhƣợc điểm:

- HS tiếp thu tài liệu dễ thụ động.

- GV khó kiểm tra được sự lĩnh hội tri thức của HS.

1.1.4.2. Nhóm phương pháp dạy học trực quan

Nhóm này gồm có: Trực quan trong dạy lý thuyết, thực hành, thăm

quan và tự quan sát.

Nhóm phương pháp này có những ưu nhược điểm sau:

* Ưu điểm: Phù hợp với đặc điểm nhận thức học sinh học nghề, giúp

các em tiếp thu tốt tri thức rèn luyện kỹ năng, kỹ sảo nghề nghiệp. Sử dụng tốt

phương pháp này, lớp học sẽ sinh động HS hào hứng, phấn khởi làm việc phát

triển năng lực quan sát, hứng thú tò mò khoa học.

* Nhƣợc điểm: Nếu lạm dụng trực quan sẽ làm giảm khả năng tư duy,

phân tán chú ý của HS.

1.1.4.3. Nhóm các phương pháp thực hành

Nhóm này gồm có các phương pháp: Thí nghiệm, thực nghiệm; luyện

tập, thảo luận về sản xuất và hướng dẫn viết trong dạy học thực hành.

Nhóm phương pháp này có những ưu nhược điểm sau:

- 7 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7

* Ƣu điểm: Giúp HS rèn luyện kỹ năng, kỹ sảo, qua đó củng cố mở

rộng những tri thức đã học, làm cho người học hào hứng tin tưởng vào những

điều đã học, hình thành cho người học một số phẩm chất như tính độc lập,

tinh thần trách nhiệm, tính sáng tạo, tính tập thể.

* Nhƣợc điểm: Nếu khâu chuẩn bị không chu đáo sẽ gây ra tình trạng

là HS rèn luyện kỹ năng, kỹ sảo một cách máy móc, giáo điều.

1.1.5. Các phƣơng pháp dạy học khác

- Phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Phương pháp dạy học chương trình hoá.

- Dạy học theo phương pháp nghiên cứu.

- Phương pháp dạy và học hợp tác trong nhóm nhỏ.

1.1.6. Lựa chọn phƣơng pháp dạy học

Có rất nhiều PPDH, mỗi phương pháp đều có chức năng riêng và đều

có ưu, nhược điểm nhất định. Trong quá trình dạy học không thể xây dựng

một bản hướng dẫn cụ thể nào để áp dụng, hoặc cũng không thể xây dựng

được một phương pháp vạn năng duy nhất để có thể dùng cho tất cả các

trường hợp.

Sau đây là một số cơ sở mà GV có thể lựa chọn phương pháp dạy học

cần thiết một cách dễ dàng hơn:

- Lựa chọn phương pháp phụ thuộc vào nhiệm vụ dạy học. Bài học là

truyền thụ kiến thức hay luyện tập kỹ năng, kỹ xảo.

- Lựa chọn phương pháp phụ thuộc vào tâm sinh lý người học, trình độ

người học.

- Lựa chọn phương pháp còn phụ thuộc vào đặc tính riệng của môn học.

- Lựa chọn phương pháp phụ thuộc vào cơ sở vật chất của nhà trường.

- Lựa chọn phương pháp còn phụ thuộc vào một chừng mực nhất định

vào điều kiện cụ thể của nhà trường.