Phát triển loại hình doanh nghiệp tư nhân trong công nghiệp Việt Nam.pdf

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n

---------------------------

nguyÔn mËu quyÕt

Ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n

trong c«ng nghiÖp viÖt nam

Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ, qu¶n lý vµ KHH KTQD

M· sè: 62.31.09.01

LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:

1. PGS-TS. Lª V¨n T©m

2. TS. TrÇn ViÖt L©m

Hµ néi - 2008

2

Lêi cam ®oan

T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu

cña riªng t«i. C¸c sè liÖu nªu trong luËn ¸n lµ trung

thùc vµ cã nguån gèc râ rµng. C¸c kÕt qu¶ nªu trong

luËn ¸n ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè trong bÊt kú mét

c«ng tr×nh nµo kh¸c.

Nghiªn cøu sinh

NguyÔn MËu QuyÕt

3

Nh÷ng tõ viÕt t¾t trong luËn ¸n

ASEAN : HiÖp héi c¸c n−íc §«ng Nam ¸

CN : C«ng nghiÖp

CNH, H§H : C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸

CNXH : Chñ nghÜa x? héi

CTCP : C«ng ty cæ phÇn

CTHD : C«ng ty hîp danh

DN : Doanh nghiÖp

DNCN : Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp

DNNVV : Doanh nghiÖp nhá vµ võa

DNTN : Doanh nghiÖp t− nh©n

GDP : Thu nhËp quèc néi

KTNN : Kinh tÕ nhµ n−íc

KTTN : Kinh tÕ t− nh©n

KTTT : Kinh tÕ thÞ tr−êng

KTXH : Kinh tÕ x? héi

NHTM : Ng©n hµng th−¬ng m¹i

NSNN : Ng©n s¸ch nhµ n−íc

NQTW : NghÞ quyÕt trung −¬ng

SXKD : S¶n xuÊt kinh doanh

TNHH : Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n

TSC§ : Tµi s¶n cè ®Þnh

UBND : Uû ban nh©n d©n

USD : §« la Mü

VCCI : Phßng th−¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam

XHCN : X? héi chñ nghÜa

WTO : Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi

4

Môc lôc

Trang

Lêi cam ®oan 2

Danh môc nh÷ng tõ viÕt t¾t trong luËn ¸n 3

Môc lôc 4

PhÇn më ®Çu 5

Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n

vÒ ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp

9

1.1 Kh¸i niÖm, vai trß cña doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp. 9

1.2. Nh©n tè chñ yÕu ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn doanh nghiÖp t− nh©n

trong c«ng nghiÖp.

20

1.3. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng

nghiÖp.

24

1.4. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp. 29

Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn

lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp ViÖt Nam

39

2.1 Kh¸i qu¸t vÒ c«ng nghiÖp ViÖt Nam. 39

2.2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng

nghiÖp ViÖt Nam.

44

2.3. §¸nh gi¸ chung vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t−

nh©n trong c«ng nghiÖp nh÷ng n¨m qua.

81

Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn

lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp ViÖt Nam

100

3.1. Quan ®iÓm vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n

trong c«ng nghiÖp.

100

3.2. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng

nghiÖp ViÖt Nam.

113

KÕt luËn 151

Danh môc c¸c c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ ®? c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n 153

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 154

Phô lôc 161

5

phÇn më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi luËn ¸n.

§Ó ®−a n−íc ta trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020 nh−

NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø X ®Ò ra, ®ßi hái chóng ta ph¶i cã

®−îc nh÷ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p thÝch hîp nh»m huy ®éng mäi

nguån lùc cña ®Êt n−íc tËp trung cho ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ ph¸t triÓn

c«ng nghiÖp nãi riªng.

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®−êng lèi ®æi míi cña §¶ng vµ chÝnh s¸ch ph¸p

luËt cña Nhµ n−íc ®? khai th¸c cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c nguån lùc cña ®Êt n−íc,

®éng viªn, khuyÕn khÝch ng−êi d©n ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, lµm

giµu cho b¶n th©n vµ cho ®Êt n−íc. Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, chóng ta còng

®? ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh vµ nÒn c«ng nghiÖp n−íc ta ngµy mét

ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, viÖc huy ®éng vµ khai th¸c nguån lùc trong d©n vÉn cßn

nhiÒu h¹n chÕ. TiÒm n¨ng trong d©n vÉn cßn nhiÒu nh−ng ch−a thËt sù m¹nh

d¹n ®Çu t− vµo s¶n xuÊt kinh doanh, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp. V×

vËy, viÖc t×m ra gi¶i ph¸p ®Ó huy ®éng, khai th¸c tèi ®a vµ cã hiÖu qu¶ nguån

lùc trong d©n cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch, lµm

sao ®Ó ng−êi d©n m¹nh d¹n h¬n n÷a trong viÖc bá vèn, c«ng søc vµ trÝ tuÖ ®Çu

t− vµo s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, qua ®ã gãp phÇn ®−a n−íc ta nhanh chãng trë

thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp. XuÊt ph¸t tõ lý do ®ã, t¸c gi¶ luËn ¸n ®? chän ®Ò

tµi “Ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp ViÖt

Nam” ®Ó tËp trung nghiªn cøu.

2. Kh¸i qu¸t lÞch sö nghiªn cøu.

Trong thêi gian qua ®? cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ doanh nghiÖp

nãi chung vµ doanh nghiÖp c«ng nghiÖp nãi riªng, nh−ng ch−a cã mét c«ng

tr×nh nµo nghiªn cøu vÒ viÖc ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong

6

c«ng nghiÖp ®−îc c«ng bè. ë mét gi¸c ®é nhÊt ®Þnh, liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy

cã luËn ¸n tiÕn sÜ cña nghiªn cøu sinh Ph¹m V¨n Hång (2007), víi ®Ò tµi

“Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp

quèc tÕ”. LuËn ¸n nµy nghiªn cøu mét c¸ch chung nhÊt vÒ doanh nghiÖp võa

vµ nhá, mµ chñ yÕu lµ doanh nghiÖp t− nh©n ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ngµnh nghÒ

vµ ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p chung nhÊt cho ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá.

LuËn ¸n tiÕn sÜ cña nghiªn cøu sinh Lª Xu©n Tr−êng (2006), víi ®Ò tµi “ChÝnh

s¸ch thuÕ víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ngµnh

c«ng nghiÖp ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ”, còng chØ ®Ò

cËp riªng ®Õn t¸c ®éng, ¶nh h−ëng cña chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi n¨ng lùc c¹nh

tranh cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vµ ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p trong ph¹m vi

vÒ chÝnh s¸ch thuÕ. Liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi doanh nghiÖp c«ng

nghiÖp, tr−íc ®ã cã LuËn ¸n tiÕn sÜ cña nghiªn cøu sinh T¹ V¨n Lîi (2003),

víi ®Ò tµi “Hoµn thiÖn viÖc sö dông c«ng cô thuÕ trong qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi

víi doanh nghiÖp c«ng nghiÖp ngoµi quèc doanh ë ViÖt Nam”, LuËn ¸n còng

®? tËp trung vµo nghiªn cøu vÒ doanh nghiÖp c«ng nghiÖp ngoµi quèc doanh,

bao trïm c¶ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi, doanh nghiÖp tËp thÓ vµ

còng chØ d−íi gi¸c ®é ¶nh h−ëng, t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch thuÕ vµ ®Ò ra c¸c

gi¶i ph¸p ®Ó Nhµ n−íc sö dông c«ng cô thuÕ trong qu¶n lý doanh nghiÖp c«ng

nghiÖp ngoµi quèc doanh. LuËn ¸n TiÕn sÜ LuËt häc cña nghiªn cøu sinh

NguyÔn Thanh Ho¸(2002), víi ®Ò tµi “§æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý Nhµ

n−íc b»ng ph¸p luËt ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ

t− nh©n ë ViÖt Nam hiÖn nay”, h−íng vµo nghiªn cøu vµ ®Ò ra gi¶i ph¸p hoµn

thiÖn ph¸p luËt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý cña Nhµ n−íc ®èi víi doanh

nghiÖp t− nh©n nãi chung. §Ò tµi nghiªn cøu ë cÊp Nhµ n−íc tr−íc ®ã cã ®Ò

tµi “ChÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ViÖt Nam” do nhãm t¸c gi¶ PGS.TS Mai Ngäc

C−êng, PGS.TS Phan §¨ng TuÊt, PGS.TS NguyÔn Duy Bét vµ Th.S Ph¹m Th¸i

H−ng thùc hiÖn n¨m 2000. §Ò tµi nghiªn cøu tæng quan chÝnh s¸ch c«ng

7

nghiÖp trªn ph−¬ng diÖn lý thuyÕt vµ thùc tiÔn, lµm nÒn t¶ng cho viÖc nghiªn

cøu chÝnh s¸ch ë c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cô thÓ, ®ång thêi ®−a ra c¸c khuyÕn

nghÞ ®Ó x©y dùng vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam nh÷ng

n¨m tiÕp theo. Do vËy, nh÷ng vÊn ®Ò ®Æc thï cña doanh nghiÖp t− nh©n trong

c«ng nghiÖp c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn hiÖn nay ch−a ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong

c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tr−íc ®ã mµ nghiªn cøu sinh ®−îc biÕt.

3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n.

3.1. §èi t−îng nghiªn cøu:

LuËn ¸n tËp trung nghiªn cøu c¸c doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng

nghiÖp ViÖt Nam trªn nhiÒu gi¸c ®é kh¸c nhau nh− quy m«, ph©n bè, vèn, lao

®éng, lo¹i h×nh, kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh doanh.

3.2. Ph¹m vi nghiªm cøu:

LuËn ¸n giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu trong ngµnh c«ng nghiÖp ë ViÖt

Nam vµ tËp trung vµo giai ®o¹n tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2007.

4. Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn ¸n.

LuËn ¸n tËp trung nghiªn cøu vµ ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p hç trî tæng thÓ

trªn ph−¬ng diÖn vÜ m« nh»m ph¸t triÓn doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng

nghiÖp ViÖt Nam nãi riªng, còng nh− hç trî ph¸t triÓn doanh nghiÖp t− nh©n

ViÖt Nam nãi chung.

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña luËn ¸n.

Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt lÞch sö vµ duy vËt biÖn chøng,

LuËn ¸n sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ nh− ph−¬ng

ph¸p ph©n tÝch, thèng kª vµ ph−¬ng ph¸p thùc chøng th«ng qua c¸c c«ng cô

tæng hîp, so s¸nh tõ c¸c d?y sè liÖu thèng kª, ®iÒu tra cña Tæng côc thèng kª,

phßng Th−¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam.

8

Trong nghiªn cøu, t¸c gi¶ cßn tiÕn hµnh tham vÊn ý kiÕn cña c¸c nhµ

doanh nghiÖp, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c chuyªn gia nghiªn cøu

trong lÜnh vùc ph¸t triÓn doanh nghiÖp vµ c«ng nghiÖp.

6. §ãng gãp khoa häc cña LuËn ¸n.

- HÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn lo¹i h×nh

doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp ViÖt Nam.

- Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t−

nh©n trong c«ng nghiÖp ViÖt Nam.

- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc, hÖ thèng chÝnh s¸ch,

v¨n b¶n ph¸p luËt cña Nhµ n−íc hç trî doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng

nghiÖp ph¸t triÓn vµ hiÖu qu¶ cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn doanh nghiÖp.

- §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn toµn diÖn m¹nh mÏ vµ cã hiÖu

qu¶ h¬n n÷a lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp ViÖt Nam.

7. Néi dung vµ kÕt cÊu cña luËn ¸n.

Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng:

Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh

nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp.

Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n

trong c«ng nghiÖp ViÖt Nam.

Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n

trong c«ng nghiÖp ViÖt Nam.

9

Ch−¬ng 1

Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn

lo¹i h×nh doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp

1.1. Kh¸i niÖm, vai trß cña doanh nghiÖp t− nh©n trong

c«ng nghiÖp.

1.1.1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp .

1.1.1.1. Së h÷u t− nh©n vµ kinh tÕ t− nh©n.

Së h÷u lµ quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi th«ng qua ®èi t−îng së h÷u. Nã

lµ quan hÖ kinh tÕ kh¸ch quan, lµ mét mÆt c¬ b¶n cña quan hÖ s¶n xuÊt, vËn

®éng vµ biÕn ®æi cïng víi hÖ thèng kinh tÕ – x? héi. Së h÷u khi ®−îc thÓ chÕ

ho¸ vÒ mÆt ph¸p lý gäi lµ chÕ ®é së h÷u. Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña

tr×nh ®é lùc l−îng s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x? héi, së h÷u tån

t¹i d−íi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau. Cho ®Õn nay, lo¹i ng−êi ®? tr¶i qua nhiÒu

h×nh thøc së h÷u, ph¸t triÓn qua c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau tõ së h÷u bé l¹c, ®Õn

c¸c h×nh thøc së h÷u t− nh©n vµ së h÷u x? héi chñ nghÜa. Trong x? héi hiÖn

®¹i ngµy nay, phÇn lín c¸c quan ®iÓm ®Òu cho r»ng mÆc dï rÊt phong phó, ®a

d¹ng nh−ng trªn thùc tÕ chØ tån t¹i ba h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n: Së h÷u nhµ

n−íc, së h÷u t− nh©n vµ së h÷u hçn hîp. §¹i héi §¶ng X cña §¶ng ta x¸c

®Þnh, hiÖn nay ë n−íc ta cã ba h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n: Së h÷u toµn d©n, së

h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t− nh©n [11,Tr83].

Bé LuËt D©n sù n¨m 2005 cña n−íc ta chØ râ: Së h÷u t− nh©n lµ së h÷u

cña c¸ nh©n ®èi víi tµi s¶n hîp ph¸p cña hä. Së h÷u t− nh©n bao gåm: Së h÷u

c¸ thÓ, së h÷u tiÓu chñ vµ së h÷u t− b¶n t− nh©n [75]. §©y lµ kh¸i niÖm mang

tÝnh kh¸i qu¸t cao, cho thÊy së h÷u t− nh©n bao hµm hai lÜnh vùc: Thø nhÊt,

lÜnh vùc tiªu dïng c¸ nh©n, mµ ta th−êng hiÓu lµ së h÷u c¸ nh©n; Thø hai, lÜnh

10

vùc së h÷u vÒ c¸c nguån lùc ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt, mµ ta th−êng hiÓu lµ së

h÷u t− nh©n.

Tõ c¸ch tiÕp cËn së h÷u víi t− c¸ch lµ mét quan hÖ x? héi vÒ kinh tÕ, cã

thÓ ®−a ra kh¸i niÖm vÒ së h÷u t− nh©n nh− sau: Së h÷u t− nh©n lµ h×nh thøc së

h÷u cña c¸ nh©n nh÷ng nhµ s¶n xuÊt kinh doanh vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt

®−îc ®Çu t− vµo c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, kinh doanh trong nÒn kinh

tÕ. C¸ nh©n tù quyÕt ®Þnh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt vÒ hµnh vi ho¹t

®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. Nh÷ng nguån lùc s¶n xuÊt nµy thuéc

quyÒn sö dông, ®Þnh ®o¹t vµ h−ëng lîi cña c¸ nh©n ng−êi së h÷u.

Trªn c¬ së quan niÖm vÒ së h÷u t− nh©n, hiÖn nay vÉn ®ang tån t¹i

nhiÒu c¸ch lý gi¶i kh¸c nhau vÒ KTTN. Cã ng−êi cho r»ng “Kinh tÕ t− nh©n”

®ång nghÜa víi “Kinh tÕ t− b¶n t− nh©n”. Cã ng−êi l¹i ®ång nhÊt KTTN víi

kinh tÕ ngoµi quèc doanh, theo ®ã mét doanh nghiÖp hay c«ng ty … sÏ ®−îc

coi lµ ngoµi quèc doanh nÕu nh− t− nh©n lµm chñ trªn 50% vèn cña doanh

nghiÖp [47]. Niªn gi¸m cña Tæng côc Thèng kª hiÖn nay vÉn th−êng dïng

kh¸i niÖm “Ngoµi quèc doanh”, theo ®ã c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh

bao gåm: TËp thÓ, t− nh©n, c¸ thÓ, hçn hîp. Riªng khu vùc cã vèn ®Çu t− n−íc

ngoµi l¹i ®−îc t¸ch riªng. Quan ®iÓm kh¸c l¹i cho r»ng kinh tÕ cã vèn ®Çu t−

n−íc ngoµi còng n»m trong kinh tÕ t− nh©n. Theo V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø 5

Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng kho¸ IX, th×: “Kinh tÕ t− nh©n gåm kinh tÕ c¸

thÓ, tiÓu chñ vµ kinh tÕ t− b¶n t− nh©n, ho¹t ®éng d−íi h×nh thøc hé kinh

doanh c¸ thÓ vµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp cña t− nh©n” [13].

Nh− vËy, khu vùc KTTN cã thÓ ®−îc hiÓu vµ ®−îc ®−îc ph©n thµnh:

Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ – hé gia ®×nh vµ kinh tÕ t− b¶n t− nh©n. §©y lµ hai bé

phËn cÊu thµnh KTTN gièng nhau vÒ nÒn t¶ng quan hÖ së h÷u, nh−ng kh¸c

nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt vµ b¶n chÊt cña quan hÖ s¶n

xuÊt. Trong kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, hé gia ®×nh viÖc tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n

xuÊt kinh doanh, ho¹t ®éng kinh tÕ phÇn lín ®Òu dùa hoµn toµn vµo lao ®éng

11

cña gia ®×nh, cña b¶n th©n, nÕu cã thuª thªm lao ®éng còng chØ cã tÝnh chÊt

phô trî trong mét sè kh©u, mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã. VÒ c¬ b¶n, hä ®Òu

s¶n xuÊt kinh doanh b»ng nguån vèn tù cã cña gia ®×nh lµ chÝnh, nÕu cã vay

thªm còng kh«ng nhiÒu. Quy m« ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nhá, sù hîp

t¸c, liªn doanh, liªn kÕt gi÷a hä kh«ng cã hoÆc láng lÎo vµ vÒ mÆt ph¸p luËt,

tÝnh rµng buéc, qu¶n lý vÒ mÆt ph¸p luËt kh«ng chÆt chÏ. Kh¸c víi kinh tÕ c¸

thÓ tiÓu chñ, hé gia ®×nh, kinh tÕ t− b¶n t− nh©n ho¹t ®éng cã quy m« lín vµ

chñ yÕu sö dông lao ®éng lµm thuª ®Ó t¹o ra lîi nhuËn (gi¸ trÞ thÆng d−). VÒ

mÆt ph¸p luËt, viÖc tæ chøc ho¹t ®éng, h×nh thøc ph¸p lý cña kinh tÕ t− b¶n t−

nh©n ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh chÆt chÏ vµ ®−îc tæ chøc d−íi h×nh thøc c¸c

doanh nghiÖp (c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH, c«ng ty hîp danh, doanh

nghiÖp t− nh©n). CÇn ph©n biÖt kinh tÕ t− nh©n víi kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ tËp

thÓ, tuy còng do ng−êi d©n hîp thµnh, nh−ng vèn, ph−¬ng thøc qu¶n lý vµ

ph©n phèi lîi nhuËn kh«ng cßn mang tÝnh t− nh©n vµ nÒn t¶ng cña nã lµ së

h÷u tËp thÓ.

1.1.1.2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp.

Theo LuËt Doanh nghiÖp 2005, th×: “Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh

tÕ cã tªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së giao dÞch æn ®Þnh, ®−îc ®¨ng ký kinh

doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng

kinh doanh. Kinh doanh lµ viÖc thùc hiÖn liªn tôc mét, mét sè hoÆc tÊt c¶ c¸c

c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t− tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô s¶n phÈm hoÆc cung

øng dÞch vô trªn thÞ tr−êng nh»m môc ®Ých sinh lîi” [30].

Trªn c¬ së kh¸i niÖm doanh nghiÖp chung nhÊt ®? ®−îc LuËt Doanh

nghiÖp 2005 ®−a ra, c¸c ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vÒ së h÷u t− nh©n vµ KTTN, cã

thÓ ®−a ra mét kh¸i niÖm vÒ doanh nghiÖp t− nh©n nh− sau: Doanh nghiÖp t−

nh©n lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp trong ®ã c¸c c¸ nh©n hoÆc nhãm c¸ nh©n lµm

chñ trªn 50% vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp vµ ®−îc tæ chøc d−íi c¸c h×nh

12

thøc ph¸p lý kh¸c nhau nh− c«ng ty hîp danh, doanh nghiÖp t− nh©n mét chñ,

c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn.

Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, theo ®Æc thï kinh tÕ kü thuËt mµ ho¹t ®éng

kinh tÕ ®−îc ph©n thµnh nh÷ng ngµnh kh¸c nhau, nh− c«ng nghiÖp, n«ng

nghiÖp, dÞch vô, x©y dùng,…. Trong ®ã, “C«ng nghiÖp lµ ngµnh kinh tÕ thuéc

lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt – mét bé phËn cÊu thµnh nªn s¶n xuÊt vËt chÊt cña

x? héi. C«ng nghiÖp bao gåm ba lo¹i ho¹t ®éng chñ yÕu: Khai th¸c tµi nguyªn

thiªn nhiªn t¹o ra nguån nguyªn liÖu nguyªn thuû; s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn s¶n

phÈm c«ng nghiÖp khai th¸c vµ cña n«ng nghiÖp thµnh nhiÒu lo¹i s¶n phÈm

nh»m tho¶ m?n c¸c nhu cÇu kh¸c nhau cña x? héi; kh«i phôc gi¸ trÞ sö dông

cña s¶n phÈm ®−îc tiªu dïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ trong sinh ho¹t” [26,

tr5].

Trong xu thÕ kinh tÕ héi nhËp ngµy cµng s©u, réng, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ

vµ ho¹t ®éng kinh tÕ ®−îc tiÕn hµnh ®an xen nhau. Ngµy nay, khã cã mét nÒn

kinh tÕ, mét lÜnh vùc hay mét ngµnh kinh tÕ ho¹t ®éng ®éc lËp mµ kh«ng liªn

quan, rµng buéc víi c¸c nÒn kinh tÕ, lÜnh vùc kinh tÕ hay ngµnh kinh tÕ kh¸c.

V× vËy, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ngµy nay ®Òu cã xu h−íng ®a d¹ng ho¸

ngµnh nghÒ, lÜnh vùc vµ ®Þa bµn kinh doanh. ViÖc ph©n ngµnh, lÜnh vùc, ®Þa

bµn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp hiÖn nay còng chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi vµ

nhÊt thêi. Cã thÓ thêi ®iÓm nµy doanh nghiÖp cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh

doanh trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp lµ chÝnh, nh−ng mét vµi n¨m sau ho¹t ®éng

s¶n xuÊt kinh doanh trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp cña doanh nghiÖp l¹i xuèng

thø yÕu mµ ho¹t ®éng tõ lÜnh vùc kh¸c míi lµ ho¹t ®éng chÝnh cña doanh

nghiÖp. ChÝnh v× vËy, ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo ngµnh kinh doanh còng chØ

mang tÝnh t−¬ng ®èi vµ cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. Quan ®iÓm truyÒn

thèng cho r»ng viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo ngµnh kinh doanh ®−îc tiÕn

hµnh khi doanh nghiÖp ®ã chØ s¶n xuÊt kinh doanh ngµnh nghÒ ®−îc ph©n lo¹i.

VÝ nh− doanh nghiÖp c«ng nghiÖp lµ doanh nghiÖp chØ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng

13

s¶n xuÊt s¶n phÈm c«ng nghiÖp; doanh nghiÖp dÞch vô lµ doanh nghiÖp chØ

tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng dÞch vô,….Tuy nhiªn, hiÖn nay nhãm quan ®iÓm cã

tÝnh phæ biÕn h¬n c¶ vÒ ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo ngµnh lµ lÊy ngµnh, nghÒ

kinh doanh chÝnh cña doanh nghiÖp lµm c¨n cø, c¬ së ®Ó ph©n lo¹i. Ngµnh

kinh doanh chÝnh cña doanh nghiÖp ®−îc hiÓu lµ ngµnh mµ doanh thu vµ lîi

nhuËn tõ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ lín nhÊt trong sè c¸c

ngµnh mµ doanh nghiÖp kinh doanh. Trªn c¬ së quan ®iÓm nµy vµ xu thÕ ®a

d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay, ta cã thÓ ®−a

ra kh¸i niÖm DNTN trong c«ng nghiÖp nh− sau:

Doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp lµ doanh nghiÖp t− nh©n cã

ho¹t ®éng s¶n xuÊt – kinh doanh chÝnh trong ngµnh c«ng nghiÖp. Doanh thu tõ

ho¹t ®éng kinh doanh trong ngµnh c«ng nghiÖp cña doanh nghiÖp chiÕm trªn

50% tæng doanh thu tõ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp.

1.1.2. Ph©n lo¹i doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp.

1.1.2.1. C¨n cø vµo h×nh thøc ph¸p lý cña doanh nghiÖp, ng−êi ta chia

doanh nghiÖp ra thµnh nh÷ng lo¹i h×nh doanh nghiÖp cô thÓ theo quy ®Þnh cña

ph¸p luËt vÒ doanh nghiÖp.

Theo LuËt Doanh nghiÖp 2005 cña ViÖt Nam, DNTN nãi chung vµ

DNTN trong CN nãi riªng ®−îc chia ra thµnh:

- Doanh nghiÖp t− nh©n mét chñ: Lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n lµm

chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cña m×nh vÒ mäi ho¹t ®éng

cña doanh nghiÖp.

- C«ng ty hîp danh: Lµ doanh nghiÖp cã tõ hai thµnh viªn trë lªn lµ chñ

së h÷u chung cña c«ng ty, trong ®ã cã Ýt nhÊt 1 thµnh viªn hîp danh (ph¶i lµ

c¸ nh©n) chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cña m×nh vÒ c¸c nghÜa vô cña

c«ng ty. Thµnh viªn gãp vèn chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty

trong ph¹m vi sè vèn ®? gãp vµo c«ng ty.

14

- C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n: Lµ doanh nghiÖp do 1 hoÆc mét sè tæ

chøc, c¸ nh©n gãp vèn thµnh lËp vµ chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña

c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn gãp vµo c«ng ty. Sè l−îng thµnh viªn tèi ®a cña

c«ng ty lµ 50 thµnh viªn.

- C«ng ty cæ phÇn: Lµ doanh nghiÖp trong ®ã vèn ®iÒu lÖ ®−îc chia

thµnh nhiÒu phÇn b»ng nhau (gäi lµ cæ phÇn) vµ do Ýt nhÊt 3 thµnh viªn lµ tæ

chøc hoÆc c¸ nh©n cïng gãp vèn vµ chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña

c«ng ty trong ph¹m vi phÇn vèn gãp [30].

1.1.2.2. C¨n cø vµo quy m« cña doanh nghiÖp, ng−êi ta chia doanh nghiÖp ra

thµnh doanh nghiÖp cã quy m« lín, võa vµ nhá. Tiªu thøc ®Ó ph©n lo¹i doanh

nghiÖp theo quy m« chñ yÕu dùa vµo vèn, lao ®éng hay doanh thu cña doanh

nghiÖp vµ tuú tõng nÒn kinh tÕ kh¸c nhau mµ viÖc ph©n lo¹i kh¸c nhau. HiÖn

nay ë ViÖt Nam, ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo quy m« dùa vµo vèn vµ lao

®éng, ®−îc chia ra thµnh:

- Doanh nghiÖp quy m« lín: Lµ doanh nghiÖp cã vèn ®¨ng ký trªn 10 tû

®ång hoÆc sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m trªn 300 ng−êi.

- Doanh nghiÖp quy m« võa vµ nhá: Lµ doanh nghiÖp cã sè vèn ®¨ng ký

kh«ng qu¸ 10 tû ®ång vµ sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m kh«ng qu¸ 300

ng−êi [8].

1.1.2.3. C¨n cø vµo ngµnh kinh tÕ – kü thuËt, ng−êi ta chia doanh nghiÖp

theo ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp chÝnh cña doanh nghiÖp. Tïy theo cÊp ®é

ph©n ngµnh c«ng nghiÖp mµ viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp còng ®−îc tiÕn hµnh

kh¸c nhau. ë ViÖt Nam, theo ph©n ngµnh c«ng nghiÖp ë cÊp ®é 1, DNTN

trong CN ®−îc ph©n thµnh:

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp khai th¸c;

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp chÕ biÕn;

- Doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn, n−íc, khÝ ®èt [44].

15

1.1.2.4. C¨n cø vµo vïng lOnh thæ, ng−êi ta chia doanh nghiÖp theo vïng

l?nh thæ, n¬i doanh nghiÖp ®Æt trô së vµ cã c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh chÝnh. ë

ViÖt Nam hiÖn nay, viÖc ph©n lo¹i theo tiªu thøc nµy ®−îc chia thµnh:

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vïng ®ång b»ng s«ng Hång;

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vïng §«ng B¾c;

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vïng T©y B¾c;

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vïng B¾c Trung Bé;

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vïng Duyªn h¶i miÒn Trung;

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vïng T©y Nguyªn;

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vïng §«ng Nam Bé;

- Doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long;

1.1.3. §Æc ®iÓm chñ yÕu cña doanh nghiÖp t− nh©n trong c«ng nghiÖp.

- Quy m« doanh nghiÖp: §Æc ®iÓm chung vµ lín nhÊt cña c¸c DNTN

trong CN ë ViÖt Nam lµ chñ yÕu thuéc lo¹i quy m« nhá vµ võa, víi h¬n 95%

sè doanh nghiÖp [45]. Vèn s¶n xuÊt kinh doanh chØ tõ 1 ®Õn 5 tû ®ång, chØ

mét sè Ýt doanh nghiÖp cã vèn trªn 10 tû ®ång. Tuy nhiªn, do quy m« nhá,

nhu cÇu vèn Ýt, nªn kh¶ n¨ng huy ®éng vèn trong nh©n d©n lµ rÊt lín vµ cã

nhiÒu thuËn lîi ®èi víi c¸c doanh nghiÖp t− nh©n. Sè lao ®éng trong doanh

nghiÖp kh«ng nhiÒu vµ th−êng lµ sö dông lao ®éng t¹i chç, ch−a qua ®µo t¹o.

- Tr×nh ®é qu¶n trÞ doanh nghiÖp: Tr×nh ®é cña c¸n bé vµ nh©n viªn

qu¶n trÞ ch−a cao, ch−a cã nhiÒu kinh nghiÖm trong viÖc qu¶n trÞ doanh

nghiÖp [43]. Tuy nhiªn, trong lÜnh vùc nµy, nÐt næi bËt mµ ta cÇn quan t©m lµ

bé m¸y qu¶n trÞ gän nhÑ, chi phÝ qu¶n lý thÊp.

- Ngµnh nghÒ vµ mÆt hµng kinh doanh: Tuy cßn thÓ hiÖn tÝnh tù ph¸t,

thiÕu ®Þnh h−íng, nh−ng nÐt ®Æc tr−ng khiÕn ta ph¶i chó ý lµ rÊt linh ho¹t vµ

nh¹y bÐn víi nhu cÇu cña thÞ tr−êng, do ®ã cã thÓ chuyÓn ®æi kinh doanh mÆt

hµng mét c¸ch dÔ dµng vµ linh ho¹t, trùc tiÕp h−íng vµo nh÷ng mÆt hµng thiÕt