Phê phán lý tính thuần túy – phần 2

274

PHAÂN TÍCH PHAÙP SIEÂU NGHIEÄM

QUYEÅN II

-------o0o-------

PHAÂN TÍCH PHAÙP CAÙC NGUYEÂN TAÉC

Moân Loâ-gíc hoïc phoå bieán xaây döïng treân sô ñoà töông öùng hoaøn toaøn

chính xaùc vôùi söï phaân chia caùc quan naêng nhaän thöùc cao caáp. Ñoù laø: giaùc

tính, naêng löïc phaùn ñoaùn (Urteilskraft) vaø lyù tính. Vì vaäy, trong Phaân

tích phaùp cuûa noù, hoïc thuyeát aáy nghieân cöùu laàn löôït veà khaùi nieäm, phaùn

ñoaùn vaø suy luaän töông öùng vôùi caùc chöùc naêng vaø trình töï cuûa caùc quan

naêng treân cuûa taâm thöùc maø ngöôøi ta hieåu döôùi teân goïi quen thuoäc laø giaùc

tính noùi chung. [Xem: Chuù giaûi daãn nhaäp: muïc 8.2.1, chuù thích 2].

B170 Vì leõ moân Loâ-gic ñôn thuaàn hình thöùc noùi treân tröøu töôïng hoùa khoûi

moïi noäi dung cuûa nhaän thöùc (baát keå thuaàn tuùy hay thöôøng nghieäm) vaø chæ

nghieân cöùu moâ thöùc cuûa tö duy noùi chung thoâi (töùc cuûa nhaän thöùc suy lyù),

neân qua Phaân tích phaùp, noù coù theå cung caáp cho lyù tính moät boä chuaån taéc

(Kanon). | Moâ thöùc cuûa tö duy coù nhöõng quy luaät hoaøn toaøn coù theå ñöôïc

phaùt hieän moät caùch tieân nghieäm, nhöng ôû ñaây Loâ-gic hoïc hình thöùc khoâng

xem xeùt baûn tính ñaëc thuø cuûa nhaän thöùc ñöôïc söû duïng naøy; noù chæ laøm vieäc

giaûn dò laø phaân tích nhöõng haønh vi cuûa lyù tính ra thaønh töøng thaønh toá

(Momente) thoâi.

Moân Loâ-gic hoïc sieâu nghieäm khoâng baét chöôùc loái phaân chia naøy ñöôïc

vì noù töï giôùi haïn trong moät noäi dung nhaát ñònh, ñoù laø khaûo saùt caùc nhaän

thöùc thuaàn tuùy tieân nghieäm. Noù cuõng seõ cho thaáy raèng: vieäc söû duïng lyù

tính moät caùch sieâu nghieäm seõ khoâng coù giaù trò khaùch quan, töùc khoâng thuoäc

veà moân Loâ-gic cuûa chaân lyù, töùc Phaân tích phaùp maø laø moân Loâ-gic cuûa aûo

töôïng chieám moät vò trí rieâng bieät trong heä thoáng lyù luaän döôùi teân goïi laø

Bieän chöùng phaùp sieâu nghieäm.

B171

Trong moân Loâ-gic hoïc sieâu nghieäm, giaùc tính vaø naêng löïc phaùn ñoaùn

mang laïi moät boä Chuaån taéc cho vieäc söû duïng chuùng moät caùch ñuùng ñaén, coù

giaù trò khaùch quan, vaø boä Chuaån taéc naøy thuoäc veà phaàn Phaân tích phaùp. Chæ

duy coù lyù tính trong noã löïc lieàu lónh muoán ñaït ñeán nhöõng phaùt bieåu tieân

nghieäm veà caùc ñoái töôïng vaø môû roäng nhaän thöùc vöôït khoûi ranh giôùi cuûa

kinh nghieäm khaû höõu môùi hoaøn toaøn mang tính bieän chöùng, do ñoù nhöõng

ñieàu khaúng ñònh ñaày aûo töôûng cuûa noù khoâng theå trôû thaønh moät boä Chuaån

taéc nhö phaàn Phaân tích phaùp ñöôïc.

Phaàn Phaân tích phaùp caùc nguyeân taéc döôùi ñaây chính laø boä Chuaån taéc

275

daønh cho naêng löïc phaùn ñoaùn ñeå höôùng daãn noù aùp duïng caùc khaùi nieäm cuûa

giaùc tính - chöùa ñöïng ñieàu kieän tieân nghieäm cho caùc nguyeân taéc aáy - vaøo

nhöõng hieän töôïng. Vì lyù do ñoù, tuy chuû ñeà thöïc söï ñöôïc trình baøy döôùi ñaây

laø nhöõng nguyeân taéc cuûa giaùc tính, nhöng toâi xin goïi laø Hoïc thuyeát veà

naêng löïc phaùn ñoaùn ñeå chæ roõ hôn veà coâng vieäc aùp duïng naøy.

276

DAÃN NHAÄP

VEÀ NAÊNG LÖÏC PHAÙN ÑOAÙN

SIEÂU NGHIEÄM NOÙI CHUNG

B172

B173

Neáu giaùc tính noùi khaùi quaùt [xem Chuù giaûi daãn nhaäp: 9.1.1] ñöôïc ñònh

nghóa laø quan naêng ñeà ra nhöõng quy luaät, thì naêng löïc phaùn ñoaùn

(Urteilskraft) laø quan naêng thaâu goàm (subsumieren) söï vaät vaøo trong

nhöõng quy luaät aáy, nghóa laø phaân bieät söï vaät naøo laø phuïc tuøng vaøo quy luaät

naøo (Latin: casus datae legis), coøn söï vaät naøo khoâng. Loâ-gic hoïc phoå bieán

khoâng mang laïi vaø cuõng khoâng theå mang laïi cho naêng löïc phaùn ñoaùn nhöõng

höôùng daãn nhö vaäy, lyù do laø vì noù tröøu töôïng hoùa moïi noäi dung cuûa nhaän

thöùc vaø khoâng coøn laøm vieäc gì khaùc hôn laø thaùo rôøi - baèng phöông phaùp

phaân tích - hình thöùc ñôn thuaàn cuûa nhaän thöùc ra thaønh nhöõng khaùi nieäm,

phaùn ñoaùn vaø suy luaän, qua ñoù hình thaønh nhöõng quy luaät hình thöùc cho

vieäc söû duïng giaùc tính. Baây giôø neáu moân Loâ-gic hình thöùc muoán höôùng daãn

ta laøm theá naøo ñeå thaâu goàm caùc söï vaät vaøo caùc quy luaät naøy, töùc phaân bieät

caùi gì laø thuoäc veà quy luaät vaø caùi gì khoâng, noù chæ laøm ñöôïc ñieàu aáy baèng

moät quy luaät khaùc nöõa. Quy luaät naøy, - vì laø quy luaät -, laïi ñoøi hoûi moät söï

höôùng daãn coù nguoàn goác töø naêng löïc phaùn ñoaùn. | Theá nhöng, ñieàu roõ raøng

laø chæ coù giaùc tính môùi coù khaû naêng höôùng daãn vaø trang bò baèng nhöõng quy

luaät, coøn naêng löïc phaùn ñoaùn laø moät naêng khieáu ñaëc bieät do taäp luyeän maø

thaønh thaïo chöù khoâng theå truyeàn daïy ñöôïc. Ñaëc ñieåm rieâng coù cuûa naêng

löïc naøy goïi laø "töø loøng meï sinh ra", vaø neáu thieáu, khoâng moät tröôøng hoïc

naøo coù theå buø ñaép ñöôïc. | Vôùi nhöõng ñaàu oùc bò haïn cheá veà kieán thöùc, giaùo

duïc coù theå cung caáp vaø taêng cöôøng baèng nhöõng quy luaät vay möôïn töø caùc

ñaàu oùc khaùc, nhöng vieäc aùp duïng nhöõng quy luaät aáy sao cho ñuùng ñaén laø

vieäc rieâng cuûa baûn thaân ngöôøi hoïc troø, vaø khoâng coù quy luaät naøo coù theå

giuùp ñöôïc anh ta traùnh sai laàm, neáu thieáu thieân khieáu laø naêng löïc phaùn

ñoaùn(1). Cho neân, moät vò thaày thuoác, quan toøa hay vieân chöùc nhaø nöôùc coù

theå coù trong ñaàu raát nhieàu quy luaät hay ho veà beänh hoïc, luaät hoïc hay chính

trò, thaäm chí ñaït trình ñoä baäc thaày trong caùc laõnh vöïc chuyeân moân treân, theá

nhöng khi vaän duïng nhöõng quy luaät hoïc ñöôïc aáy, hoï vaãn coù theå vaáp phaûi sai

phaïm maø lyù do laø: - hoaëc thieáu oùc phaùn ñoaùn thieân phuù (chöù khoâng phaûi

thieáu giaùc tính), töùc chæ hieåu nhöõng quy luaät moät caùch toång quaùt vaø tröøu

töôïng (in abstracto) vaø khoâng phaùn ñoaùn noãi tröôøng hôïp rieâng bieät, cuï theå

naøy (in concreto) coù thuoäc veà quy luaät toång quaùt kia khoâng; - hoaëc naêng löïc

phaùn ñoaùn cuûa hoï chöa ñöôïc thöïc taäp ñaày ñuû baèng caùc tröôøng hôïp ñieån

hình trong thöïc tieãn. Caùc tröôøng hôïp ñieån hình coù ích lôïi to lôùn vaø duy nhaát

(1) Thieáu oùc phaùn ñoaùn thöôøng goïi laø söï ngu muoäi, vaø ta khoâng theå tìm phöông thuoác chöõa trò. Moät

ngöôøi doát naùt hoaëc trí tueä caïn heïp, töùc chæ thieáu moät trình ñoä naøo ñoù veà giaùc tính, coù theå nhôø giaùo

duïc boå cöùu, vaø coù khi laïi trôû thaønh ngöôøi uyeân baùc. Nhöng do lao ñoäng trí oùc maø thieáu oùc phaùn ñoaùn

neân khoâng laï khi coù nhöõng ngöôøi raát coù hoïc thöùc nhöng laïi vaän duïng sôû hoïc moät caùch sai laàm.

277

B174

laø maøi saéc oùc phaùn ñoaùn. Bôûi vì, ñoái vôùi tính ñuùng ñaén vaø söï chính xaùc cuûa

nhaän thöùc giaùc tính, caùc ví duï ñieån hình thöôøng coù theå vi phaïm ít nhieàu vì

hieám khi chuùng thoûa öùng troïn veïn (adäquat) ñieàu kieän cuûa quy luaät [giaùc

tính] (vì ñaây laø moät casus in terminis - tröôøng hôïp cuï theå, caù bieät -). | Theâm

vaøo ñoù, chuùng thöôøng laøm yeáu ñi caùc noã löïc cuûa giaùc tính voán nhìn nhöõng

quy luaät trong tính phoå bieán, ñoäc laäp vôùi caùc hoaøn caûnh ñaëc thuø cuûa kinh

nghieäm, döïa theo tính ñaày ñuû cuûa quy luaät, neân caùc tröôøng hôïp ñieån hình

quen söû duïng nhöõng quy luaät nhö nhöõng coâng thöùc [tieän duïng] hôn laø nhöõng

nguyeân taéc [cöùng ñôø]. Vì theá, caùc ví duï ñieån hình chính laø chieác xe taäp ñi

khoâng bao giôø coù theå thieáu cho nhöõng ai thieáu naêng khieáu töï nhieân laø oùc

phaùn ñoaùn.

Neáu moân Loâ-gic phoå bieán, nhö ñaõ noùi, khoâng theå mang laïi nhöõng quy

luaät höôùng daãn cho oùc phaùn ñoaùn, thì moân Loâ-gic hoïc sieâu nghieäm laïi

hoaøn toaøn khaùc, thaäm chí coù theå noùi, nhieäm vuï thöïc söï cuûa Loâ-gic hoïc sieâu

nghieäm laø mang laïi nhöõng quy luaät nhaát ñònh ñeå ñieàu chænh vaø ñaûm baûo

vöõng chaéc naêng löïc phaùn ñoaùn trong vieäc söû duïng giaùc tính thuaàn tuùy. Thaät

vaäy, vôùi tö caùch hoïc thuyeát, töùc noã löïc môû roäng phaïm vi cuûa giaùc tính trong

laõnh vöïc caùc nhaän thöùc thuaàn tuùy tieân nghieäm, trieát hoïc coù veû khoâng caàn

thieát, thaäm chí voâ duïng vì moïi thöû nghieäm cho ñeán nay ñeàu khoâng mang laïi

ñöôïc gì; nhöng vôùi tö caùch laø söï pheâ phaùn nhaèm ngaên ngöøa nhöõng böôùc

laàm lôõ cuûa naêng löïc phaùn ñoaùn (lapsus judicii) trong vieäc söû duïng nhöõng

phaïm truø ít oûi maø ta coù, thì trieát hoïc - vôùi taát caû söï saâu saéc vaø saéc beùn - laïi

raát caàn thieát, tuy söï ích lôïi cuûa noù trong tröôøng hôïp naøy chæ mang tính phuû

ñònh, [tieâu cöïc] thoâi.

B175

Song, trieát hoïc sieâu nghieäm coù ñaëc ñieåm rieâng bieät naøy: ngoaøi [vieäc

ñeà ra] quy taéc (Regel) (hay ñuùng hôn laø [ñeà ra] ñieàu kieän chung cho nhöõng

quy taéc) voán ñöôïc mang laïi trong khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính, noù

ñoàng thôøi coù theå chæ ra moät caùch tieân nghieäm caùc quy taéc aáy phaûi ñöôïc aùp

duïng trong tröôøng hôïp naøo. Öu theá maø trieát hoïc sieâu nghieäm coù ñöôïc trong

vieäc naøy so vôùi caùc khoa hoïc khaùc (ngoaïi tröø toaùn hoïc) laø do nguyeân nhaân

sau: noù [chæ] nghieân cöùu caùc khaùi nieäm [töùc phaïm truø] lieân heä vôùi ñoái

töôïng cuûa chuùng moät caùch tieân nghieäm, do ñoù, tính giaù trò khaùch quan

cuûa caùc khaùi nieäm naøy khoâng theå ñöôïc chöùng minh baèng caùch haäu nghieäm,

bôûi baèng caùch haäu nghieäm, phaåm caùch noùi treân cuûa chuùng seõ vaãn hoaøn toaøn

khoâng ñöôïc xeùt ñeán, traùi laïi, noù phaûi ñoàng thôøi trình baøy nhöõng ñieàu kieän

ñeå nhöõng ñoái töôïng coù theå ñöôïc mang laïi phuø hôïp vôùi caùc khaùi nieäm aáy theå

hieän trong nhöõng daáu hieäu (Kennzeichen) [töùc caùc nieäm thöùc sieâu

nghieäm] toång quaùt nhöng ñaày ñuû, vì neáu khoâng theá, caùc khaùi nieäm cuûa giaùc

tính seõ khoâng coù noäi dung, do ñoù chæ laø caùc moâ thöùc loâgíc ñôn thuaàn chöù

khoâng phaûi caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính.

Hoïc thuyeát sieâu nghieäm veà naêng löïc phaùn ñoaùn trình baøy sau ñaây seõ

goàm hai chöông: chöông I baøn veà ñieàu kieän caûm tính nhö laø ñieàu kieän duy

278

nhaát ñeå coù theå aùp duïng caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính, töùc laø veà

Thuyeát nieäm thöùc (Schematismus) cuûa giaùc tính thuaàn tuùy; Chöông II baøn

veà caùc phaùn ñoaùn toång hôïp baét nguoàn moät caùch tieân nghieäm töø caùc khaùi

nieäm cuûa giaùc tính theo caùc ñieàu kieän treân [töùc theo caùc nieäm thöùc sieâu

nghieäm], laøm neàn taûng cho moïi nhaän thöùc tieân nghieäm khaùc coøn laïi, ñoù laø

veà: caùc Nguyeân taéc cuûa giaùc tính thuaàn tuùy.

279

CHUÙ GIAÛI DAÃN NHAÄP

9. PHAÂN TÍCH PHAÙP CAÙC NGUYEÂN TAÉC: (B169-B349)

Keát thuùc phaàn dieãn dòch sieâu nghieäm caùc phaïm truø, ta caûm töôûng coâng vieäc nghieân cöùu

caùc quan naêng nhaän thöùc cuûa Kant ñaõ hoaøn taát; khaû theå cuûa ñoái töôïng khaùch quan vaø

cuûa kinh nghieäm - töùc cuûa nhöõng phaùn ñoaùn toång hôïp tieân nghieäm, vaán ñeà chính cuûa

Kant - ñaõ ñöôïc giaûi ñaùp. Thaät theá, söï noái keát caùi ña taïp cuûa tröïc quan baèng nhöõng khaùi

nieäm cho pheùp mang laïi nhöõng phaùn ñoaùn toång hôïp; coøn söï noái keát baèng caùc khaùi nieäm

thuaàn tuùy (phaïm truø) hình thaønh caùc phaùn ñoaùn toång hôïp tieân nghieäm. Phaân tích phaùp

sieâu nghieäm nhö laø Loâ-gíc hoïc veà chaân lyù cô baûn ñaõ xong. Vaán ñeà keá tieáp laø coù theå ñi

ngay vaøo Bieän chöùng phaùp sieâu nghieäm baøn veà söï söû duïng “baát hôïp phaùp” caùc phaïm truø,

gaây neân caùc aûo töôïng sieâu nghieäm.

Nhöng, khoâng phaûi nhö vaäy. Kant vieát theâm “quyeån 2” gaàn 200 trang goïi laø “Phaân tích

phaùp caùc nguyeân taéc”, goàm Thuyeát nieäm thöùc (Schematismus) noåi tieáng khoù hieåu vaø

moät loaït caùc “Nguyeân taéc” khaù khoâ khan. Vì sao? Theo Kant, caûm naêng vaø giaùc tính töï

chuùng vaãn chöa ñuû ñeå mang laïi nhaän thöùc. Laø caùc boä phaän chính yeáu cuûa chieác xe,

nhöng chuùng vaãn caàn coù theâm ñoäng cô vaø xaêng nhôùt môùi chaïy ñöôïc! Nhö ta ñaõ nhaéc qua

tröôùc ñaây, baây giôø laø luùc Kant giôùi thieäu moät quan naêng thöù ba: NAÊNG LÖÏC PHAÙN ÑOAÙN

laøm vai troø cuûa “ñoäng cô noå” (töø ñaâu giaùc tính bieát phaûi söû duïng phaïm truø naøo trong soá

12 phaïm truø vaøo chaát lieäu thoâ cuûa tröïc quan?) vôùi “xaêng nhôùt” laø moät loaïi bieåu töôïng

hoaøn toaøn môùi meû: nhöõng nieäm thöùc (Schemata), saûn phaåm cuûa moät quan naêng thöù tö

khaùc nöõa: NAÊNG LÖÏC TÖÔÛNG TÖÔÏNG (B179). Do ñoù, trong phaàn naøy, tröôùc heát Kant tìm

hieåu “xaêng nhôùt”, töùc nhöõng nieäm thöùc töông öùng vôùi caùc phaïm truø, vaø vieäc giaùc tính söû

duïng nhöõng nieäm thöùc aáy (= thuyeát nieäm thöùc: Schematismus) roài sau ñoù ruùt ra nhöõng

phaùn ñoaùn toång hôïp tieân nghieäm cô baûn nhaát töø caùc phaïm truø - nay ñaõ coù ñaày ñuû

“xaêng nhôùt” nhôø caùc nieäm thöùc - : ñoù laø caùc nguyeân taéc cuûa giaùc tính thuaàn tuùy, laøm neàn

taûng cho moïi nguyeân taéc cuûa caùc ngaønh khoa hoïc. Phaàn “Phaân tích phaùp caùc nguyeân taéc”

naøy ñaëc bieät gaây neân nhieàu luùng tuùng vaø baát ñoàng nghieâm troïng giöõa caùc nhaø chuù giaûi.

Moät beân cho raèng noù laø thöøa (Prichard, Smith, Warnock…) (1) hoaëc quaù toái taêm, roái raém

(Jacobi, Schopenhauer vaø môùi ñaây laø Walsh). Theo hoï, neáu chính Kant xem phaàn naøy laø

quan troïng vaø caàn thieát (xem Prolegomena §34) thì oâng töï maâu thuaãn: caûm naêng vaø giaùc

(1) ÔÛ ñaây chuùng toâi chæ neâu teân moät soá taùc giaû tieâu bieåu. Caùc taùc phaåm lieân quan trong thö muïc

tham khaûo.

280

tính töï chuùng ñaõ gaén chaët vôùi nhau vaø chæ ñöôïc taïm thôøi phaân bieät baèng phaûn tö sieâu

nghieäm, nay taïi sao laïi coâ laäp chuùng laïi ñeå caàn theâm moät “caùi thöù ba” laøm khôùp noái? Moät

beân khaùc cho raèng phaàn naøy, nhaát laø thuyeát nieäm thöùc, laø raát saâu saéc (Heidegger, Allison,

Grason) vì noù khai quang caùc chieàu kích saâu thaúm cuûa taâm thöùc con ngöôøi, hoaëc laø quaù

taøi tình (Paton, Gerhard Seel) khieán cho chính phaàn dieãn dòch sieâu nghieäm caùc phaïm truø

tröôùc ñaây môùi trôû thaønh thöøa. Laïi coù yù kieán cho raèng chính thuyeát nieäm thöùc môû ñöôøng

cho thuyeát duy taâm tuyeät ñoái sau naøy cuûa Fichte, Hegel, ñi ngöôïc laïi laäp tröôøng cô baûn

cuûa Kant (Daval).

Thaät ra, vaán ñeà ñaët ra trong phaàn Daãn nhaäp (Naêng löïc phaùn ñoaùn sieâu nghieäm, B172-

175) vaø nhaát laø trong Chöông I (Thuyeát nieäm thöùc, B178-187) laø raát quan troïng ñoái vôùi

Kant, vì noù nhaèm chöùng minh caùc phaïm truø quan heä vôùi tröïc quan nhö theá naøo, cuõng

nhö laøm theá naøo ñeå nhöõng tröïc quan ñöôïc “thaâu goàm” vaøo döôùi caùc phaïm truø. Khoâng coù

phaàn chöùng minh naøy thì keát quaû cuûa dieãn dòch sieâu nghieäm seõ loûng leûo vaø khaû theå cuûa

nhaän thöùc thöôøng nghieäm vaãn coøn ñaùng ngôø. Ñaùng ngaïc nhieân laø: söï trình baøy cuûa Kant

coù phaàn khoâng töông xöùng vôùi taàm quan troïng cuûa vaán ñeà. Phaàn naøy ñöôïc oâng vieát quaù

ngaén goïn, duøng nhieàu thuaät ngöõ toái taêm, ña nghóa, thaäm chí maâu thuaãn vaø khoâng heà

ñöôïc söûa chöõa, boå sung trong laàn taùi baûn thöù hai. Ñieàu naøy khoâng khoûi cho thaáy baûn thaân

oâng coøn luùng tuùng trong caùch lyù giaûi, bôûi vaán ñeà quaù khoù khaên nhö chính oâng thuù nhaän

(B180).

9.1 NHIEÄM VUÏ CUÛA QUYEÅN II:

Tröôùc heát caàn xaùc ñònh vò trí vaø chöùc naêng cuûa Quyeån II (Phaân tích phaùp caùc Nguyeân taéc)

thuoäc Phaân tích phaùp sieâu nghieäm trong toaøn boä moân Loâ-gíc hoïc sieâu nghieäm. ÔÛ ñaây, Kant

duøng phöông phaùp quen thuoäc laø phaân chia caùc nghieân cöùu sieâu nghieäm töông öùng vôùi

caáu truùc cuûa caùc quan naêng nhaän thöùc thuoäc “taâm thöùc” (das Gemüt) con ngöôøi. Ta ñaõ

bieát (xem: 8.2.1. Chuù thích 1) quan naêng nhaän thöùc cao caáp (“giaùc tính” hay “lyù trí” noùi

chung - der Verstand überhaupt) bao goàm “giaùc tính” (der Verstand; theo nghóa heïp:

quan naêng cuûa khaùi nieäm), naêng löïc phaùn ñoaùn (Urteilskraft) vaø lyù tính (Vernunft;

nghóa heïp: quan naêng suy luaän). Vì theá, moân Loâ-gíc hoïc phoå bieán (Loâ-gíc hoïc hình thöùc)

chia ra laøm caùc hoïc thuyeát (Doktrin) veà khaùi nieäm, phaùn ñoaùn vaø suy luaän. Loâ-gíc hoïc

sieâu nghieäm leõ ra cuõng seõ ñöôïc phaân chia töông töï nhö theá. Song, vì vieäc söû duïng lyù tính

moät caùch sieâu nghieäm “khoâng coù giaù trò khaùch quan” (B170), neân hoïc thuyeát veà caùc suy

luaän cuûa lyù tính thuaàn tuùy - trong vieäc söû duïng sieâu nghieäm - khoâng theå thuoäc veà “Loâ-gíc

hoïc cuûa chaân lyù” ñöôïc (B86). Do ñoù, Phaân tích phaùp sieâu nghieäm (töùc “Loâ-gíc hoïc cuûa

chaân lyù”) coù nhieäm vuï ñeà ra moät “boä chuaån taéc (ein Kanon) cho vieäc söû duïng caùc quan

naêng nhaän thöùc cao caáp moät caùch coù giaù trò khaùch quan, töùc moät caùch ñuùng ñaén”

281

(B170) seõ chæ bao goàm hai phaàn, ñoù laø: hoïc thuyeát veà caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy (phaïm

truø) vaø hoïc thuyeát veà caùc phaùn ñoaùn thuaàn tuùy. Caùc phaùn ñoaùn thuaàn tuùy naøy seõ ñöôïc

Kant goïi laø “caùc Nguyeân taéc cuûa giaùc tính”. Nhö theá, quyeån I ñaõ trình baøy hoïc thuyeát veà

giaùc tính thuaàn tuùy vaø quyeån II naøy seõ trình baøy hoïc thuyeát veà naêng löïc phaùn ñoaùn

thuaàn tuùy. Ngöôïc laïi, quan naêng thöù ba, - lyù tính - , khoâng mang laïi ñöôïc moät Boä chuaån

taéc ñeå ñieàu chænh vieäc söû duïng giaùc tính ñuùng ñaén maø chæ seõ laø moät söï pheâ phaùn ñoái vôùi

vieäc söû duïng “sieâu nghieäm”, “khoâng coù giaù trò khaùch quan” vaø seõ ñöôïc goïi laø phaàn Bieän

chöùng phaùp sieâu nghieäm.

Söï phaân bieät veà maët “kieán truùc hình thöùc” (formale Architektonik) naøy cuûa Loâ-gíc hoïc

sieâu nghieäm gaén lieàn vôùi noäi dung taát yeáu cuûa moät moân Phaân tích phaùp sieâu nghieäm veà

naêng löïc phaùn ñoaùn. ÔÛ phaàn tröôùc, Phaân tích phaùp sieâu nghieäm veà giaùc tính ñaõ cho thaáy

danh muïc caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính vaø chöùng minh (dieãn dòch sieâu nghieäm)

raèng neáu khoâng coù caùc khaùi nieäm (phaïm truø) aáy thì nhaän thöùc veà nhöõng ñoái töôïng cuûa

kinh nghieäm seõ khoâng theå coù ñöôïc. Nhieäm vuï baây giôø laø chöùng minh nhaän thöùc veà nhöõng

ñoái töôïng cuûa kinh nghieäm coù ñöôïc nhö theá naøo thoâng qua caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy aáy

cuûa giaùc tính. Ñeå deã hình dung, ta coù sô ñoà sau:

282

BA QUAN NAÊNG NHAÄN THÖÙC CAO CAÁP

a. GIAÙC TÍNH b. NAÊNG LÖÏC PHAÙN ÑOAÙN c. LYÙ TÍNH

- Loâ-gíc hoïc phoå bieán (loâ-gíc hình thöùc) nghieân cöùu:

a.1 Khaùi nieäm

(thöôøng nghieäm)

b.1 phaùn ñoaùn

(thöôøng nghieäm)

c.1 suy luaän

(thöôøng nghieäm)

- Loâ-gíc hoïc sieâu nghieäm nghieân cöùu:

a.2 Khaùi nieäm thuaàn tuùy

(phaïm truø) (Phaân tích

phaùp caùc khaùi nieäm

thuaàn tuùy, Quyeån I)

b.2 phaùn ñoaùn thuaàn tuùy

(Phaân tích phaùp caùc

Nguyeân taéc, Quyeån II)

c.2 suy luaän thuaàn tuùy (Bieän

chöùng phaùp sieâu

nghieäm)

a.2 + b.2 = Loâ-gíc hoïc veà chaân lyù / Boä chuaån

taéc

(Logik der Wahrheit/Kanon)

c.2 = Loâ-gíc hoïc veà aûo töôïng/Pheâ phaùn

sieâu nghieäm (Logik des

Scheins/Transzen-dentale Kritik)

9.1.1 NAÊNG LÖÏC PHAÙN ÑOAÙN: Haønh vi “THAÂU GOÀM” laø gì?

Kant ñònh nghóa: “Neáu giaùc tính noùi khaùi quaùt [chöù khoâng phaûi “noùi chung” theo nghóa

roäng, töùc ôû ñaây laø giaùc tính theo nghóa heïp] ñöôïc ñònh nghóa laø quan naêng ñeà ra nhöõng

quy luaät [nhöõng khaùi nieäm], thì naêng löïc phaùn ñoaùn (Urteilskraft) laø quan naêng

thaâu goàm (subsumieren) söï vaät naøo trong caùc quy luaät aáy, nghóa laø phaân bieät söï vaät

naøo laø phuïc tuøng vaøo quy luaät naøo, coøn söï vaät naøo khoâng (casus datae legis)” (B171). ÔÛ

ñaây coù hai caùch hieåu veà chöõ “thaâu goàm” khaù mô hoà naøy:

- “thaâu goàm” laø ñöa caùi caù bieät hay/vaø caùi ñaëc thuø vaøo döôùi caùi phoå bieán. Ta bieát

raèng khaùi nieäm (thöôøng nghieäm) cuûa giaùc tính (vd: caùi baøn) baûn thaân cuõng laø moät

quy luaät vì noù laø caùi phoå bieán bao goàm nhieàu caùi ñaëc thuø vaø caù bieät. Ta ñi vaøo moät

283

cöûa haøng ñoà goã vôùi khaùi nieäm “caùi baøn” trong ñaàu (giaùc tính) vaø thaáy moät vaät baèng

goã coù boán chaân. Sôû dó ta bieát ñoù chính laø caùi baøn ta muoán tìm laø nhôø naêng löïc phaùn

ñoaùn cho pheùp ta “thaâu goàm” hay xeáp caùi caù bieät aáy vaøo khaùi nieäm phoå bieán: “caùi

baøn”.

- Moät caùch hieåu khaùc cho raèng ñaây khoâng phaûi laø quan heä ñaëc thuø - phoå bieán, hay

phaàn töû - toaøn theå maø chæ laø quan heä giöõa chaát lieäu chöa xaùc ñònh cuûa tröïc quan

vôùi moâ thöùc coù chöùc naêng xaùc ñònh cuûa giaùc tính. Ví duï cuûa chính Kant (B176) veà

caùi ñóa cho thaáy noù khoâng phaûi laø boä phaän hay caùi caù bieät so vôùi hình troøn phoå bieán

maø chæ laø chaát lieäu (chaúng haïn baèng goám, baèng nhöïa hay goã…) ñöôïc moâ thöùc

hình troøn quy ñònh, töùc trôû thaønh moät vaät coù daïng troøn.

Duø hieåu caùch naøo, vai troø cuûa naêng löïc phaùn ñoaùn cuõng khoâng theå phuû nhaän: Neáu

chaát lieäu cuûa tröïc quan vaø moâ thöùc cuûa khaùi nieäm töï ñoäng truøng hôïp vôùi nhau thì quaû

naêng löïc naøy, - töùc caùi thöù ba (tertium quid) vaø noùi rieâng caû chöông “Thuyeát nieäm thöùc”

- trôû thaønh thöøa. Khoâng haún vaäy vaø quan naêng thöù ba thaät söï caàn thieát vì: caùc khaùi

nieäm chæ laø caùc moâ thöùc khaû höõu cho chaát lieäu cuûa tröïc quan. Trong nhaän thöùc, ñieàu

quan troïng khoâng phaûi laø töôûng töôïng vu vô hoaëc söû duïng khaùi nieäm tuøy tieän. Ta phaûi

duøng ñuùng khaùi nieäm cho töøng loaïi “chaát lieäu” hay söï vaät: ñaây laø caùi baøn, kia laø caùi

gheá, caùi giöôøng… chöù khoâng theå laãn loän. Muoán vaäy phaûi coù naêng löïc phaùn ñoaùn, maø

thieáu noù seõ bò Kant goïi laø söï “ngu muoäi” (B172). Taïi sao?

Naêng löïc phaùn ñoaùn seõ quyeát ñònh töøng tröôøng hôïp xem caùi ña taïp cuûa tröïc quan naøy

coù thuoäc veà quy luaät do giaùc tính ñeà ra hay khoâng. Naêng löïc phaùn ñoaùn naøy khoâng

mang laïi chaát lieäu hay moâ thöùc naøo môùi meû caû, maø chæ lo laøm sao cho khaùi nieäm ñöôïc

aùp duïng ñuùng vôùi söï vieäc, vaø söï vieäc (chaát lieäu tröïc quan) phuïc tuøng chính xaùc moät khaùi

nieäm nhaát ñònh: baøn, gheá hoaëc giöôøng… Naêng löïc phaùn ñoaùn chính laø vieäc aùp duïng

ñuùng caùc khaùi nieäm vaøo töøng tröôøng hôïp cuï theå, noù xöùng ñaùng ñöôïc goïi laø moät quan

naêng coù traùch vuï rieâng bieät.

Trong laõnh vöïc thöôøng nghieäm, thieáu naêng löïc phaùn ñoaùn thì seõ khoâng bieát vaän duïng

ñuùng caùc quy luaät vaøo söï vieäc cuï theå. Caùc ví duï cuûa Kant veà ngöôøi thaày thuoác, nhaø

chính trò, luaät gia hay kyõ sö cho thaáy hoï coù ñuû kieán thöùc nhöng vaãn coù theå baát taøi, laøm

hoûng vieäc vì thieáu naêng löïc phaùn ñoaùn saéc beùn.

Do ñoù, theo Kant, naêng löïc phaùn ñoaùn chæ coù theå taäp luyeän chöù khoâng theå ñöôïc truyeàn

daïy (B172).

284

9.1.2 Tuy nhieân, vôùi naêng löïc phaùn ñoaùn sieâu nghieäm, tình hình hoaøn toaøn khaùc. Bôûi “Trieát

hoïc sieâu nghieäm coù ñaëc ñieåm rieâng bieät naøy: ñoù laø [...] ñoàng thôøi chæ ra moät caùch tieân

nghieäm quy luaät phaûi ñöôïc aùp duïng trong tröôøng hôïp naøo” (B175). Kant bieän giaûi taïi

sao ñieàu naøy khoâng nhöõng coù theå coù ñöôïc maø coøn taát yeáu nöõa. Caùc khaùi nieäm thuaàn

tuùy (phaïm truø) khaùc vôùi nhöõng khaùi nieäm thöôøng nghieäm ôû choã: “chuùng coù theå quan

heä vôùi nhöõng ñoái töôïng cuûa chuùng moät caùch tieân nghieäm” (B175). Vì theá, Kant cho

raèng trieát hoïc sieâu nghieäm coù theå trình baøy nhöõng ñieàu kieän ñeå nhöõng ñoái töôïng coù theå

ñöôïc mang laïi phuø hôïp vôùi caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính. Nhöõng ñieàu kieän aáy

chính laø “nhöõng NIEÄM THÖÙC SIEÂU NGHIEÄM” (TRANSZENDEN-TALE SCHEMATA).

Vaäy, vieäc ñeà ra caùc Nguyeân taéc cuûa giaùc tính phaûi laáy keát quaû cuûa phaàn “Thuyeát nieäm

thöùc” (Schematismus) [Thuyeát nieäm thöùc: söï söû duïng nieäm thöùc cuûa giaùc tính] laøm tieàn

ñeà, bôûi caùc Nguyeân taéc ñeàu baét nguoàn töø caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy phuïc tuøng caùc ñieàu

kieän naøy [töùc phuïc tuøng caùc nieäm thöùc sieâu nghieäm]. Muïc Chuù giaûi 9.2 sau ñaây seõ tìm

hieåu veà Nieäm thöùc vaø Thuyeát nieäm thöùc.

285

B176 HOÏC THUYEÁT SIEÂU NGHIEÄM VEÀ

NAÊNG LÖÏC PHAÙN ÑOAÙN HAY PHAÂN

TÍCH PHAÙP CAÙC NGUYEÂN TAÉC

CHÖÔNG I

VEÀ THUYEÁT NIEÄM THÖÙC CUÛA CAÙC KHAÙI NIEÄM

THUAÀN TUÙY CUÛA GIAÙC TÍNH

Trong moïi söï thaâu goàm (Subsumtion) moät ñoái töôïng vaøo trong moät

khaùi nieäm, bieåu töôïng veà ñoái töôïng phaûi ñoàng tính (gleichartig)*

vôùi khaùi

nieäm; noùi caùch khaùc, khaùi nieäm phaûi chöùa ñöïng nhöõng gì ñaõ hình dung ra

baèng bieåu töôïng trong ñoái töôïng ñöôïc thaâu goàm. | Ñoù laø yù nghóa cuûa caùch

noùi: moät ñoái töôïng ñöôïc chöùa ñöïng trong moät khaùi nieäm. Chaúng haïn

khaùi nieäm thöôøng nghieäm veà moät caùi ñóa laø coù söï ñoàng tính vôùi khaùi nieäm

thuaàn tuùy hình hoïc veà moät hình troøn, khi caùi tính troøn ñöôïc suy töôûng trong

khaùi nieäm tröôùc vaø ñöôïc tröïc quan trong khaùi nieäm sau.

B177

Theá nhöng caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính (caùc phaïm truø) laïi

hoaøn toaøn dò tính (ungleichartig) khi so saùnh vôùi nhöõng tröïc quan thöôøng

nghieäm (vaø caû tröïc quan caûm tính noùi chung) vaø ta khoâng bao giôø tìm thaáy

caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy aáy trong baát cöù tröïc quan naøo. Vaäy laøm theá naøo

ñeå thaâu goàm tröïc quan vaøo khaùi nieäm thuaàn tuùy, töùc laø laøm sao coù theå

aùp duïng caùc phaïm truø vaøo nhöõng hieän töôïng ñöôïc; vì khoâng ai coù theå

noùi ñöôïc raèng: ví duï tính nhaân quaû coù theå tröïc quan ñöôïc baèng giaùc quan vaø

chöùa ñöïng saün trong hieän töôïng?. Caâu hoûi raát töï nhieân nhöng cuõng raát

nghieâm troïng aáy chính laø lyù do cho thaáy söï caàn thieát cuûa hoïc thuyeát sieâu

nghieäm veà naêng löïc phaùn ñoaùn, vì noù seõ chæ ra khaû naêng laøm theá naøo ñeå

coù theå aùp duïng caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính vaøo nhöõng hieän töôïng

noùi chung. Trong caùc ngaønh khoa hoïc khaùc, laø nôi nhöõng khaùi nieäm, - nhôø

ñoù ñoái töôïng ñöôïc suy töôûng moät caùch phoå bieán - khoâng khaùc bieät vaø khoâng

dò tính vôùi nhöõng khaùi nieäm hình dung ñoái töôïng moät caùch cuï theå (in

concreto) nhö ñöôïc mang laïi [trong tröïc quan] thì khoâng caàn thieát phaûi coù

söï nghieân cöùu ñaëc bieät veà vieäc aùp duïng nhöõng khaùi nieäm tröôùc vaøo nhöõng

khaùi nieäm sau.

[Trôû laïi vôùi tröôøng hôïp cuûa chuùng ta], roõ raøng laø phaûi coù moät caùi thöù

ba vöøa moät maët, ñoàng tính vôùi phaïm truø, vöøa maët khaùc, ñoàng tính vôùi hieän

* Gleichartig/ungleichartig (homogen/heterogen): ñuùng nghóa laø ñoàng loaïi, gioáng nhau veà

loaïi/dò loaïi, khoâng gioáng nhau veà loaïi. Chuùng toâi taïm dòch laø “ñoàng tính”/“dò tính” (ungleichartig)

ñeå nhaán maïnh söï khaùc nhau veà tính chaát giöõa bieåu töôïng caûm tính vaø khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa

giaùc tính ñöôïc neâu ra ôû ñaây. (N.D).

286

töôïng môùi coù theå ñem caùi tröôùc aùp duïng vaøo caùi sau ñöôïc. Caùi bieåu töôïng

trung giôùi [trung gian moâi giôùi, vermittelnd] naøy baét buoäc phaûi thuaàn tuùy

(töùc khoâng ñöôïc coù gì thöôøng nghieäm caû) nhöng laïi coù hai tính chaát: vöøa trí

tueä, vöøa caûm tính. Bieåu töôïng nhö theá chính laø NIEÄM THÖÙC SIEÂU

NGHIEÄM (DAS TRANSZENDEN-TALE SCHEMA).

B178

Khaùi nieäm cuûa giaùc tính chöùa ñöïng söï thoáng nhaát toång hôïp thuaàn tuùy

cuûa caùi ña taïp noùi chung. Thôøi gian - ñieàu kieän moâ thöùc cho caùi ña taïp cuûa

giaùc quan beân trong, töùc ñieàu kieän ñeå noái keát moïi bieåu töôïng - chöùa ñöïng

caùi ña taïp trong tröïc quan thuaàn tuùy moät caùch tieân nghieäm. Baây giôø ta thaáy,

Thôøi gian, moät quy ñònh sieâu nghieäm, laø ñoàng tính vôùi phaïm truø (phaïm truø

mang laïi söï thoáng nhaát cuûa quy ñònh thôøi gian) trong chöøng möïc söï quy

ñònh veà thôøi gian cuõng coù tính phoå bieán vaø döïa vaøo moät quy luaät tieân

nghieäm. Thôøi gian, maët khaùc, cuõng ñoàng tính vôùi hieän töôïng, trong chöøng

möïc thôøi gian luoân ñöôïc chöùa ñöïng trong baát cöù bieåu töôïng thöôøng nghieäm

naøo veà caùi ña taïp. Do vaäy, ñeå coù theå aùp duïng phaïm truø vaøo hieän töôïng,

phaûi caàn ñeán söï trung giôùi cuûa quy ñònh sieâu nghieäm veà thôøi gian

(transzendentale Zeitbes-timmung). | Thôøi gian, - vôùi tö caùch laø Nieäm

thöùc cuûa caùc khaùi nieäm cuûa giaùc tính - , trung giôùi söï thaâu goàm nhöõng

hieän töôïng vaøo trong caùc phaïm truø.

B179

Sau taát caû nhöõng gì ñaõ trình baøy trong phaàn dieãn dòch caùc phaïm truø, hy

voïng khoâng coøn ai baên khoaên tröôùc caâu hoûi: lieäu caùc khaùi nieäm thuaàn tuùy

cuûa giaùc tính chæ coù theå ñöôïc söû duïng moät caùch thöôøng nghieäm hay coøn coù

theå ñöôïc söû duïng moät caùch sieâu nghieäm, töùc laø lieäu chuùng - vôùi tö caùch laø

nhöõng ñieàu kieän khaû theå cuûa kinh nghieäm - chæ coù theå lieân heä moät caùch tieân

nghieäm ñoái vôùi theá giôùi hieän töôïng thoâi, hay laø, vôùi tö caùch laø caùc ñieàu kieän

ñeå coù theå coù söï vaät noùi chung, laïi coù theå môû roäng phaïm vi söû duïng vaøo caû

baûn thaân nhöõng ñoái töôïng töï thaân (töùc khoâng coøn bò haïn cheá trong khuoân

khoå caûm naêng cuûa ta). [Caâu traû lôøi ñaõ roõ] vì ta töøng bieát raèng: - nhöõng khaùi

nieäm khoâng theå coù, cuõng nhö khoâng coù yù nghóa gì neáu khoâng coù ñoái töôïng

töông öùng vôùi chuùng hoaëc ít ra vôùi caùc boä phaän hôïp thaønh cuûa chuùng, do ñoù

chuùng khoâng theå vöôn ñeán nhöõng vaät-töï thaân (ñoù laø coøn chöa xeùt lieäu vaät

töï thaân coù theå vaø baèng caùch naøo ñöôïc mang laïi cho ta). | Theâm nöõa, phöông

caùch duy nhaát ñeå hieän töôïng ñöôïc mang laïi cho ta laø phaûi qua söï bieán thaùi

[ñieàu chænh] (Modifikation) cuûa caûm naêng; vaø cuoái cuøng, caùc khaùi nieäm

thuaàn tuùy tieân nghieäm, ngoaøi chöùc naêng cuûa giaùc tính trong phaïm truø, cuõng

phaûi chöùa ñöïng moät caùch tieân nghieäm caùc ñieàu kieän moâ thöùc cuûa caûm naêng

(cuï theå laø cuûa giaùc quan beân trong) laøm ñieàu kieän chung ñeå phaïm truø coù

theå ñöôïc aùp duïng vaøo baát kyø moät ñoái töôïng naøo. Chuùng ta goïi ñieàu kieän

moâ thöùc vaø thuaàn tuùy naøy cuûa caûm naêng coù chöùc naêng haïn ñònh

(restringieren) chaët cheõ vieäc söû duïng töøng khaùi nieäm cuûa giaùc tính laø

Nieäm thöùc (Schema) cuûa khaùi nieäm giaùc tính aáy, vaø goïi phöông phaùp

(Verfahren) maø giaùc tính noùi chung vaän duïng caùc nieäm thöùc aáy laø thuyeát

287

veà nieäm thöùc (Schematismus) cuûa giaùc tính thuaàn tuùy.

B180

Nieäm thöùc töï baûn thaân noù bao giôø cuõng chæ laø moät saûn phaåm cuûa trí

töôûng töôïng; nhöng vì söï toång hôïp cuûa trí töôûng töôïng khoâng nhaém vaøo

töøng tröïc quan rieâng leû maø chæ nhaèm taïo ra söï nhaát theå trong söï quy ñònh

cuûa caûm naêng, cho neân caàn phaûi phaân bieät nieäm thöùc vôùi hình aûnh. Thaät

vaäy, neáu toâi chaám naêm chaám lieân tuïc nhau v.d: . . . . . thì ñoù laø hình aûnh

cuûa con soá 5. Ngöôïc laïi, neáu toâi chæ suy töôûng veà "con soá" noùi chung, töùc coù

theå laø soá 5 hoaëc soá 100, thì yù töôûng "con soá" naøy ñuùng laø bieåu töôïng veà moät

phöông phaùp ñeå hình dung moät soá löôïng (v.d: 1000) baèng hình aûnh töông

öùng vôùi moät khaùi nieäm nhaát ñònh hôn caû baûn thaân hình aûnh naøy, vì vôùi hình

aûnh cuï theå trong tröôøng hôïp naøy, toâi khoù kieåm tra vaø so saùnh vôùi khaùi nieäm.

Vaäy, toâi goïi bieåu töôïng naøy veà phöông phaùp chung cuûa trí töôûng töôïng

nhaèm mang laïi cho moät khaùi nieäm hình aûnh cuûa chính noù laø nieäm thöùc

cho khaùi nieäm aáy.

B181

Trong thöïc teá, chính nhöõng nieäm thöùc - chöù khoâng phaûi nhöõng hình aûnh

- môùi laø neàn moùng cho nhöõng khaùi nieäm caûm tính thuaàn tuùy [khaùi nieäm

toaùn hoïc] cuûa ta. Khoâng moät hình aûnh naøo veà hình tam giaùc coù theå noùi leân

troïn veïn (adäquat) khaùi nieäm veà hình tam giaùc. Vì hình aûnh khoâng ñaït

ñöôïc tính phoå bieán cuûa khaùi nieäm, neân hình aûnh khoâng theå laøm cho khaùi

nieäm veà hình tam giaùc ñuùng cho moïi loaïi tam giaùc, vd coù goùc vuoâng hay

goùc nhoïn vaø chæ ñuùng haïn cheá trong moät boä phaän nhoû naøo ñoù cuûa toaøn boä

laõnh vöïc. Nieäm thöùc veà hình tam giaùc khoâng hieän höõu ôû ñaâu khaùc hôn laø

trong tö töôûng vaø laø moät quy taéc (Regel) cho söï toång hôïp cuûa trí töôûng

töôïng ñoái vôùi nhöõng hình theå thuaàn tuùy trong khoâng gian. Moät ñoái töôïng

cuûa kinh nghieäm hay moät hình aûnh veà noù caøng ít ñaït ñöôïc trình ñoä cuûa moät

khaùi nieäm thöôøng nghieäm, traùi laïi khaùi nieäm thöôøng nghieäm bao giôø cuõng

quan heä tröïc tieáp vôùi nieäm thöùc cuûa trí töôûng töôïng nhö laø moät quy taéc xaùc

ñònh tröïc quan cuûa ta, töông öùng vôùi moät khaùi nieäm phoå bieán naøo ñoù. Khaùi

nieäm veà "con choù" noùi leân moät quy taéc, theo ñoù trí töôûng töôïng cuûa toâi coù

theå moâ taû hình theå cuûa moät loaøi vaät boán chaân moät caùch phoå bieán maø khoâng

bò haïn cheá vaøo moät hình theå ñaëc thuø naøo do kinh nghieäm mang laïi hay vaøo

moät hình aûnh khaû höõu maø toâi coù theå dieãn taû moät caùch cuï theå [hình aûnh veà

moät con choù cuï theå naøo]. Thuyeát nieäm thöùc naøy cuûa giaùc tính chuùng ta

trong quan heä vôùi hieän töôïng vaø vôùi moâ thöùc ñôn thuaàn cuûa hieän töôïng laø

moät taøi ngheä aån taøng taän trong ñaùy saâu cuûa taâm hoàn con ngöôøi maø ta

raát khoù phaùt hieän baøn tay bí aån cuûa töï nhieân vaø phôi baøy ra roõ raøng ñöôïc.

Chuùng ta cuøng laém chæ coù theå noùi raèng:

[ - ] Hình aûnh laø moät saûn phaåm cuûa quan naêng thöôøng nghieäm cuûa trí

töôûng töôïng taùc taïo.

[ - ] Nieäm thöùc cuûa nhöõng khaùi nieäm caûm tính (nhö laø nieäm thöùc veà

nhöõng hình theå - Figuren - trong khoâng gian) laø saûn phaåm vaø cuõng

288

coù theå noùi laø chöõ caùi (Monogramm) cuûa trí töôûng töôïng thuaàn tuùy

tieân nghieäm, nhôø ñoù vaø theo ñoù nhöõng hình aûnh môùi coù theå coù ñöôïc.

| Nhöng, nhöõng hình aûnh bao giôø cuõng phaûi ñöôïc noái keát vôùi khaùi

nieäm qua trung giôùi cuûa nieäm thöùc laø caùi bieåu thò hình aûnh, coøn töï

chuùng, hình aûnh khoâng bao giôø töông öùng troïn veïn vôùi khaùi nieäm.

[ - ] Nieäm thöùc cuûa moät khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính [cuûa moät

phaïm truø], traùi laïi, laø caùi khoâng theå ñöôïc ñöa vaøo moät hình aûnh naøo

caû maø chæ laø söï toång hôïp thuaàn tuùy ñöôïc dieãn taû baèng phaïm truø, phuø

hôïp vôùi moät quy taéc nhaát theå hoùa theo caùc khaùi nieäm noùi chung, vaø

laø moät saûn phaåm sieâu nghieäm cuûa trí töôûng töôïng, moät saûn phaåm

lieân quan ñeán söï quy ñònh cuûa giaùc quan beân trong noùi chung theo

caùc ñieàu kieän cuûa moâ thöùc cuûa noù (thôøi gian) ñoái vôùi moïi bieåu

töôïng trong chöøng möïc nhöõng bieåu töôïng naøy phaûi noái keát vôùi nhau

moät caùch tieân nghieäm trong moät khaùi nieäm, phuø hôïp vôùi söï thoáng

nhaát cuûa Thoâng giaùc.

Baây giôø thay vì tieáp tuïc coâng vieäc moå xeû khoâ khan vaø nhaøm chaùn veà

nhöõng gì caàn thieát ñeå coù ñöôïc caùc nieäm thöùc sieâu nghieäm cuûa caùc khaùi

nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính noùi chung, chuùng ta toát hôn neân trình baøy caùc

nieäm thöùc theo thöù töï cuûa caùc phaïm truø vaø trong moái quan heä noái keát vôùi

caùc phaïm truø:

B182

- Hình aûnh thuaàn tuùy cuûa moïi ñaïi löôïng (quantorum)*

tröôùc giaùc quan

beân ngoaøi laø khoâng gian; hình aûnh thuaàn tuùy cuûa moïi ñoái töôïng cuûa giaùc

quan noùi chung, chính laø thôøi gian. Nhöng nieäm thöùc thuaàn tuùy veà löôïng

(quantitatis)*

, vôùi tö caùch laø nieäm thöùc cuûa moät phaïm truø cuûa giaùc tính, ñoù

laø con soá, moät bieåu töôïng laõnh hoäi söï coäng doàn daàn daàn cuûa Moät cho Moät

(nhöõng löôïng ñoàng tính). Nhö vaäy, con soá khoâng gì khaùc hôn laø söï thoáng

nhaát toång hôïp caùi ña taïp cuûa moät tröïc quan ñoàng tính noùi chung, nhôø vieäc

toâi taïo ra (erzeuge) baûn thaân Thôøi gian trong vieäc laõnh hoäi veà tröïc quan.

- Trong khaùi nieäm thuaàn tuùy cuûa giaùc tính, thöïc taïi laø caùi gì töông öùng

vôùi moät caûm giaùc noùi chung, töùc khaùi nieäm cuûa noù chæ thò moät caùi toàn taïi

(trong thôøi gian). Coøn söï phuû ñònh [traùi ngöôïc vôùi thöïc taïi] thì khaùi nieäm

cuûa noù hình dung veà moät caùi khoâng - toàn taïi (trong thôøi gian). Söï ñoái laäp

cuûa hai ñieàu naøy dieãn ra trong söï khaùc bieät cuûa cuøng moät thôøi gian, nhö

[moät beân] laø thôøi gian ñöôïc laáp ñaày, hoaëc [beân kia] laø thôøi gian roãng. Vì

thôøi gian chæ laø moâ thöùc cuûa tröïc quan, töùc cuûa nhöõng ñoái töôïng xuaát hieän

nhö hieän töôïng, vaäy ôû nôi nhöõng ñoái töôïng, caùi thöïc söï töông öùng ñöôïc vôùi

caûm giaùc chính laø chaát lieäu sieâu nghieäm cuûa moïi ñoái töôïng, töùc vaät töï

*

- quantum/quantorum: ñaïi löôïng ño ñöôïc: löôïng toaùn hoïc (hình theå khoâng gian hình hoïc hay

nhöõng ñoái töôïng beân ngoaøi veà maët khoâng gian.

- quantitas: khaùi nieäm (phaïm truø) veà löôïng noùi chung. Quantum coù theå coù ñöôïc laø nhôø quantitas.

(N.D).