phát triển lực lượng sản xuất ở tỉnh yên bái thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay

Më ®Çu

1. Lý do chän ®Ò tµi

V¨n kiÖn §¹i héi IX §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh mét trong

nh÷ng nhiÖm vô hµng ®Çu ë níc ta lµ: "Ph¸t huy søc m¹nh toµn d©n téc, tiÕp

tôc ®æi míi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ

quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa" [27, tr.9].

§Ó thùc hiÖn nhiÖm vô trªn, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh ph¸t

triÓn lùc lîng s¶n xuÊt lµ vÊn ®Ò quan träng hµng ®Çu thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng

nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa - yÕu tè c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn x· héi, t¨ng trëng kinh

tÕ nhanh, t¹o tiÒm lùc kinh tÕ ®ñ m¹nh tõng bíc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó

tõng bíc tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, con ®êng mµ chóng ta ®· lùa chän. Trªn c¬

së ®ã tõng bíc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tr×nh ®é vµ tÝnh

chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt ë mçi giai ®o¹n cô thÓ.

Cïng víi c¶ níc, tØnh Yªn B¸i ®ang tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa

víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña m×nh. Lµ mét tØnh miÒn nói T©y B¾c, cã nhiÒu d©n

téc anh em, tØnh Yªn B¸i cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ, cã vÞ trÝ quan träng vÒ

chÝnh trÞ, quèc phßng vµ an ninh. Do vËy, viÖc tæng kÕt thùc tiÔn, vËn dông lý

luËn vµo cuéc sèng rót ra nh÷ng bµi häc, kinh nghiÖm ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n

xuÊt ë tØnh Yªn B¸i trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa lµ vÊn ®Ò cã ý

nghÜa quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn.

XuÊt ph¸t tõ suy nghÜ trªn, t«i chän vÊn ®Ò: "Ph¸t triÓn lùc lîng

s¶n xuÊt ë tØnh Yªn B¸i thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa hiÖn

nay" lµm ®Ò tµi luËn v¨n th¹c sü, víi hy väng sÏ ®ãng gãp mét phÇn nhá

cña m×nh cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc vµ ®Þa ph¬ng.

2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi

1

Trong nh÷ng n¨m qua xoay quanh vÊn ®Ò "Ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt

thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa" ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc ®Ò

cËp. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy cã gi¸ trÞ lÞch sö nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn,

thùc tiÔn lu«n vËn ®éng biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn nªn mäi kÕt luËn tæng kÕt vÉn

cÇn ®îc bæ sung, ph¸t triÓn.

Nh÷ng c«ng tr×nh, bµi viÕt tiªu biÓu xoay quanh vÊn ®Ò nµy lµ: Nghiªn

cøu vÒ biÓu hiÖn ®Æc thï cña quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt

vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë

ViÖt Nam (LuËn ¸n phã tiÕn sÜ, NguyÔn TÜnh Gia, 1987); Nghiªn cøu vÒ quy

luËt cña quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n

xuÊt trong ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë L©m

§ång (LuËn ¸n phã tiÕn sÜ, Bïi ChÝ Kiªn, 1996); Tõng bíc x©y dùng quan hÖ

s¶n xuÊt phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh c«ng

nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë L¹ng S¬n (LuËn

¸n tiÕn sÜ, N«ng ThÞ Mång, 2000); VÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ë miÒn

nói phÝa B¾c níc ta (LuËn ¸n tiÕn sÜ, Vi Th¸i Lang, 2002); Nghiªn cøu nguån

lùc con ngêi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa (LuËn ¸n tiÕn sÜ,

§oµn V¨n Kh¸i, 2000); Lª Xu©n §×nh, … ¦u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n

xuÊt, T¹p chÝ Céng s¶n, sè 5 (03/1999); Lª Huy Ngä, Khoa häc - c«ng nghÖ

ph¶i lµ ®éng lùc m¹nh mÏ ®a n«ng nghiÖp, n«ng th«n sang bíc ph¸t triÓn míi,

T¹p chÝ Céng s¶n sè 3 (02-1999), NguyÔn C¶nh Hå, cã ph¶i khoa häc ®ang

trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, T¹p chÝ TriÕt häc, sè 2 (02/2002); Lª

V¨n D¬ng, vÊn ®Ò ®æi míi lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong qu¸

tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp n«ng th«n, T¹p chÝ TriÕt häc,

sè 1 (01/2002) . Lª Du Phong, Hoµng V¨n Hoa, … Ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi

c¸c vïng d©n téc vµ miÒn nói theo híng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, Nxb

ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1998; Mai Quèc Ch¸nh, N©ng cao chÊt lîng

2

nguån nh©n lùc ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, Nxb ChÝnh trÞ

quèc gia, Hµ Néi, 1999; L¬ng Xu©n Quú, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt ®Þnh h￾íng x· héi chñ nghÜa vµ thùc hiÖn tiÕn bé c«ng b»ng, x· héi ë ViÖt Nam, Nxb

ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2002...

Song, cho ®Õn nay cha cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo chuyªn bµn vÒ viÖc

ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ë tØnh Yªn B¸i thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i

hãa díi d¹ng mét luËn v¨n khoa häc.

3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, ph¹m vi nghiªn cøu

- Môc ®Ých ®Ò tµi: Trªn c¬ së ph©n tÝch thùc tr¹ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc l￾îng s¶n xuÊt ë tØnh Yªn B¸i thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa hiÖn nay,

luËn v¨n ph¸t hiÖn vÊn ®Ò n¶y sinh vµ ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m

ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, thóc ®Èy tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa

cña tØnh Yªn B¸i.

- NhiÖm vô:

+ HÖ thèng l¹i nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ vai trß cña lùc lîng s¶n

xuÊt trong sù ph¸t triÓn x· héi.

+ Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt cña Yªn B¸i trong

thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, chØ ra nh÷ng m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ë tØnh Yªn B¸i.

+ Ph©n tÝch triÓn väng, ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn lùc lîng

s¶n xuÊt ë tØnh Yªn B¸i.

- Ph¹m vi nghiªn cøu: TËp trung nghiªn cøu vÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc lîng

s¶n xuÊt ë tØnh Yªn B¸i trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa hiÖn nay

(tÊt nhiªn ®Æt nã trong quan hÖ víi quan hÖ s¶n xuÊt).

4. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

- §Ò tµi ®îc nghiªn cøu trªn c¬ së nh÷ng quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c -

Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh, lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Cïng víi c¸c

quan ®iÓm cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p

luËt cña Nhµ níc vÒ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. §Ò tµi cßn kÕ thõa cã chän

3

läc nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c c«ng tr×nh khoa häc, c¸c bµi viÕt ®· ®îc

c«ng bè cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi.

- §Ò tµi sö dông ph¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ

chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, ph¬ng ph¸p l«gÝc kÕt

hîp víi lÞch sö ®Ó ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ë tØnh

Yªn B¸i. Ngoµi ra luËn v¨n cßn sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c nh thèng kª,

kh¶o s¸t, tæng hîp so s¸nh.

5. Nh÷ng ®ãng gãp míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n

- §¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ë tØnh Yªn B¸i,

xu híng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt thêi kú CNH, H§H ë

tØnh Yªn B¸i.

- §a ra nh÷ng ph¬ng híng, gi¶i ph¸p ®Æc thï sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ë

tØnh Yªn B¸i.

6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n

- LuËn v¨n gãp phÇn lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ lùc lîng s¶n xuÊt vµ

vai trß cña lùc lîng s¶n xuÊt ®èi víi CNH, H§H.

- LuËn v¨n cung cÊp thªm nh÷ng c¬ së khoa häc cho c¸c ban ngµnh cña

tØnh tham kh¶o trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch nh»m thóc ®Èy lùc lîng

s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®ång thêi luËn v¨n cßn lµ t liÖu tham kh¶o cho nh÷ng ngêi

lµm c«ng t¸c nghiªn cøu, gi¶ng d¹y bé m«n M¸c - Lªnin.

7. KÕt cÊu cña luËn v¨n

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, luËn v¨n cã

3 ch¬ng, 6 tiÕt.

4

Ch¬ng 1

Vai trß cña lùc lîng s¶n xuÊt ®èi víi

c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa.

1.1. VÞ trÝ cña lùc lîng s¶n xuÊt trong sù ph¸t triÓn x· héi

1.1.1. Kh¸i niÖm lùc lîng s¶n xuÊt

Quan niÖm duy vËt lÞch sö chØ ra r»ng: "C¸i sù thËt hiÓn nhiªn lµ tríc hÕt

con ngêi cÇn ph¶i ¨n, uèng, ë vµ mÆc..." [56, tr.166]. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®Ó

tån t¹i vµ ph¸t triÓn, con ngêi ph¶i tiÕn hµnh s¶n xuÊt vËt chÊt. Ho¹t ®éng s¶n

xuÊt vËt chÊt lµ hµnh vi ®Çu tiªn cña con ngêi còng nh lÞch sö loµi ngêi. Trong

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt con ngêi biÕn ®æi giíi tù nhiªn, biÕn ®æi ®êi sèng x· héi,

®ång thêi biÕn ®æi chÝnh b¶n th©n m×nh.

Sù s¶n xuÊt ra ®êi sèng b¶n th©n m×nh b»ng lao ®éng, còng nh ra ®êi

sèng cña ngêi kh¸c b»ng viÖc sinh con ®Î c¸i biÓu hiÖn ra lµ mét quan hÖ

"kÐp"; quan hÖ víi tù nhiªn vµ quan hÖ víi x· héi, quan hÖ víi x· héi víi ý

nghÜa ®ã lµ sù hîp t¸c cña nhiÒu ngêi, kÓ c¶ lµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo, theo

c¸ch nµo vµ nh»m môc ®Ých g× ? Trong ®ã quan hÖ cña con ngêi víi tù nhiªn

trong s¶n xuÊt ®îc biÓu hiÖn lµ lùc lîng s¶n xuÊt, cßn quan hÖ gi÷a ngêi víi

ngêi trong s¶n xuÊt ®îc biÓu hiÖn lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Trong quan hÖ "kÐp"

nµy, vai trß quyÕt ®Þnh cuèi cïng thuéc vÒ lùc lîng s¶n xuÊt cña x· héi bëi lÏ

"Tæng thÓ nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt mµ con ngêi ®· ®¹t ®îc quyÕt ®Þnh tr¹ng

th¸i x· héi" [52, tr.42]. VËy lùc lîng s¶n xuÊt lµ g× ? Quan ®iÓm cña chñ nghÜa

M¸c vÒ vÊn ®Ò nµy nh thÕ nµo?

Khi nãi tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, C.M¸c, Ph.¨nghen vµ Lªnin

kh«ng bµn nhiÒu vÒ ®Þnh nghÜa vµ c¸c kh¸i niÖm lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ

s¶n xuÊt, mµ c¸c «ng tr×nh bµy th«ng qua quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp

víi tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ kh¸i niÖm

cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Víi viÖc vËn dông phÐp biÖn chøng duy vËt ®Ó

5

gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña lÞch sö ®· lµm cho C.M¸c vµ Ph.¨nghen tiÕn mét

bíc vît bËc so víi nh÷ng nhµ t tëng tríc.

ThuËt ng÷ "lùc lîng s¶n xuÊt" lÇn ®Çu tiªn ®îc C.M¸c nªu lªn trong t¸c

phÈm HÖ t tëng §øc vµ ®îc ph¸t triÓn lµm râ thªm ë trong c¸c t¸c phÈm: "Sù

khèn cïng cña triÕt häc", "Lao ®éng lµm thuª vµ t b¶n", "TiÒn c«ng, gi¸ c¶ vµ

lîi nhuËn" vµ nhÊt lµ trong "Bé t b¶n". Th«ng qua viÖc ph©n tÝch, lµm râ quy

luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt

mµ C.M¸c ®· chØ ra b¶n chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nhng kh¸i niÖm lùc lîng

s¶n xuÊt cha ®îc C.M¸c ph¸t biÓu mét c¸ch hoµn chØnh díi d¹ng ®Þnh nghÜa

do vËy cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ lùc lîng s¶n xuÊt. Trong lÞch sö

ph¸t triÓn cña triÕt häc c¸c nhµ triÕt häc ®a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ

lùc lîng s¶n xuÊt. VÒ c¸c ®Þnh nghÜa kh¸c nhau cña lùc lîng s¶n xuÊt nhiÒu

luËn v¨n, luËn ¸n tríc ®· tr×nh bµy. ë ®©y theo chóng t«i hiÓu, lùc lîng s¶n

xuÊt lµ hÖ thèng ph¬ng thøc kÕt hîp gi÷a ngêi lao ®éng víi t liÖu s¶n xuÊt

trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi nhÊt ®Þnh.

Nã lµ hÖ thèng nh÷ng ph¬ng thøc kÕt hîp chø kh«ng ph¶i chØ mét kiÓu

kÕt hîp. H×nh thøc biÓu hiÖn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ã lµ quan hÖ gi÷a con ngêi

vµ tù nhiªn, C.M¸c viÕt: "Lao ®éng tríc hÕt lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra gi÷a con

ngêi ta vµ giíi tù nhiªn, mét qu¸ tr×nh trong ®ã b»ng ho¹t ®éng cña chÝnh

m×nh con ngêi lµm trung gian ®iÒu tiÕt vµ kiÓm tra sù trao ®æi chÊt gi÷a hä vµ

tù nhiªn" [58, tr.266]. NghÜa lµ con ngêi ph¶i dùa vµo tù nhiªn, cã mèi quan

hÖ g¾n bã víi giíi tù nhiªn, trao ®æi chÊt víi tù nhiªn. Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu

hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn trong ®ã con ngêi t¸c ®éng vµo tù

nhiªn biÕn ®æi tù nhiªn phôc vô chÝnh b¶n th©n m×nh hay cßn lµ qu¸ tr×nh t¸c

®éng vµo tù nhiªn t¹o ra thiªn nhiªn thø hai (t¹o ra cña c¶i vËt chÊt míi ®îc

gäi lµ lùc lîng s¶n xuÊt).

Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm lao ®éng sèng (ngêi lao ®éng víi kü n¨ng vµ

kinh nghiÖm lao ®éng cña hä) vµ t liÖu s¶n xuÊt (c«ng cô lao ®éng, ®èi tîng

6

lao ®éng, ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt). Ngµy nay khoa häc ®· vµ ®ang trë thµnh lùc l￾îng s¶n xuÊt trùc tiÕp.

Nh©n tè ®Çu tiªn cña lùc lîng s¶n xuÊt chÝnh lµ ngêi lao ®éng - yÕu tè gi÷

vÞ trÝ hµng ®Çu, chñ yÕu cña lùc lîng s¶n xuÊt. V.I. Lªnin nãi: "Lùc lîng s¶n

xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ngêi lao ®éng" [50,

tr.430]. V× chØ cã con ngêi vµ x· héi loµi ngêi míi cã s¶n xuÊt, "§iÒu kh¸c

biÖt c¨n b¶n gi÷a x· héi loµi ngêi víi x· héi loµi vËt lµ ë chç: Loµi vËt may m¾n

l¾m chØ h¸i lîm, trong khi con ngêi s¶n xuÊt" [60, tr.241].

Trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo tù nhiªn s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, con

ngêi kh«ng chØ víi c¬ b¾p søc lùc mµ cßn dïng c¶ nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm

kü n¨ng, kü x¶o ®Ó t¸c ®éng vµo tù nhiªn, t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm vËt chÊt cã

hiÖu qu¶ nhÊt. ChÝnh con ngêi t¹o ra tÊt c¶ nh÷ng ph¬ng tiÖn m¸y mãc, t¹o ra

c«ng cô lao ®éng, t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng, t¹o ra ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt

®Ó cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ngêi ngµy mét n©ng cao. C.M¸c viÕt: "Mét

vËt do b¶n th©n tù nhiªn cung cÊp ®· trë thµnh mét khÝ quan cña sù ho¹t ®éng

cña con ngêi, khÝ quan mµ con ngêi ®em ch¾p vµo nh÷ng khÝ quan cña c¬ thÓ

m×nh, vµ do ®ã kÐo dµi c¸i tÇm thíc tù nhiªn cña c¬ thÓ ®ã " [ … 58, tr.268].

Nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt dï quan träng ®Õn ®©u th× riªng b¶n th©n chóng còng

kh«ng t¹o ra ®îc cña c¶i vËt chÊt, nã chØ cã t¸c dông khi con ngêi sö dông.

Cïng víi viÖc t¹o ra c«ng cô s¶n xuÊt, con ngêi cßn sö dông nh÷ng c«ng

cô ®ã ®Ó lµm ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. Tõ nh÷ng c«ng cô thñ c«ng b»ng

®¸, b»ng ®ång, b»ng s¾t, con ngêi tiÕn tíi chÕ t¹o m¸y mãc víi kü thuËt míi,

c«ng nghÖ míi. Trªn c¬ së vËn dông nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña cuéc c¸ch

m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, ngµy nay con ngêi bíc nh÷ng bíc kú diÖu trong

viÖc chinh phôc tù nhiªn. Còng chÝnh sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt s¶n

xuÊt ®ßi hái lao ®éng cña con ngêi trë thµnh lao ®éng cã trÝ tuÖ vµ lao ®éng trÝ

tuÖ. Mµ trÝ tuÖ con ngêi kh«ng ph¶i lµ c¸i g× siªu nhiªn, nã lµ s¶n phÈm cña tù

nhiªn cña lao ®éng, trÝ tuÖ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cïng víi lao ®éng lµm cho

7

s¶n phÈm cña lao ®éng ngµy cµng cã hµm lîng trÝ tuÖ cao. Do ®ã ngêi lao

®éng cÇn ph¶i ®îc t¨ng cêng tri thøc trªn mäi lÜnh vùc.

Trong lùc lîng s¶n xuÊt, con ngêi vµ t liÖu s¶n xuÊt cã mèi liªn hÖ h÷u

c¬. Nã chÝnh lµ hÖ thèng nh÷ng ph¬ng thøc kÕt hîp trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt

cña c¶i vËt chÊt cña x· héi. Trong lùc lîng s¶n xuÊt, cô thÓ trong t liÖu s¶n

xuÊt c«ng cô lao ®éng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt, nã chÝnh lµ

tiªu chÝ c¬ b¶n thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh phôc tù nhiªn cña con ngêi.

C«ng cô lao ®éng lµ c¸i vËt hãa trÝ tuÖ vµ tµi n¨ng s¸ng t¹o cña con ngêi.

Víi môc ®Ých t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ gi¶m cêng ®é lao ®éng, con ngêi ®·

s¸ng t¹o ra c«ng cô lao ®éng. Nhê ®ã c«ng cô lao ®éng ngµy cµng ®îc c¶i tiÕn

hiÖn ®¹i. Tr×nh ®é cña c«ng cô lao ®éng lµ thíc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù

nhiªn cña con ngêi, lµ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt c¸c thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau.

C.M¸c viÕt: "Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i ë chç chóng s¶n

xuÊt ra c¸i g× mµ ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo, víi nh÷ng t liÖu lao

®éng nµo" [58, tr.269].

C«ng cô lao ®éng lµ cÇu nèi gi÷a ngêi lao ®éng víi ®èi tîng lao ®éng. §Ó

t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng b¾t buéc con ngêi ph¶i sö dông c«ng cô lao

®éng, ®Ó c¶i biÕn nh÷ng vËt liÖu s½n cã trong tù nhiªn thµnh nh÷ng vËt phÈm

theo yªu cÇu môc ®Ých sö dông cña con ngêi. C«ng cô lao ®éng hiÖn thùc hãa

c¸i trõu tîng cña t duy con ngêi. Søc m¹nh vËt chÊt bao giê còng lµ søc m¹nh

hiÖn thùc. Khi c«ng cô s¶n xuÊt thay ®æi hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn th× kinh

nghiÖm vµ kü n¨ng cña ngêi lao ®éng còng thay ®æi, ph¸t triÓn hoµn thiÖn vµ

®îc n©ng cao. C«ng cô lao ®éng (c«ng cô s¶n xuÊt) cã thÓ lµ mét vËt thÓ hay

lµ mét phøc hîp nh÷ng vËt thÓ (tïy theo tÝnh chÊt cña viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm).

Nã cã nhiÖm vô dÉn truyÒn sù t¸c ®éng cña con ngêi víi ®èi tîng lao ®éng ®Ó

t¹o ra cña c¶i vËt chÊt.

LÞch sö ph¸t triÓn loµi ngêi ®îc ®¸nh dÊu b»ng nh÷ng mèc quan träng

trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, tríc hÕt lµ cña c«ng cô lao ®éng.

Thêi trung cæ, c«ng cô lao ®éng gi¶n ®¬n th« s¬ l¹c hËu nh vËt liÖu b»ng ®¸,

8

b»ng ®ång, b¾ng s¾t. Thêi cËn, hiÖn ®¹i c«ng cô b»ng m¸y mãc, h¬i níc, m¸y

dÖt Ngµy nay d … íi t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, nhiÒu

c«ng cô lao ®éng ph¸t triÓn thµnh hÖ thèng thiÕt bÞ tù ®éng vµ ngµy cµng ph¸t

triÓn. Ngêi lao ®éng dÇn t¸ch khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp, ®ãng vai trß

kiÓm tra vµ ®iÒu hµnh sù vËn ®éng cña hÖ thèng tù ®éng.

Trong t liÖu s¶n xuÊt nÕu yÕu tè c«ng cô lao ®éng lµ cÇu nèi gi÷a ngêi lao

®éng víi ®èi tîng lao ®éng th× ®èi tîng lao ®éng còng thÓ hiÖn râ rÖt vai trß

cña nã. C.M¸c nãi: "C«ng nh©n kh«ng thÓ s¸ng t¹o ra c¸i g× hÕt nÕu kh«ng cã

giíi tù nhiªn, nÕu kh«ng cã thÕ giíi h÷u h×nh bªn ngoµi. §ã lµ vËt liÖu trong

®ã lao ®éng cña anh ta ®îc thùc hiÖn, trong ®ã lao ®éng cña anh ta ®îc triÓn

khai, tõ ®ã vµ nhê ®ã, lao ®éng cña anh ta s¶n xuÊt ra s¶n phÈm" [62, tr.130].

§èi tîng lao ®éng lµ bé phËn cña giíi tù nhiªn mµ lao ®éng cña con ngêi t¸c

®éng vµo lµm thay ®æi h×nh th¸i cña nã cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng￾êi. §èi tîng cña lao ®éng tån t¹i díi hai d¹ng, tríc hÕt lµ d¹ng cã s½n trong tù

nhiªn, con ngêi t¸ch nã ra khái mèi liªn hÖ trùc tiÕp víi tù nhiªn vµ biÕn thµnh

s¶n phÈm nh gç trong rõng nguyªn thñy, quÆng díi lßng ®Êt, t«m c¸ díi s«ng

biÓn Thø ®Õn lµ d¹ng ®· tr¶i qua lao ®éng chÕ biÕn nh … than trong nhµ m¸y

nhiÖt ®iÖn, s¾t, thÐp, ®Ó chÕ t¹o m¸y mãc. §èi tîng lao ®éng thuéc d¹ng nµy

cßn gäi lµ nguyªn liÖu. Chóng thuéc ®èi tîng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ

biÕn. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi d¹ng vËt chÊt cã s½n trong tù nhiªn ®Òu lµ

®èi tîng lao ®éng mµ chØ cã nh÷ng d¹ng vËt chÊt cã kh¶ n¨ng t¹o ra nh÷ng vËt

phÈm theo nh÷ng môc ®Ých, yªu cÇu ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu nµo ®ã cña con

ngêi, vµ ®îc con ngêi t¸c ®éng, khai th¸c, c¶i t¹o th× chóng míi trë thµnh ®èi

tîng cña lao ®éng. Khi khoa häc c«ng nghÖ cµng cao, s¶n xuÊt x· héi cµng

ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng c¶i t¹o tù nhiªn cña con ngêi ngµy cµng lín th× khi ®ã

ngµy cµng nhiÒu d¹ng vËt chÊt trë thµnh ®èi tîng lao ®éng.

Còng cÇn lu ý r»ng mäi nguyªn liÖu ®Òu lµ ®èi tîng cña lao ®éng nhng

kh«ng ph¶i mäi ®èi tîng lao ®éng ®Òu lµ nguyªn liÖu. C.M¸c nãi: "Mäi

9

nguyªn liÖu ®Òu lµ ®èi tîng lao ®éng, nhng kh«ng ph¶i mäi ®èi tîng lao ®éng

®Òu lµ nguyªn liÖu. §èi tîng cña lao ®éng chØ trë thµnh nguyªn liÖu khi ®· tr¶i

qua mét sù biÕn ®æi nµo ®ã do lao ®éng g©y ra". Trong t¬ng lai nguyªn liÖu tù

nhiªn c¹n kiÖt vµ ®îc thay b»ng nh÷ng vËt liÖu kh«ng cã trong tù nhiªn, t¬ng

lai sö dông nh÷ng nguyªn liÖu "nh©n t¹o" thay thÕ cho d¹ng nguyªn liÖu

truyÒn thèng, tuy nhiªn nh÷ng nguyªn liÖu "nh©n t¹o" ®ã còng ®Òu b¾t nguån

tõ tù nhiªn.

Trong t liÖu s¶n xuÊt, ngoµi c«ng cô lao ®éng vµ ®èi tîng lao ®éng cßn cã

ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt, kÕt cÊu h¹ tÇng bao gåm: hÖ thèng dÞch vô, ®êng x¸, cÇu

cèng, bÕn b·i, nhµ kho, th«ng tin nh÷ng yÕu tè nµy kh«ng trùc tiÕp t¹o ra …

s¶n phÈm. Tríc ®©y nã chØ mang nghÜa dÞch chuyÓn gi¸ trÞ bªn ngoµi, kh«ng

®îc coi träng th× nay ®îc nhËn thøc l¹i vµ thÊy r»ng nã cã ¶nh hëng lín tíi gi¸

trÞ s¶n phÈm, ®Õn s¶n xuÊt, nã lµ yÕu tè néi sinh cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, gãp

phÇn t¹o ra gi¸ trÞ míi. S¶n phÈm hµng hãa lµm ra chÝnh nhê kÕt cÊu h¹ tÇng

nµy mµ cã thÓ t¨ng gi¶m gi¸ trÞ s¶n phÈm, dÞch chuyÓn Trong ®iÒu kiÖn cña …

cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt hiÖn nay, lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng chØ bao

gåm ®èi tîng lao ®éng, ph¬ng tiÖn vµ c«ng cô lao ®éng, con ngêi lao ®éng víi

nh÷ng tËp qu¸n, thãi quen, kü n¨ng kinh nghiÖm vµ tri thøc lao ®éng cña m×nh

mµ cßn cã c¶ yÕu tè khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.

Ngµy nay, khoa häc trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã võa lµ ngµnh

s¶n xuÊt riªng, võa th©m nhËp vµo c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt, ®em

l¹i sù thay ®æi vÒ chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt. C.M¸c ®· dù ®o¸n khoa häc sÏ trë

thµnh "lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp", trong t¸c phÈm HÖ t tëng §øc, M¸c vµ

¨ngghen viÕt: "Nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt, nhÊt lµ nh÷ng ph¸t minh, ®· ®¹t ®îc

mét ®Þa ph¬ng cã mÊt ®i hay kh«ng ®èi víi sù ph¸t triÓn sau nµy ®iÒu ®ã chØ phô

thuéc vµo sù më réng cña giao tiÕp th«i" [52, tr.79]. C.M¸c ®· chØ râ ®iÒu kiÖn ®Ó

khoa häc trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt:

Nh÷ng lùc lîng tù nhiªn nh h¬i níc, níc, ® … îc ¸p dông vµo

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng kh«ng tèn kÐm g× c¶. Nhng con ngêi cÇn cã

10

phæi ®Ó thë, th× t b¶n còng cÇn cã "mét s¶n phÈm cña bµn tay con

ngêi", ®Ó cã thÓ tiªu dïng mét c¸ch s¶n xuÊt nh÷ng lùc lîng cña tù

nhiªn. CÇn ph¶i cã mét c¸i xe níc ®Ó cã thÓ lîi dông ®îc søc ®Èy

cña níc, cÇn ph¶i cã mét m¸y h¬i níc ®Ó cã thÓ lîi dông ®îc tÝnh

®µn håi cña h¬i níc. §èi víi khoa häc th× còng gièng nh ®èi víi c¸c

lùc lîng tù nhiªn [58, tr.557].

Råi M¸c ®a ra dÉn chøng cô thÓ: "Nhng viÖc lîi dông nh÷ng quy luËt ®ã

vµo ®iÖn b¸o,... ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng m¸y mãc rÊt nhiÒu tiÒn vµ cång kÒnh"

[58, tr.557].

Ngµy nay nh÷ng dù ®o¸n thiªn tµi cña C.M¸c ®· trë thµnh hiÖn thùc.

Khoa häc lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn, nhng ®Õn l￾ît nã l¹i cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Khoa häc trong

thêi ®¹i ngµy nay ®· rót ng¾n kho¶ng c¸ch ®Õn tèi thiÓu tõ s¸ng chÕ, ph¸t

minh ®Õn øng dông vµo s¶n xuÊt, ®em l¹i hiÖu qu¶ nhanh. Sù ph¸t triÓn m¹nh

mÏ cña khoa häc nã ®· t¸c ®éng to lín ®Õn mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu

kiÖn cho nh÷ng níc chËm ph¸t triÓn cã thÓ ®i t¾t ®ãn ®Çu, "bøt ph¸" trong øng

dông nh÷ng thµnh qu¶ cña khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt.

Khoa häc chØ thÓ hiÖn ®îc vai trß to lín cña m×nh khi nã th©m nhËp vµo

c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt, thÈm thÊu vµo c¶ nh÷ng yÕu tè quan hÖ

s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc thîng tÇng, n©ng tr×nh ®é ngêi lao ®éng, c¶i tiÕn c«ng cô

lao ®éng, c¶i t¹o ®èi tîng lao ®éng, ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt Nã th©m nhËp vµo …

t duy l·nh ®¹o qu¶n lý, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c trong ®êi sèng

x· héi ®Ó t¹o ra sù thay ®æi to lín vÒ kinh tÕ x· héi tõ ®ã t×m ra nh÷ng xu híng

vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ ®Ó ®a ra nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi

phï hîp.

Khoa häc kh«ng chØ t¹o ra nh÷ng hµng hãa th«ng thêng mµ cßn t¹o ra

mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt, hµng hãa chÊt x¸m phi vËt thÓ. Víi cuéc c¸ch

m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tri thøc trë thµnh yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu

®îc cña lao ®éng s¶n xuÊt, lao ®éng trÝ tuÖ ®ang dÇn trë thµnh lao ®éng chñ

11