Phát triển ngôn ngữ ở trẻ 9- 18 tháng tuổi thông qua tương tác mẫu tính

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

----------

ĐINH THANH TUYẾN

PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ Ở TRẺ 9-18 THÁNG TUỔI

THÔNG QUA TƯƠNG TÁC MẪU TÍNH

Chuyên ngành: Lý luận và PPDH Văn và Tiếng Việt

Mã số: 62.14.10.04

LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS Lê A

HÀ NỘI, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

----------

ĐINH THANH TUYẾN

PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ Ở TRẺ 9-18 THÁNG TUỔI

THÔNG QUA TƯƠNG TÁC MẪU TÍNH

Chuyên ngành: Lý luận và PPDH Văn và Tiếng Việt

Mã số: 62.14.01.11

LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS Lê A

HÀ NỘI, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi.

Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố

theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu,

phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt

Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ một nghiên cứu

nào khác.

Nghiên cứu sinh

Đinh Thanh Tuyến

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất tới

GS. TS. Lê A - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, đã tận tình hướng dẫn và

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Thầy luôn là người động

viên và khích lệ tôi trong những lúc gặp khó khăn.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến các quý thầy, cô, anh chị và bạn bè

đồng nghiệp trong Khoa Giáo dục Mầm non, Đại học Sư phạm Hà Nội đã bố

trí thời gian và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tôi có thể triển khai, thực

hiện luận án.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, những người luôn động

viên, khuyến khích và giúp đỡ tôi. Đó là nguồn động lực chủ yếu giúp tôi

vượt qua mọi khó khăn để hoàn thành luận án này.

Hà Nội, tháng năm 2013

Tác giả

Đinh Thanh Tuyến

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐƢỢC SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN

PTNN  Phát triển ngôn ngữ

GVMN  Giáo viên mầm non

GDMN  Giáo dục mầm non

TTMT  Tương tác mẫu tính

LASS  Language Acquisiton Support System

CDS  Child Directed Speech

TB  Trung bình

ĐC  Đối chứng

TN  Thực nghiệm

NXB  Nhà xuất bản

STT  Số thứ tự

TTC CĐ  Tính tích cực chủ động

DH TC CĐ  Dạy học tích cực chủ động

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1a: Nhận thức của người mẹ về mục đích của tương tác mẫu tính ............................75

Bảng 1b: Các kiểu nhận thức của người mẹ về mục đích của tương tác mẫu tín................75

Bảng 1c: Nhận thức của người mẹ về mục đích của tương tác mẫu tính tính theo mức độ 75

Bảng 1d: Mối tương quan giữa nhận thức của bà mẹ về mục đích của TTMT với tổng điểm

mức độ TTMT.....................................................................................................77

Bảng 2: Thực trạng mức độ thường xuyên tương tác với trẻ của người mẹ........................77

Bảng 3: Thực trạng thời lượng của 1 lần tương tác giữa mẹ với trẻ 9-18 tháng tuổi .........78

Bảng 4:Thực trạng mẹ bắt đầu tiến hành tương tác với trẻ ở các độ tuổi............................78

Bảng 5:Thực trạng về đối tượng và thời lượng trẻ 9-18 tháng tuổi được tiếp xúc trong ngày

lúc trẻ thức...........................................................................................................79

Bảng 6a: Thực trạng thói quen mẹ tương tác với trẻ 9-18 tháng tuổi..................................80

Bảng 6b: Các kiểu thói quen tương tác với trẻ 9-18 tháng tuổi của mẹ ..............................80

Bảng 6c: Thói quen tương tác với trẻ 9-18 tháng tuổi của mẹ chia theo mức độ...............81

Bảng 6d: Mối tương quan giữa nhận thức của bà mẹ về mục đích của TTMT với tổng điểm

mức độ TTMT.....................................................................................................82

Bảng 7: Thực trạng việc mẹ chuẩn bị vật trung gian gì khi trò chuyện với trẻ ...................82

Bảng 8. Thực trạng việc người thực hiện các hoạt động phát triển ngôn ngữ thông qua

tương tác mẫu tính...............................................................................................83

Bảng 9 a: Tương quan trong nhóm tuổi 25 – 30..................................................................84

Bảng 9b: Tương quan trong nhóm tuổi 30 – 35...................................................................84

Bảng 9c: Tương quan trong nhóm tuổi 35-40 .....................................................................84

Bảng 10a: Năng lực phát triển ngôn ngữ của trẻ từ 9 đến 18 tháng tuổi .............................85

Bảng 10b: Năng lực phát triển ngôn ngữ trên từng lĩnh vực ...............................................87

Bảng 11: So sánh kết quả của nhóm đối chứng trước và sau thực nghiệm .......................129

Bảng 12: So sánh kết quả của nhóm ĐC và TN trước TN ................................................130

Bảng 13: So sánh kết quả của nhóm ĐC và TN sau TN....................................................130

Bảng 14: So sánh kết quả của nhóm ĐC và nhóm TN trước và sau TN ...........................131

Bảng 15. Kiểm định hiệu quả thực nghiệm nhóm ĐC1 và TN1 (trước và sau TN)..........132

Bảng 16: Kiểm định hiệu quả thực nghiệm nhóm ĐC2 và TN2 (trước và sau TN)..........132

Bảng 17: Kiểm định hiệu quả thực nghiệm nhóm ĐC3 và TN3 (trước và sau TN)..........132

Bảng 18: Kiểm định hiệu quả thực nghiệm nhóm ĐC4 và TN4 (trước và sau TN).........133

Bảng 19a: Kiểm định nhóm ĐC và TN trước và sau TN theo các mức độ .......................133

Bảng 19b. Kiểm định nhóm tổng nhóm ĐC và TN trước và sau TN................................133

Bảng 20: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm ĐC 1 và TN 1 trước và

sau TN ...............................................................................................................134

Bảng 21: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm ĐC 2 và TN 2 trước và

sau TN ...............................................................................................................134

Bảng 22: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm ĐC 3 và TN 3 trước và

sau TN ...............................................................................................................135

Bảng 23: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm ĐC4 và TN4 trước và

sau TN ...............................................................................................................136

Bảng 25: So sánh điểm số của nhóm ĐC và TN trước và sau TN theo 4 nội dung từ vựng,

phát âm, ngữ pháp và giao tiếp .........................................................................137

DANH MỤC BIỂU

Biểu 1a: Các nội dung phát triển ngôn ngữ của trẻ 9 – 18 tháng tuổi .................................86

Biểu 1b: Năng lực phát triển ngôn ngữ của trẻ 9 - 18 tháng tuổi theo từng nhóm tuổi.......86

Biểu 2: So sánh kết quả của nhóm TN trước và sau TN....................................................130

Biểu 3: So sánh kết quả của nhóm ĐC và TN trước TN ...................................................130

Biểu 4: So sánh kết quả của nhóm ĐC và nhóm TN sau TN ............................................131

Biểu 5: So sánh kết quả của nhóm ĐC và nhóm TN trước và sau TN ..............................131

Biểu 6a: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm ĐC2trước và sau TN........134

Biểu 6b: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm TN2 trước và sau TN..........135

Biểu 7a: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm ĐC3 trước và sau TN .......135

Biểu 7b: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm TN3 trước và sau TN .......136

Biểu 8a: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm ĐC4 trước và sau TN136

Biểu 8b: Sự thay đổi về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp của nhóm TN4 trước và sau TN137

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU...............................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ...............................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .........................................................................................................4

3. Nhiệm vụ nghiên cứu.........................................................................................................4

4. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................................4

5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu.............................................................................................4

6. Giả thuyết khoa học ...........................................................................................................4

7. Các phương pháp nghiên cứu ............................................................................................5

8. Đóng góp của luận án ........................................................................................................8

9. Cấu trúc của luận án...........................................................................................................8

TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

VÀ PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ Ở TRẺ MẦM NON THÔNG QUA TƢƠNG TÁC

MẪU TÍNH.........................................................................................................................10

1. Những nghiên cứu ở nƣớc ngoài...................................................................................10

1.1. Những quan điểm cơ bản về sự phát triển ngôn ngữ...........................................10

1.1.1 Thuyết bẩm sinh (Nativist Theories)..................................................................10

1.1.2. Thuyết học tập hay thuyết hành vi (Learning/ Behaviourist Theories)..........11

1.1.3 Thuyết nhận thức (Cognitive theory).................................................................12

1.1.4 Thuyết nhận thức xã hội (hay còn gọi là quan điểm tương tác xã hội )

(Interactionist Theory) ................................................................................................13

1.2 Nghiên cứu tƣơng tác mẫu tính đối với sự phát triển ngôn ngữ.........................14

1.2.1 Nghiên cứu về tương tác mẫu tính (TTMT)......................................................14

1.2.2 Nghiên cứu về những ảnh hưởng của tương tác mẫu tính đối với sự PTNN

của trẻ mầm non..........................................................................................................16

2 Những nghiên cứu ở Việt Nam ......................................................................................17

2.1 Nghiên cứu sự phát triển ngôn ngữ tuổi mầm non ...............................................17

2.1.1 Nghiên cứu về đặc điểm phát triển ngôn ngữ tuổi mầm non theo hướng cấu trúc 17

2.1.2 Nghiên cứu về biện pháp phát triển ngôn ngữ tuổi mầm non .........................19

2.2 Nghiên cứu về PTNN cho trẻ mầm non thông qua tƣơng tác mẫu tính ....................20

2.2.1 Nghiên cứu phát triển ngôn ngữ theo định hướng giao tiếp nói chung..........20

2.2.2. Nghiên cứu về phát triển ngôn ngữ thông qua tương tác mẫu tính ...............21

Chƣơng 1. TƢƠNG TÁC MẪU TÍNH VỚI SỰ PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ TUỔI

MẦM NON .........................................................................................................................23

1.1 Quan niệm về sự “phát triển” và “phát triển ngôn ngữ”....................................23

1.2 Tƣơng tác mẫu tính với sự phát triển ngôn ngữ........................................................24

1.2.1 Quan niệm về “tương tác mẫu tính”và “phát triển ngôn ngữ thông qua tương

tác mẫu tính” ...............................................................................................................24

1.2.2 Đặc trưng của tương tác mẫu tính ....................................................................28

1.2.3 Tương tác mẫu tính có vai trò quan trọng đối với sự phát triển ngôn ngữ của

trẻ từ giai đoạn tiền ngôn ngữ đến giai đoạn đầu của giao tiếp ngôn ngữ...............41

1.2.4 Các nhân tố ảnh hưởng tới TTMT ....................................................................52

1.3 Đặc điểm tâm sinh lý và ngôn ngữ của trẻ 9-18 tháng tuổi và TTMT ................57

1.3.1 Đặc điểm sinh lý .................................................................................................57

1.3.2 Đặc điểm tâm lý ..................................................................................................58

1.3.3 Đặc điểm ngôn ngữ ............................................................................................60

1.3.4 Tương tác mẫu tính ở độ tuổi 9-18 tháng..........................................................62

Tiểu kết chƣơng 1 ..............................................................................................................64

Chƣơng 2. THỰC TRẠNG, NỘI DUNG VÀ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ

Ở TRẺ 9-18 THÁNG TUỔI THÔNG QUA TƢƠNG TÁC MẪU TÍNH.....................65

2.1 Thực trạng về tƣơng tác mẫu tính với sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ 9-18 tháng tuổi 65

2.1.1. Tổ chức điều tra.................................................................................................65

2.1.2 Kết quả và nhận xét............................................................................................74

2.1.3 Kết luận...............................................................................................................88

2.2 Nội dung phát triển ngôn ngữ ở trẻ 9-18 tháng tuổi thông qua tương tác mẫu tính.......92

2.2.1 Phát triển ngôn ngữ theo phương diện cấu trúc...............................................92

2.2.2 Phát triển ngôn ngữ theo phương diện chức năng...........................................97

2.3 Biện pháp phát triển ngôn ngữ ở trẻ 9-18 tháng tuổi thông qua tƣơng tác mẫu tính.107

2.3.1 Một số các yêu cầu trong việc đề xuất biện pháp............................................107

2.3.2 Biện pháp phát triển ngôn ngữ ở trẻ 9-18 tháng tuổi thông qua tương tác mẫu

tính..............................................................................................................................113

Tiểu kết chƣơng 2 ............................................................................................................127

Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.......................................................................128

3.1. Mục đích thực nghiệm ..........................................................................................128

3.2. Đối tƣợng thực nghiệm .........................................................................................128

3.3. Thời gian thực nghiệm..........................................................................................128

3.4. Nội dung thực nghiệm...........................................................................................128

3.5. Quy trình thực nghiệm .........................................................................................128

3.6. Phƣơng tiện đánh giá ngôn ngữ của trẻ 9-24 tháng tuổi và tiêu chí đánh giá.129

3.7 Kết quả thực nghiệm..............................................................................................129

3.7.1 So sánh mức độ của các nhóm trước và sau thực nghiệm.............................129

3.7.2 Kiểm định hiệu quả thực nghiệm theo các mức độ thấp, trung bình, khá cao và cao 132

3.7.3 Kiểm định sựthay đổi của các nhóm trong từng lĩnh vực ngôn ngữ sau thực nghiệm.134

3.7.4 Đánh giá chung ..................................................................................................137

Tiểu kết chƣơng 3 ............................................................................................................142

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................................143

KẾT LUẬN...................................................................................................................143

KIẾN NGHỊ..................................................................................................................144

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI.........148

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Ngôn ngữ có vai trò quan trọng đối với sự phát triển tâm lý, nhân cách của trẻ em

Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu đặc biệt trong xã hội loài người. Nhờ có ngôn ngữ

mà con người có thể phản ánh thế giới một cách lý tính, gián tiếp và khái quát như A.R.Luria

đã so sánh: “Động vật có một thế giới - thế giới của những vật thể và hoàn cảnh được tri

giác một cách cảm tính; con người có hai thế giới, trong đó có thế giới của những vật thể

được tri giác một cách trực tiếp và thế giới của những hình ảnh, vật thể, những quan hệ,

những tính chất mà chúng được xác định bằng các từ.” [1]. Cũng nhờ có ngôn ngữ mà con

người giao tiếp được với nhau một cách thuận lợi, dễ dàng nhất, làm cơ sở để liên kết và tổ

chức xã hội loài người. Vì vậy, Lê-nin cũng đã từng khẳng định “ngôn ngữ là công cụ giao

tiếp trọng yếu nhất trong xã hội loài người”[trích theo 26].

Đối với trẻ em nói chung, và trẻ 9 - 18 tháng tuổi nói riêng, trước khi có ngôn ngữ,

trẻ cũng đã giao tiếp với người lớn nhưng chủ yếu thông qua các phương tiện phi ngôn ngữ

và mang tính cảm xúc. Khi lĩnh hội được ngôn ngữ, ngôn ngữ trở thành phương tiện giúp

hoạt động giao tiếp của trẻ mang tính mục đích, tính ý hướng rõ ràng hơn, truyền tải lượng

thông tin phong phú, chính xác hơn. Hơn thế nữa, ngôn ngữ giúp trẻ thúc đẩy được nhanh

hơn, hiệu quả hơn quá trình xã hội hóa bản thân, để hòa nhập vào xã hội loài người với tư

cách là một thành viên thuộc xã hội đó. Như vậy, “ngôn ngữ là phương tiện để giáo dục trẻ

một cách toàn diện” [26], không chỉ đối với sự phát triển trí tuệ, nhận thức mà còn đối với

sự phát triển năng lực giao tiếp, đạo đức, văn hóa, tình cảm xã hội, thẩm mỹ…

1.2 Tương tác mẫu tính là một trong những nhân tố có vai trò quan trọng đối với sự phát

triển ngôn ngữ ở trẻ trong giai đoạn tiền ngôn ngữ và giai đoạn chuyển giao từ tiền ngôn

ngữ sang giai đoạn ngôn ngữ chính thức – 9-18 tháng tuổi

Ngôn ngữ có vai trò quan trọng đối với sự phát triển tâm lý, nhân cách của trẻ nhưng

nó chịu sự chi phối của những yếu tố nào? Bắt đầu từ việc xem sự phát triển nói chung và sự

phát triển ngôn ngữ nói riêng như là một quá trình mà trong đó trẻ đóng vai trò chủ thể tích

cực, các học thuyết tập trung lí giải việc lĩnh hội ngôn ngữ ở trẻ nhỏ là do yếu tố nào chi phối,

bẩm sinh, di truyền hay hoàn cảnh xã hội? Trong quá trình phát triển của nhân loại nói chung,

và phát triển ngôn ngữ của con người nói riêng, yếu tố di truyền hay yếu tố hoàn cảnh đóng

vai trò quyết định? Những câu hỏi này là đề tài tranh luận diễn ra trong nhiều thập kỉ nay

nhưng nhìn chung, các nhà nghiên cứu đều nhận thấy việc lĩnh hội ngôn ngữ một phần phụ

thuộc vào năng lực bẩm sinh của trẻ nhưng hoàn cảnh cũng có những tác động không nhỏ

thông qua các kiểu kinh nghiệm ngôn ngữ mà trẻ có thể tiếp xúc.

2

Như đã nêu, hoàn cảnh tác động không nhỏ tới sự lĩnh hội ngôn ngữ của trẻ, nếu không

giao tiếp bằng ngôn ngữ với những người xung quanh thì việc lĩnh hội ngôn từ cũng trở nên

khó khăn. Trong số các tác nhân bên ngoài ảnh hưởng tới sự lĩnh hội ngôn ngữ, tương tác mẫu

tính được xem là tác nhân đầu tiên và quan trọng nhất làm xuất hiện các dấu mốc quan trọng

trong quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ từ giai đoạn tiền ngôn ngữ sang giai đoạn ngôn ngữ

chính thức.

Tương tác mẫu tính có ảnh hưởng rất lớn như vậy, nhưng trên thực tế việc tìm hiểu,

nghiên cứu và đánh giá vai trò của kiểu tương tác này đối với sự phát triển nói chung và

phát triển ngôn ngữ nói riêng ở trẻ nhỏ ở nước ta vẫn còn một số hạn chế. Các nghiên cứu

chủ yếu tập trung ở nhà trường và nhấn mạnh vai trò của giáo viên mầm non (GVMN),

chưa quan tâm đúng mức tới mắt xích gia đình, đặc biệt là những người đầu tiên tiếp xúc,

trực tiếp chăm sóc và giáo dục trẻ. Thực tế là chúng ta đã vô tình quên mất rằng “lúc ở nhà

mẹ cũng là cô giáo”, cho nên mảng đề tài nghiên cứu về vai trò, kiểu tương tác mẫu tính

đối với sự phát triển nhân cách, năng lực của trẻ vẫn còn tương đối mới mẻ ở nước ta.

Trong khi đó, trẻ ở giai đoạn tiền ngôn ngữ cũng nhƣ giai đoạn chuyển giao từ tiền

ngôn ngữ sang ngôn ngữ chính thức – 9-18 tháng tuổi chủ yếu đƣợc chăm sóc tại gia

đình. Mặt khác, vì chưa nghiên cứu những cách thức nuôi dạy, tương tác với trẻ tương đối

hiệu quả của các bà mẹ trong mỗi gia đình, nên chúng ta vô tình đã bỏ qua những bài học

thực tiễn quí báu, bỏ qua cơ hội vận dụng chúng trong quá trình đào tạo GVMN, để mỗi cô

giáo được trau dồi thêm phẩm chất và năng lực mẫu tính trong quá trình tương tác, giao

tiếp với trẻ, để “khi đến trường cô giáo như mẹ hiền”.

1.3 Giai đoạn 9-18 tháng tuổi (giai đoạn chuyển giao từ giao tiếp tiền ngôn ngữ sang

giai đoạn đầu của giao tiếp ngôn ngữ) là giai đoạn chịu ảnh hưởng sâu đậm của tương

tác mẫu tính

Đa số trẻ 9-18 tháng tuổi được chăm sóc, giáo dục tại gia đình, mẹ và những người

thân chính là người tạo ra mối quan hệ xã hội đầu tiên, chủ yếu cho trẻ, do vậy tương tác

xã hội của trẻ chủ yếu là tương tác mẫu tính. Điều đó cho thấy tương tác mẫu tính có vai

trò quan trọng đối với sự phát triển của trẻ, đặc biệt là đối với ngôn ngữ bởi đây là giai

đoạn chuyển biến về chất trong sự phát triển ngôn ngữ của trẻ, từ việc phát ra những âm

thanh vô nghĩa sang phát âm có nghĩa, từ giai đoạn tiền ngôn ngữ sang giai đoạn ngôn ngữ.

Vì vậy, sự tương tác ở giai đoạn này có ý nghĩa chuẩn bị quan trọng cho các bước phát

triển tâm lý-ngôn ngữ ở giai đoạn sau. Nói cách khác, việc quan tâm phát triển ngôn ngữ

thông qua tương tác mẫu tính chính là một lựa chọn hướng đến những nhân tố đầu tiên và

quan trọng nhất thuộc về môi trường có ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý - ngôn ngữ của

3

trẻ ở giai đoạn 9-18 tháng. Thực hiện tốt tương tác mẫu tính là cơ sở cho các hướng tác

động cụ thể nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ ở giai đoạn này cũng như giai đoạn kế tiếp.

1.4. Nghiên cứu ảnh hưởng tích cực của tương tác mẫu tính đối với sự phát triển ngôn ngữ tuổi

mầm non góp phần phát huy giáo dục gia đình đối với sự phát triển của trẻ

Để giáo dục một con người toàn diện, cần có sự phối hợp khăng khít giữa nhà

trường, gia đình và xã hội. Một trong những cách để hiện thực hóa được quan điểm trên là

cần tăng cường hơn nữa các công trình nghiên cứu về vai trò gia đình, vai trò của bà mẹ

trong việc chăm sóc, nuôi dạy con cái. Riêng đối với việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ nhỏ,

vì xuất phát từ thực tế là hầu như trẻ đã nói được hoặc đã được chuẩn bị để biết nói trước

khi đến trường mầm non nên sự chuẩn bị đó phần lớn thuộc về gia đình, còn trường mầm

non là nơi tiếp tục duy trì, phát huy các năng lực ngôn ngữ đó cho trẻ.

Để quá trình đổi mới giáo dục hiệu quả hơn nữa, chúng ta cần cố gắng tham khảo và

vận dụng kinh nghiệm của một số nước trên thế giới để nhìn nhận lại vấn đề tương tác mẫu

tính ở góc độ lí luận chứ không chỉ đánh giá nó ở góc độ kinh nghiệm, bản năng. Bởi lẽ kiểu

chăm sóc giáo dục mầm non có một đặc thù rất riêng, đó là “cô giáo như mẹ hiền”. Và làm

thế nào để “cô giáo như mẹ hiền”, góp phần phát huy tiềm năng vốn có ở trẻ, trong đó có

tiềm năng ngôn ngữ, lại rất cần đến việc tìm hiểu một cách hệ thống và khoa học về kiểu

tương tác mẫu tính cũng như vai trò của nó trong việc chuẩn bị các tiền đề giúp trẻ lĩnh hội

ngôn ngữ. Thực tế này đặt ra yêu cầu cần có những nghiên cứu khoa học tìm hiểu về kiểu

tương tác mẫu tính trong mối liên hệ với sự phát triển chung và phát triển ngôn ngữ nói riêng

của trẻ.

1.5 Thực tiễn nghiên cứu về ảnh hưởng của tương tác mẫu tính đối với sự phát triển

ngôn ngữ tuổi mầm non ở Việt Nam hiện nay còn hạn chế

Hiện nay, với những thay đổi về quan điểm giáo dục mầm non, những công trình

nghiên cứu về tương tác mẫu tính đã xuất hiện. Tuy nhiên, một mặt, trong số các nghiên cứu

lý luận thì một số công trình chưa được công bố rộng rãi, một số khác còn tồn tại nhiều cách

hiểu khác nhau về các thuật ngữ quốc tế khiến nội hàm khái niệm chưa được thống nhất. Mặt

khác, các công trình nghiên cứu thực tiễn về vấn đề này còn đang rất ít. Thực trạng đó cũng

đặt ra yêu cầu cần thiết phải nghiên cứu cặn kẽ hơn về mối liên hệ giữa tương tác mẫu tính

với sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.

Vì những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài: “Phát triển ngôn ngữ ở trẻ 9-18 tháng tuổi

thông qua tương tác mẫu tính” để nghiên cứu trong luận án của mình.

4

2. Mục đích nghiên cứu

Luận án nhằm tìm hiểu thực trạng phát triển ngôn ngữ của trẻ 9 - 18 tháng tuổi dưới

tác động của tương tác mẫu tính. Trên cơ sở đó, bước đầu đưa ra một số nội dung và biện

pháp tương tác mẫu tính cụ thể nhằm nâng cao năng lực ngôn ngữ - giao tiếp cho trẻ.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu: khái niệm, nguồn gốc và

đặc điểm của tương tác mẫu tính.

3.2. Làm rõ thực trạng phát triển ngôn ngữ ở trẻ 9-18 tháng tuổi thông qua tương

tác mẫu tính.

3.3 Đề xuất nội dung và biện pháp phát triển ngôn ngữ thông qua tương tác mẫu tính.

3.4. Làm rõ tính khả thi của nội dung, biện pháp tác động được đề xuất để phát

triển ngôn ngữ cho trẻ 9-18 tháng tuổi thông qua tương tác mẫu tính.

4. Đối tƣợng nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là quá trình phát triển ngôn ngữ ở trẻ 9 - 18

tháng tuổi thông qua tương tác mẫu tính.

4.2. Khách thể nghiên cứu

- Khách thể trực tiếp: Trẻ 9-18 tháng tuổi tại một số gia đình. Trong đó, số

lượng trẻ nam và trẻ nữ tương đương nhau.

- Khách thể gián tiếp: Các bà mẹ có con trong độ tuổi 9 - 18 tháng tuổi.

5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

- Nghiên cứu về phát triển ngôn ngữ thông qua tương tác mẫu tính có thể triển khai

theo nhiều cách khác nhau. Trong phạm vi luận án này, chúng tôi tập trung vào giai đoạn

9-18 tháng tuổi vì đây là giai đoạn chuyển tiếp từ giai đoạn tiền ngôn ngữ sang giai đoạn

ngôn ngữ chính thức ở trẻ mầm non.

- Về địa bàn nghiên cứu: Chúng tôi mong muốn thực hiện quá trình nghiên cứu trên

nhiều địa bàn khác nhau trong cả nước, nhưng do đối tượng nghiên cứu có nhiều nét đặc

biệt như là các cặp mẹ -trẻ với điều kiện trẻ ở giai đoạn 9-18 tháng tuổi, một độ tuổi quá

nhỏ, nên chúng tôi lựa chọn địa bàn Hà Nội để có thể kiểm soát được tính khách quan

trong quá trình điều tra và thực nghiệm.

6. Giả thuyết khoa học

Tương tác mẫu tính ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ sớm nhất và

nhiều nhất, được thể hiện cả về phương diện cấu trúc (sự lĩnh hội các thành phần, đơn vị

ngôn ngữ) và phương diện chức năng(nhận thức - ngôn ngữ - giao tiếp). Nếu đề xuất được