phương hướng và giải pháp đổi mới 98 sự lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước 98 cấp tỉnh

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng sản Việt Nam

khẳng định: "Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công

nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt

Nam; đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, của nhân dân lao

động và của cả dân tộc” [41, tr.4]. Trong lịch sử vẻ vang của mình, Đảng luôn

giữ vai trò lãnh đạo toàn bộ sự nghiệp cách mạng và xã hội Việt Nam.

Kể từ ngày thành lập đến nay, với lý tưởng và mục tiêu cao đẹp,

bằng trí tuệ, tài năng và phẩm chất chính trị của mình, Đảng Cộng sản Việt

Nam đã lãnh đạo toàn dân tộc Việt Nam giành hết thắng lợi này đến thắng

lợi khác. Nhìn nhận khách quan và sâu sắc, ai ai cũng thấy: “Đó là thắng

lợi oanh liệt của cuộc kháng chiến chống xâm lược, hoàn thành cách mạng

dân tộc dân chủ nhân dân, thực hiện thống nhất Tổ quốc, đưa cả nước đi

lên chủ nghĩa xã hội. Đó là thắng lợi của công cuộc đổi mới, đưa đến

những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, làm cho thế và lực nước ta

mạnh hơn bao giờ hết” [92].

Nói đến thắng lợi của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng có nghĩa là nói

đến thắng lợi của các tổ chức đảng, của các đơn vị, của các tỉnh uỷ, thành

uỷ... trong cả nước. Các tỉnh uỷ, thành uỷ (gọi chung là tỉnh uỷ) là một cấp uỷ

Đảng, đồng thời là “nhịp nối” không thể thiếu trong guồng máy của Đảng.

Một mặt, nó bảo đảm cho đường lối, chính sách của Trung ương đến với cơ

sở, đi vào quần chúng; mặt khác, nó kịp thời tổng kết thực tiễn phong phú của

từng địa phương để khẳng định hoặc bổ sung đường lối, chủ trương của Đảng.

Thực tiễn quá trình lãnh đạo của Đảng đối với sự nghiệp cách mạng nước ta

suốt hơn 70 năm qua đã chứng minh sinh động cho nhận định này.

Trong giai đoạn vừa xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa đấu

tranh giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc, trên cơ sở đường lối

1

chung, các tỉnh uỷ ở hai miền Nam - Bắc đã có những vận dụng linh hoạt,

sáng tạo, chỉ đạo thực hiện các phong trào ở địa phương có hiệu quả. Các

cấp uỷ ở miền Bắc đã lãnh đạo nhân dân xây dựng các mô hình sản xuất

độc đáo, nhiều điển hình tiên tiến; các cấp uỷ ở miền Nam đã có những chủ

trương và hành động táo bạo, góp phần hình thành đường lối chiến tranh

nhân dân đầy sáng tạo. Trong thời kỳ hoà bình xây dựng đất nước, đưa

nước ta tiến lên theo con đường xã hội chủ nghĩa, các tỉnh uỷ đã đề ra

những chủ trương đúng đắn, sáng tạo, làm cho sản xuất "bung ra" nhằm

phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy quá trình hình thành và phát triển

đường lối đổi mới của Đảng.

Dưới ánh sáng đường lối đổi mới của Đảng và xuất phát từ thực tế địa

phương, các tỉnh uỷ đã lãnh đạo toàn xã hội vượt qua những trở ngại, liên tục

phấn đấu vươn lên, đạt đựơc nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh

vực: chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và xây dựng hệ

thống chính trị ở địa phương. Riêng trong lĩnh vực xây dựng và phát triển cơ

quan nhà nước, các tỉnh uỷ đã từng bước nhận thức đúng vị trí, vai trò của

mình trong quan hệ đối với nhà nước; xác định những nhiệm vụ chính trị

ngắn hạn và dài hạn để định hướng hoạt động; có những chủ trương, biện

pháp cụ thể củng cố bộ máy tổ chức, bố trí cán bộ có năng lực công tác cơ

quan nhà nước; thực hiện công tác kiểm tra, giám sát việc thi hành pháp luật

và thiết lập các quan hệ công tác ngày càng hợp lý hơn.

Mặc dù đã đạt được những tiến bộ rất quan trọng, nhưng sự lãnh đạo

của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước cấp tỉnh vẫn còn nhiều bất cập, nếu

không nói là còn chưa bảo đảm tính khoa học và tính hiệu quả. Nhiều khâu

trong quá trình lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước cấp tỉnh còn

trong tình trạng chồng chéo, lấn sân nhau; và điều đó làm triệt tiêu nhiều

động lực, gây cản trở sự phát triển của xã hội. Thực tiễn lãnh đạo của các

tỉnh ủy trong thời gian qua đã bộc lộ những mặt hạn chế chủ yếu sau đây:

2

Thứ nhất, sự “song trùng” của hai cơ quan quyền lực.

Hai hệ thống bộ máy quyền lực (Nhà nước) và "siêu" quyền lực (Đảng)

này cùng giải quyết các nội dung của một mục tiêu. Đối với đơn vị hành

chính gần cơ sở và cấp cơ sở, sự phân định này bị xoá nhoà. Có chăng, cơ

quan nhà nước thì ban hành các quyết định hành chính, còn cơ quan đảng

thêm được nhiệm vụ công tác đảng và đoàn thể.

Thứ hai, chưa xác định rõ phạm vi chức trách, thẩm quyền của cấp uỷ

địa phương.

Do hiểu sự lãnh đạo của cấp ủy một cách chung chung, đồng nhất sự

lãnh đạo của cấp uỷ với lãnh đạo Đảng, không ít cấp ủy địa phương “sáng

tạo” nhiều chủ trương theo ý muốn chủ quan của mình, buộc chính quyền

“vận dụng”.

Thứ ba, tỉnh uỷ bao biện, "lấn sân" cơ quan nhà nước, xem cơ quan

nhà nước là công cụ "hợp thức hoá" các quyết định của cấp uỷ.

Do ngộ nhận về thẩm quyền tối cao của cấp uỷ trong việc ban hành các

quyết định, bầu cử Hội đồng nhân dân, thiết lập các cơ quan nhà nước, chọn

cử nhân sự... mà nhiều người nghĩ rằng, cơ quan nhà nước là tổ chức chỉ để

thực hiện các quyết sách của cấp uỷ. Sự lệch lạc về nhận thức này là một

trong những nguyên nhân làm cho Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân rơi

vào sự vụ, hình thức, kém năng động.

Thứ tư, tỉnh uỷ bỏ mất vai trò lãnh đạo, dẫn dắt của mình.

Nhiều lúc, nhiều nơi cấp uỷ đã mặc nhận, thậm chí đồng tình để Uỷ ban

nhân dân thực hiện những công việc, những chính sách trái với quy định

chung, lợi dụng danh nghĩa “vận dụng sáng tạo” để làm những việc phi pháp

chỉ vì lợi ích cục bộ địa phương.

Thứ năm, sự lãnh đạo của tỉnh uỷ bị từ chối.

Có thể do những động cơ khác nhau hoặc sự xung đột trong phong

cách, tính cách của các nhân vật chủ chốt cấp uỷ và cơ quan nhà nước, chủ

thể lãnh đạo cơ quan nhà nước muốn khước từ sự lãnh đạo của cấp uỷ.

3

Trong những vấn đề nêu trên, tình trạng chồng lấn về quyền lực được biểu

hiện dưới dạng lấn sân là hiện tượng có tính phổ biến mà nguyên nhân sâu xa

của nó là do nhận thức quyền lực cấp uỷ là “thống soái” ở mỗi địa phương.

Từ rất sớm, Lênin đã cảnh báo hiện tượng: "Giữa đảng và các cơ

quan Xô-Viết, hiện đã có những quan hệ không đúng”. Nhưng, nó chẳng

những không được ngăn chặn, mà còn xảy ra khá phổ biến ở các mô hình

nhà nước xã hội chủ nghĩa giai đoạn sau đó. Trước khi Đảng cộng sản Liên

Xô bị giải tán, sự việc ấy vẫn diễn biến ở mức độ trầm trọng. Một nhà lãnh

đạo của Đảng này vào thời gian ấy đã chỉ rõ:

Kết quả là thường dẫn đến chỗ làm giảm tinh thần trách nhiệm của

người lãnh đạo các cơ quan Nhà nước, dẫn đến chỗ muốn đẩy trách

nhiệm này sang các cơ quan Đảng, còn ở các cơ quan này lại tự

dưng sinh ra các yếu tố của cách giải quyết công việc theo quan

điểm bản vị [17, tr.37].

Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng từng mắc phải lỗi lầm đó và đã gây

nên hậu quả nặng nề trong đời sống xã hội. Sau này nhìn lại, nhân vật lãnh

đạo đầy uy tín của Đảng nhận thấy:

Hiện tượng quyền lực quá tập trung lại thêm khẩu hiệu lãnh đạo

nhất nguyên hoá của Đảng không thích hợp nữa, quyền lực tập trung

vào mấy cá nhân lãnh đạo, vào Bí thư thứ nhất, lãnh đạo nhất

nguyên hoá trở thành cá nhân lãnh đạo như thế tất nhiên tạo nên chế

độ quan liêu, phạm đủ loại sai lầm [126, tr.94].

Đối với nước ta, cách đây hơn 30 năm, đồng chí Tổng bí thư Lê Duẩn

đã lưu ý: "Phải khắc phục tình trạng lẫn lộn chức năng của Đảng với chức

năng của Nhà nước”. Và mặc dù sau đó, hầu như tất cả các Văn kiện Đại hội

của Đảng đều có phê phán và nêu phương hướng, giải pháp khắc phục hiện

tượng trên, nhưng chưa có chuyển biến căn bản. Rõ ràng, sự việc này đã ẩn

chứa những vấn đề lý luận và thực tiễn cần được lý giải.

4

Sự chồng chéo, trùng lấp giữa lãnh đạo của tỉnh uỷ và cơ quan quản lý

nhà nước trên các lĩnh vực làm cho bộ máy cồng kềnh, giảm hiệu lực, kém

hiệu quả. Những hạn chế trong sự lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà

nước sẽ gây trở ngại lớn hơn trong điều kiện nước ta hiện nay. Nước ta đang

thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; gia nhập ngày

càng sâu hơn nền kinh tế quốc tế trong một "sân chơi" chung; công nghiệp

hoá, hiện đại hoá đất nước và xây dựng nền kinh tế tri thức; xây dựng Nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Chỉ riêng nội dung

xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa cũng đủ để xem xét lại cách

thức lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước. Đặc trưng cơ bản nhất

của một nhà nước pháp quyền là tính tối cao của pháp luật, quyền lực thống

nhất, sự thứ bậc trong quan hệ giữa các cơ quan hành chính. Và điều này đặt

ra câu hỏi về vị trí, thẩm quyền của cấp uỷ trong tình hình mới.

Thực trạng những năm qua cho thấy, sự lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với cơ

quan nhà nước đã có những dấu hiệu không ổn; trong hiện tại và tương lai, để

thực hiện mục tiêu cách mạng trọng đại là xây dựng một nước Việt Nam dân

giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, sự lãnh đạo của Đảng

đối với Nhà nước cần phải được đổi mới. Những nghiên cứu về Đảng cầm

quyền ở nước ta đều nhận thấy rằng:

Là Đảng duy nhất cầm quyền, lãnh đạo mọi mặt đời sống kinh tế

- xã hội của đất nước, trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp

quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân, thực

hiện quản lý, điều hành mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội chủ

yếu bằng Hiến pháp và pháp luật, đòi hỏi phương thức cầm

quyền và phương thức lãnh đạo của Đảng phải được đổi mới cho

phù hợp [112, tr.11].

Sự chậm trễ trong nghiên cứu và tiến hành đổi mới mạnh mẽ sự lãnh

đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước cấp tỉnh sẽ làm cho tỉnh uỷ rơi vào

5

hoạt động sự vụ, vụn vặt, kém hiệu lực và hiệu quả và nguy cơ lớn hơn, tỉnh

uỷ đứng ngoài lề sự phát triển, hoạt động của cơ quan quản lý nhà nước tuột

dần khỏi "tầm tay" của tỉnh uỷ. Từ những vấn đề đã nêu, việc nghiên cứu sự

lãnh đạo của tỉnh ủy đối với cơ quan nhà nước cấp tỉnh là một đòi hỏi cấp

bách, không những có ý nghĩa cho thực tiễn, mà còn có giá trị về mặt lý luận,

vừa phục vụ nhiệm vụ chính trị trước mắt, vừa đặt cơ sở cho việc nghiên cứu

khoa học sau này.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Đảng lãnh đạo Nhà nước mà chủ yếu là phương thức lãnh đạo của

Đảng đối với Nhà nước, Đảng (hoặc cấp uỷ từng cấp) lãnh đạo trên các lĩnh

vực cụ thể như: kinh tế, hành chính, tư pháp... là những mảng đề tài lớn được

sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu. Điều đó được thể hiện rõ ở một

khối lượng công trình đồ sộ, phong phú, với nhiều khía cạnh khác nhau:

- Về lý luận Đảng cầm quyền:

Có các tác phẩm: “Mấy vấn đề về Đảng cầm quyền” của Lê Duẩn, Nxb

ST Hà Nội - 1981; “Đảng Cộng sản Liên Xô trong hệ thống chính trị của xã

hội Xô Viết”, Nxb Thông tin lý luận, Hà Nội - 1986; “Đảng trong hệ thống

chính trị của xã hội xã hội chủ nghĩa”, Nxb APN, Mátxcơva-1987; “Đảng

Cộng sản Việt Nam trong hệ thống chính trị” Nxb Sự thật, Hà Nội - 1991;

“Đảng cầm quyền trong điều kiện hiện nay”, tài liệu tham khảo phục vụ lãnh

đạo, nghiên cứu và giảng dạy (Đề tài KX05.09 - Hà Nội 1993); “Nghiên cứu

tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng lãnh đạo Nhà nước” của Học viện Hành

chính Quốc gia, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội - 1996; “Tư tưởng Hồ Chí

Minh về xây dựng Đảng cầm quyền” (Tạp chí Cộng sản số 28 tháng 10 năm

2003); “Bản chất của Đảng cầm quyền” của Hoàng Chí Bảo (Tạp chí Cộng

sản số 3, tháng 02 năm 2004); “Xây dựng Đảng cầm quyền: Một số kinh

nghiệm từ thực tiễn đổi mới ở Việt Nam” của Nguyễn Phú Trọng (Tạp chí

Cộng sản số 5-2004); "Xây dựng Đảng cầm quyền - kinh nghiệm của Việt

6

Nam, kinh nghiệm của Trung Quốc", Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2004;

“Về sự cầm quyền của Đảng” của Nhị Lê (Tạp chí Cộng sản số 16 tháng 8

năm 2006); “Đảng Cộng sản cầm quyền lãnh đạo nhà nước và xã hội trong

sự nghiệp đổi mới - một số vấn đề đặt ra” của Hoàng Chí Bảo (Tạp chí Cộng

sản số 17 tháng 9 năm 2006).

- Về vai trò lãnh đạo của Đảng:

Có các tác phẩm: “Đảng kiểu mới của giai cấp vô sản” của V.Lênin và

Stalin, Nxb ST, Hà Nội - 1972; “Đảng trong sự nghiệp đổi mới vì chủ nghĩa

xã hội” Nxb ST, Hà Nội- 1990; "Đảng Cộng sản Việt Nam trong sự nghiệp

đổi mới” của Phân viện Đà Nẵng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh,

Nxb Đà Nẵng - 2000; “Đảng Cộng sản Việt Nam trong tiến trình đổi mới đất

nước” của Nguyễn Phú Trọng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội - 2002; “Đảng

Cộng sản Việt Nam trong tiến trình đổi mới đất nước” của Nhị Lệ (Tạp chí

Cộng sản số 30, tháng 10 năm 2002); “Đảng Cộng sản Việt Nam với công

cuộc đổi mới đất nước” Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội - 2003; “Tìm hiểu

vai trò lãnh đạo của Đảng đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam” do Đinh

Xuân Lý (chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội - 2005.

- Về thể chế Đảng lãnh đạo Nhà nước:

“Cải cách thể chế chính trị”, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội - 1996.

“Thể chế Đảng Đảng cầm quyền - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” do

Đặng Đình Tân (chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2005. “Về xây

dựng thể chế Đảng lãnh đạo Nhà nước hiện nay” của Lê Minh Quân (Tạp chí

Cộng sản số 13, tháng 7 năm 2004).

- Về phương thức lãnh đạo của Đảng:

“Về phương thức lãnh đạo của Đảng”, Tạp chí Xây dựng Đảng, số

chuyên đề, 12 - 1995; “Phương thức Đảng lãnh đạo Nhà nước” của Trần

Đình Huỳnh, Nxb Hà Nội - 2001; “Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng

đối với chính quyền cấp quận” của Vũ Hồng Khanh (Tạp chí Cộng sản số 23,

7

tháng 8 năm 2002); “Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với

Nhà nước” của Lê Đức Bình và Phạm Ngọc Quang (Tạp chí Cộng sản số 19,

tháng 7 năm 2003); “Đổi mới phương thức lãnh đạo của các cấp ở Đảng bộ Sơn

La” của Nguyễn Văn Thạo (Tạp chí Xây dựng Đảng số 6 - 2004); “Phương thức

lãnh đạo của Đảng với nhà nước và xã hội” của Nguyễn Khánh và Phạm Ngọc

Quang (Tạp chí Cộng sản số 9 tháng 5-2004); “Châu Thành (Bến Tre) đổi mới

phương thức lãnh đạo của cấp uỷ” của Nguyễn Văn Huỳnh (Tạp chí Xây dựng

Đảng số 10 - 2004); “Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà

nước trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” của

Thang Văn Phúc (Tạp chí Cộng sản số 9/5-2006); “Tiếp tục đổi mới phương

thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước” của Nguyễn Khánh (Báo Nhân dân

số: 18620 – 03/8/2006); “Đổi mới phương thức lãnh đạo của Tỉnh uỷ với Uỷ ban

nhân dân tỉnh từ thực tiễn Tiền Giang” của Xuân Tế - Ngọc Chung (Tạp chí Xây

dựng Đảng tháng 9-2006); “Đổi mới và tiếp tục hoàn thiện phương thức lãnh

đạo của Đảng trước yêu cầu phát triển đất nước” của Trương Tấn Sang (Tạp chí

Cộng sản số 24 tháng 12 – 2006).

- Về sự lãnh đạo của Đảng ở một cấp hoặc một lĩnh vực cụ thể:

Có các tác phẩm “Đổi mới quan hệ giữa Đảng, chính quyền và đoàn

thể nhân dân cấp phường trong điều kiện kinh tế thị trường” của Phân viện

Báo chí và Tuyên truyền, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Nxb

Chính trị quốc gia, Hà Nội – 1995; “Sự lãnh đạo kinh tế của tỉnh uỷ"(đề tài

cấp Bộ) của Lưu Văn Sùng, Hà Nội – 1999; “Hoàn thiện nội dung và phương

thức lãnh đạo của Đảng đối với công tác Tư pháp” của Trần Đại Hưng (Tạp

chí Cộng sản số 21, tháng 11 năm 2004); “Đảng lãnh đạo xây dựng nền hành

chính nhà nước Việt Nam trong sạch, dân chủ và hiện đại” của Nguyễn

Khánh (Tạp chí Cộng sản số 20, tháng 10 năm 2006).

Dĩ nhiên, sự phân chia trên đây chỉ là tương đối. Và mặc dù đứng với

các góc độ và phạm vi đề cập khác nhau, các tác giả đều có sự tương đồng về

những điểm chính sau đây:

8

Thứ nhất, lý luận về Đảng lãnh đạo:

Một số chuyên luận đề cập sâu về khái niệm, quan niệm Đảng cầm

quyền, Đảng lãnh đạo chính quyền, lãnh đạo và quản lý. Một số tác giả làm rõ

khái niệm về Đảng lãnh đạo, Đảng cầm quyền, trong đó các tác giả có sự

thống nhất khá cao về nội dung Đảng lãnh đạo.

Thứ hai, trong điều kiện có chính quyền, Đảng lãnh đạo phải thông

qua các cơ quan nhà nước:

Nội dung này được nhiều tác giả bàn luận và có chung quan điểm. Tiêu

biểu của luận điểm này được ghi nhận trong tác phẩm “Mấy vấn đề về Đảng

cầm quyền”. Cụ thể là:

Nhiệm vụ của Đảng khi chưa có chính quyền là giác ngộ, tổ chức

quần chúng đấu tranh lật đổ ách thống trị của giai cấp bóc lột để

giành lấy chính quyền. Khi đã có chính quyền thì nhiệm vụ của

Đảng là xây dựng và giữ vững chính quyền, triệt để sử dụng và phát

huy quyền lực của chính quyền để cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội

mới, trấn áp các lực lượng chống đối [23, tr.99].

Thứ ba, thành tựu của sự nghiệp đổi mới do Đảng lãnh đạo:

Các tác giả chứng minh thành tựu đổi mới toàn diện của đất nước do

Đảng lãnh đạo (tác phẩm: “Đảng Cộng sản Việt Nam trong tiến trình đổi mới

đất nước”, “Đảng Cộng sản Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới”, “Đảng Cộng

sản Việt Nam với công cuộc đổi mới đất nước”...).

Thứ tư, tính tất yếu về sự đổi mới của Đảng:

Các tác giả đã làm rõ thực trạng, yêu cầu của đất nước, của thế giới để

chỉ ra tính tất yếu của việc Đảng phải đổi mới.

Tinh thần cơ bản là Đảng tự đổi mới để đổi mới xã hội, Đảng phải đổi

mới để củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng (tác phẩm “Đảng trong sự nghiệp

đổi mới vì chủ nghĩa xã hội”...).

9

Thứ năm, việc đổi mới phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản:

Các tác giả đều kiến nghị việc đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với

Nhà nước phải tôn trọng các nguyên tắc như bảo đảm sự ổn định chính trị,

thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, tiến hành thận trọng.

Thứ sáu, Đảng lãnh đạo Nhà nước nhưng với hình thức và phương

pháp mới:

Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước là một trong

những chủ đề lớn được nhiều người đề cập. Kể từ khi nguyên Tổng Bí thư Lê

Duẩn nêu lên vào đầu thập kỷ 70 của thế kỷ thứ XX, việc bàn luận chủ đề này

tái bắt đầu từ những năm 90 được kéo dài mãi đến nay và nó là một nội dung

lớn của Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng

(khóa X). Các tác giả đều nhất trí rằng, Đảng lãnh đạo Nhà nước phải thông

qua đường lối, chính sách; sự thuyết phục của tổ chức đảng và gương mẫu của

cán bộ, đảng viên; việc kiểm tra, giám sát của Đảng, của nhân dân đối với cơ

quan, công chức nhà nước và thực hiện thẩm quyền đối với công tác cán bộ.

Dù tực tiếp hay gián tiếp tiếp, các tác phẩm nêu trên đã có những gợi ý

tốt cho Luận án. Tuy nhiên, dưới góc độ chính trị học, chuyên đề về sự lãnh

đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước cấp tỉnh - một cấp có tính chiến

lược này - còn thiếu vắng. Luận án này cố gắng kế thừa những giá trị quý báu

đã có, tiếp tục đi sâu nghiên cứu những vấn đề cần được làm sáng tỏ trong

điều kiện nước ta hiện nay.

3. Mục đích và nhiệm vụ của luận án

3.1. Mục đích

Trên cơ sở lý luận về Đảng lãnh đạo, cụ thể là Đảng lãnh đạo Nhà

nước, Luận án phân tích thực trạng về sự lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan

nhà nước cấp tỉnh, nêu lên phương hướng và giải pháp đổi mới sự lãnh đạo

của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước cấp tỉnh trong tình hình hiện nay nhằm

tăng cường vai trò và hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với các cơ quan

nhà nước và toàn xã hội.

10

3.2. Nhiệm vụ

Để thực hiện được mục đích trên, luận án phải giải quyết các nhiệm vụ:

- Làm rõ những vấn đề lý luận về Đảng lãnh đạo Nhà nước và thực chất,

nội dung, yêu cầu của sự lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với chính quyền cấp tỉnh.

- Khảo sát, phân tích thực trạng, làm rõ mặt tốt và hạn chế cũng như

những vấn đề bức xúc đặt ra trong sự lãnh đạo của cấp uỷ tỉnh đối với cơ

quan nhà nước cấp tỉnh.

- Nêu phương hướng, giải pháp đổi mới sự lãnh đạo của cấp uỷ đối với

cơ quan nhà nước cấp tỉnh trong điều kiện nước ta hiện nay.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Luận văn được thực hiện trên nền tảng lý luận của chủ nghĩa Mác -

Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và hệ thống quan điểm của Đảng Cộng sản Việt

Nam về đảng cầm quyền, về quyền lực chính trị và thực thi quyền lực chính

trị, mối quan hệ giữa Đảng với Nhà nước.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

- Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch

sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, phương pháp hệ thống để xác định vị trí và mối

tương quan giữa các chủ thể trong hệ thống chính trị, nhất là mối quan hệ cơ

bản giữa Đảng và Nhà nước, Trung ương với địa phương.

- Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể: phương pháp

lịch sử - logic; phương pháp phân tích - tổng hợp; phương pháp điều tra - phỏng

vấn; gắn lý luận với thực tiễn.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đề tài đi sâu nghiên cứu sự lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà

nước cấp tỉnh trong giai đoạn từ đổi mới đến nay, dẫn chứng tư liệu từ thực

tiễn của tỉnh Đồng Tháp và các tỉnh Kiên Giang, Bạc Liêu, Cần Thơ, Vĩnh

Long, Long An, Tiền Giang, Bình Dương, Nghệ An, thành phố Hải Phòng.

11

Mặc dù luận án phân tích một số tỉnh, nhưng phạm vi luận án đề cập đến sự

lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước của cả nước nói chung. Tuy

mỗi tỉnh có những đặc điểm khác nhau, nhưng nội dung và thẩm quyền của

cấp tỉnh là thống nhất. Và do đó, kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa

cho các tỉnh, thành và các cấp hành chính trong toàn quốc.

6. Đóng góp mới về khoa học của luận án

Luận án đã hệ thống hoá, phân tích các khái niệm lãnh đạo, đảng lãnh

đạo, lý luận về đảng cầm quyền; phản ánh và phân tích thực trạng sự lãnh đạo

của tỉnh uỷ đối với cơ quan nhà nước; góp phần luận giải rõ thêm lý luận về

sự lãnh đạo của tỉnh uỷ đối với các cơ quan nhà nước cấp tỉnh; đưa ra ý kiến

mới về nội dung, mô hình lãnh đạo toàn diện nhưng không can thiệp trực tiếp,

xây dựng uy tín lãnh đạo, khắc phục tập trung quyền lực tuyệt đối và dự báo

các xu hướng lớn cần tiếp tục đổi mới hệ thống chính trị ở địa phương.

7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

- Luận án góp phần hình thành nội dung, mô hình, phương thức cụ thể

hơn về sự lãnh đạo của Đảng đối với nhà nước ở địa phương và giúp cho tỉnh

ủy tiếp cận đầy đủ tính khoa học trong lãnh đạo, quản lý. Luận án có giá trị

không chỉ cho cấp uỷ địa phương trực thuộc Trung ương, mà còn cho các cấp

uỷ theo địa giới hành chính nói chung.

- Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tài liệu cho việc nghiên cứu,

biên soạn tài liệu giảng dạy, đào tạo cán bộ trong hệ thống chính trị nước ta.

8. Kết cấu của luận án

Ngoài các phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ

lục, luận án gồm 3 chương, 9 tiết.

12

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẢNG LÃNH ĐẠO

NHÀ NƯỚC VÀ CƠ QUAN NHÀ NƯỚC CẤP TỈNH

1.1. KHÁI NIỆM LÃNH ĐẠO, ĐẢNG LÃNH ĐẠO VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ

ĐẢNG LÃNH ĐẠO NHÀ NƯỚC

1.1.1. Khái niệm lãnh đạo, đảng lãnh đạo

Từ ngàn xưa, hoạt động của con người luôn gắn liền với tính cộng đồng

xã hội. Cộng đồng xã hội dù ở quy mô nào cũng đòi hỏi phải được tổ chức và

được quản lý. Chính vì vậy, quan hệ lãnh đạo và chịu sự lãnh đạo là quan

hệ chính yếu trong lịch sử phát triển của xã hội loài người. Cho nên, vấn đề

lãnh đạo và quản lý đã trở thành đối tượng nghiên cứu, bàn luận của các

nhà tư tưởng, các nhà chính trị. Thông thường, khi nói đến lãnh đạo, người

ta hay nghĩ đến vai trò của những cá nhân đầy quyền lực, tác động mạnh

mẽ vào tổ chức mà người đó đứng đầu và thường là trên phạm vi quốc gia.

Cách hiểu trên đây thiên về hướng đồng nhất sự lãnh đạo nói chung với vai

trò lãnh đạo của các vĩ nhân, thường được thể hiện trong các học thuyết

trước học thuyết C.Mác. Mặc dù các học thuyết chính trị xã hội khác nhau

có nêu ý niệm về lãnh đạo, nhưng nó chỉ thực sự được mổ xẻ vào những

thế kỷ gần đây, nhất là ở thế kỷ XX. Phần lớn các nghiên cứu cũng chỉ chú

trọng vào hiệu quả lãnh đạo và do đó, tập trung giải thích về năng lực, hành

vi, phẩm chất và những yếu tố liên quan (tính mục đích, ý chí kiên cường,

lòng can đảm, lòng nhân ái và lòng tốt, chính trực và lương thiện, tính

khiêm nhường, công bằng và bình đẳng, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng quản

lý, phát triển đội ngũ lãnh đạo…) xác định khả năng của người lãnh đạo

ảnh hưởng tới người khác nhằm đạt tới các mục tiêu của tổ chức. Từ những

năm giữa thế kỷ XX, các nước trên thế gới đã xuất bản rất nhiều công trình

nghiên cứu về lãnh đạo, quản lý. Ở nước ta, mãi tới những năm gần đây

mới xuất hiện những đầu sách, chuyên luận bàn về lãnh đạo, quản lý.

Trong các tác phẩm này, trước khi trình bày về những nội dung chính, các

tác giả thường dành hẳn một phần hoặc một chương bàn về khái niệm lãnh

13

đạo. Trong nhiều công trình, các tác giả chỉ ra rằng, thuật ngữ lãnh đạo

tương đồng với các khái niệm: “chỉ huy”, “soái lĩnh”, “trị nước”, “cầm

quân”, “tiết chế”, “tư lệnh”, “cai quản”, “tri nhậm”, “cai trị”, “đầu lĩnh”,

“tướng lệnh”, “quân lệnh”, “dụng nhân”, “kinh bang tái thế”, “bá đạo,

vương đạo”, hoặc “king”, “chief”, “head”, “captain” v.v. Có người làm rõ

nội hàm của khái niệm: “Lãnh đạo là sự ảnh hưởng (tác động) mang tính

tương tác, được thực hiện trong một tình huống, được chỉ đạo, thông qua

quá trình thông tin để đạt tới những mục tiêu cụ thể” (Tannenbaum,

Weschler và Masarik, 1961); “Lãnh đạo là quá trình ảnh hưởng tới những

hoạt động của nhóm có tổ chức để đạt tới mục tiêu" (Rauch và Behing,

1984)... [61, tr.14]. Từ việc tìm dấu hiệu chung của Khái niệm, có tác giả

đã khái quát:

Lãnh đạo là một chức năng hoạt động xã hội của con người (cá

nhân hay tập thể) bằng phương pháp tác động, gây ảnh hưởng,

thuyết phục (một cá nhân, một tập thể, một cộng đồng xã hội, một

dân tộc) nhằm tổ chức các mối quan hệ, tập hợp các thành viên để

huy động mọi khả năng và ý chí của họ hành động đạt nhưng mục

tiêu chung đã xác định [83, tr.35].

Có tác giả đi sâu vào việc phân biệt khái niệm lãnh đạo với khái niệm

quản lý, chỉ ra dấu hiệu đặc trưng của khái niệm lãnh đạo ở chỗ nó hướng

vào việc:

Nhận thức, lãnh hội quan điểm, xây dựng tầm nhìn, lý tưởng, sứ

mệnh của hệ thống; Làm sáng tỏ được thực trạng vận động của hệ

thống (bao gồm việc phân tích các mâu thuẫn trong quá trình phát

triển), phát hiện nhân tố mới; Tổng kết được quy luật, xu thế phát

triển của hệ thống; Đề xuất các phương án chiến lược phát triển hệ

thống [115, tr.18].

Nói khái quát nhất, lãnh đạo là: "đề ra chủ trương, đường lối và tổ

chức, động viên thực hiện” [125, tr.568].

14

Mặc dù khai thác, nhấn mạnh ở những điểm khác nhau, nhưng phần lớn

các tác giả đều nhất trí đặc trưng của lãnh đạo là tính định hướng và sự vươn

tới việc đạt được mục tiêu của tổ chức. Tổng hợp các yếu tố đã nêu, có thể

hiểu rằng lãnh đạo là khả năng, tài năng vạch phương hướng, chỉ đường và

bằng ý chí, niềm tin, phẩm hạnh của mình (của tổ chức) nhằm lôi cuốn, cổ vũ

mọi người thực hiện mục tiêu của cá nhân, tổ chức đã định. Trên địa hạt chính

trị, khái niệm lãnh đạo gần đồng nghĩa với quyền lực chính trị, tức là “quyền

lực của một giai cấp hay liên minh giai cấp, tập đoàn xã hội (hoặc của nhân

dân - trong điều kiện của chủ nghĩa xã hội), nó nói lên khả năng của một giai

cấp thực hiện lợi ích của mình” [122, tr.195].

Trên nền nhận thức chung về khái niệm lãnh đạo, nhiều tác giả đã đề

cập đến khái niệm lãnh đạo trong chính trị - khái niệm đảng lãnh đạo. Một số

tác giải luận giải khái niệm này xuất phát từ mục đích của tổ chức: “Đảng

chính trị được hiểu là một nhóm người được tổ chức để giành và thực thi

quyền lực” [1, tr.304]; “Chính đảng như một nhóm người cùng chung một lý

tưởng chính trị, kết hợp lại thành một tổ chức để chinh phục chính quyền hay

để tham gia vào chính quyền… Ảnh hưởng của chính đảng trên các cơ cấu

chánh phủ là rất dễ hiểu vì, các chính đảng đảm nhiệm việc cán bộ hóa không

những những cử tri và ứng cử viên mà còn cả các nghị sĩ và tổng, bộ nữa”

[111, tr.48]. Trong vài năm gần đây, hàng loạt công trình nghiên cứu về đảng

nói chung, Đảng cộng sản Việt Nam nói riêng đã lý giải nhiều về đảng lãnh

đạo. Sự đồng thuận cao về khái niệm đảng lãnh đạo thể hiện ở: tính định

hướng chính trị, tổ chức lực lượng, thuyết phục, truyền bá các quan điểm tư

tưởng nhằm lôi kéo các tầng lớp khác trong xã hội đi theo và thực hiện những

mục tiêu chính trị của đảng. §¬ng thêi, Lênin cho rằng, sự lãnh đạo của Đảng

còn mềm dẻo hơn nhiều so với việc “chỉ huy nhẹ nhàng của một viên nhạc

trưởng”. Đảng lãnh đạo là việc định hướng chính trị, đề ra chủ trương và

tuyên truyền, cảm hóa, thu hút, lôi cuốn các lực lượng, các tầng lớp, các giới

15